System ochrony prawnej w Unii Europejskiej

Zakres wymagań egzaminacyjnych w roku akademickim 2013/2014

Literatura:

Literatura podstawowa:

• A. Wyrozumska, System ochrony prawnej w Unii Europejskiej. Tom V, Warszawa 2010

J. Galster (red.) „Unia Europejska w dobie przemian ustrojowych”, Toruń 2013 (- rozdział 3, 5 i 7, dla osób, które na studiach I stopnia nie miały przedmiotu prawo UE lub pokrewnego)

Literatura uzupełniająca:

• J.Barcz, M. Górka, A. Wyrozumska, Instytucje i prawo Unii Europejskiej, Podręcznik dla kierunków zarządzania i administracji, wyd. 1, LexisNexis, Warszawa 2008.

• K. Wójtowicz, K. Koncewicz, Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2003.

• D. Kornobis-Romanowska, Sąd krajowy w prawie wspólnotowym, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2007.

Forma zaliczenia:

• egzamin pisemny składający się z 2 części :
  - test jednokrotnego wyboru 15 pytań (15 pkt)
  - 2 pytania opisowe (10 pkt.)

Podstawowe akty prawne:

1. Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE, 2010/C 83/01 z 30.3.2010, str. 13-46) 

2. Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE, 2010/C 83/01 z 30.3.2010, str. 47-200) 

3. Protokół (nr 3) w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE, 2010/C 83/01 z 30.3.2010, str. 210-229) 

4. Regulamin Postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości (tekst skonsolidowany uwzględniający Regulamin Postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich z dnia 19 czerwca 1991 r. (Dz.U. L 176 z 4.7.1991, s. 7 oraz Dz.U. L 383 z 29.12.1992 – sprostowania), jak również późniejsze zmiany) 

5. Regulamin dodatkowy (Przyjęty w Luksemburgu dnia 4 grudnia 1974 r. (Dz.U. L 350 z 28.12.1974, str. 29), zmieniony dnia 11 marca 1997 r. (Dz.U. L 103, z 19.4.1997, str. 4) i dnia 21 lutego 2006 (Dz.U. L 72 z 11.03.2006, str. 1). 

6. Regulamin Postępowania Przed Sądem (tekst skonsolidowany uwzględniający Regulamin Postępowania przed Sądem Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich z dnia 2 maja 1991 r. (Dz.U. L 136 z 30.5.1991, s. 1 oraz Dz.U. L 317 z 19.11.1991, s. 34 – sprostowanie), jak również późniejsze zmiany)

Wszystkie dokumenty dostępne są pod adresem internetowym: http://curia.europa.eu/jcms/jcms/Jo2_7031/procedura

Lista orzeczeń z którymi powinniście się Państwo zapoznać na egzamin.

Orzeczenia dostępne są na stronie http://curia.europa.eu/pl/content/juris/data57/liste.htm

1)      Wyrok Trybunału z dnia 5 lutego 1963 r.
NV Algemene Transport- en Expeditie Onderneming van Gend & Loos przeciwko Nederlandse administratie der belastingen.
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Tariefcommissie - Niderlandy.
Sprawa 26/62.

2)      Wyrok Trybunału z dnia 9 marca 1978 r.
Amministrazione delle Finanze dello Stato przeciwko Simmenthal SpA.
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Pretura di Susa - Włochy.
Niestosowanie przez sąd krajowy ustawy sprzecznej z prawem wspólnotowym
Sprawa 106/77.

3)      Wyrok Trybunału z dnia 6 października 1982 r.
Srl CILFIT i Lanificio di Gavardo SpA przeciwko Ministero della sanità.
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Corte suprema di Cassazione - Włochy.
Obowiązek wystąpienia z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
Sprawa 283/81.

4)      Wyrok Trybunału z dnia 19 listopada 1991 r.
Andrea Francovich i Danila Bonifaci oraz inne przeciwko Rebublice Włoskiej.
wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Pretura di Vicenza i Pretura di Bassano del Grappa - Włochy.
Brak transpozycji dyrektywy - Odpowiedzialność państwa członkowskiego
Sprawy połączone C-6/90 oraz C-9/90.

5)      Wyrok Trybunału z dnia 5 marca 1996 r.
Brasserie du Pêcheur SA przeciwko Bundesrepublik Deutschland i The Queen przeciwko Secretary of State for Transport, ex parte: Factortame Ltd i in.
wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Bundesgerichtshof - Niemcy i High Court of Justice, Queen's Bench Division, Divisional Court - Zjednoczone Królestwo.
Zasada odpowiedzialności państwa członkowskiego za szkody wyrządzone jednostkom, wynikłe z możliwych do przypisania mu naruszeń prawa wspólnotowego - Naruszenia, możliwe do przypisania ustawodawcy krajowemu - Przesłanki odpowiedzialności państwa - Zakres naprawienia szkody
Sprawy połączone C-46/93 oraz C-48/93.

6)      Wyrok Trybunału z dnia 15 lipca 1963 r.
Plaumann & Co. przeciwko Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej.
Sprawa 25/62.

Przypomnienie podstawowych informacji dotyczących prawa UE

• Charakter prawny Unii Europejskiej

• Granice kompetencji Unii Art. 5 TUE

Klasyfikacja źródeł prawa Unii Europejskiej

Prawo pierwotne:

• Prawo traktatowe

• Zasady ogólne prawa

• Prawo zwyczajowe

Prawo wtórne (pochodne) – art. 288 TFUE Tworzone przez instytucje UE (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie, nieoznaczone akty prawa unijnego)

Ramy instytucjonalne UE Artykuł 13^(TUE)

Struktura aktu prawnego UE
: http://publications.europa.eu/code/pl/pl-120000\.htm

Wymogi formalne aktu prawa europejskiego Art. 296 i 297 TfUE

Trybunał Sprawiedliwości (art. 251-281 TFUE)

• Struktura Artykuł 19^TUE

• Skład

• wybór sędziów

• rzecznicy generalni art. 252 TFUE + DECYZJA RADY z dnia 25 czerwca 2013 r. w sprawie zwiększenia liczby rzeczników generalnych Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

• Sąd

• Sąd do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej + sędziowie ad interim (ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE, EURATOM) NR 979/2012 z dnia 25 października 2012 r. w sprawie sędziów ad interim Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej)

Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości UE

• Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości UE

• skargi Komisji i Państw Członkowskich na zaniechanie zobowiązań traktatowych przez inne Państwa Członkowskie (art. 258-260 TfUE)

• kontrola legalności prawa pochodnego (art. 263-264 TfUE, 269 TfUE)

• bezczynność instytucji, (art. 266 TfUE)

• pytania prejudycjalne sądów krajowych (art. 267 TfUE)

  • odpowiedzialności odszkodowawczej Unii Europejskiej (art. 268 TfUE)

• spory pracownicze (art. 270 TfUE)

• orzekanie na mocy klauzuli arbitrażowej umieszczonej w umowie prawa publicznego lub prywatnego, zawartej przez Unię lub w jej imieniu.(art. 272 TfUE)

• spory między Państwami członkowskimi przedłożone mu w drodze kompromisu ( art. 273 TfUE)

• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie jest właściwy w zakresie postanowień dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa ani w zakresie aktów przyjętych na ich podstawie. Artykuł 275 TfUE

Wyjątek

• orzekania w sprawie skarg wniesionych, dotyczących kontroli legalności decyzji przewidujących środki ograniczające wobec osób fizycznych lub prawnych przyjętych przez Radę w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa

• W zakresie postanowień dotyczących przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości TSUE nie jest właściwy w zakresie kontroli ważności lub proporcjonalności działań policji lub innych organów ścigania w Państwie Członkowskim ani do orzekania w sprawie wykonywania przez Państwa Członkowskie obowiązków dotyczących utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego. Artykuł 276 TfUE

• Artykuł 256 ^TFUE Sąd jest właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji:

  • skarg o stwierdzenie nieważności aktu unijnego

  • na bezczynność instytucji unijnej

  • odszkodowawcza

  • sprawy pracownicze w II instancji ze względu na powołanie sądu wyspecjalizowanego.

• Od orzeczeń wydanych przez Sąd przysługuje, na warunkach i w zakresie określonym przez Statut, prawo odwołania się do Trybunału Sprawiedliwości, ograniczone do kwestii prawnych.

•  Orzeczenia wydane w II instancji przez Sąd mogą zostać w drodze wyjątku poddane kontroli Trybunału Sprawiedliwości, jeżeli zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa Unii.

• Jeżeli Sąd uzna, że sprawa wymaga orzeczenia co do zasad, które może mieć wpływ na jedność lub spójność prawa Unii, może on przekazać tę sprawę do rozpoznania Trybunałowi Sprawiedliwości.

Sąd ds. służby publicznej

• Jest on właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji sporów między Unią a jej pracownikami na mocy art. 270 TFUE.

• Postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości

  • Strony i uczestnicy postępowania

    • Język postępowania

      • Język roboczy

  • Pełnomocnicy stron (Artykuł 19 Statutu TRYBUNAŁU)

  • Fazy postępowania

    • Pisemna

    • Ustna

  • Główne elementy pisma procesowego

• Skarżący: zarzuty, uzasadnienie faktyczne i prawne, żądanie

• Pozwany: wniosek o odrzucenie/oddalenie skargi + argumenty

Bieg terminów procesowych:

• Liczone w dniach, tygodniach, miesiącach, latach.

• Zawite i instrukcyjne

• Rozpoczęcie biegu terminu

Etapy postępowania przed Sądem

• Struktura i treść skargi oraz odpowiedzi na skargę

• Skarga przewidziana w art. 21 statutu zawiera:

• a) nazwisko lub nazwę oraz miejsce zamieszkania lub siedzibę skarżącego;

• b) oznaczenie strony, przeciwko której wnoszona jest skarga;

• c) przedmiot sporu, podnoszone zarzuty i argumenty, a także zwięzłe omówienie tych zarzutów;

• d) żądania skarżącego;

• e) w stosownym przypadku dowody lub wnioski dowodowe.

  • Replika i duplika

  • Postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości

Interwencja

•  Interwencja może mieć na celu wyłącznie poparcie, w całości lub w części, żądań jednej ze stron.

• Nie wynikają z niej te same uprawnienia proceduralne, jakie przysługują stronom, w szczególności prawo do żądania przeprowadzenia rozprawy.

• Interwencja ma charakter akcesoryjny względem postępowania głównego.

Środki dowodowe :

• a) osobiste stawiennictwo stron;

• b) wezwanie do udzielenia informacji i przedstawienia dokumentów;

• c) zeznania świadków;

• d) opinia biegłego;

• e) oględziny.

Środki przygotowawcze (środki organizacji postępowania)

• Połączenie spraw do wspólnego rozpoznania

• Sprawy tego samego rodzaju

  • mające ten sam przedmiot

  • mogą w każdej chwili zostać połączone, ze względu na istniejący między nimi związek, do łącznego rozpoznania

Procedura ustna

• Przygotowanie rozprawy

• Cel procedury ustnej

• Przebieg procedury ustanej

Orzeczenia kończące postępowanie

• Wyroki

• Wyroki zaoczne

• Postanowienia

Postępowania odrębne

• Środki tymczasowe

  • Zawieszenie wykonania zaskarżonego aktu

  • Zawieszenie postępowania egzekucyjnego

  • Inne środki

• Procedura przyspieszona

•  Na wniosek strony skarżącej albo strony pozwanej, jeżeli charakter sprawy wymaga niezwłocznego rozstrzygnięcia, prezes Trybunału może postanowić, o rozpatrzeniu sprawy w trybie przyspieszonym stanowiącym odstępstwo od przepisów niniejszego regulaminu.

Skargi

• Skargi wymuszające przestrzegania prawa Unii Europejskiej

• Skargi przeciwko państwu członkowskiemu (art. 258-260 TFUE)

• Przedmiot skarg: Stwierdzenie naruszenia przez państwo członkowskie zobowiązań wynikających z prawa UE

  • (prawo: szeroko rozumiane,

  • działanie/zaniechanie legislacyjne)

  • Legitymacja bierna: państwo członkowskie (jego organy)

  • Legitymacja czynna: Komisja, państwo członkowskie

Art. 258 TFUE
– procedura sądowa

• Legitymacja czynna : Komisja

• Ciężar dowodu : Komisja

• Dlaczego skarga może dotyczyć także sytuacji, w których usunięto naruszenie przed wniesieniem skargi.

Skutki wyroku:

Wobec państwa (obowiązek wykonania)

Wobec jednostek (odpowiedzialność deliktowa,)

Okoliczności wyłączjące odpowiedzialność (egzoneracyjne):

• Siła wyższa

• Bezprawność środka UE

• Brak celowego niewykonania zobowiązania

• Zalecenie / opinia instytucji UE

• Obiektywny brak możliwości wykonania zobowiązania

Art. 259 TFUE – skarga państwa członkowskiego

• Legitymacja bierna: państwo członkowskie

• Legitymacja czynna : państwo członkowskie:

• Postępowanie

Postępowanie z art. 260 TFUE

Procedura nieformalna

Procedura formalna:

• Postępowanie przedsądowe

• Postępowanie sądowe

• Okresowa kara pieniężna (KOMUNIKAT KOMISJI SEC(2005) 1658 )

Cel: prewencja indywidualna , wymuszenie jak najszybszego wykonania wyroku TS

naliczana za każdy dzień zwłoki następujący po wydaniu wyroku (chyba, że w danym przypadku przyjęto inny czas odniesienia )

Dp = (Bfrap x Cs x Cd) x n

Kwotę okresowej kary pieniężnej oblicza się:

• – przez pomnożenie stawki bazowej przez współczynnik wagi uchybienia i współczynnik czasu trwania;

• – przez pomnożenie uzyskanego wyniku przez współczynnik ustalony dla każdego państwa (współczynnik „n”) w zależności od jego możliwości finansowych i liczby głosów, jaką dysponuje w Radzie.

kara ryczałtowa za niepowstrzymanie uchybienia między pierwszym wyrokiem stwierdzającym jego istnienie a wyrokiem na mocy art. 260 TFUE.

• Cel: ocena skutków niewykonania zobowiązań PCz dla interesów prywatnych i interesu publicznego

• Skarga o stwierdzenie nieważności aktu UE Artykuł 263 TFUE(dawny artykuł 230 TWE )

Cel ?

Akty prawne podlegające kontroli

Legitymacja bierna:

Legitymacja czynna:

• podmioty uprzywilejowane

• podmioty częściowo uprzywilejowane

• podmioty nieuprzywilejowane

  • Przesłanki dopuszczalności:

  • Interes prawny: „osobisty”, „istniejący” „aktualny”, „rzeczywisty i pewny”

  • Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, skargę na akty: których jest adresatem

  • które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie

  • na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych.

  • test 25/62 Plaumanna,

• Kontrola legalności aktów legislacyjnych, których jednostka nie jest adresatem lecz które dotyczących bezpośrednio i indywidualnie (np. rozporządzeń, decyzji skierowanych do państw członkowskich)

• Jednostka może wnieść skargę o stwierdzenie nieważności rozporządzenia:

  • 1. gdy jest ono faktycznie decyzją w formie rozporządzenia,

  • podstawowe kryterium rozróżnienia stanowi zakres zastosowania, ponieważ decyzja ma ograniczony krąg adresatów, podczas gdy rozporządzenie jest adresowane do kategorii określonych w sposób abstrakcyjny i ogólny.

  • 2. oraz dotyczy jej:

  • bezpośrednio i indywidualnie.

  • „pojęcie aktu regulacyjnego w rozumieniu art. 263 akapit czwarty TFUE należy rozumieć jako oznaczające każdy akt o charakterze generalnym, z wyjątkiem aktów legislacyjnych.”

Przesłanki wniesienia skargi:

• zarzut braku kompetencji,

• naruszenia istotnych wymogów proceduralnych,

• naruszenia traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z jego stosowaniem lub

• nadużycia władzy.

Dopuszczalność actio popularis?

Formalne wymogi zaskarżenia:

• zdolność postulacyjna

• podstawy skargi

• termin na wniesienie skargi

Skutek orzeczenia Artykuł 264 (dawny artykuł 231 TWE )

Wyrok ma charakter konstytutywny

• Skutek:

  • ex tunk

  • erga omnes

• Res judicata

Zarzut bezprawności z art. 277 TFUE

• Artykuł 277 TFUE Bez względu na upływ terminu przewidzianego w artykule 263 akapit szósty, każda strona może, w postępowaniu dotyczącym aktu o zasięgu ogólnym przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną Unii, podnieść zarzuty określone w artykule 263 akapit drugi, w celu powołania się przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej na niemożność stosowania tego aktu.

• Legitymacja czynna i bierna

• Przesłanki materialne

• Wyrok konstytutywny

• Skutek wyroku: inter partes

Skarga odszkodowawcza przeciwko Unii Artykuł 268 TFUE (dawny artykuł 235 TWE)

•  Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w sporach dotyczących odszkodowań określonych w artykule 340 akapity drugi i trzeci.

Artykuł 340 TFUE (dawny artykuł 288 TWE)

•  Odpowiedzialność umowna Unii podlega prawu właściwemu dla danej umowy.

• W dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unia powinna naprawić, zgodnie z zasadami ogólnymi, wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzone przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.

• Roszczenia wynikające z odpowiedzialności pozaumownej Unii ulegają przedawnieniu z upływem pięciu lat od zdarzenia stanowiącego podstawę tej odpowiedzialności.

Zakres podmiotowy:

• Legitymacja bierna - Unia

• Legitymacja czynna: nie jest ograniczona traktatowo

Przesłanki odpowiedzialności pozaumownej

• działanie lub zaniechanie które może być przypisane Unii lub jej funkcjonariuszowi

• bezprawność

• szkoda

  • damnum emergens, lucrum cessans, odsetki

  • materialna i niematerialna

• związek przyczynowy

Konkurencyjna odpowiedzialność państw członkowskich

• Zbieg odpowiedzialności UE- PCZ

• Charakter subsydiarny

• Możliwe miarkowanie odszkodowania

Proceduralne aspekty dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa UE przez państwa członkowskie

• Przesłanki odpowiedzialności państwa

  • naruszony przepis prawa unijnego zmierza do przyznania jednostkom uprawnień,

  • naruszenie jest wystarczająco poważne,

  • pomiędzy naruszeniem prawa a powstałą szkodą istnieje bezpośredni związek przyczynowy.

• SKARGA NA BEZCZYNNOŚĆ INSTYTUCJI UNIJNEJ ART. 265 TFUE

-legitymacja bierna

- legitymacja czynna

- Pojęcie bezprawnej bezczynności

Skarga ta jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana instytucja, organ lub jednostka organizacyjna została uprzednio wezwana do działania.

TERMIN

Skutek orzeczenia stwierdzającego bezprawną na bezczynność

Właściwość Trybunału w zakresie odesłań prejudycjalnych

• art. 19 ust. 3 lit. b) TUE i art. 267 TFUE

Wyjątki od tej właściwości lub jej czasowe ograniczenia.

• art. 275 TFUE

• art. 276 TFUE

• art. 10 Protokołu (nr 36) w sprawie postanowień przejściowych traktatu z Lizbony (Dz.U.UE C 83 z 30.3.2010, s. 1)

Funkcja pytań prejudycjalnych :

• udzielenie pomocy sędziemu krajowemu, który ma trudności z prawidłowym zastosowaniem prawa

Podstawowy mechanizm zapewnianiający :

• jednolitą wykładnię i stosowania we wszystkich państwach członkowskich

• efektywność

• unikanie rozbieżnych ocen w zakresie podobnych sytuacji

• ZAKRES JURYSDYKCJI TSUE DO ORZEKANIA W POSTĘPOWANIU PREJUDYCJALNYM

• Podmiotowy

• Przedmiotowy

Zakres swobody sądów krajowych:

• Sądy uprawnione do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym

• Sądy zobowiązane do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym

PYTANIA DOTYCZĄCE WYKŁADNI PRAWA UE

• Przesłanki odstąpienia przez sąd krajowy od zadania pytania prejudycjalnego

  • Doktryna acte éclairé

  • Doktryna acte clair

BADANIE WAŻNOŚCI AKTU UE W RAMACH POSTĘPOWANIA PREJUDYCJALNEGO

CHARAKTER I SKUTKI ORZECZENIA PREJUDYCJALNEGO

• Zakres związania odpowiedzią na pytanie prejudycjalne

• Obowiązywanie orzeczeń prejudycjalnych w czasie

KONSEKWENCJE NIEUZASADNIONEGO ODSTĄPIENIA OD WYSTĄPIENIA Z PYTANIEM PREJUDYCJALNYM

• Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa

• Nieuzasadnione odstąpienie od zadania pytania prejudycjalnego jako naruszenie prawa do sądu

• Nieuzasadnione odstąpienie od zadania pytania prejudycjalnego jako naruszenie prawa do rzetelnego procesu na gruncie art. 6 EKPCz

PRZYSPIESZONY TRYB PREJUDYCJALNY

• Na wniosek sądu odsyłającego lub w wyjątkowych przypadkach z urzędu,

• jeżeli charakter sprawy wymaga niezwłocznego rozstrzygnięcia,

PILNY TRYB PREJUDYCJALNY

• Odesłanie prejudycjalne podnoszące kwestię lub kwestie dotyczące dziedzin dotyczących przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

SĄDY KRAJOWE JAKO SĄDY UE

Autonomia organizacyjna sądów krajowych

Obowiązki sądu krajowego:

• obowiązek orzekania na podstawie bezpośrednio skutecznych przepisów prawa unijnego,

• Orzekanie na podstawie bezpośrednio skutecznych norm prawa europejskiego

• nakaz pomijania normy krajowej sprzecznej z normą unijną pozostającą w kolizji,

• obowiązek dokonywania wykładni prawa krajowego w świetle celów i brzmienia prawa unijnego,

• rozstrzyganie roszczeń o zwrot świadczeń nienależnie wypłaconych/pobranych w oparciu o przepisy unijne

• stosowanie środków tymczasowych