Muzykoterapia (Stachyra) – proces, w którym wykwalifikowany terapeuta posługuje się muzyką lub jej elementami w celu przywrócenia zdrowia, poprawy funkcjonowania lub wspierania rozwoju osób z różnorodnymi potrzebami natury emocjonalnej, duchowej, społecznej, fizycznej lub umysłowej. Jest procesem, a więc nie jednorazowym działaniem, polega na stałej współpracy z pacjentem. Proces terapeutyczny w muzykoterapii opiera się na relacji klient – muzyka – terapeuta.

definicja Światowej Federacji i Muzykoterapii– Jest profesjonalnym stosowaniem muzyki i jej elementów jako interwencji w medycznych, edukacyjnych oraz codziennych warunkach, w pracy z jednostkami lub grupami. Jej celem jest poprawa jakości życia, poprawa w aspekcie fizycznym, społecznym, komunikacyjnym, emocjonalnym, intelektualnym i duchowym.

E. Galińska – Muzykoterapia jest jedną z form psychoterapii i fizjoterapii, wykorzystującą metodycznie muzykę w celach diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych, terapeutycznych i wychowawczych.

Natanson (jeden z prekursorów muzykoterapii w Polsce) – Muzykoterapia jest metodą postępowania, wielostronnie wykorzystującą wieloraki wpływ muzyki na psychosomatyczny ustrój człowieka.

Ze względu na techniki stosowane w muzykoterapii wyróżnia się:

Muzykoterapie aktywną – związana z tworzeniem muzyki, improwizowaniem, podstawę stanowi tu oddziaływanie na klienta poprzez jego zaangażowanie w różne aktywności muzyczne ( śpiew, taniec, gra na instrumentach).

Muzykoterapię receptywną – podstawa oddziaływania jest słuchanie muzyki, relaksacja i wizualizacja.

Kenneth Bruscia wymienia następujące poziomy praktyki w muzykoterapii:

Ad. 1 POZIOM POMOCNICZY

To te zastosowania muzyki lub jej elementów, które ze względu na cel, zawartość, metody czy relacje nie kwalifikują się do określania jako terapia. Osób uczestniczących w takich oddziaływaniach nie nazywa się klientami; działania również nie są częścią procesu terapii.

Ad. 2 POZIOM AUGMENTATYWNY (ZWIĘKSZAJĄCY)

To te działania, w których muzykę lub muzykoterapię stosuje się do zwiększania efektywności, wsparcia innych form oddziaływania, edukacji, rozwoju osobistego, leczenia czy terapii osób, których na tym poziomie można określić mianem klientów. Muzyki najczęściej używa się „jako” terapii. Zadaniem terapeuty jest zwiększenie i wspieranie oddziaływania muzycznych doświadczeń na klienta.

Ad.3 POZIOM INTENSYWNY

Poziom ten obejmuje te działania, w których muzykoterapia odgrywa centralną rolę w osiąganiu głównych celów w planie terapii klienta – wywołuje ona zmiany w jego aktualnej sytuacji. Muzykoterapeuta współpracuje z innymi specjalistami. Na tym poziomie muzyka stosowana jest „w” terapii aniżeli „jako” terapia. Muzyka ma pomóc w ustanowieniu i rozwijaniu relacji klient – terapeuta.

Ad. 4 POZIOM GŁÓWNY

Na tym poziomie muzykoterapia odgrywa najważniejszą rolę w wychodzeniu naprzeciw terapeutycznym potrzebom klienta, co skutkuje zmianami w jego zachowaniu i życiu. Muzykę stosuje się „w” terapii i „jako” terapię, łącząc ją z innymi formami oddziaływania medycznego i niemedycznego. Poziom ten charakteryzuje nacisk na głębokość procesu terapeutycznego. Wykorzystuje się w nim relację terapeuta – klient oraz klient – muzyka. Barbara Wheeler proponuje pogrupowanie praktyk muzykoterapeutycznych w odniesieniu do psychoterapii. B. Wheeler wyróżnia trzy poziomy ujęcia głębokości pracy muzykoterapeutycznej:

Ad. 1 MUZYKOTERAPIA JAKO TERAPIA AKTYWNA

wszystko to, co postrzega się jako klasyczną muzykoterapię aktywną (można zaliczyć do niej też muzykoterapię społecznościową; ten poziom M. jest właściwy do pracy z osobami poważnie chorymi, hospitalizowanymi, schizofrenikami. Cel ogólny to osiągnięcie kontroli niezbędnej do funkcjonowania w codziennym życiu);

Wheeler powołuje się na Lorda, który scharakteryzował 12 głównych celów aktywnych form terapii:

1. Zwiększenie tolerancji dla słuchanych poleceń.

2. Zmniejszenie unikania sytuacji, w których możliwa jest porażka.

3. Nauka, jak osiągnąć sukces w perspektywie długoterminowej.

4. Wydłużenie czasu koncentracji i zdolności skupienia się.

5. Rozwijanie realistycznego obrazu własnej osoby.

6. Podnoszenie samooceny.

7. Zmniejszenie „nieodpowiednich” zachowań w sytuacjach związanych z pracą.

8. Zwiększenie tolerancji na autorytety.

9. Zmniejszenie zachowań unikowych w sytuacjach społecznych.

10. Zwiększenie świadomości, akceptacji i odpowiedzialności za uczucia innych osób.

11. Rozwijanie umiejętności radzenia sobie z silnymi emocjami.

12.Rozwijanie wiedzy na temat sposobów unikania wyizolowania i biernego życia w społeczeństwie.

Ad. 2 MUZYKOTERAPIA WGLĄDOWA Z CELAMI REEDUKACYJNYMI

Istotna jest tutaj werbalizacja przeżycia, wywołanego przez muzyczne przeżycia w trakcie sesji. Najważniejsze są emocje, które wydobywane są dzięki muzyce. Następnie ma miejsce rozmowa, która prowadzi do uzyskania wglądu, czego efektem będzie poprawa funkcjonowania.

Ad. 3 MUZYKOTERAPIA WGLADOWA Z CELAMI REKONSTRUKCYJNYMI

Najgłębsza forma muzykoterapii (traktowana jako forma psychoterapii). Działania muzykoterapeutyczne skupiają się na wydobyciu treści z podświadomości klienta, a następnie przepracowanie ich w celu reorganizacji osobowości. Celem tej muzykoterapii jest osiągnięcie wglądu w to, co leży u podstaw obecnego funkcjonowania danej osoby i przepracowanie sytuacji, które nie zostały w jej życiu właściwie rozwiązane. Zalecana jest do pracy z osobami uzależnionymi, neurotykami i osobami cierpiącymi na zaburzenia osobowości, zaburzenia lękowe, z osobami cierpiącymi na poważne zaburzenia psychiczne.

W Polsce to Elżbieta Galińska podjęła próby systematyzacji wiedzy teoretycznej muzykoterapii. Wyróżniła ona 6 podstawowych kierunków rozwoju koncepcji muzykoterapii.

Kierunek psychagogiczny – opiera się na antycznych koncepcjach wpływu muzyki na człowieka. Nawiązania do teorii etosu i katharsis. Muzyka stanowi część matematycznie zbudowanego, harmonijnego świata i kosmosu, to sztuka mająca boskie pochodzenie, „mowa duszy”. Przedstawiciele kierunku: A.Pontvik – sięga do utworów muzyki instrumentalnej Bacha oraz chorału i pieśni ludowej, uzasadnia iż jest to muzyka ludowa.

K. psychofizjologiczny – jego przedstawiciele zakładają, że procesy wegetatywne i neurofizjologiczne zachodzące pod wpływem muzyki są w pewnym stopniu niezależne od woli i świadomości odbiorcy. Dzięki temu można wpływać przy pomocy nauki na czynności bioelektryczne mózgu, oddech czy puls. Przebiegi napięcie – odprężenie stanowią podstawę relacji psychofizycznych, przyjmuje się, że – odpowiednio stosując muzykę „odprężającą” i „drażniącą” – można sterować funkcjami wegetatywnymi organizmu.

K. psychoanalityczny – jeden z głównych nurtów psychoterapii. Przedstawiciele: R.Benezon, H.Willms, M.Priesley, E. Lecourt. Ich zdaniem za pośrednictwem muzyki można docierać do podświadomości, oddziaływać na emocje. Muzykoterapeuta stosując odpowiednie techniki jest w stanie nawiązać niewerbalny kontakt z pacjentem i dotrzeć do traumatycznych, wypartych z podświadomości treści, umożliwiając ich ujawnienie, uświadomienie oraz odreagowanie. Uwagę zwraca się na podobieństwo między popędowo – dynamiczną strukturą emocjonalnego życia człowieka a strukturą muzyki. Przeżyciu muzyki przypisuje się wiele funkcji – katarktyczną, komunikacyjną oraz poznawczą. Koncepcja muzykoterapii jako „archaicznej dźwiękowości” oraz karmienia muzyką o małym ładunku emocjonalnym, przechodząc stopniowo do muzyki trudniejszej w odbiorze.

K. behawioralny – bazuje na teorii uczenia się (klasyczny model bodziec – reakcja). Muzyka to czynnik pozytywnego lub negatywnego wzmocnienia. stosuje się ją aby wypracować odruch warunkowy u odbiorcy. Łączona z różnymi formami oddziaływania np. Biofeedback, treningi relaksacyjne. Muzyka wykorzystywana jest również w celu przyśpieszenia nauki i zapamiętywania.

K. komunikacyjny – wychodzi on od matematycznej koncepcji komunikacji. Muzyka ujmowana w niej jest jako system znaków, sygnałów, które to przekazują odbiorcy informacje semantyczne i estetyczne. Postrzegana jako środek komunikacji niewerbalnej z pacjentem. Muzyka oraz działania muzyczne dają możliwość przekazania informacji na poziomie emocjonalnym, który, zgodnie z teorią komunikacji ma znaczenie dla utrzymania lub przywrócenia zdrowia. Zaburzenia komunikacji są przyczyną zaburzeń psychicznych i psychosomatycznych. Komunikacja z pacjentem przy pomocy muzyki ma znaczenie gdy kontakt z nim jest utrudniony (autyzm), zastosowanie może mieć również w diagnozowaniu, korekcji nieprawidłowych wzorów interakcji pacjenta z otoczeniem, zmniejszać wpływ niektórych mechanizmów obronnych na komunikację. Praktyczne zastosowanie teorii komunikacyjnej – muzykoterapia kreatywna podejście Nordoff – Robbins.

K. poznawczy – Procesy poznawcze, psychiczne oraz zachowania człowieka silnie powiązane są z informacjami które odbiera jej mózg. Muzyka bowiem pełni rolę nośnika znaczeń oraz informacji, może się przyczynić do zaistnienia zmian w funkcjonowaniu pacjenta. W czasie słuchania muzyki w umyśle osoby przywoływane są wspomnienia (walor terapeutyczny oraz znaczenie diagnostyczne). Kolejny etap reinterpretacja uzyskanych informacji w celu dokonania zmian w obrazie samego pacjenta. W Polsce koncepcja poznawcza rozpoznawalna jest w metodzie Portrety Muzycznego Elżbiety Galińskiej. Odnosi się do pracy z pojedynczym pacjentem na tle i przy pomocy grupy. Jej zdaniem „portret muzyczny” ma charakter syntezy informacji na temat pacjenta, które gromadzi się w ramach różnych zajęć terapii kompleksowej.

MUZYKOTERAPEUTA

→ osoba posiadająca odpowiednie przygotowanie do pracy w zawodzie, wiedzę (z wielu dziedzin nauki, np. muzyki, pedagogiki, medycyny), umiejętności (zazwyczaj, aby móc określać się mianem muzykoterapeuty należy ukończyć odpowiednie studia lub kursy kwalifikacyjne, odbyć praktykę i zdać egzamin; wykształcenie)

− zadanie muzykoterapeuty – planowanie, organizacja i prowadzenie sesji muzykoterapii; badanie potrzeb klienta, opracowanie podejścia i programu, dobranie właściwych aktywności muzycznych, które umożliwią osiągnięcie zamierzonych celów; w sytuacji, gdy praca z danym klientem wykracza poza kompetencje – odesłanie pacjenta do innego specjalisty;

− osobowość muzykoterapeuty – dojrzałość, stabilność emocjonalna, cierpliwość, kreatywność, zaradność, elastyczność, zaangażowanie w pomaganie innym, tolerancja, otwartość, komunikatywność, umiejętność przystosowania się, umiejętność nawiązywania kontaktów i pracy w grupie/zespole terapeutycznym, samoświadomość. Ponadto muzykoterapeuta musi być osobą poprawnie funkcjonującą psychicznie, kompetentną, lubiącą ludzi i gotową im służyć

− muzykoterapeuta w swojej pracy musi przestrzegać zasad zawartych w Kodeksie Etycznym Muzykoterapeuty:

• działanie w interesie klienta/pacjenta;

• podmiotowe traktowanie pacjenta („bez względu na to kim jest, na jakim poziomie funkcjonuje, na jaką przypadłość cierpi, jakie ma wyzwanie, poglądy polityczne czy orientację seksualną”);

• nieujawnianie poufnych informacji;

• dbanie o własny rozwój – konieczność podnoszenia kwalifikacji zawodowych,

• konsultowanie pracy z innymi specjalistami, z zachowaniem zasad poufności;

− muzykoterapeuta przez cały czas musi mieć świadomość priorytetów – w terapii zawsze najważniejszy jest drugi człowiek; muzykoterapeuta nie może skupiać się nazbyt na muzyce i zapominać, że klient/pacjent jest podmiotem podejmowanych działań, a muzyka środkiem, specyficznym „lekarstwem”

− muzykoterapeuta powinien mieć możliwość doświadczania różnych form pracy muzykoterapeutycznej,

− proces stawania się muzykoterapeutą jest jak dojrzewanie

− muzykoterapeuta jest reżyserem w „teatrze terapii” – funkcja ta wymaga umiejętności łączenia wiedzy naukowej ze światem sztuki – naukowości, poprawności metodologicznej z intuicyjnością, wewnętrznym doświadczeniem, emocjami, to co mierzalne, wymierne z tym, co często nieuchwytne i ledwie wyczuwalne;

− zatrudnienie – szpitale, hospicja, domy seniorów, ośrodki rozwoju i terapii, szkoły i ośrodki dla osób z zaburzeniami psychicznymi, niepełnosprawnością intelektualną lub fizyczną, placówki resocjalizacyjne + prywatna praktyka.

3 etapy procesu stawania się muzykoterapeutą:

1) obserwowanie, uczestniczenie i asystowanie w czasie sesji MT prowadzonych przez terapeutę; 2) planowanie i współdziałanie; 3) samodzielne prowadzenie sesji.

MUZYKOTERAPIA A EDUKACJA MUZYCZNA

Cel: - W edukacji muzycznej jest nim przekazanie określonego zasobu wiedzy, kształcenie słuchu wysokościowego, poczucia rytmu, nauka gry na instrumentach, nauka tańca.

- Muzykoterapia jest wskazanym przez wykwalifikowaną osobę użyciem muzyki w celu wywołania pozytywnych zmian w psychicznym, fizycznym, poznawczym albo społecznym funkcjonowaniu osoby z problemami zdrowotnymi lub edukacyjnymi (POPRAWA FUNKCJONOWANIA I STANU PSYCHOFIZYCZNEGO OSOBY)

Istota:- edukacja muzyczna: dla pedagogów liczy się efekt końcowy; - dla muzykoterapeutów istotny jest już sam proces - wszystko, co dzieje się w trakcie dochodzenia do celu

Ocenianie: - edukacja muzyczna: ocenianie wiąże się z celem prowadzonych zajęć i odnosi się do poziomu wykonania danego utworu muzycznego, dotyczy umiejętności rozpoznawania stylów muzycznych, kompozytorów.

- muzykoterapia: umiejętności muzyczne ani wiedza z tego zakresu NIE ma znaczenia! Nie można oceniać produkcji muzycznych dziecka ani porównywać z innymi! Tu liczy się fakt, że osoba angażuje się w działania. Terapeuta ciągle dokonuje analizy muzyki granej podczas sesji, jakości emocjonalnej reakcji dziecka na muzykę, ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju umiejętności komunikowania się poprzez muzykę.

Terapeuta – bacznie obserwuje zachowania dziecka na muzykę, stwarza takie warunki „bezpieczeństwa” w muzyce aby umożliwić dziecku otwarcie się, ekspresję. Dziecko musi mieć poczucie, że jest słuchany i zrozumiany, doświadcza siebie jako sprawcę działań.

Sposób wykorzystania instrumentów:

Wybór instrumentów:

- na zajęciach z muzyki zazwyczaj instrumenty są rozdawane uczniom; nierzadko jest to działanie zamierzone (np. nadpobudliwe dziecko dostaje cichy instrument)

- muzykoterapia: dziecko musi mieć możliwość swobodnego doboru instrumentu! (ma to znaczenie m.in. diagnostyczne - może informować o aktualnym stanie psychofizycznym)

Sposób gry na instrumencie:

- lekcja muzyki: zademonstrowanie uczniom prawidłowego sposobu gry. Dziecko ma odtworzyćzapis nutowy, jak najbardziej poprawnie

- muzykoterapia: swoboda w grze; pobudza to kreatywność, inwencję dziecka (chyba, ze niszczy). Instrumenty wykorzystuje się przede wszystkim do improwizacji

Planowanie i realizacja zajęć:

- lekcja muzyki wymaga starannego przygotowania konspektu, przy wyborze muzyki nie ma znaczenia czy uczniowie są tego dnia pobudzeni czy smutni

- w muzykoterapii często nie ma sztywnego planu, niemożliwe jest wcześniejsze ustalenie jej przebiegu; nie oznacza to, że sesje muzykoterapii są całkowicie nieplanowane i spontaniczne. W niektórych modelach np. muzykoterapii behawioralnej, wymaga się szczegółowego planu sesji. W muzykoterapii plan zawsze pozostaje jedynie narzędziem, nigdy nie jest na tyle sztywny aby nie uwzględniał reakcji uczestników, dlatego tak ważną cechą u muzykoterapeutów jest bycie elastycznym.

Terapeuci/Nauczyciele:

- wymaga się odmiennego przygotowania teoretycznego i praktycznego

- wykorzystanie oddziaływania muzyki nie jest zarezerwowane tylko dla muzykoterapeutów;

- nauczyciel może świadomie wprowadzać elementy muzyki do zajęć edukacyjnych - wymaga to jednak opanowania podstaw muzykoterapii

4 czynniki rozróżniające muzykoterapię od zajęć muzycznych: (Kenneth Bruscia)

- priorytetowa rola terapii; - akceptacja produkcji muzycznych pacjenta; - multisensoryczne zastosowanie muzyki; - łączenie muzyki z innymi dziedzinami sztuki.

ISO – termin używany do oznaczania podstawy zgodności muzyki z zachowaniem lub nastrojem danej osoby. W praktyce oznacza to dobór oddziaływań terapeutycznych do aktualnego stanu osoby, z którą pracujemy. Ma zastosowanie w każdym modelu i podejściu muzykoterapeutycznym. To najważniejsza zasada muzykoterapii!

Technika Altshulera zwana Level of Attack. Polegała ona na doborze muzyki w taki sposób, aby wzbudzała, podtrzymywała i przekierowywała uwagę, zmieniała nastrój oraz pobudzała wyobrażenia. Terapeuta w tej technice miał dobrać odpowiednie utwory:

1. Rytm w muzyce miał przyciągać i utrzymywać uwagę klienta poprzez jego stymulację kinestetyczną,

2. Melodia miała za zadanie podtrzymać uwagę klienta przez swoją „dobrą postać” albo pochód dźwięków, które miały dla niego znaczenie,

3. Harmonia ma integrujący wpływ na klienta poprzez podnoszenie jego świadomości

4. „Muzyka modyfikująca nastrój”, czyli wykorzystująca do zmiany nastroju klienta założenia zasady ISO

5.„Muzyka obrazowo-skojarzeniowa” miała na celu wywoływanie skojarzeń pozamuzycznych oraz przywoływanie różnych doświadczeń z przeszłości.

IMPROWIZACJA W MUZYKOTERAPII

Improwizacja (najczęściej współimprowizacja)zachodzi, gdy muzykoterapeuta oraz klient/klienci komunikują się ze sobą poprzez muzykę. Mogą w tym celu używać głosu, gestodźwięków, instrumentów bądź przedmiotów codziennego użytku. Improwizacja nie musi być skomplikowanym procesem muzycznym.

Zasady improwizacji:

- klient ma mieć poczucie, że to co robi jest dobre, ma czuć się wolny, nieoceniany,

- atmosfera powinna być przepełniona akceptacją, zrozumieniem, zaufaniem i poczuciem bezpieczeństwa,

- klient w czasie sesji ma mieć komfort bycia sobą,

- każdy gra tak, jak w danej chwili czuje,

- klient sam decyduje czy chce grać z terapeutą, czy też woli sam grać, pobyć w samotności,

- terapeuta musi być uważnym towarzyszem, słuchaczem, partnerem w dialogu,

- improwizacja nie musi prowadzić do stworzenia pięknej muzyki, poprzez muzykę ma doprowadzić do poczucia wspólnoty, bliskości między klientem a terapeutą, ma także wywołać pozytywne zmiany w funkcjonowaniu klienta,

- w improwizacji liderem stają się osoby grające na instrumentach harmonicznych, melodycznych, natomiast te, które grają na  instr. perkusyjnych zazwyczaj przyjmują rolę akompaniamentu,

- zasada ISO- jeżeli terapeuta chce we współimprowizacji wpłynąć na klienta musi najpierw dostosować własną grę do gry klienta, dopiero po nawiązaniu relacji zaufania może rozpocząć stopniowe wprowadzanie zmian,

- przechodzimy od bardzo prostych ćwiczeń, do coraz bardziej złożonych, omówienie emocji, przeżyć pojawiających się w trakcie wspólnego grania.

Podstawowe techniki improwizacji:

- naśladowanie- empatyczne kopiowanie reakcji i sposobu gry klienta,

- odzwierciedlanie-wyrażanie tych samych odczuć lub nastojów, co klient,

- gruntowanie rytmiczne-wprowadzenie stabilnego pulsu lub rytmu w celu wpierania improwizacji klienta,

- dialog-improwizowana rozmowa muzyczna klienta z terapeutą z wykorzystaniem instrumentu, ruchu lub głosu,

- akompaniowanie-podparcie improwizacji klienta akompaniamentem granym przez klienta.

RELAKSACJA W MUZYKOTERAPII:

• W zakresie relaksacji muzykoterapia łączy swoje siły z osiągnięciami psychoterapii i rehabilitacji;

• Na gruncie muzykoterapii relaksacja może odbywać się za pomocą słów (sugestii), słów i muzyki, lub muzyki;

• W odniesieniu do dzieci trening relaksacyjny w muzykoterapii bardzo często stosuje się w postaci wizualizacji z muzyką;

• Termin relaks pochodzi od łacińskiego relaxare, relaxo i oznacza odprężenie fizyczne i psychiczne, krótki odpoczynek polegający na przybraniu odpowiedniej pozycji, rozluźnieniu mięśni i zmniejszeniu do minimum aktywności myślowej

•Def Stanisława Sieka relaks – rozluźnienie, odprężenie, zmniejszenie stanu mobilizacji organizmu

• Relaksacja z kolei oznacza sposoby czy metody uzyskiwania stanu relaksu

• Bardzo często w praktyce oba pojęcia stosuje się zamiennie;

•Treningi relaksacyjne stanowią jedną z metod psychoterapii treningowej, której główną zasadą jest powtarzanie, uczenie się, trening

• Trening relaksacyjny to systematyczne i celowe stosowanie ćwiczeń relaksacyjnych;

Wyróżnia się 4 podstawowe źródła napięcia psychofizjologicznego:

1. Czynniki środowiskowe – hałas, pyłki, pogoda, ruch uliczny, zanieczyszczenia;

2. Czynniki społeczne – np. strata bliskiej osoby, problemy finansowe, publiczne

3. Psychologiczne – tj. okres dojrzewania, starzenie się, choroba, menopauza;

4. Myśli, są wynikiem interpretacji przez mózg złożonych zmian zachodzących w otoczeniu oraz wewnątrz ciała

Aleksandrowicz wyróżnia trzy poziomy wykorzystania metod relaksacyjnych w terapii:

1. Osiąganie relaksu, wywołanie stanu możliwie pełnego rozluźnienia.

2. Trening autogenny, stanowiący pogłębienie stanu relaksu dzięki sugestiom ciężkości, przyjemnego bezwładu i ciepła.

3. Trening autogenny jako podstawa pracy przy pomocy technik mających na celu zmiany osobowościowe.

Warunki sprzyjające uzyskaniu stanu relaksu w czasie sesji

1. Zapewnienie komfortu fizycznego (przygotowanie miejsca):

odpowiednia temperatura pomieszczenia; regulowane oświetlenie do łagodnego (lampa, rolety);wyciszenie od dźwięków zewnętrznych; źródło muzyki i nagrania dobrej jakości; karimata, kozetka lub fotel z podnóżkiem i podparciem dla głowy; koc, poduszka, opaska na oczy; pozycja siedząca lub stojąca zmniejsza głębokość relaksu.

2. Zapewnienie komfortu psychicznego już od momentu wejścia klienta do sali.

- Zaufanie (wyciszenie, bezpieczeństwo) do terapeuty dzięki prawidłowym relacją klient-terapeuta;

-Jeśli klient jest zestresowany dajemy mu możliwość odreagowania emocji i wyciszenia przed przystąpieniem do sesji przy pomocy: rozmowy (to czas na oswojenie z miejscem i terapeutą); improwizacji na instrumentach, śpiewu; masażu, ćwiczeń oddechowych; ćwiczeń izometryczne (naprzemienne napinanie i rozluźnianie mięśni).

Trening autogenny - Johannes Heinrich Schultz

Najczęściej stosowana metoda relaksacji w Europie; Ćwiczenia odprężająco-koncentrujące; Opracowany na podstawie autohipnozy (odwołujący się do autosugestii); Łatwość łączenia z muzyką; Ćwiczący poddaje się tylko wyobrażeniom i sugestiom, a nie woli i presji, które prowadzą do wzrostu napięcia; Najlepsze efekty przy ćw. Grupowych w warunkach ambulatoryjnych 2x w tygodniu.

Psychocybernetyka wg Maltza – aparat psychiczny człowieka działa jak maszyna cyfrowa, do której można wprowadzić określony program, a tym samym sterować jego zachowaniem i zmieniać jego mniemanie o sobie. Jednym z ważnych elementów techniki budowania pozytywnego obrazu siebie jest przypominanie sobie, wyobrażanie na nowo i rozpamiętywanie sytuacji, w których działaliśmy z sukcesem.,

Transformacja energii wg Laury Huxley – kiedy jesteśmy naładowani gniewem i złością powinniśmy rozpocząć prywatna wojnę z samym sobą: rytmicznie napinać i rozluźniać mięśnie , uderzać w piłkę lub gruszkę bokserską. Uderzając należy złościć się na swoich rodziców, dzieci, znajomych. Dobrze jest głośno i wyraźnie wymawiać, kogo się bije i za co.
Technika relaksacji wg Jacobsona - napinanie i rozluźnianie mięśni służy wyuczeniu zdawania sobie sprawy z różnicy wrażeń płynących z mięśnia napiętego i rozluźnionego. Następnym etapem relaksacji jest napinanie potrzebnej do jakiejś pracy grupy mięśni, pozostałe są rozluźnione.

Efekty do Schulza:

- systematyczny trening poprawia funkcjonowanie fizyczne i psychiczne;

- wzmacnia pozytywny obraz jednostki;

- łagodzenie i niedopuszczanie do reakcji lękowych;

- bóle np. głowy, nieprzyjemne odczucia w okolicach serca i żołądka, zaburzenia wzrokowe, niepokój- nie są efektami ubocznymi lecz odreagowaniem i neutralizacją przykrych przeżyć.

Wykorzystuje się przy osobach:

zdrowych psychicznie i somatycznie jako profilaktykę; z zaburzeniami psychicznymi i somatycznymi jako element terapii; z zaburzeniami psychoemocjonalnymi; z zaburzeniami zachowania; w stanach nadmiernego napięcia psychicznego; z zaburzeniami mowy; z epilepsją; z astmą dziecięcą.

Nie zaleca się osobom: zmniejszonym poczuciu realizmu; nadpobudliwych emocjonalnie; o skłonnościach hipochondrycznych; mającym gorączkę.

Ćwiczenia niższego i wyższego stopnia wg. Stanisław Kratochvil

Ćw. niższego stopnia:

1. Ćwiczenie odczucia ciężaru ciała „moja prawa ręka jest ciężka”. Ciężkośćsynonimem bezwładu i rozluźnienia

2. Ćwiczenie odczucia ciepła „prawa ręka jest ciepła”

3. Regulacja czynności serca „serce bije mocno i spokojnie”

4. Regulacja rytmu oddychania „oddycha mi się lekko i spokojnie”

5. Regulacja pracy narządów wewnętrznych „do splotu słonecznego napływa ciepło”

6. Koncentracja na głowie „czoło jest przyjemnie chłodne”

- każdą sugestię powtarzamy 5-6krotnie, oddzielając je od innych stwierdzeniem „jestem spokojny/a”

Ćw. wyższego stopnia:

1. Koncentracja na przeżyciu barw dzięki wyobrażaniu sobie bezkształtnej kolorowej plamy

2. Wyobrażenie sobie przedmiotów od konkretnych aż po abstrakcyjne

3. Powrót do własnych przeżyć o zabarwieniu emocjonalnym

4. Przywołanie obrazu konkretnych osób i stosunku do nich

5. Stawianie pytań o system wartości

6. Formułowanie planów i celów życiowych oraz ich akceptacja.

Zakończenie:wybudzanie (powrót do fazy toniczności); upewnienie się o dobrym samopoczuciu pacjenta.

Trening relaksacyjny dla ON intelektualnie opracowany przez K. Stachyre – odwołanie do uczuć uczestnika relaksacji i jednoczesne całościowe włączanie ich do procesu treningowego, ograniczone odniesienia do sfery wyobrażeniowej. Tło – muzyka relaksacyjna, ciąg indukcji słownej, (jasny zrozumiały przekaz, dawać delikatne sugestie). Osoba ułożona na miękkim materiale, trening 7-10 min. Ważne zachęcanie rodziców do przeprowadzenia treningów. Ważne aby pomieszczenie było odpowiednio przygotowane - odpowiednie nasłonecznienie- półcień.

Muzyka podczas zajęć powinna mieć (wg E. Gaston):

- regularny rytm – daje poczucie stabilizacji, przewidywalności, bezpieczeństwa,

- przewidywalną dynamikę – daje to samo wyżej + głośność musi być dostosowana do indywidualnych potrzeb i preferencji słuchacza,

- konsonansową harmonię – jeden z najważniejszych elementów w przebiegu napięć i odprężeń w muzyce; konsonanse w przeciwieństwie do dysonansów odbierane są jako rozładowanie, rozluźnienie

- rozpoznawalne brzmienie instrumentów i głosów – wpływa na koncentrowanie się przez słuchacza na tym, co dzieje się w nim samym, a nie dookoła niego. Obce dźwięki sprawiają, że słuchacz odrywa się od własnej osoby i próbuje świadomie rozpoznawać brzmienia.

W Polsce badaniami nad zastosowaniem technik relaksacyjnych w terapii zajmowali się: S. Komorowski i J. Aleksandrowicz.

WIZUALIZACJA MUZYCZNA

Wizualizacja to: świadome i zależne od woli tworzenie wrażeń zmysłowych, aby się zmienić (P. Fanning). Jest procesem polegającym na pobudzaniu umysłu za pomocą obrazów i wyobrażeń dla osiągnięcia wyznaczonego celu (B. Mallon).

Wyróżnia się 3 rodzaje wizualizacji: - receptywna – osoba ćwicząca pozwala na swobodny przepływ obrazów i myśli przez jej głowę, wsłuchuje się w podświadomość. Wykorzystywana jest najczęściej w celu zlokalizowania i zrozumienia przyczyn problemów czy zaburzeń emocjonalnych pacjenta. Zadanie osoby wizualizującej to opisywanie przeżyć wyobrażeniowych, z próbą przejęcia wobec nich postawy akceptującej. Następnie analizuje się pojawiające się treści.

- programowa – celem jest programowanie podświadomości poprzez sugestie, słowa i obrazy. Treść wizualizacji zależy od celu terapii. Przebieg sesji jest podobny do hipnoterapii,lecz pacjent znajduje się w stanie relaksu a nie hipnozy.

- kierowana – jest najczęściej wykorzystywaną techniką wyobrażeniowa, będąca połączeniem dwóch podostrej pozostałych wizualizacji. Osoba wizualizująca ma za zadanie wyobrazić sobie konkretną sytuację, w opisie których pozostawiono luki przeznaczone do wypełnienia przez wyobraźnię ćwiczącego.

Wizualizacja składa się z 4 elementów: (Paul-Cavallier)

- faza indukcji (fiksacji) – wprowadzenie pacjenta w stan relaksu, pod koniec podać sugestię ufności i dobrego samopoczucia,

- faza sugestii – „wdrukowanie” w podświadomość pacjenta określonych sugestii. Polega na zastąpieniu dawnych wzorców propozycjami dostosowanymi do aktualnej sytuacji i celu terapii. Dąży się do zmiany sposobu spostrzegania doświadczeń pacjenta.

- faza powrotu do normalnego stanu (toniczności) – powrót pacjenta do stanu czuwania, stanu Beta. Należy wybudzać pacjenta delikatnie i płynnie. Dokonuje tego terapeuta poprzez właściwą treść, rytm, dynamikę wypowiadanych słów. Często stosuje się sugestie pozytywne, wyzwalające odczucia zadowolenia, radości, regeneracji sił psychofizycznych.

- faza werbalizacji i analizy przeżycia – czas przeznaczony na dyskusję i zintegrowanie doświadczeń wywołanych w czasie wizualizacji.

Wizualizacja muzyczna „MI” – polega na prezentacji tekstu przez terapeutę na tle odpowiednio dobranej muzyki relaksacyjnej, taka forma wizualizacji jest często stosowana w trakcie treningów relaksacyjnych np. czytanie bajek dzieciom na tle spokojnej wyciszającej muzyki, wyróżniamy dwa poziomy pracy z klientem:

- WSPIERAJĄCA WIZUALIZACJA MUZYCZNA – najważniejszą rolę odgrywa terapeuta, który poprzez odpowiednie sugestie słowne daje klientowi ramy do pracy wyobrażeniowej, zadaniem terapeuty jest utrzymywanie klienta w łączności z jego pozytywnymi zasobami, umożliwienie mu przeżywanie pozytywnych doświadczeń a także wspieranie. Muzyka musi być dobrana w sposób nastrajający pozytywnie osobę uczestniczącą w sesji, utrzymywać ją w stanie relaksu oraz dostarczać pozytywnych wrażeń estetycznych.

- REDUKCYJNA WIZUALIZACJA MUZYCZNA – podstawową rolę odgrywa terapeuta jednak proces wizualizacji przez który prowadzi klienta jest znacznie głębszy niż w przypadku „WWM”. Podobnie jak na pierwszym poziomie muzyka ma za zadanie podtrzymywać stan relaksu ale również utrzymywać klienta w tematyce wyobrażeń nad którą w danym momencie pracuje. RWM winna być prowadzona przez wykwalifikowanego Muzykoterapeutę, ze względu na cel oraz możliwości docierania do głębszych pokładów psychiki człowieka.

Technika kotwiczenia znana z NLP może zwiększyć skuteczność wizualizacji – polega ona na wytworzeniu skojarzeń pomiędzy określonym stanem emocjonalnym a danym bodźcem, zwanym kotwicą. Kotwica to bodziec połączony ze stanem fizjologicznym (wyzwala ten stan), np. mogą być nią gesty, słowa, praktycznie wszystko co umożliwia człowiekowi dostęp do stanów emocjonalnych. Przeważnie są to bodźce o charakterze zewnętrznym, mogą być to również słowa i wyobrażenia.

Kotwica słuchowa – polega na skojarzeniu danego słowa lub zwrotu wypowiadanego w wyobraźni z wywoływanym przezeń stanem emocjonalnym. Kotwica słuchowa kojarzona ze stanem odprężenia i relaksu może stanowić przeciwwagę dla słów pejoratywnych, które poprzez silne skojarzenia z negatywnymi stanami emocjonalnymi wyzwalają uczucie lęku np. egzamin.

dwie techniki (odnoszące się zarówno do treści jak i tonu głosu terapeuty):

-autorytarna – ma charakter nakazowy, stosowana podczas sesji indywidualnych, gdzie terapeuta dąży do wytworzenia kontroli nad klientem,

-permisywna – wymaga od terapeuty używania łagodnego tonu głosu, który sprzyja utrzymywaniu stanu relaksu, ułatwia wytworzenie atmosfery partnerstwa (terapeuta – klient), a tym samym egzekwuje od uczestnika terapii odpowiedzialność za wypracowanie zmian, polecana szczególnie w sesjach grupowych,

Wyróżnia się dwa typy głosu hipnotycznego:

- monotonny – charakteryzuje się jednostajnością, brak wyraźnych zmian głośności czy modulacji. Ma na celu skierowanie uwagi pacjenta do swojego wnętrza, jak również osłabienie kontroli jego mechanizmów obronnych.

- Rytmiczny – opiera się na prostych przewidywalnych schematach rytmicznych. Często określa się go jako kołyszący lub śpiewny.

F. Goldberg i L. Dimiceli-Mitran wyróżniają 2 rodzaje muzyki stosowanych na sesjach:

a) small container („wąskie ramy”) – muzyka relaksacyjna stanowiąca tło dla działań terapeutycznych, dająca niewielką przestrzeń do wyobrażeń;

b) big container („szerokie ramy”) – muzyka o znacznie większej ilości elementów, silnie stymulująca mózg odbiorcy i pobudzająca wyobrażenia (wyobrażenia sensoryczne, pamięć i emocje). Często określa się tak muzykę klasyczną.

GRUPOWA WIZUALIZACJA MUZYCZNA

Techniki grupowej wizualizacji z muzyką (GrpMI) są często stosowane w muzykoterapii receptywnej. Zasady pracy są te same, co na zajęciach indywidualnych. GrpMI zwykle opiera się na muzyce, a nie słowie. Metoda ta wykorzystywana jest w pracy m.in. z młodzieżą, studentami, osobami z grupy ryzyka, w psychiatrii i terapii osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych.

Portret Muzyczny (E. Galińskiej) - Portret muzyczny (PM) jest metodą pracy nad strukturą „ja” pacjenta, rozumianą warstwowo. Inspiracją do opracowania metody było muzyczne portretowanie pacjenta na zakończenie terapii grupowej. Następnie stała się ona stały elementem pracy nad życiorysem pacjenta w trakcie terapii. W procesie diagnostycznym PM uwzględnia przede wszystkim opozycję między „ja jawnym”, strukturą zachowań adaptacyjnych i fasadowych, będących przykrywką rzeczywistych potrzeb i przeżyć pacjenta, a „ja ukrytym”, wewnętrznym, które nie jest bezpośrednio dostępne świadomości. W dalszej pracy diagnostycznej i terapeutycznej PM odsłania także „ja w przyszłości”, będące źródłem inspiracji do budowania nowej koncepcji siebie. Rozpoznanie tych elementów struktury „ja” opiera się na pracy z instrumentami muzycznymi, biernym słuchaniem utworów muzycznych, ich interpretacji, jak też na pracy z ciałem innymi technikami.

Mobilna Rekreacja Muzyczna (M. Kierył) – spojrzał na proces funkcjonowania człowieka od momentu pojawienia się napięcia emocjonalnego aż do jego rozładowania. W swej metodzie zastosował uporządkowany model ćwiczeń ruchowych (rytmicznych). Zajęcia tą metodą mogą być realizowane indywidualnie lub grupowo. Wskazał w swojej metodzie 5 etapów (OZURA): odreagowanie, zrytmizowanie, uwrażliwienie, relaksacja, aktywizacja.

MUZYKA, RYSOWANIE, OPOWIADANIE (MDN)

Metoda opracowana przez J. Booth, to modyfikacja metody GIM (H. Bonny). Realizowana w pracy indywidualnej i grupowej. Przeznaczona dla klientów, dla których udział w GIM jest zbyt trudny (np. osoby chore, które nie mają siły na udział w pełnowymiarowej GIM). Często stosuje się ją w autoterapii. Najlepsze efekty otrzymuje się stosując ją z osobami z depresją, problemami lękowymi, zaburzeniami emocjonalnymi, post traumatycznymi, z onkologii czy z tendencjami samobójczymi. MDN może być podstawową metodą terapii. Dodatkowo zaleca się co pewien czas udział P w sesjach werbalnych i GIM. Pełna sesja MDN trwa 90 min, składa się z 4 części: ekspozycja, przetworzenie, repryza, koda.

Techniki receptywne oparte na piosenkach

Songwriting - to  technika, która jest szeroko stosowana w muzykoterapii. Tworzenie piosenek jest w literaturze muzykoterapeutycznej opisywane jako skuteczne narzędzie do wspomagania ekspresji emocjonalnej i interakcji społecznych.

Dyskusja nad słowami piosenki (Song Lyric Discussion), podstawowe znaczenie ma nie tyle muzyka co tekst piosenki. Z tego względu wykorzystuje się jedynie utwory z tekstem w języku zrozumiałym dla wszystkich uczestników sesji. W zależności od sposobu wykorzystania piosenki w czasie sesji, terapeuta sam przygotowuje odpowiednie nagrania lub prosi, aby uczestnicy przynieśli utwory, które mogą być przydatne w terapii. Piosenka może być metaforą obrazu „ja” klienta, świadczyć o poziomie jego empatii, może też stanowić narzędzie ułatwiające uświadomienie sobie własnych emocji.

Na gruncie polskim klasyfikacji metod dokonała Elżbieta Galińska dzieląc je na: wyobrażeniowo- projekcyjne, treningowe, relaksacyjne, komunikatywne, kreatywne, psychodeliczne, ekstatyczne, estetyzujące, kontemplacyjne, muzyczny trening uwrażliwiania.

Techniki improwizacyjne - Improwizacja jest kluczowym elementem w nawiązaniu kontaktu muzycznego między terapeutą a pacjentem. Pomaga w ekspresji uczuć, których z różnych względów – klient/pacjent nie jest w stanie określić ani o nich opowiedzieć; umożliwia kontakt, ułatwia komunikację oraz zbudowanie relacji między pacjentem a terapeutą, między pacjentem a grupą oraz między pacjentami. Improwizacja może być swobodna lub poddana dyscyplinie strukturalnej bądź tematycznej.

Improwizacje ruchowe - Mogą one wspierać improwizacje instrumentalną, być ich kontynuacją. Chodzi o to, aby poprzez improwizację, cierpienie pacjenta zostało przeniesione na inną płaszczyznę: dźwiękową, głosową bądź ruchową, i uzewnętrzniło się oraz zostało skonfrontowane z jego życiem codziennym i przedyskutowane w atmosferze zaufania.

Techniki receptywne – słuchanie spokojnej muzyki, plynacej swobodnie bez kontrastów dynamicznych, prowokuje do werbalizacji przeżyć.

Metody wyobrażeniowo – projekcyjne stosowane w muzykoterapii wywodzą się z metod projekcyjnych stosowanych w badaniach psychologicznych. Opierają się one za założeniu, że w zachowaniu człowieka miedzy bodźcem a reakcją wyrażają się jego indywidualne cechy psychiczne. Człowiek spostrzega, poznaje, zapamiętuje, myśli i ustosunkowuje się do otoczenia przez pryzmat swojej osobowości i indywidualnych doświadczeń.

Metody komunikatywne stosowane w muzykoterapii znajdują zastosowanie wszędzie tam, gdzie kontakt werbalny z pacjentem jest utrudniony lub niemożliwy i gdzie występują zaburzenia zachowania w relacjach międzyosobowych. Dla metod komunikatywnych reprezentatywne techniki to dialog instrumentalny oraz muzykodrama a właściwie tylko jej elementy. Dialog instrumentalny należy do technik niewerbalnych.

Metody kreatywne - Głównym celem metod kreatywnych jest wyzwalanie potencjału twórczego pacjentów, rozwijanie kreatywności, wyobraźni, spontaniczności i otwartości na nowe doświadczenia. Służą temu niemal wszystkie formy wyrazu artystycznego od muzyki i śpiewu, poprzez rytmikę, swobodny ruch, taniec, pantomimę, plastykę, aż do form literackich i teatralnych. Wykorzystując techniki kreatywne, muzykoterapia stwarza wolną przestrzeń dla wypowiedzi pacjenta, zakładając, że to, co w nim wewnętrzne, ujawni się czy też uzewnętrzni w działaniu w sposób wolny, autonomiczny i aktywny.

Etapy muzykoterapii wg E. Galińskiej

I. eksploracyjny – odkrywanie u pacjenta znaczeń poznawczych reprezentacji doświadczeń, głównie - techniki autonarracji – generowanie procesu wyobrażeniowego za pomocą muzyki i

II. regulacyjny – diagnoza i regulacja w obrębie struktury „ja”

- metoda portretu muzycznego dla pojedynczego pacjenta z udziałem grupy.

Logorytmika – jedna z metod stosowanych w logopedii i rehabilitacji osób z wadami słuchu. Polega na połączeniu terapii logopedycznej z rytmiką, aby oddziaływać na sferę słuchową, słuchowo-ruchową i ruchową osoby, którą się leczy bądź rehabilituje. Metodę tę stosuje się przede wszystkim w pracy z dziećmi, przy czym na jej skuteczność nie ma wpływu ich rozwój intelektualny czy też ruchowy, jak również wrażliwość muzyczna czy jej brak. Najistotniejszym elementem w stosowanych ćwiczeniach słowno-ruchowych jest rytm.

Śpiew, Carl Orff - jest twórcą terapii wielosensorycznej, w której oddziaływanie na zmysły odbywa się poprzez muzykę, ruchi słowo połączone z grą na instrumencie, a muzyka rodzi się z ruchu i mowy. Podkreślał on ścisłe powiązanie muzyki i ruchu, a naśladowanie i odpowiedzialność za ruch uznał za istotny czynnik w uspołecznianiu dziecka.

Metoda dobrego startu - jest to metoda której celem jest wspomaganie rozwoju psychoruchowego dzieci , służy do aktywizowania rozwoju funkcji psychomotorycznych i ich integracji oraz korygowania zaburzeń tego rozwoju, co stwarza warunki prawidłowego procesu uczenia się. Ma ona na celu wspieranie rozwoju dziecka poprzez rehabilitacje psychomotoryczną i edukacje z zastosowaniem polisensorycznego uczenia się. Stosuje się ją w przedszkolach i w edukacji wczesnoszkolnej. W Polsce jako pierwsza rozpowszechniła ją Marta Bogdanowicz.

Założenia metody:wielozmysłowe uczenie się;wykonywanie ruchów zharmonizowanych w czasie i przestrzeni.

METODA DOBREGO STARTU (M. Bogdanowicz) – powstała jako polska wersja metody francuskiej, adaptowana i wzbogacona na potrzeby naszych dzieci. Wprowadzono nowe formy, nowe układy ćwiczeń, piosenki dziecięce oraz piosenki ludowe. Stosuje się ją w stosunku do dzieci z różnorodnymi zaburzeniami psychoruchowymi. Przede wszystkim używana jako profilaktyka do dzieci zdrowych z prawidłowym rozwojem psychomotorycznym. Ma wielostronne działanie w przypadku dziecka, rozwija się psychika i motoryka. Metoda: usprawnia funkcje słuchu, wzroku, dotyku oraz kinestetyczno-ruchowe.

Realizacja różnych ćwiczeń, które rozwijają:

- percepcję: wzrokowo-słuchową; -szybkość reagowania; - wzmagają koncentrację, rozdzielność uwagi, pamięć; - koordynacja wzrokowo-słuchowa; - rozwój myślenia ścisłego, matematycznego

Metoda ta ma 3 zasadnicze etapy:

- Powiedz kim jesteś, Przedstawmy się sobie wzajemnie, Zaśpiewaj mi, ja tobie też zaśpiewam – wstępne zapoznanie dzieci, realizowanie potrzeb dzieci.

- Piosenka - służy do przeżywania tekstu. Ważny jest tekst, dzieci uczą się tekstu, uczą się zadawać pytania i szukać odpowiedzi. Ilustracja treści piosenek – kontekst, informacje, które odczytują dzieci.

- Podsumowanie zajęć, porozmawianie z dziećmi. Zamknięcie piosenką, ilustracja, inscenizacja, interpretacja muzyki.

Efekty MDS: - zdecydowana poprawa sprawności motorycznej;- polepszenie funkcji poznawczych;- polepszenie orientacji własnego ciała oraz orientacji przestrzennej;- polepszenie koncentracji, uwagi, pamięci;- wzrost poziomu odtwarzania wzorów graficznych;- pozytywne zmiany w zakresie mowy i śpiewu;- wzrost umiejętności społecznych

Cele MDS:- wspomaganie rozwoju (optymalizacja rozwoju, profilaktyka);- diagnozowanie zaburzeń rozwoju (diagnoza);- korekcja zaburzeń (wyrównywanie i terapia);- wczesna edukacja (nauka rysowania, liter)

ELEMENTY DZIEŁA MUZYCZNEGO

RYTM – czynnik organizujący następstwo dźwięków utworu w czasie. Można wyróżnić w nim 3 cechy:puls (organizuje, porządkuje przebieg muzyki),tempo,schemat MELODIA bliskość, powtarzalność, finalność. Składa się z dźwięków o określonej wysokości, prozodii, frazy i konturu. Bardziej niż rytm odnosi się do emocji. HARMONIA – konieczność rozpoznawania współbrzmień i relacji zachodzących między poszczególnymi akordami. BARWA - cecha dźwięku, która pozwala odróżnić brzmienia różnych instrumentów lub głosu. Uzależniona jest od ilości, rodzaju i natężenia tonów składowych. SYNESTEZJA – stan lub zdolność, w którym doświadczenia jednego zmysłu wywołują równocześnie doświadczenia charakterystyczne dla innych zmysłów. METRUM - zasada porządkowania przebiegu dźwięków w utworze pod względem ich wartości rytmicznej i rozkładu akcentów w obrębie taktu; Wyróżnia się metrum proste : dwu- i trójdzielne, oraz metrum złożone. DYNAMIKA – określa siłę dźwięku; Wyróżnia się dwa zasadnicze odcienie dynamiczne:f (forte) – głośno,p (piano) – cicho. Oba odcienie występują w kilku stopniach natężenia: CRESCENDO- stopniowe wzmocnienie natężenia dynamiki w utworze muzycznym.DECRESCENDO- stopniowe osłabianie natężenia dynamiki w utworze muzycznym. AGOGIKA (tempo) określa szybkość wykonywania utworu: za pomocą metronomu, za pomocą słownych określeń włoskich: largo – bardzo wolno, adagio – powoli, andante – wolno, moderato – umiarkowanie, allegretto – szybciej niż moderato, allegro – szybko, presto – bardzo szybko, prestissimo – jak najszybciej. ARTYKULACJA - jeden z elementów dzieła muzycznego, określający sposób wydobycia i kształtowania dźwięku. Artykulacji kształtuje także frazowanie i nadaje utworowi muzycznemu odpowiedni wyraz i dopełnia go pod względem technicznym: legato – łącząc dźwięki ze sobą, staccato, portato-pośredni. kolorystyka – określa barwę dźwięku. forma - Elementy formotwórcze: motyw, fraza muzyczna, zdanie – poprzednik i następnik ; W piosence A ( zwrotka) B (refren); W utworach instrumanetalnych AB, ABA, rondo, ABACADA, wariacje.

Cele muzykoterapii /M. Kierył/ • uzyskanie postawy korespondencyjnej między ciałem a muzyką, • poprawę komunikacji, integracji grupy, integrację rodziny, integrację zdrowych i chorych, • synchronizację funkcji ustroju pod wpływem odczucia wyzwolonego przez muzykę rytmu wewnętrznego, • uwrażliwienie kulturowe; poszerzenie zainteresowań muzycznych wzbogacone innymi formami sztuki, umuzykalnienie na poziomie podstawowym, • nauczenie wspomaganych muzyką form rekreacji - zarówno aktywności jak i relaksu, • stymulację rozwoju psychoruchowego dzieci i młodzieży, • zmianę nieprawidłowych zachowań psychofizycznych: poprawę wydolności oddechowo – krążeniowej, wzrost siły mięśniowej, redukcję zmęczenia, zachęcenie do ruchu, • potwierdzenie lub korektę diagnozy. • rozwijanie wrażliwości estetycznej.

Inne cele muzykoterapii: Wspomaganie rozwoju emocjonalnego i kształtowania osobowości ,Wspomaganie i przyspieszanie procesu uczenia się, Wspomaganie procesu leczenia, Wspomaganie rozwoju ekspresji muzycznej, ruchowej i werbalnej w terapii dzieci niepełnosprawnych intelektualnie, Wspomaganie procesu rehabilitacji i sprawności ruchowej, Wspomaganie dobrej zabawy.

Jeszcze inne cele:

- w wymiarze poznawczym – stymulacja/trening aktywności psychicznej: wyobraźni i fantazji, pamięci( mechanicznej i logicznej), koncentracji i podzielności uwagi, myślenia( logicznego i dywergencyjnego, czyli twórczego); poszerzanie wiedzy o sobie, pobudzanie do refleksji, rozbudzanie zainteresowań muzyką i sztuką;

- wymiarze emocjonalnym – aktywizacja emocji: wyzwalanie/wyładowanie, wyciszenie, panowanie nad emocjami, uświadamianie i nazywanie emocji( uczenie kontaktu z własnymi emocjami), uwrażliwianie, współodczuwanie;

- w wymiarze społecznym, wspólnotowym ( komunikacyjno – interakcyjnym) – przeuczanie stylu interakcji: sposobów komunikowania się i nawiązywania relacji, uwrażliwianie na innych, zmniejszanie poczucia izolacji doskonalenie umiejętności współpracy w grupie:

- w wymiarze osobowościowym – przywracanie/kształtowanie poczucia tożsamości, poprawa samooceny, zmiana zachowania, integracja osobowości;

- w wymiarze motywacyjnym – wzbudzanie motywacji do działania/aktywności, pokonywanie niechęci do zmian, integracja psychofizyczna;

- w wymiarze psychomotorycznym – kształtowanie spontanicznego ruchu i ekspresji cielesnej, orientacji czasowo-przestrzennej, poprawa.

Funkcje muzykoterapii :funkcja fizjoterapeutyczna – usprawnianie i kompensowanie utraconych sprawności psychoruchowych oraz ubytków somatycznych, funkcja adaptacyjna – pomoc w przystosowaniu się w sytuacji niepełnej sprawności, a także pomoc w znalezieniu się w roli pacjenta, kuracjusza, itp., funkcja psychoterapeutyczna – uczenie samoakceptacji, budzenie pozytywnego obrazu samego siebie, łagodzenie lęków i niepokoju, uczenie rozwiązywania sytuacji trudnych, funkcja rozwojowa – wspomaganie indywidualnego rozwoju pacjenta, funkcja poznawczo - stymulacyjna – dostarczanie informacji i mobilizacja do aktywności poznawczej, funkcja wychowawcza – ukazywanie pozytywnych wzorów osobowościowych, funkcja kreatywna – rozwijanie posiadanych potencjałów twórczych, wyobraźni i zainteresowań oraz inspirowanie do samopoznania, funkcja ekspresyjna – zaspokajanie naturalnej potrzeby ruchu, usprawnianie psychomotoryki, obniżanie napięć, agresji, funkcja emocjonalna – pobudzanie emocji, pozytywnych przeżyć, funkcja estetyczna – rozwijanie zainteresowań, zwłaszcza muzycznych, funkcja rekreacyjno - ludyczna – dostarczenie atrakcyjnej formy spędzania wolnego czasu, zapewnienie właściwej rozrywki, zabawy, funkcja integracyjna, inaczej wspólnotowa – integracja z rówieśnikami, pomoc w nawiązywaniu kontaktów funkcja integracyjna (wspólnotowa) – ułatwienie nawiązywania nowych kontaktów interpersonalnych i podtrzymywania już istniejących, integracja grupy.

Rodzaje muzyki:muzyka uspokajająca:

krótki czas trwania,powolne lub umiarkowane tempo,niski poziom głośności,brak kontrastów dynamicznych,przewaga środkowego rejestru dźwięku,przejrzysta i lekka faktura,płynność rytmu melodii,rytmy miarowo „kołyszące”,obecność nieznanych punktów kulminacyjnych,oscylowanie się między stanami napięcia i odprężenia,ustruktualizowanie i rytmiczność,brak instrumentów o jaskrawej barwie,urzekanie kompozycji wokalnych,

- muzyka aktywizująca:szybkie tempo,kontrastująca melodyka przeciwstawnych tematów według zasady klasycznej sonaty,niespokojna metryczność z akcentami rytmicznymi,duże zróżnicowanie melodycznego i rytmicznego akcentu,duże zróżnicowanie dynamiki,przeciwstawność poszczególnych grup instrumentów.

T. Natanson: koncepcja ukazująca muzykę jako zbiór informacji, na który składają się poziomy:

- Akustyczny: wszystkie najważniejsze cechy dźwięku- wysokość, głośność, czas trwania i barwa, subiektywna i obiektywna ocena tych parametrów. Subiektywnej ocenie podlega głośność- efekt Dopplera(gdy źródło dźwięku i jego odbiorca poruszają się względem siebie), tony kombinacyjne i harmoniczne, czas trwania dźwięku, również głośność(natężenie) gdy jedne częstotliwości zagłuszane są przez inne( wykorzystanie przy mp3). Długie narażenie na bodźce dźwiękowe może powodować przejściowe lub trwałe zmęczenie słuchu, powodujące podwyższenie progu słyszalności, złudzenia słuchowe.

- Semantyczny: treści zawarte i przekazywane przez muzykę-> forma utworu. Poziom estetyczny dotyczy oddziaływania danego utworu na sferę emocjonalna

- na poziom estetyczny składa się: wyraz muzyczny nadany i odbierany, gust muzyczny i sposób wykonania danego utworu.

STRUKTURA MUZYKI i jej wpływ na reakcję człowieka

- Rytm: oddziałuje na sferę fizjologiczną( bicie serca, oddech, rytm czuwania i snu rytm dnia i nocy, pory roku). W muzyce stały strumień napięć i odprężeń-> mocne i słabe części taktu. Rytm jest odpowiedzialny za czas dźwięku. Trzy jego cechy: PULS(organizuje przebieg muzyki, oddziałuje na psychikę, ciało- puls bicia serca może dostosować się do puls muzyki. Puls i TEMPO mają zastosowanie w terapii osób po uszkodzeniu mózgu-> utrzymuje tempo poruszania się, organizuje ruch w czasie. SCHEMATY rytmiczne-> rozwój mowy( wyliczanki, sylabizowanie, rytmizacja tekstu) oraz uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

- Melodia: cechy- bliskość, powtarzalność, finalność. Składa się z rytmu, dźwięków o określonej wysokości, prozodii, frazy i kontur. Melodia odnosi się do emocji, przywołuje wspomnienia, może nakreślać emocje i uczucia, zmieniać je, ponieważ rezonuje z wewnętrznymi fizjologicznymi procesami, które nie potrzebują tekstu i interpretacji. Melodia pomija kontrolę intelektualną i angażuje instynkty emocjonalne. Tonacje mollowe odbierane są jako smutne, sentymentalne, w durowej pogodne. Lecz nie jest konieczne. Kojarzy się muzykę z konkretnym wydarzeniem lub stanem emocjonalnym-> wykorzystanie do terapii z osobami cierpiącymi na demencję, chorobę alzheimera-> muzyka stymuluje wspomnienia, emocje, ruch. Zastosowanie w muzykoterapii neurologicznej.

- Harmonia w muzyce: podobnie jak w melodii ale tu konieczność rozpoznawania współbrzmień i relacji między akordami. Współbrzmienia dysonansowe- tworzą poczucie ruchu i energii, zawieszenia, napięcia, dążą do rozwiązania, rozładowania wytworzonej energii. Konsonansowe - rozwiązanie, upust energii. W harmonii mniejsza rola skojarzeń.