Praca z dzieckiem o specjalnych potrzebach edukacyjnych

Deklaracja z Salamanki (1994) zapewnia dzieciom i młodzieży prawo do uzyskania w szkole opieki i pomocy uwzględniającej indywidualne możliwości oraz specjalne potrzeby edukacyjne.

Specjalne potrzeby edukacyjne:

• Wg M. Bogdanowicz

„ odnoszą się do tej grupy uczniów, która nie może podołać wymaganiom powszechnie obowiązującego programu edukacyjnego. Mają oni, bowiem znacznie większe trudności w uczeniu się niż ich rówieśnicy. Są w stanie kontynuować naukę, ale potrzebują pomocy pedagogicznej w formie specjalnego programu nauczania i wychowania, specjalnych metod, dostosowanych do ich potrzeb, możliwości i ograniczeń. Powinni być nauczani przez specjalistyczną kadrę pedagogiczną w odpowiednich warunkach bazowych przy uwzględnieniu odmiennych rozwiązań organizacyjnych.”

• Wg J. Jastrząb

-rozpoznawanie i zaspokajanie specjalnych potrzeb dotyczy, zatem osób z odchyleniami od normy

-odchylenia mogą się odnosić do właściwości biologicznych, psychologicznych i społecznych

-odchylenia ujemne powodują ograniczenia rozwoju fizycznego i psychicznego, utrudniają naukę i adaptację zawodową, zakłócają społeczne funkcjonowanie człowieka, czyniąc go osobą niepełnosprawną.

Rodzaje niepełnosprawności wg DSM-IV i ICD 10

1. Kryterium organiczne:

-uczniowie z dysfunkcjami ruchowymi – dzieci i młodzież z zaburzeniami w rozwoju motoryki małej i dużej, nadmierne bądź niskie napięcie mięśniowe, synkinezje, stereotypie ruchowe, brak koordynacji ruchowej.

-uczniowie z dysfunkcjami wzrokowymi – niedowidzące i niewidome

-uczniowie z dysfunkcjami słuchowymi – niedosłyszące i głuche

-uczniowie z dysfunkcjami OUN – dzieci i młodzież z mózgowym porażeniem dziecięcym, epilepsją, afazją dziecięcą.

-uczniowie z deficytami rozwojowymi w zakresie poszczególnych funkcji poznawczych – dzieci i młodzież z dysleksją rozwojową

-uczniowie przewlekle chorzy.

1. Kryterium psychiczne (psychologiczne):

-uczniowie szczególnie uzdolnieni

-uczniowie upośledzeni umysłowo

-uczniowie z zaburzeniami rozwoju psychicznego

­-uczniowie z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi

-uczniowie z zaburzeniami zachowania i emocji

-uczniowie z zaburzonym zachowaniem, z zaburzeniami emocjonalnymi, z zaburzeniami funkcjonowania społecznego.

Dzieci nie rozwijają się w izolacji od świata, ich rozwój odbywa się dzięki aktywności własnej oraz relacji z otoczeniem. Zaburzenia aktywności dziecka zakłócają i ograniczają relacje z otoczeniem. Sytuacja taka dotyczy głównie dzieci z niepełnosprawnością intelektualną.

Czynniki rozwoju człowieka:

1. Biologiczne – ważne we wczesnym okresie życia, potrzeby fizjologiczne

2. Środowiskowe – ważne w późniejszym okresie.

Koncepcje rozwoju:

1. Holistyczna – wszystkie obszary rozwoju są we wzajemnych relacjach

2. Dynamiczna – silnie zaznacza adaptację, przystosowanie, role warunków środowiska dziecka

3. Interakcyjna – ujawnia wzajemność, wymianę i zwrotną interakcję między dzieckiem, a otoczeniem

4. Indywidualistyczna – jednostkowy, unikatowy konstrukt, właściwy każdemu człowiekowi.

Główne podejścia do dydaktyki osób niepełnosprawnych wg Kowalika:

1. Behawioralne

-stymulacja za pomocą bodźców

-nagroda jako narzędzie wzmocnień

-kara jako narzędzie wyciszeni

-problemy napotykane podczas stosowania metody (*zaburzenie procesów kojarzenia; *zaburzenie procesów zapamiętywania)

1. Psychodydaktyczne

2. Normalizacyjne

-ważne jest określenie stopnia gotowości osób zdrowych do kontaktów i współpracy z niepełnosprawnymi

-zmiana postaw aby sprzyjać osobom niepełnosprawnym:

• Akcentuje konieczność stosowania środków, które stosuje się wobec osób w normie

• Postępowanie mające za cel zbliżenie funkcjonowania osób niepełnosprawnych do funkcjonowania osób w normie

• Sukces normalizacyjny zależy od uzyskania zmian w obrębie funkcjonowania osób niepełnosprawnych

• Ucznia niepełnosprawnego należy wyposażyć w takie umiejętności aby mógł sobie poradzić w różnych sytuacjach życiowych

• Uczeń niepełnosprawny musi mieć możliwość uaktywnić się społecznie.

Zmiany w podejściu do edukacji dziecka niepełnosprawnego

Model medyczny	Model społeczny
Izolacja dziecka od rodziny	Wspieranie rodziny
Można pomagać samemu dziecku	Pomoc dziecku nie jest możliwa bez udziału rodziny
„dzieci specjalne”	„dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi”
Koncentracja na zaburzeniach, brakach, aspektach medycznych, leczeniu	Koncentracja na mocnych stronach dziecka, pozytywach rodziny, aspektach społ.-edu.
Statyczne rozumienie potrzeb dziecka	Dynamiczne, holistyczne rozumienie potrzeb dziecka
Przygotowanie dziecka do przedszkola i szkoły	Przygotowanie przedszkola i szkoły do przyjęcia dziecka
Dzieci z problemami wymagającymi nauczania indywidualnego, w grupach wyrównawczych lub placówkach specjalnych	Dzieci mogą się uczyć w mniejszych grupach przedszkolnych i odpowiednio przygotowanych (integracyjnych)ogólnodostępnych klasach szkolnych
Najlepiej jest uczyć w grupach jednorodnych	Efektywność uczenia wzrasta w grupach zróżnicowanych
O losach dziecka decydują specjaliści	O losach dziecka decydują rodzice
Uczą n-le i specjaliści stosując specjalny program i specjalne metody	Uczą metodami aktywnymi, n-le wspierani przez specjalistów w ramach wspólnych podstaw programowych
Uczenie oparte na indywidualizacji i rywalizacji	Uczenie oparte na współdziałaniu i negocjowaniu celów
Odrębny system finansowania i zarządzania placówek specjalnych	Wspólny system zarządzania
Finansowanie instytucji	Pieniądze „idą” za dzieckiem

Współczynnik inteligencji IQ= $\frac{\text{wiek\ umyslowy}}{wiek\ zycia}$ * 100 85-100 norma intelektualna

Gdy odchylenie jest większe niż 15 (115-130) dziecko jest zdolne. Gdy iloraz inteligencji jest powyżej 130 to dziecko jest wybitnie zdolne. Brak umiejętności nawiązywania zażyłych kontaktów społecznych.

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego IX rewizji WHO

Stopień rozwoju umysłowego	skala Wechslera I.I	skala Termana-Merill I.I
rozwój przeciętny (odchylenie mniejsze lub równe 1)	87-100	84-100
rozwój niższy niż przeciętny (odchylenie od -1 do -2)	70-84	69-83
niedorozwój umysłowy lekki (od -2 do -3)	55-69	52-68
niedorozwój umysłowy umiarkowany (od -3 do -4)	40-54	36-51
niedorozwój umysłowy znaczny (od -4 do -5)	25-39	20-53
niedorozwój umysłowy głęboki	0-24	0-19

Przyczyny upośledzenia umysłowego:

• Po zakażeniu, zatruciach

• Wskutek urazu lub działania czynników fizycznych

• Z powodu zaburzeń przemiany materii, wzrostu lub odżywiania

• W wyniku ciężkiej choroby mózgu występującej po urodzeniu, np. dziecięce stwardnienie rozsiane

• Wskutek chorób i zespołów wywołanych przez (nieznane) czynniki działające w życiu płodowym

• Wskutek anomalii chromosomalnych

• Wskutek wcześniactwa

• Wskutek braku podniet psychosocjalnych (kulturowych)

• Inne – bliżej nieznane, np. idiopatyczny, o nieznanej przyczynie.

Charakterystyka dziecka z upośledzeniem umysłowym:

1. Stopień lekki

• upośledzona zdolność myślenia abstrakcyjnego

• nieudolność systematycznego ujmowania zdobytych wiadomości i wiązania ich w logiczne całości

• ubóstwo wnioskowania i sądów

• obniżona zdolność orientacji w nowej bardziej złożonej sytuacji

• obniżenie ciekawości, dociekliwości i zdolności koncentrowania uwagi na jednym przedmiocie przez dłuższy czas

• myślenie związane jest z konkretnymi sytuacjami, dostępnymi we własnym doświadczeniu

• niedorozwój uczuć wyższych, mniejsza wrażliwość i poczucie powinności moralnej

• niestałość emocjonalna, impulsywność, agresywność, niepokój, niedomogi w zakresie samokontroli

• spostrzeganie wolniejsze i mało precyzyjne, trudności z wyrażaniem istotnych szczegółów

• słaba pamięć logiczna i dowolna

• trudności z formułowaniem myśli i wypowiadaniem się, wady wymowy, agramatyzmy, zasób słów ubogi

• trudności z myśleniem pojęciowo-słownym, dotyczące głównie abstrahowania, uogólniania, rozumowania przyczynowo-skutkowego, logicznego wnioskowania

• zmniejszenie zdolności przystosowania społecznego

• z braku możliwości odróżniania spraw istotnych od błahych wynika z nieadekwatności emocji.

1. Stopień umiarkowany

• Upośledzeniu czynności poznawczych towarzyszą zwykle zaburzenia innych procesów psychicznych

• Myślenie konkretne, oparte na spostrzeżeniach

• Niski poziom rozwoju motorycznego, obniżenie sprawności manipulacyjnych i lokomocyjnych

• Zachowanie odbiega od ogólnie przyjętych norm

• Wyróżnia się wśród nich dwa typy: *apatyczny-jest flegmatyczny, spokojny, obojętny, nieagresywny, niesprawiający trudności, dość pracowity w granicach swoich możliwości; *pobudliwy-jest niespokojny, dużo mówiący i biegający, przeszkadzający, ze skłonnością niszczenia wszystkiego, co się wokół znajduje.

• Rozumieją proste sytuacje społeczne, na ogół potrafią wyrazić swoje potrzeby, porozumiewać się i współpracować z innymi

• Niestałe emocjonalnie, impulsywne często agresywne

• Mowa agramatyczna, często bełkotliwa i niewyraźna, słownictwo ubogie

• W myśleniu występują duże utrudnienia w przyswajaniu pojęć abstrakcyjnych oraz w rozumieniu stosunków logicznych

• Spostrzegają wolniej, dostrzegają mniej elementów i błędnie ujmują powiązania i stosunki między przedmiotami

• Definiują pojęcia konkretne poprzez opis przedmiotu.

1. Stopień znaczny

• Niski poziom rozwoju umysłowego, nauka pisania i czytania jest całkowicie niemożliwa, ale potrafią opanować wiele prostych czynności życia codziennego oraz proste prace

• Nie są zdolne do samodzielnego życia, wymagają opieki osoby drugiej

• Skupiają uwagę na realizowaniu własnych potrzeb i na przedmiotach służących ich zaspokojeniu

• Pojęcia definiowane są poprzez użyteczność

• Często samodzielne w załatwianiu potrzeb fizjologicznych i poruszaniu się w bliskiej okolicy, potrafią porozumiewać się w prostych sprawach

• Wrażliwość emocjonalna objawiająca się w przywiązaniu do akceptowanych przez nie osób

• Często występują zaburzenia zachowania, jak: gwałtowne i destruktywne zachowanie, zamykanie się w sobie, niewłaściwe formy zachowania się w towarzystwie.

1. Stopień głęboki

• Zdolne są tylko do opanowania pojedynczych czynności w wyniku indywidualnych oddziaływań rehabilitacyjnych, ale wyniki są na ogół znikome

• Nie wykazują objawów koncentracji uwagi

• Nie przekraczają ogólnego poziomu rozwoju intelektualnego 3-letniego dziecka prawidłowo rozwijającego się

• Całkowity brak czynności regulacyjnych

• Zdolne do wyrażania jedynie emocji elementarnych.