DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE

1. SWOBODA TESTOWANIA

   1. jest to zasada prawa spad­kowego, która zezwala osobom fizycznym na dysponowanie ich majątkiem przez czynności prawne na wypadek śmierci (mortis causa)

   2. granice swobody testowania wyznacza porządek prawny

      1. rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament

         1. w prawie polskim niedopuszczalna jest umowa dziedziczenia, umowa o spadek

      2. rozrządze­nia testamentowe nie mogą naruszać przepisów imperatywnych

2. POJĘCIE TESTAMENTU – 2 znaczenia:

   1. czynność prawna, jednostronna i odwołalna, przez którą spadkodawca (testator) rozrządza swoim majątkiem na wypadek swej śmierci

   2. dokument, w którym następuje wyrażenie woli testatora

3. CECHY TESTAMENTU JAKO CZYNNOŚCI PRAWNEJ

   1. czynność prawna jednostronna

   2. oświadczenie woli testatora, które nie jest skierowane do jakiej­kolwiek oznaczonej osoby (nie ma adresata)

   3. czynność pawana odwołalna - spadkodawca może w każdej chwili odwołać cały testament lub jego poszczególne postanowienia

   4. czynność prawna na wypadek śmierci (morlis causa) - testament wy­wołuje skutki prawne z chwilą śmierci spadkodawcy jest ważny z chwilą złożenia, skutki wywołuje chwilą śmierci

   5. czynność prawna ściśle osobista – testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela

   6. czynność prawna formalna – musi spełniać określone w ustawie wymogi co do formy

   7. wyłączny charakter

      1. rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament zasada ta ma charakter bezwzględny tylko w odniesieniu do rozrządzania majątkiem jako pewną całością

      2. istnieje możliwości dysponowania mortis cau­sa poszczególnymi przedmiotami majątkowymi na podstawie przepisów szcze­gólnych

         1. np. posiadacz rachunku bankowego może wskazać osoby na rzecz, których bank ma wypłacić kwotę na wypadek jego śmierci (ale nie wyższą niż 20-krotne miesięczne wynagrodzenie)

         2. środki zgromadzone na rachunku otwartego funduszu emerytalnego – ½ ma przypadać osobom wskazanym przez zmarłego członka funduszu

4. TREŚĆ TESTAMENTU

   1. rozrządzenia (postanowienia) majątkiem testatora na wypadek śmierci

      1. wprost wymienione w KC

         1. powołanie spadkobiercy lub spadkobierców do całości lub części spadku

         2. ustanowienie zapisu

         3. polecenie

         4. powołanie wykonawcy testamentu

         5. wydziedziczenie

         6. ustanowienie w testamencie fundacji

      2. niewymienione wprost w KC

         1. pozbawienie małżonka spadkodawcy uprawnień do przedmiotu urządzenia domowego

         2. wyłączenie przyrostu

         3. testament negatywny polega na tym, że spadkodawca wyłącza od dziedziczenia jednego lub niektórych ze swych spadkobierców ustawowych, ale nie powołuje innych spadkobierców

            1. spadek przypada wtedy spadkobiercom ustawowym, którzy nie zostali wyłączeni od dziedziczenia, a wyłączonego traktuje się tak, jak gdyby nie żył on w chwili otwarcia spadku, z tym jednak zastrzeżeniem, że przysługuje mu roszczenie o zachowek, jeżeli należy do grona osób wymienionych w art. 991 KC

   2. inne elementy, np. (elementy te nie należą one do testamentu w rozumieniu prawnym)

      1. zalecenia co do pogrze­bu

      2. wskazanie opiekuna dla dziecka małoletniego

5. PRZESŁANKI WAŻNOŚCI TESTAMENTU

   1. musi być to oświadczenie woli złożone cum animo testandi - z zamiarem rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci

   2. art. 58 KC – testament nie może być sprzeczny z ustawą ani ZWS

      1. czynność prawna sprzeczna z ustawą, ZWS albo mająca na celu obejście ustawy jest bezwzględnie nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy

      2. jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, że bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana

   3. testament musi być sporządzony przez osobę posiadającą zdolność do testowania

      1. sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych

   4. testament to czynność prawna ściśle osobista – testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela

   5. testament nie może być dotknięty wadą oświadczenia woli

      1. testament jest bezwzględnie nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli – dotyczy to w szczególności:

         1. choroby psychicznej

         2. niedorozwoju umysłowego

         3. innego, chociażby przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych

      2. testament jest bezwzględnie nieważny, jeżeli został sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści

         1. teoria woli – chodzi o każdy błąd istotny z subiektywnego punktu widzenia spadkodawcy nie należy kierować się kryteriami obiektywnymi

            1. nie ma znaczenia, czy błąd dotyczył treści testamentu czy okoliczności pozostających poza jego treścią

      3. testament jest bezwzględnie nieważny, jeżeli został sporządzony pod wpływem groźby

         1. bezpraw­na jest każda groźba mająca na celu nakłonienie spadkodawcy do sporządzenia testamentu określonej treści

         2. groźba – spadkodawca mógł się obwiać że jemu samemu lub innej osobie grozi niebezpieczeństwo majątkowe lub osobiste

      4. możliwość powołania się na tą bezwzględną nieważność ograniczona jest terminem zawitym

         1. 3 lata od dnia, w którym osoba mająca w tym interes (też prokurator) dowiedziała się o przyczynie nieważności

            1. bieg tego terminu nie może rozpo­cząć się wcześniej niż od dnia otwarcia spadku)

         2. i nie więcej niż 10 lat od otwarcia spadku

po upływie tego terminu dochodzi do konwalidacji testamentu

1. * bezwzględna nieważność

   1. nieważność ex lege

   2. nieważność ex tunc – od chwili dokonania czynności prawnej

   3. każdy kto ma w tym interes może się na nią powołać

   4. sąd uwzględnia ją z urzędu (nie jest konieczny wniosek)

   5. orzeczenie sądowe które uznaje czynność prawną za bezwzględnie nieważną ma charakter deklaratoryjny

   6. zwrotowi podlegają wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie

2. * konwalidacja - w następstwie wystąpienia pewnych okoliczności czynność prawna bezwzględnie nieważna jest z mocą wsteczną (ex tunc) uznawana za ważną

1. testament nie może być testamentem wspólnym

   1. testament może zawierać rozrządzenia tylko 1 spadkodawcy nie ma od tego wyjątków

   2. naruszenie tego zakazu pociąga za sobą bezwzględną nieważność wszyst­kich rozrządzeń zawartych w testamencie wspólnym

2. czynność prawna formalna – musi spełniać określone w ustawie wymogi co do formy

   1. skutki niedochowania formy

      1. zasada: bezwzględna nieważność

      2. wyjątek: konwersja

         1. testament, który nie spełnia wymogów 1 formy ale spełnia wymogi innej może być uznany za ważny

         2. np. testament uznany za nieważny jako allograficzny może być uznany za ważny testament ustny

1. FORMY TESTAMENTU – testament jest ważny jeżeli został sporządzony w 1 z tych form

   1. te­stamenty zwykłe

      1. testament własnoręczny (holograficzny)

         1. testator musi go w całości napisać pismem ręcznym

            1. jeśli nie to testament jest bezwzględnie nieważny

         2. testator musi go podpisać

            1. jeśli nie podpisze to testament jest bezwzględnie nieważny

            2. podpis

               • musi być pod tekstem

               • podpis to

                 1. przynajmniej nazwisko

                 2. pseudonim – jeśli osoba posługiwała się nim w stosunkach prawnych

                 3. SN – jeśli testament jest w postaci listu to wystarczające jest podpisanie w sposób stosowany zwykle w korespondencji testatora z adre­satem (np. samym imieniem, określeniem więzów rodzinnych)

               • parafka lub inicjały na pewno nie wystarczą

         3. testator musi go opatrzyć datą

            1. własnoręcznie napisana

            2. brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego jeżeli nie wywołuje wątpliwości

               • co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu

               • co do treści testamentu

               • co do wzajemnego stosunku kilku testamentów

      2. testament notarialny

         1. sporządzony w formie aktu notarialnego

         2. tryb jego sporządzenia określa prawo o notariacie

      3. testament urzędowy (allograficzny)

         1. spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że

            1. ustnie oświadczy swoją ostatnią wolę wobec

               • wójta (burmistrza, prezydenta miasta)

               • starosty

               • marszałka województwa

               • sekretarza powiatu albo gminy

               • kierownika USC

                 1. miejsce zamieszkania spadkodawcy nie ma znaczenia

            2. w obecności 2 świadków

         2. oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia

            1. nie ma znaczenia kto sporządza protokół

            2. SN: protokolantem może być osoba dla której przewidziano korzyść w testamencie

         3. protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków

         4. protokół powinien być podpisany przez

            1. spadkodawcę

               • jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu

            2. przez osobę, wobec której wola została oświadczona

            3. i przez świadków

         5. testamentu allograficznego nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme

   2. testamenty szczególne

      1. cechy wspólne testamentów szczególnych

         1. testament szczególny może być sporządzony tylko w pewnych szczególnych okolicznościach określonych w ustawie

         2. testament szczególny traci moc z upływem 6 miesięcy od ustania okolicz­ności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu

            1. bieg terminu ulega zawiesze­niu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia te­stamentu zwykłego

      2. testament ustny

         1. spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej 3 świadków

            1. jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy

            2. albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione

         2. sporządzenie testamentu następują z chwilą złożenia oświadczenia woli

         3. „testator zachowuje ustność gestami itp. jeżeli znaki zostały zrozumiane przez każdego ze świadków w sposób nie budzący wątpliwości

         4. przesłanką skuteczności testamentu ustnego jest stwierdzenie treści testamentu ustnego – 2 alternatywne sposoby

            1. 1 sposób – przed i po śmierci spadkodawcy

               • treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób

               • że 1 ze świadków albo osoba 3. spisze oświadczenie spadkodawcy

               • przed upływem 1 roku od jego złożenia

               • z podaniem

                 1. miejsca i daty oświadczenia

                 2. oraz miejsca i daty sporządzenia pisma

               • a pismo to podpiszą

                 1. spadkodawca i 2 świadkowie

                 2. albo wszyscy świadkowie

            2. 2 sposób – tylko po śmierci spadkodawcy

               • gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona

               • można ją w ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku

               • stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem

               • Jeżeli przesłuchanie 1 ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach 2 świadków

            3. te 2 sposoby stwierdzenia treści testamentu ustnego mają charakter dowodów wyłącznych – treść testamentu ustnego nie może być stwierdzona w inny sposób

            4. stwierdzanie treści testamentu ustnego jest bezprzedmiotowe po upływie terminu o którym mowa w cechach

      3. testament podróżny (szczególna postać testamentu alllograficznego)

         1. testament taki może być sporządzony podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym

         2. analogicznie jak testament allograficzny, ale

            1. spadkodawca ustnie oświadcza swoją ostatnią wolę wobec dowódcy statku lub jego zastępcy

            2. protokół spisuje dowódca statku lub jego zastępca

      4. szczególne formy testamentów wojskowych

         1. określa je rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości

         2. W formach tych oświadcze­nie ostatniej woli mogą składać

            1. Żołnierze Sił Zbrojnych

            2. niektóre osoby cywilne

               • tylko w czasie mobilizacji lub wojny, albo przebywania w niewoli

2. ŚWIADKOWIE TESTAMENTU

   1. nie są adresatami oświadczenia woli - spełniają funkcję dokumentacyjną

   2. niezdolność bezwzględna do pełnienia roli świadka

      1. nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu

         1. kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych

         2. niewidomy, głuchy lub niemy

         3. kto nie może czytać i pisać

         4. kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament

         5. skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania

      2. jeżeli którakolwiek z tych okoliczności dotyczy 1 ze świadków, cały te­stament jest nieważny, chyba że powołano świadków więcej niż wymaga ustawa i mimo wyłączenia 1 z nich pozostała liczba odpowiada wyma­ganiom przepisu

   3. niezdolność względna do pełnienia roli świadka

      1. nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść a także jej

         1. małżonek

         2. krewni i powino­waci 1. i 2. stopnia

         3. osoby pozostających z nią w stosunku przy­sposobienia

      2. jeżeli świadkiem była 1 z tych osób nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym 1. lub 2. stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia

      3. ale gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament

   4. testament notarialny, testament allograficzny prawo o notariacie

      1. notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnych, które dotyczą:

         1. samego notariusza

         2. jego małżonka

         3. jego krew­nych i powinowatych

            1. w linii prostej bez ograniczenia stopnia

            2. w linii bocznej — do 3. stopnia włącznie

         4. osób związanych z notariuszem z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli

         5. osób będących w bliskim stosunku z notariuszem

      2. doktryna: przepis ten stosuje się w dro­dze analogii do funkcjonariuszy przy testamencie alograficznym

3. ODWOŁANIE TESTAMENTU

   1. testament to czynność prawna odwołalna - spadkodawca może w każdej chwili odwołać cały testament lub jego poszczególne postanowienia

   2. sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych (zdolność do testowani)

   3. czynność prawna ściśle osobista - testament nie może być sporządzony ani odwołany przez przedstawiciela

   4. sposoby odwołania testamentu

      1. 1 sposób - spadkodawca sporządza nowy testament

         1. jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu

      2. 2 sposób – spadkodawca w zamiarze odwołania testament niszczy go lub pozbawia go cech, od których zależy jego ważność

      3. 3 sposób – spadkodawca dokonuje w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień

   5. nie można odwołać odwołania testamentu

4. OGŁOSZENIE TESTAMENTU

   1. ogłoszenie testamentu nie jest przesłanką jego ważności

   2. ogłoszenia testamentu dokonuje sąd spadku po otrzymaniu dowodu śmier­ci spadkodawcy

   3. ogłoszenie polega na otwarciu i odczyta­niu testamentu

      1. z czynności tej sporządza się protokół, czyniąc odpowiednią wzmiankę na testamencie

   4. przepisy o ogłoszeniu testamentu stosuje się odpowiednio do pisma stwier­dzającego treść testamentu ustnego

      1. je­żeli treść ta nie została spisana do chwili otwarcia spadku, przesłuchanie świad­ków testamentu ustnego zastępuje jego ogłoszenie

5. WYKŁADNIA TESTAMENTU

   1. do wykładni testamentu nie ma zastosowania ogólna zasada art. 65 KC

   2. testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy (teoria woli)

   3. jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść

      1. ale przepisy o wykładni testamentu nie mogą prowadzić do konwalidowania braków formalnych

   4. 2 szczegółowe reguły interpretacyj­ne, które stosuje się obok zasad ogólnych

      1. jeżeli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku kilku spadkobierców, nie określając ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w częściach równych

      2. jeżeli spadkodawca

         1. przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe

         2. które wyczerpują prawie cały spadek

         3. osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku

      3. jeżeli

         1. takie przeznaczenie w testamencie poszczególnych przedmiotów majątkowych zostało dokonane na rzecz kilku osób

         2. i przedmioty te wyczerpują prawie cały spadek

         3. osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów