Określenie diagnozy reso. - Według L. Pytki
Diagnoza resocjalizacyjna to rozpoznanie stanu nieprzystosowania społecznego jednostki, jego opis, wyjaśnienie przyczynowe oraz jego ocena z punktu widzenia aktualnie dostępnej wiedzy. Mówiąc o diagnozie prościej, mamy na myśli opis i wyjaśnienie pojedynczego przypadku, a więc zawsze jakąś analizę, która posłuży preparacji działań zmierzających do skutecznej resocjalizacji jednostki.
Przedmiotem diagnozy resocjalizacyjnej są wszelkie negatywne lub nieadekwatne reakcje jednostki na wymogi i nakazy wynikające z przypisanych im ról społecznych. Są to zachowania odbiegające od normy w sensie statystycznych (takie, których częstość występowania nie odpowiada częstości oczekiwanej), a przy tym charakteryzuje się szkodliwością indywidualną lub społeczną. Innymi słowy, zachowania te powodują negatywne konsekwencje osobiste (np. samouszkodzenie) jak i negatywne konsekwencje społeczne, wyrażające się w zagrożeniu bezpieczeństwa innych ludzi we wzroście dezorganizacji społecznej (agresja antyspołeczna). W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, iż przedmiotem diagnozy dla potrzeb wychowania resocjalizującego jest nieprzystosowanie społeczne. Diagnoza nieprzystosowania społecznego obejmuje:
symptomy i jego empiryczne wskaźniki
psychospołeczne mechanizmy regulacyjne stanów nieprzystawania
proste i złożone czynniki (biopsychiczne i socjokulturowe) determinujące te stany
Specyfika diagnozy resocjalizacyjnej wymaga uwzględnienia w procesie diagnozowania całokształtu funkcjonowania człowieka w aspekcie jego zachowań i etiologii powstałych zaburzeń nieprzystosowawczych. Postępowanie diagnostyczne musi obejmować zarówno przeszłość, stan obecny, jak i prognozę przyszłości resocjalizowanej jednostki.
Etapy diagnozy resocjalizacyjnej
Diagnoza dla potrzeb wychowania resocjalizującego przebiega w trzech zasadniczych etapach: od diagnozy konstatującej fakty, poprzez diagnozę ukierunkowującą do diagnozy weryfikującej.
Etap diagnozy konstatującej fakty, co do których zachodzi ewentualność postępowania reformującego lub korygującego, obejmuje opis i wyjaśnienie w kategoriach przyczynowo – skutkowych lub celowościowych:
rodzaj występujących zaburzeń i dewiacji w zachowaniu jednostki
rodzaj mechanizmów psychologicznych i społecznych prowadzących do rozpoznania zaburzeń przystosowania
udział poszczególnych czynników genetycznych w powstawaniu i utrzymywaniu się zaburzeń, odchyleń i dysfunkcji.
Pożądane jest, głownie ze względów pedagogicznych, aby na tym etapie diagnozy dokonać tzw. analizy „aktywów”, czyli pozytywnie ocenianych stanów dotyczących zachowania; postaw oraz ról społecznych jednostki, których znajomość może znacznie pomóc w procesie efektywnej resocjalizacji.
Aby przejść do etapu drugiego – diagnozy projektującej, niezbędne jest dokonanie szeregu ocen stwierdzonych stanów rzeczy w kategoriach: prawidłowe, zaburzone, manipulowane, niemanipulowanie itp. Po pełnej analizie i ocenie przedmiotu badania diagnostycznego następuje etap diagnozy projektującej działalność interwencyjną: profilaktyczną lub resocjalizacyjną w zależności od treści rozpoznania diagnostycznego i zakładanych celów działalności pedagogicznej. Na tym etapie należy określić związek między postulowanym stanem etapowym lub finalnym określanym jako skutek oraz zabiegami wychowawczymi, korekcyjnymi prowadzącymi do niego, określanymi jako przyczyny.
Etap diagnozy weryfikującej (sprawdzającej) ma na celu sprawdzenie prawdziwości uzyskanego na poprzednich etapach diagnozy obrazu przystosowania społecznego jednostki oraz jego ewentualnych zaburzeń. Diagnoza ta polega na sprawdzeniu uzyskanego obrazu diagnostycznego nie tylko poprzez analizę logiczną, ale przede wszystkim poprzez ocenę skuteczności podjętych w wyniku rozpoznania diagnostycznego działań praktycznych: zapobiegawczych, terapeutycznych oraz wychowawczych. Weryfikuje się wówczas skuteczność rozwiązań praktycznych oraz trafność samego rozpoznania.
4. Pełny model diagnozy resocjalizacyjnej Wysockiej
Schemat str. 77 E. Wysocka
+ uzupełnienie
Diagnoza pełna inaczej rozwinięta wyjaśnia szereg problemów dotyczących badanego stanu rzeczy, dlatego też składa się ona z 5 diagnoz cząstkowych:
Diagnoza indentyfikacyjna – identyfikuje badany stan rzeczy przez przyporządkowanie do jakiegoś gatunku albo typu zjawiska, nazywa dany stan rzeczy, problem, zaburzenie;
Diagnoza genetyczna – wyjaśnia obszar uwarunkowań badanego stanu rzeczy, dąży do ustalenia czynników przyczynowych i mechanizmów rozwoju problemu, zaburzenia, danego stanu rzeczy;
Diagnoza celowościowa – określa rolę badanego zjawiska lub pewnego szerszego kompleksu zjawisk, całego układu, którego dotyczy;
Diagnoza fazy – wskazuje etap rozwoju stanu rzeczy podlegającego rozpoznaniu
Diagnoza prognostyczna – przewidywanie tego, jak badane zjawisko może lub powinno się rozwinąć co odbywa się na podstawie wprowadzania wniosków z poprzednich etapów;
Nie w każdym przypadku diagnozowania występują wszystkie aspekty diagnozy i nie zawsze wszystkie są jednakowo ważne. W czynnościach diagnostycznych powinny być uwzględnione przynajmniej 2 diagnozy cząstkowe: diagnoza identyfikacyjna oraz genetyczna.
5. Model ogólny wg Ostrowskiej (Model postępowania diagnostycznego w ujęciu K. Ostrowskiej)
Model ogólny ujęty Ostrowskiej polega na tworzeniu tzw. map diagnostycznych. Model ten stanowi wzór postępowania diagnostycznego, wyznaczany przez opisywanie i wyjaśnianie relacji jednostki ze społeczeństwem, charakterem (jakościowo-ilościowym) i zakresem dokonywanego rozpoznania (genetyczno-funkcjonalnym). Autorka przyjmuje, że nieprzystosowane jednostki jest funkcją wadliwie funkcjonującego systemu rodzinnego i społecznego i proponuje stworzenie tzw. mapy problemu, która polega na:
Identyfikacja symptomów i ich nasilenia – ustala się to na podstawie parametrów, jak dane zachowanie jest uciążliwe dla społeczeństwa i samej jednostki. Symptomy to najczęściej: systematyczne wagary, spędzanie czasu w sposób niekontrolowany poza domem, przebywanie w towarzystwie zdemoralizowanych kolegów, ucieczki z domu, picie alkoholu, wandalizm, kradzieże, zażywanie środków uzależniających, demoralizacja seksualna.
Symptomy są oceniane i na ich postawie dokonuje się ogólnej oceny poziomu nieprzystosowania społecznego. Szacowanie nieprzystosowania powinno być przeprowadzane przez 2-3 niezależne osoby.
Dla każdego z symptomów należy określić źródła i mechanizmy ich kształtowania.
Ważne jest, aby w trakcie diagnozy wyznaczyć też właściwości pozytywne jednostki, aby móc się na nich oprzeć w modelu pracy resocjalizacyjnej.
Na podstawie takiej mapy, tworzy się diagnozę opisową, a następnie wielokierunkowy program oddziaływania modyfikującego zachowanie. Działanie te powinny obejmować wszystkie płaszczyzny funkcjonowania jednostki.
Diagnoza zawiera następujące elementy, które wyznaczają zaburzone funkcje jednostki:
Analiza problemowa –częstotliwość symptomu, nasilenie, czas trwania, okoliczności wystąpienia
Analiza wyjaśniająca – określenie, jakie korzyści przynosi jednostce takie postępowanie.
Analiza motywacyjna – określenie wzmocnień pozytywnych i negatywnych, doświadczanych przez jednostkę przy podejmowaniu danego zachowania.
Analiza samokontroli samoświadomości – sprawdzenie, co jednostka myśli na temat swojego zachowania.
Analiza znaczenia środowiska – określenie jaki wpływ na zachowanie ma środowisko.
Model ten obejmuje głównie identyfikacje symptomów i genezę.
8. Podstawowe problemy diagnozy resocjalizacyjnej : co to jest problem, rodzaje problemów, jakie najczęściej pojawiają się problemy, przyczyny, podać przykłady typowych problemów, do diagnozy
Problemy są to dylematy badacza, pojawiające się podczas przeprowadzania diagnozy. Wynikają one głównie z sposobu społecznego postrzegania zjawisk patologicznych. Również samo rozpoznanie niedostosowania społecznego jest trudne. Problemy w diagnozie wynikają często ze stygmatyzacji osób badanych przez społeczeństwo, co utrudnia postawienie właściwej diagnozy (występowanie „samospełniającego się proroctwa”). Problemy wynikają też z postawienia samej diagnozy, pojawiają się dylematy, dla kogo dobra diagnoza ma działać. Trudno w ramach tego problemu badaczowi kierować się zasadą „większego dobra”.
Problemy można podzielić na podstawowe kategorie, dotyczą one:
Charakteru diagnozy (podstawowe cechy)
Postępowania badacza (specyficzne zdolności i kompetencje, błędy diagnostyczne)
Oczekiwanych rezultatów diagnozy (cele i aplikacje praktyczne)
Najważniejsze kwestie problemowe w diagnozie:
1) Problem diagnozy różnicowej i sposobu dokonywania oceny (.
2) Problem obszaru diagnozy-jej wieloaspektowości i interdyscyplinarności.
3)Problem związany z koniecznością uwzględniania kontekstu rozwojowo-społecznego.
4)Związany z koniecznością uwzględniania wielu źródeł informacji.
5)Problem nastawienia osoby badanej do sytuacji diagnostycznej.
6)Nastawienia (społecznego i teoretycznego) diagnosty do rozpoznawanych obszarów zaburzeń-dystans i „trzeci, idealny obserwator”
7)niejednoznaczności i stygmatyzującego charakteru dokonanego rozpoznania.
8)charakteru diagnozy –całościowość, holizm, nieokreśloność i nieskończoność.
9) metodologicznego podejścia diagnosty do poznawanych zjawisk-diagnosta badacz vs diagnosta ekspert.
10) związany z ciągłością diagnozy- diagnoza „zamknięta” vs „otwarta”.
11) związany z ciągłością teoretyczno-metodyczną procesu resocjalizacyjnego.
12) Diagnozy pozytywnej i negatywnej – ocena słabych i mocnych stron jednostki.
13)związany z utylitarnym celem i wykorzystaniem diagnozy resocjalizacyjnej- rozbieżność procesu diagnozowania i działania resocjalizacyjnego.
14) związany z eksperymentowaniem w procesie resocjalizacyjnym.
9. Zalety i wady strategii ilościowych i jakościowych
.
| Zalety strategii ilościowych: | Wady strategii ilościowych: |
|---|---|
|
|
| Zalety strategii jakościowych | Wady strategii jakościowych |
|
|
11. Zmienne w diagnozie resocjalizacyjnej i ich wskaźniki
Zmienne i ich wskaźniki
Po określeniu celu badań i problemów badawczych ważnym elementem jest określenie zmiennych i wskaźników.
Zdaniem T. Pilcha „ cała nauka opiera się na założeniu, że podobne zdarzenia zachodzą w podobnych okolicznościach. Zdarzenie to suma ontologicznych faktów i przysługujących im właściwości , okoliczności zaś to warunki i cechy wywołujące zdarzenie, towarzyszące mu oraz spowodowane przez nie. W sumie to, co daje się zaobserwować w każdym zdarzeniu lub zjawisku – to kilka podstawowych cech konstytutywnych dla danego zdarzenia , które przyjęło się w metodologii nazywać zmiennymi”.
Zmienna określa , pod jakim względem interesują nas analizowane przedmioty i zjawiska,(biorąc pod uwagę ich możliwe własności, stany lub zdarzenia, którym podlegają ),a ponadto, jakie typy relacji będziemy uwzględniać między przedmiotami, bądź zjawiskami , oraz reguły ich uporządkowania rozpatrywanymi pod danym względem.
Wśród zmiennych wyróżniamy zmienne: zależne, niezależne, pośredniczące. Według M. Łobockiego „ przez zmienne niezależne rozumie się pewne czynniki powodujące określone zmiany w innych czynnikach ( zmiennych) , a przez zmienne zależne czynniki podlegające wyraźnym wpływom ze strony zmiennych niezależnych”. J. Gnitecki pisze że „ zmienne niezależne są przyczynami powodującymi swym działaniem powstawanie określonych skutków. Zmienne zależne to efekty wpływu wynikające ze sprawczego( przyczynowego) działania zmiennych niezależnych”.
Zdaniem T. Pilcha , T. Baumana „ zmienne pośredniczące to dodatkowe zmienne ,cechy, zdarzenia , bowiem modyfikują tradycyjny, prosty układ zależności, włączając się pośrednio w proces wpływu, jako czynnik dodatkowy, niekiedy bardzo doniosły”.
Aby opisać zmienne należy posłużyć się pewnymi wartościami opisowymi, zwanymi wskaźnikami. Występującym w badaniach zmiennym należy przyporządkować właściwe wskaźniki. Są nimi empiryczne czynniki , które wskazują jaka jest dana zmienna. Zdaniem S. Nowaka " wskaźnik to pewna cecha , zdarzenie lub zjawisko na podstawie zajścia którego wnioskujemy z pewnością, bądź z określonym prawdopodobieństwem, bądź wreszcie z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje".
T. Pilch, T. Bauman wyróżniają następujące typy wskaźników:
· " wskaźnik definicyjny- ma charakter ilościowy ; dobór wskaźnika jest zarazem zdefiniowaniem pewnego terminu, ustaleniem jego znaczenia, np. pilnym uczniem będziemy nazywali takiego ucznia, który odrabia zadania domowe, chodzi na zajęcia, wykonuje zlecenia nauczycieli;
wskaźnik empiryczny- gdy zmienne jakiegoś zdarzenia czy procesu opisujemy, ocenimy lub uznajemy za istniejące na podstawie bezpośredniej empirycznej obserwacji cząstkowych zdarzeń( wskaźników) wskazujących na bezpośredni związek między nimi, np. gorączka jest empirycznym wskaźnikiem choroby;
wskaźnik inferencyjny- to szczególny przypadek wskaźnika empirycznego, kiedy z zajścia pewnego zjawiska obserwowalnego inferuje się zajście pewnego zjawiska nieobserwowalnego wprawdzie, ale posiadającego dla nas znaczenie niezależne od wskaźnika; wskaźnik ten dotyczy uczuć i emocji w człowieku"
Modele diagnozy w resocjalizacji wg Pytki
Pytka wyróżnił 3 modele diagnozy i zintegrowane z nimi działania korekcyjne. Wyróżnia on:
A. Model behawioralny
B. Model humanistyczny (interakcyjny)
C. Model interdyscyplinarny
A. MODEL BEHAWIORALNY DIAGNOZY
Zakłada on, że istotę niedostosowania stanowią zachowania sprzeczne z istniejącymi normami, szkodliwe dla jednostki lub społeczności. Przedmiotem diagnozy resocjalizacyjnej stają się wyłącznie zachowania, które wiążą się z łamaniem powszechnie obowiązujących norm moralnych, obyczajowych i prawnych. Abstrahuje się od przeszłości i historii życia jednostki, nie analizuje się ukrytych cech, struktur regulacyjnych np. osobowości jednostki. Model ten opiera się na teorii uczenia się, zasadniczą rolę przypisuje się tu poznaniu mechanizmów warunkowania klasycznego i instrumentalnego w celu ich wykorzystania w wychowaniu resocjalizującym. Wykorzystywaną metodą diagnozowania jest głównie bezpośrednia obserwacja zachowania jednostki, sporządzenie opisu oraz jego dokładna analiza. Model zakłada ciągłość i systematyczność procesu diagnozowania adekwatnie do oddziaływań wychowawczo- opiekuńczych. Istotą tego modelu jest wielorakie korygowanie wszelkich działań o charakterze diagnostycznym i resocjalizacyjnym do momentu uzyskania pożądanych wyników tj. Modyfikacji w zachowaniu i jej utrwalenie.
Wykłady: Na koncepcji behawioralnej oparty jest system prawny. Z tym modelem mamy do czynienia na co dzień. Ważną metodą jest analiza akt osobowych, osobowopoznawczych, w których pojawiają się tylko zachowania dewiacyjne. Taka diagnoza nie jest prawidłowa, zbiera się bowiem tylko wybiórcze dane mówiące o dewiacjach. Nie można bowiem patrzeć na człowieka jednowymiarowo, przez pryzmat, bo to prowadzi do szufladkowania ludzi.
B. MODEL INTERAKCYJY (HUMANISTYCZNY)
Podstawowe założenie tego modelu mówi, że nieprzystosowanie społeczne stanowi zaburzony rozwój psychospołeczny jednostki, który związany jest z wadliwą interakcją ze środowiskiem społecznym. Przedmiot diagnozy stanowią stosunki interpersonalne jednostki z otoczeniem czyli mniej same zachowania jednostki, a bardziej ich psychospołeczne, interpersonalne mechanizmy, kształtujące jakość interakcji międzyludzkich. Celem diagnozy jest identyfikacja poszczególnych dysfunkcji oraz wyjaśnienie ich znaczenia w adaptacji jednostki i jej zaburzeniach- model ukierunkowany jest na identyfikacje różnych przyczyn wadliwego zachowania. Uogólniając w modelu tym nieprzystosowanie społeczne rozumiane jest jako zaburzenie rozwoju psychospołecznego, które wyraża się w fiksacji na jednym z wcześniejszych poziomów (stadiów) dojrzałości interpersonalnej.
Model nawiązuje do psychologicznych koncepcji psychospołecznego rozwoju jednostki, w których zahamowania rozwoju traktowane są jako przejawy zaburzeń regulacji neurofizjologicznej lub psychologicznej jednostki w danym otoczeniu społecznym.
C. MODEL INTERDYSCYPLINARNY
Jest to model najbardziej wszechstronny i wyczerpujący. W tym modelu nieprzystosowanie społeczne ujmuje się jako antagonizm destruktywny, który przejawiający się w sferze postaw (wadliwej integracji postaw) i ról społecznych jednostki (niewłaściwej identyfikacji z rolami społecznymi odgrywanymi w danym systemie społecznym), ujawniający się w warunkach wysokiego skumulowania niekorzystnych czynników biopsychicznych i socjokulturowych utrudniających jej normalny psychospołeczny rozwój.
Podstawowym celem tej diagnozy jest:
Identyfikacja postaw antyspołecznych
Określenie sposobu ich integracji oraz wewnętrznej regulacji
Identyfikacja wadliwych ról społecznych, w jakie wchodzi badana jednostka zwłaszcza tzw. ról podkulturowych w których funkcjonuje, stwierdzenie poziomu internalizacji przepisów tychże ról
Wskazanie hipotetycznych czynników biopsychicznych oraz socjokulturowych związanych ze statusem rodzinnym pozycją ekonomiczno- materialną, uczestnictwem w życiu kulturalnym, czynnikami naznaczającymi jednostkę jako dewiantywną
W zbieraniu danych zaangażowane są metody i techniki z rozmaitych dyscyplin naukowych (stad tez nazwa modelu). Ponadto we wnioskowaniu stosuje się rozmaite schematy metodologiczne.
Modele szczegółowe wg Wysockiej.
Modele szczegółowe od ogólnych różnią się tym, że przykładają wagę do jednego szczegółu kosztem wagi szczegółu innego.
Wysocka wyróżnia tu takie modele jak:
Model psychometryczny (ilościowy)
Model kliniczny (jakościowy)
Model nozologiczny
Model funkcjonalny
Model psychospołeczny
A. MODEL PSYCHOMETRYCZNY (ILOSCIOWY)
Podejście psychometryczne opiera się na założeniu, że jednostki ludzkie nie różnią się miedzy sobą w sposób jakościowy- liczbą i charakterem diagnozowanych cech, zakłada on, że różnią się jedynie ilościowo- natężeniem, intensywnością ich przejawiania się. W modelu tym dokonuje się normalizacji cech, a ocenę indywidualną uzyskuje się poprzez porównanie z wynikami standardowymi. Oceniamy wszystko na podstawie liczb. Ilością, liczba określamy miejsce człowieka w danej skali. Gromadzenie informacji, ich opracowywanie jest ściśle ukierunkowane, ustrukturalizowane i mechaniczne, rola diagnosty natomiast ograniczona do wykonywania rutynowych i stereotypowych czynności, przez co zmniejsza się jego poczucie odpowiedzialności za dokonane rozpoznanie.
Ujęcie ilościowe sprowadza się głównie do badania behawioralnych aspektów niedostosowania społecznego, ale jest tez wykorzystywana do w ocenie osobowościowych korelatów tego zjawiska ( choć tu przeważa zazwyczaj ujęcie jakościowe).
Model ten obejmuje większość testów ilościowych, które przedstawiają nasilenie danej cechy np. agresywność, obojętność emocjonalną poprzez konkretną liczbę.
Przeniesiony jest z psychologii (psychometrii psychologicznej) dąży do określania cech psychicznych człowieka w sposób ilościowy.
B. MODEL KLINICZNY (JAKOŚCIOWY)
W Klinicznym podejściu do badania jednostkę traktuje się jako dynamiczna i niepowtarzalną całość. Uważa się, że zachowanie jednostki jest przejawem funkcjonowania określonej struktury czy mechanizmu mającego genezę w indywidualnych doświadczeniach życiowych czy biografii społecznej. Interpretacja oraz wyjaśnienie odbywa się w ramach konstruktów teoretycznych- modeli, które wynikają z ogólnych teorii psychologicznych. Wyjaśnianie jest jednak bardziej plastyczne i elastyczne niż w modelu ilościowym.
Rola diagnosty jest tu decydująca jeśli chodzi o zakres zbierania danych jak i ich opracowywanie. Trudno oddzielić proces diagnozy od procesu terapii bowiem wzajemnie się one przenikają. Zakres odpowiedzialności diagnosty za przebieg i rezultat procesu poznania jest zdecydowanie większy niż to miało miejsce w modelu ilościowym.
Z WYKŁADÓW: model kliniczny polega na diagnozowaniu człowieka w oderwaniu od jego naturalnego środowiska. Obserwujemy człowieka w warunkach, które sami mu tworzymy, kontrolujemy te warunki. Diagnozujemy człowieka w trakcie interakcji z nim, poznajemy go poprzez wspólne doświadczenie.
C. MODEL NOZOLOGICZNY
Model ten wywodzi się z medycyny. Polega ona na klasyfikacji objawowej odstępstw od normy. Tradycyjnie przyjmuje postać diagnozy różnicowej, polegającej na określeniu czy dany stan rzeczy jest normalny czy patologiczny. Stwierdza się to na podstawie klasyfikacji objawowej. Model ten ma niewielkie zastosowanie w diagnozie niedostosowania społecznego ze względu na złożony charakter zjawiska i konieczność wieloaspektowego rozpoznawania (diagnoza pełna, która nie ogranicza się do identyfikacji symptomów uznanych za osiowe). Natomiast tu rozpoznanie polega na prostej identyfikacji objawów i zakwalifikowaniu ich do odpowiedniej jednostki chorobowej (nozologicznej). Najczęściej odbywa się to w sposób „zero- jedynkowy” (coś jest albo tego nie ma). Następnie odnosi się dokonane rozpoznanie do przyjętych norm i wreszcie adekwatnej dla rozpoznanej jednostki chorobowej „aplikacjo” środków zaradczych.
Diagnozę można określić jako rozpoznanie i integrowanie pewnej liczby symptomów w celu zakwalifikowania do określonej jednostki nozologicznej. Problemem jest brak wypracowanych norm w zakresie asocjalnych zaburzeń osobowości i zaburzeń zachowania, co może powodować trudności w kwalifikowaniu objawów niedostosowania społecznego.
W tym modelu czynności wykonywane przez diagnostę są ułożone wg algorytmu działania specyficznego dla danej jednostki chorobowej, przez co diagnosta występuję w roli diagnosty eksperta. Kontakt diagnostyczny z badanym jest natomiast bezosobowy gdyż przedmiotem zainteresowania jest jednostka chorobowa, a nie sam badany. Mamy tu do czynienia z przedmiotowym traktowaniem badanego. Ewentualna interwencja w tym modelu ma charakter taki jak w medycynie-usuwa się skutki, niezależnie od tego jakie były przyczyny.
D. MODEL FUNKCJONALNY
Zakłada iż niedostosowanie społeczne wynika z wadliwie funkcjonującego systemu społecznego, nieadekwatnego do oczekiwań jednostki i niewydolnego z punktu widzenia zaspokojenia jej potrzeb- wszystko to powoduje pojawienie się zaburzeń przystosowawczych. Stanowi to podstawę do przyjęcia założeń dotyczących przedmiotu diagnozy resocjalizacyjnej, poszerzonego (w stosunku do modelu nozologicznego) o ustalenie przyczyn obecnego stanu czyli zachowań jednostki poprzez analizę określonych zdarzeń środowiskowych możliwych do obiektywnej identyfikacji.
Działania interwencyjne skupiają się na eliminacji przyczyn zaburzeń, co ma redukować zaburzenia w zachowaniu jednostki (objawy). W funkcjonalnym modelu diagnozy analiza przyczyn obecnego zachowania jest dokonywana w perspektywie określonych faktów środowiskowych, dzięki wykryciu związków między nimi identyfikuje się mechanizm zaburzeń, w który można ingerować.
Model czynności diagnosty nie jest ściśle określony w algorytm, bowiem zależy on od tego kim jest badana jednostka, na czym polegają jej problemy, a narzędzia są dobierane do specyfiki sytuacji konkretnego podmiotu, a sposób interpretacji zależy od adekwatnej dla sytuacji teorii wyjaśniającej mechanizmy dezadaptacji. Kontakt diagnostyczny jest wyznaczany przez dominację diagnosty decydującego o tym, co jest ważne w danym przypadku i projektującego przebieg procesu diagnostycznego.
Diagnoza w takim ujęciu jest procesem poznania owego stanu „niezdatności” społecznej co stanowi jej przedmiot. Wskazania postdiagnostyczne maja charakter prostego korygowania, przyjmują one postać reguł heurystycznych (hipotez bez dodatkowych ich uzasadnień np. lepiej organizować czas wolny dziecka). Są to ogólne zabiegi interwencyjne, stosowane bez rozeznania specyfiki i złożoności mechanizmu zaburzającego funkcjonowanie jednostki.
Zakorzeniony on jest w systemie oświaty, obowiązuje w systemie oświatowym. Założeniem jest, że to srodowisko jest niedostosowane do zachowań dziecka (np. ktoś jest tak wykolejony, ze system sobie z nim nie radzi, potrzebne byłyby warunki istniejące np. w pogotowiu opiekuńczo- wychowawczym).
E. MODEL PSYCHOSPOŁECZNY
Duże znaczenie przypisuje określeniu całości warunków materialnych i społeczno-kulturowych determinujących przebieg i rezultaty procesu diagnostycznego.
Model ten skupia się na poznaniu 4 głównych płaszczyzn życia społecznego jednostki, które wpływają na jej funkcjonowanie. Na podstawie tych płaszczyzn należy określić funkcjonowanie jednostki. Wyróżnia się płaszczyzny:
Ideologiczną obejmującą hierarchię wartości, rodzaj kultury i etosu (to pewien typ hierarchii wartości np. etos pracy, rodziny, religijny mówi co jest w tej hierarchii najważniejsze)
Instytucjonalna obejmująca organizację instytucji i role odgrywane w jej ramach z określeniem ich wymagań
Psychologiczna obejmująca właściwości jednostkowe (3 zmienne):
Charakterystykę osobowości
Charakterystykę cech psychicznych
Charakterystykę umiejętności interpersonalnych
Zmienne te determinują jakość relacji
Podkulturowa obejmuje funkcjonowanie w grupach społecznych, przynależność do nich, typ grupy przynależności lub aspiracji wyodrębniony ze względu na jej kulturę
Makrospołeczna (dodatkowa) siła wpływu społecznego globalnego na nasze życie i zachowanie; dostęp do globalnych cech kultury
Ich analiza musi być pogłębiona o możliwe zachodzące między nimi interakcje. Poszerza to zakres diagnozy, która musi być interdyscyplinarna, a wykorzystywane źródła informacji poszerzone o osoby, które dostarczą danych dotyczących szerszego kontekstu funkcjonowania społecznego jednostki (nauczyciel, wychowawca, rodzice)- zwiększa to użyteczność, kompetentność i trafność dokonywanego rozpoznania. Nieodzowna jest tu diagnoza pozytywna kompensująca dysfunkcje jednostki.
Silnie akcentuje się tu kontekst społeczny zaburzeń także w innym znaczeniu, co nazywa się PROTODIAGNOZĄ, która jest procesem poznawczym zachodzącym w społeczeństwie, pełniącym funkcję wstępnej społecznej identyfikacji jednostek mających problemy przystosowawcze oraz skierowania ich do właściwych specjalistów, którzy zapewnia im odpowiednie działania korygujące.
Zadaniem diagnozy jest weryfikacja słuszności rozpoznania społecznego, która stanowi podstawę do podjęcia odpowiednich środków zaradczych.
Specyfika tego modelu jest partnerski kontakt miedzy diagnostą a badanym, co oznacza, że badany współtworzy własny obraz.
Interdyscyplinarność i wielość analizowanych płaszczyzn powoduje znaczna nieokreśloność czynności diagnostycznych, wiąże się z koniecznością stosowania wielu samodzielnie dobranych przez diagnostę technik i narzędzi oraz współpracę z innymi specjalistami.
Model ten zakłada pośrednio systemowe podejście do diagnozy, bo wskazuje się tu na konieczność uwzględnienia funkcjonowania jednostki w całym systemie społecznych powiazań, czego nie da się ustalić w kontakcie indywidualnym z badana osobą, ale w relacjach z innymi.
Model psychologiczno – społeczny wg Wysockiej (4 płaszczyzny – omówienie każdej)
W modelu tym zwraca się uwagę na poznanie czterech płaszczyzn życia społecznego, które wpływają na zachowanie człowieka ujawnianego obecnie w kontekście diagnostycznym . Płaszczyzna ideologiczna – oficjalna kultura, etos, hierarchia wartości
Płaszczyzna instytucjonalna – organizacja instytucji i role odgrywane w jej ramach z określeniem ich wymagań
Płaszczyzna psychologiczna – właściwości jednostkowe tj. osobowość, psychika, umiejętności interpersonalne, determinujące jakość relacji z innymi
Płaszczyzna podkulturowa – funkcjonowanie w grupach społecznych, typ grupy przynależności lub aspiracji wyodrębniony ze względu na jej kulturę
Płaszczyzna makrospołeczna – relacje, które wiążą nas ze społeczeństwem globalnym
Analiza płaszczyzn musi być pogłębiona o możliwe zachodzące między nimi interakcje. Poszarza to zakres diagnozy, która musi być interdyscyplinarna tzn. opierać się na współpracy z pedagogami, socjologami, pracownikami socjalnymi. Natomiast źródła informacji, które są wykorzystywane muszą być poszerzone o osoby dostarczające danych dotyczących szerszego kontekstu funkcjonowania jednostki tj. rodzice, nauczyciel, wychowawca. Sprzyja to zwiększeniu kompletności, trafności i użyteczności dokonywanego rozpoznania. Wskazuje się tu na konieczność diagnozy pozytywnej, która polega na wyodrębnieniu czynników tonizujących lub kompensujących dysfunkcje występujące u danej jednostki. W owym modelu akcentowany jest bardzo mocno kontekst społeczny zaburzeń także w innym znaczeniu. Ma miejsce protodiagnoza będąca poznawczym procesem zachodzącym w społeczeństwie, które pełni funkcję wstępnej społecznej identyfikacji jednostek, które mają problemy przystosowawcze oraz skierowania ich do odpowiednich specjalistów w celu podjęcia wobec nich działań korygujących. Zadaniem diagnozy jest weryfikacja słuszności rozpoznania społecznego stanowiąca podstawę do podjęcia odpowiednich środków zaradczych. W modelu tym kontakt diagnosta – badany charakteryzuje partnerstwo , a więc badany współtworzy aktywnie własny obraz. Uwzględnienie kontekstu społecznego w tym modelu ( który nazywany jest również interakcyjnym ze względu na analizę powiązań i wzajemnych spostrzeżeń miedzy różnymi płaszczyznami życia społecznego, które łączne wpływają na życie jednostki) zwiększa szanse na osiągnięcia celów diagnozy, a więc przyczynia się do efektywności zaleceń postdiagnostycznych. Wynika to z aktywności podmiotów społecznych w tworzeniu diagnozy, z lepszego zrozumienia rezultatów diagnozy czyli konkluzji oceniającej, a także z konieczności postulowania realistycznych celów interwencyjnych.
Hipoteza i przykłady : co to jest hipoteza, hipoteza w diagnozie resocjalizacyjnej
HIPOTEZA – nazywa się nią wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, także wszelki domysł, za pomocą , którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia, osiągniętego na podstawie danych wyjściowych. Przybiera najczęściej kształt zależności prawdopodobnej dwóch zjawisk np. „ niski poziom kulturalny środowiska rodzinnego wpływa ujemnie na ambicje edukacyjne dzieci” . Hipoteza w toku postępowania diagnostycznego może być udowodniona przez zebranie danych popierających zależność lub obalona przez brak takich danych lub uzyskanie danych świadczących o fałszywości przepuszczenia. Wyróżnia się:
Hipotezy proste – wyprowadzone z uogólnienia prostych obserwacji np. wysoka absencja na lekcjach jest przyczyna słabych wyników w nauce
Hipotezy złożone – zakładające istnienie powiązań miedzy zdarzeniami lub skomplikowanych łańcuchów przyczyn i skutków np. wysokie aspiracje edukacyjne w środowisku młodzieży są owocem warunków kulturowych rodziny , oddziaływania środowiska szkolnego.
W efekcie procesu badawczego
bazującego na hipotezie możemy dokonać trzech możliwych rodzajów weryfikacji hipotez.
Są to:
• Weryfikacja pozytywna – przypuszczenie było prawidłowe,
• Falsyfikacja hipotezy – odrzucenie hipotezy jako fałszywej,
• Weryfikacja modyfikująca – hipoteza nie jest fałszywa, ale wymaga przekształcenia
(zmiany brzmienia lub zmiany opisu zależności).
1. Hipoteza badawcza nie może zakładać braku zależności
Nie można powiedzieć, że nie ma jakiejś zależności, przeprowadzić test i powiedzieć, że hipoteza jest prawdziwa. To, że w naszych badaniach nie zostały odnotowane różnice nie oznacza, że ich nie ma. Po prostu nasze badanie ich nie wykazało. Być może zastosowaliśmy złą metodologię badawczą.
2. Hipoteza powinna być możliwa do zweryfikowania
Nie można postawić hipotezy, której prawdziwości czy fałszywości nie możemy stwierdzić na podstawie naszych badań.
Hipotezy, które w swojej konstrukcji zawierają wykluczające się zależności nie są prawidłowe.
3. Hipoteza powinna dotyczyć jak najbardziej wąskiego obszaru badawczego.
Gdy stawiamy zbyt szeroką hipotezę może to powodować, że nie potwierdzi się ona z powodu jednego z kliku założeń.
4. Hipoteza powinna być kierunkowa - stanowi ona o przemyśleniu tematu i faktycznej weryfikacji przypuszczanych zależności, a nie o eksploracyjnym rodzaju badania
5. Hipotezy nie mogą być pytaniami
W diagnozie resocjalizacyjnej :
etap formułowania problemu - stawiamy pytanie, czy dana jednostka jest lub nie jest przystosowana społecznie, ewentualnie w jakim stopniu
etap formułowania hipotez dotyczących związków miedzy stwierdzonymi zaburzeniami adaptacji społecznej jednostki z czynnikami etiologicznymi oraz mechanizmami regulującymi jej zachowania
etap weryfikacji hipotez diagnostycznych w celu sformułowania orzeczenia diagnostycznego, będącego podstawą do racjonalnego projektowania pedagogicznego
Model diagnozy wg Wysockiej (schemat str. 75)
Strukturalny model diagnozy resocjalizacyjnej – uwzględnia dwa główne obszary
ocenę wyjściowego stanu sytuacji wychowawczej (diagnoza społeczna, środowiskowa, zewnętrzna) co wyznacza obszar diagnozy koncentrującej się na czynnikach warunkujących indywidualny rozwój jednostki i sposób wypełniania ról nałożonych na nią społecznie.
ocenę wyjściowego stanu osobowości (diagnoza indywidualna, wewnętrzna) co wyznacza obszar diagnozy skupionej na sposobie funkcjonowania jednostki – osobowość, cechy poznawczo-intelektualne, emocjonalno-motywacyjne, standardy ewaluacyjne, postawy społeczne, sposób pełnienia różnych ról.
Owe obszary poznania dotyczą jedynie wstępnej oceny , która jest podstawą projektowania, a w działaniu celowościowym musi być poszerzona o dwie kategorie oceny stanowiące podstawę weryfikacji wstępnego obrazu diagnostycznego i wypływających z niego postulatów działania :
ocenę przebiegu postępowania modyfikacyjnego której przedmiotem jest określenie znaczenia warunków , w których dokonuje się proces resocjalizacyjny
ocenę efektów rozpoznania diagnostycznego i działań resocjalizacyjnych – ponowne rozpoznanie rzeczywistości wychowawczej, która uległa lub nie zmianie przez planowany i zorganizowany wpływ z wykorzystaniem określonych form , środków, metod. Więc ma to charakter diagnozy sprawdzającej skuteczność i efektywność planowanego działania celowościowego. Kryteria oceny i oceniane elementy muszą być takie same w diagnozie wstępnej i końcowej gdyż daje to możliwość porównania początkowego stanu z rezultatem działania.
Rozpoznanie dwóch pierwszych obszarów jest przedmiotem wstępnej diagnozy dokonywanej w jej dwóch pierwszych etapach tj. diagnozy konstatującej fakty i projektującej. Analiza dwóch drugich obszarów stanowi przedmiot diagnozy weryfikującej, kontrolnej , która dokonywana jest w ciągu i po zakończeniu oddziaływań resocjalizacyjnych. Składa się ona z diagnozy kontrolującej przebieg działania i diagnozy efektów.