PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA

• problemy definicyjne; mnogość definicji

• społeczny wizerunek psychologii (spostrzeganie psychologii i psychologów w społeczeństwie; środki masowego przekazu; wydawnictwa naukowe, popularnonaukowe i pseudonaukowe)

• metoda naukowa a doświadczenie osobiste (zjawisko fałszywej powszechności)

Założenia i podstawowe problemy psychologii jako nauki

• Porządek w przyrodzie

• Determinizm

• Empiryzm

• Zależność między psychiką a organizmem

• Dziedziczenie i środowisko (natywizm i enwironmentalizm)

• Natura człowieka (dobry/zły)

• Uniwersalne prawa i wyjątkowość jednostki (podejście idiograficzne i nomotetyczne)

• Dyspozycje i sytuacje

Cele psychologii

• opisywanie

• wyjaśnianie

• przewidywanie

• kontrola

• podnoszenie jakości życia

Pułapki

• korelacja a przyczynowość

• liczebność próby

• wycinkowe dane

• zasada nieoznaczoności Heisenberga (zmiana zachowania pod wpływem badania)

Metody badań w psychologii

• studium przypadku

• obserwacja psychologiczna (systematyczna, uczestnicząca)

• wywiad psychologiczny

• sondaż

• psychometria

• badanie korelacyjne

• badanie eksperymentalne

Obserwacja:

zapis i kategoryzacja zachowań bez wpływania na ich przebieg

2 rodzaje obserwacji:

• systematyczna

• uczestnicząca (sekty, Festinger i in., 1956)

• analiza danych archiwalnych (ogłoszenia matrymonialne (Wojciszke i in., 2002)

Badanie korelacyjne

Pomiar dwóch lub więcej zmiennych oraz badanie ich współzmienności – korelacji (np. inteligencji i osiągnięć szkolnych)

Zakres korelacji: - 1 do 1

Ostrzeżenia:

Korelacja ≠ związek przyczynowo – skutkowy

Korelacje pozorne (długość stopy a dojrzałość społeczna)

Eksperyment

Celowe wywoływanie jakiegoś zjawiska poprzez manipulowanie jego potencjalnymi przyczynami w warunkach dobrze kontrolowanych przez badacza

Najważniejsze pojęcia i zasady prowadzenia eksperymentu (na przykładzie zależności F – A):

• Hipotezy

• Zmienna niezależna

• Zmienna zależna

• Zmienne uboczne

• Operacjonalizacja

Eksperyment

• Grupa eksperymentalna (warunki eksperymentalne)

• Grupa kontrolna (warunki kontrolne)

• Randomizacja

• Trafność wewnętrzna eksperymentu (wielkość efektu; różnice pomiędzy grupą eksperymentalną i kontrolną)

• Trafność zewnętrzna eksperymentu (uogólnienie wyników na inne osoby i sytuacje)

• Replikacje

Etyka badań psychologicznych

• aspekt metodologiczny

• publikowanie wyników badań

• aspekt psychologiczny (respektowanie praw osób biorących udział w badaniu)

Rys historyczny psychologii

• psychologia przednaukowa jako część filozofii

• Sokrates, Platon: dogmatyczny racjonalizm, nadrzędna wartość rozumu; duchowy charakter bytu; idealistyczna koncepcja duszy Platona

• Arystoteles jako „systematyk problematyki psychologicznej; dusza jako centrum doświadczenia (nazwa psychologii); rozprawy: „O duszy”, O zmysłach i sposobach spostrzegania”, „O pamięci i przypominaniu”

Rys historyczny psychologii

• Lock, Hobbes: rozważania dot. rozumu ludzkiego: człowiek zdobywa wiedzę w trakcie życia; życie umysłowe składa się z idei, które powstają z doświadczeń zmysłowych

• Kartezjusz: teoria dualistyczna: umysł (myślenie, poznawanie, pamiętanie) i ciało (procesy fizjologiczne); wzajemne oddziaływanie ciała i umysłu

Początki psychologii jako odrębnej nauki

• W. Wundt – 1879, pierwsze laboratorium psychologiczne, Lipsk

• K. Twardowski – 1901, pierwsza pracownia psychologiczna, Lwów

• W. Heinrich – 1903, UJ, Kraków

Pierwsze szkoły psychologiczne (zgodność co do przedmiotu i metod badawczych)

• strukturalizm: elementarne procesy świadomości; introspekcja; Wundt

• funkcjonalizm: cele i funkcje procesów umysłowych; podpieranie się odkryciami Darwina; W. James – adaptacja jednostki do środowiska, nawyki

• Asocjacjonizm: rola skojarzeń w procesie uczenia się; H. Ebbinghaus

• behawioryzm: związki S – R; Watson, Skiner

• psychologia postaci (Gestalt); spostrzeganie całościowe; rozwiązywanie problemów przez zwierzęta; Wertheimer, Koffka, Kohler

• psychoanaliza: teoria osobowości i terapia; struktura (id, ego, superego); świadomość, nieświadomość, przedświadomość; energia psychiczna – libido i thanatos; urazy z dzieciństwa; Freud, Adler (wola mocy i dominacji), Jung (nieświadomość zbiorowa, ekstrawersja i introwersja)

Psychologiczne koncepcje człowieka na podstawie Kozieleckiego

Procesy uwagi Uczenie się

Procesy uwagi

• uwaga jako mechanizm selekcjonowania informacji

• uwaga jako mechanizm pozwalający utrzymać aktywność psychiczną

• kontrola poznawcza

• mechanizm zarządzania zasobami

Cechy uwagi

• natężenie (energia, koncentracja)

• dynamika związana z giętkością, przerzutnością

• zakres (pojemność)

• wybiórczość (selektywność)

• stabilność (stosunek natężenia do dynamiki w danym przedziale czasu)

Procesy uczenia się

• uczenie się i pamięć jako dwie strony tego samego procesu przyswajania nowych doświadczeń

• uczenie się jako nabywanie i wygasanie doświadczeń

• wskaźniki uczenia się: l. odtworzeń, rozpoznań, błędów, prób do uzyskania kryterium

• najprostsze formy uczenia się: habituacja i reakcja piętna

Warunkowanie klasyczne (Pawłow, Watson)

• psy Pawłowa; uczenie się nowych znaczeń; kojarzenie; bodziec obojętny nabiera znaczenia; bodziec i reakcja bezwarunkowe i warunkowe; powtarzanie i styczność w czasie; warunkowanie w życiu człowieka

Warunkowanie instrumentalne (Thorndike, Skiner)

• uczenie się zachowań; kojarzenie reakcji z konsekwencjami; skrzynka problemowa; koty Thorndike’a; metoda prób i błędów; prawo efektu i jego ograniczenia;

rodzaje wzmocnień:

• pozytywne (konsekwencja = wzrost prawdopodobieństwa)

• kara (konsekwencja = spadek prawdopodobieństwa)

• negatywne (wykonanie reakcji = uniknięcie awersyjnych konsekwencji

Zasady stosowania wzmocnień: nagrody i kary

Modelowanie zachowań

• agresja (Bandura, 1969, 1986)

• nieśmiałość, lęki i fobie (Jakibchuk i in. 1976)

• wspólne zadanie (Chartrand, Bargh, 1999)

• tekst czytany radośnie lub smutno – wypowiadanie się słuchaczy

• „Efekt Wertera” – samobójstwa (M. Monroe, 198; podobieństwo do modela; regionalizacja)

Procesy i czynności pamięciowe

• Informacje wstępne

• funkcje pamięci: utylitarna; dostrzegania sensu; podtrzymywania tożsamości

• pamięć dowolna i mimowolna

• fazy: zapamiętywanie, przechowywanie, odpamiętywanie

Badania pamięci mają doprowadzić do zrozumienia:

• W jaki sposób magazynowana jest wiedza

• Jak trwale jest przechowywana

• Jak jest odszukiwana dla jej wykorzystania

• pamięć jest procesem odpowiedzialnym za rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie doświadczenia (Maruszewski, 2002)

• pierwsze badania nad pamięcią w ramach „nowej nauki o pamięci” – Ebbinghaus - 1885r.

• klasyczna krzywa zapominania

Metafory pamięci

• ślad stopy na piasku

• taśma magnetofonowa

• komputer (pamięć operacyjna i trwała)

Pamięć jako zdolność

• element psychicznego wyposażenia jednostki, wykazujący duże różnice indywidualne

• pamięć jest składnikiem inteligencji

• pamięć składa się z wielu zdolności specyficznych (wzrokowa, słuchowa, etc.)

• pamięć można doskonalić

Pamięć jako proces

• pamięć jako sposób kodowania doświadczenia – uniwersalna właściwość człowieka

• pamięć jako faza przetwarzania informacji

• pamięć składa się z wielu faz

• można doskonalić niektóre fazy, np. odtwarzanie

Różnice w łatwości zapamiętywania

• eksperyment (Kuiper i Rogers, 1979); lista przymiotników: ocena ich długości, ocena ich specyficzności, sprawdzenie czy opisują eksperymentatora, sprawdzenie czy opisują badanego (self-reference); zz: ile zapamiętano w sposób mimowolny? zjawisko odnoszenia do siebie (przymiotniki, które odnosiły się i nie odnosiły się do badanych)

Procesy pamięciowe

• kodowanie – początkowe przetwarzanie informacji, tworzenie reprezentacji informacji w pamięci

• przechowywanie – utrzymywanie informacji w pamięci tak długo jak to jest potrzebne

• wydobywanie – uzyskanie dostępu do informacji

Rodzaje pamięci

• sensoryczna: - ikoniczna - echoiczna

(wspomnienia sensoryczne są bardzo krótkotrwałe i łatwe do usunięcia)

• krótkotrwała: mała pojemność ( Georg Miller 7(+/-2) – „magiczna liczba”)

• operacyjna: płynność myślenia i działania

• długotrwała

Pamięć długotrwała

• jest magazynem wszystkich tych doświadczeń, zdarzeń, informacji, emocji, umiejętności, słów, kategorii, zasad i ocen, które zostały przyswojone poprzez pamięć sensoryczną i krótkotrwałą. Jest to całkowita wiedza osoby na temat świata i jej samej.

Zasada specyficzności kodowania

• Wiadomość jest łatwiejsza do wydobycia gdy kontekst (okoliczności) wydobywania pasuje do kontekstu kodowania

Efekt miejsca w szeregu – efekt pierwszeństwa i świeżości

Interferencja- współzawodniczenie wspomnień ze sobą

-interferencja proaktywna – informacja nabyta wcześniej utrudnia przyswajanie nowych informacji

-interferencja retroaktywna – nabywanie nowej informacji, utrudnia odtwarzanie informacji starej

Pamięć rekonstruktywna – występowanie różnych zniekształceń pamięciowych, które zachodzą wtedy gdy ludzie stosują procesy konstruktywne do odtwarzania wspomnień

Przekazania do zapamiętania

-łatwiej zapamiętujemy tekst ze zrozumieniem. Powtarzaj materiał własnymi słowami

-angażuj wiele zmysłów w trakcie zapamiętywania. Ucz się na glos, rysuj wykresy

-podkreślaj najważniejsze informacje. Rob notatki

-łatwiej zapamiętujemy rzeczy niezwykłe. Szukaj śmiesznych skojarzeń. Zaplanuj przerwy i powtarzaj materiał w niewielkich porcjach. Codzienne systematyczne powtórki są skuteczniejsze niż długo trwale sesje raz na miesiąc

Emocje

Skąd się wzięły emocje?

-Ewolucja: (Tooby, Cosmides, 1990) adekwatna odpowiedz na problemy wymagające rozwiązania, wyselekcjonowanie reakcji emocjonalnych i związanych z nimi działań, które były efektywne

-Społeczny charakter emocji, umożliwiają interakcje (komunikacja, kooperacja, wychowywanie potomstwa, rywalizacji, agresja, nieśmiałość, miłość, nienawiść

Czym jest emocja? (Frida, 1986)

-wynik świadomej lub nieświadomej oceny zdarzenia wpływającego na cele/interesy podmiotu; realizacja = emocje pozytywne, brak realizacji = emocje negatywne

-gotowość do realizacji programu działania; emocja uruchamia priorytet dla działania

-szczególny rodzaj stanu psychicznego, któremu towarzysza zmiany somatyczne, ekspresja i określone zachowania

-subiektywny stan psychiczny, uruchamiający priorytet dla związanego z nią programu działania; odczuwaniu emocji towarzysza zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz zachowania (Doliński 2002)

Fizjologia emocji

-silne emocje(strach złości) – aktywacja systemu reakcji alarmowej organizmu

-sympatyczny układ nerwowy – pobudza wydzielanie hormonów z gruczołów nadnerczy

-parasympatyczny układ nerwowy – hamuję wydzielanie aktywnych hormonów

Perspektywa psychologiczna – mechanizm dokonywania oceny poznawczej (Lazarus, 1991)

-emocja jest następstwem specyficznej orientacji człowieka w otoczeniu

-ocena pierwotna – proces determinujący pojawienie się emocji (ma dla mnie znaczenie, czy nie? Walencja emocji)

- ocena wtórna – jak uporać się z problemem i przezywanymi w związku z nim emocjami?

-ocena nie tylko decyduje czy emocja się pojawi i jaka to emocja, lecz jest koniecznym i wystarczającym warunkiem jej wystąpienia

Ekspresja emocji – sygnały emitowane przez jednostkę (wskazówka dla innych co do przezywania określonej emocji)

-Ciekawostka: szerokość źrenic (atrakcyjność)

-podobieństwo wzorca ekspresji emocji u matek i ich 2,5 miesięcznych dzieci oraz utrzymywanie się wzorca przez kolejne miesiące; Izard i in. 1993)

-tzw. Emocje podstawowe, a kulturowy czy ponad kulturowy charakter ekspresji (egzotyczne plemię Fore,1 z 3zdjec emocji amerykanów; Ekman i Friesen, 1971)

Koncepcje emocji według Darwina

-emocje podlegają procesom ewolucji

-postrzeganie emocji jako dziedziczonych

Dwuczynnikowa teoria emocji z Schachtera i Singera

-emocja jest poznawczą interpretacją odczuwanego pobudzenia fizjologicznego i zależy od kontekstu sytuacyjnego; reakcji fizjologiczne określają intensywność emocji, dane poznawcze (kontekst sytuacyjny, uprzednie doświadczenia) określają jakoś emocji.

-eksperyment (1962)

-czy ludzie zawsze prawidłowo interpretują pobudzenie? (eksperyment na moście Dutton i Aron, 1994)

Funkcjonalne ujęcie emocji Friod

-emocje pełnią funkcje adaptacyjne

2 aspekty emocji:

-ocena zdarzeń jako istotnych lub nieistotnych, przyjemnych lub nieprzyjemnych

-wzbudzanie pewnych reakcji fizjologicznych, zachowań, przeżyć

Motywacja:

Wybrane słowa z motywacja : cel, zamiar, intencja, ukierunkowanie, potrzeba , brak, popęd, pragnienie, motyw, seks

Df. Motywacji (Łukaszewski , 2002)

-mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie ukierunkowania, podtrzymania i zakończenia zachowania

-podstawowe pytanie teorii motywacji: jakie są powody zachowania?

Funkcje motywacji: wzbudzanie energii, ukierunkowanie wysiłku na cel, organizacja reakcji w zorganizowana sekwencja zachowania, utrzymywanie się zachowania w miarę utrzymywania się wywołujących je warunków.

Ewolucyjne podejście do motywacji- przeżyć i spłodzić.

-motywacja to gotowość do wykonania pewnego, utrwalonego wzorca zachowania

-instynkt(popęd): biologicznie ukształtowane stereotypowy wzorzec zachowania

-socjobiologia: podstawowym motywem rządzącym wszelkimi zrachowaniami jest tendencja do rozpowszechnia własnych genów; strategie do pozyskiwania partnera

Psychodynamicze podjęcie do motywacji:

-podstawowym popędem organizującym zachowania człowieka jest libido – szeroko rozumiany popęd seksualny ( Freud)

Bardziej szczegółowo:

-wszelkie zachowani są zdeterminowane

-źródłem zachowań jest energia psychiczna

- zachowaniem rządzą wzrodzone instynkty: popęd seksualny, popęd przeżycia(głód) popęd śmierci (agresja)

-motywy zachowania sa nieświadome

Behawiorystyczna teoria motywacji:

-popęd jako wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla czł. Czynnika pozytywnego lub jako siła oddziaływania czynnika negatywnego
- pobudka (przynęta): obiekt lub stan mający zdolność redukowania lub zmniejszania wielkości popędu

-wzmocnienie : każdy obiekt lub stan, która zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem danego bodźca

Humanistyczna koncepcja motywacji- teoria potrzeb A. Maslow.

Deprywacje i ich konsekwencje:

-potrzeby prawdy- nieufność, cynizm, sceptycyzm , podejrzliwość

-potrzeby sprawiedliwości- utrata poczucia bezpieczeństwa, gniew, nieufność

-potrzeby porządku- zagrożenie napięcia

Poznawcze koncepcje motywacji „Myśli sprzeczne rodzą bol”- Spinoza

Deprywacja sensoryczna, konsekwencji:

- zaburzenia percepcji ;p

-zaburzenia procesów myślowych, pamięci, itp. :D

-przezywanie halucynacji –pozdro ;d

- przezywanie negatywnego napięcia a nawet silnych leków

Teorie równowagi poznawczej ( Heider, 1958) i dysonansu poznawczego(Festinger,1957)

Próba systematyzacji:

-model homeostatyczny : źródłem motywacji jest: zaburzenie homeostazy org.

-model podnietowy: źródłem zachowania jest bodziec

-model poznawczy: źródłem zachowania jest przetwarzanie inf.

-model humanistyczny: źr. Zachowań pochodzi z wnętrza org.(wewnętrzne procesy poznawcze i energetyczne

Motywacyjne funkcje emocji- przezywanie emocji w zetknięciu z określonym obiektem, może uruchomić odpowiednie zachowania

Motywacja wew. I zew.- motywacja osiągnieć (McCalleant, 1995) : tendencja do osiągania i przekraczania standardów doskonałości: odczuwanie pozytywnych emocji w sytuacjach zadaniowych, spostrzeganych jako wyzwanie

Motywacje związane z samoocena:

- Rogers ( 1961): jeden najważniejszy motyw wzrostu (rozwój, spełniania się, osiągania zupełności)

Warunki realizacji tego motywu:

-otwartość na nowe dosw.

-koncentracja na teraźniejszości

-zaufanie do wł. Organizmu (intuicji, sygnaly z wlasnego ciala)

-poczucie wolności(sprawowanie poznawczej kontroli nad własnym życiem i sterowaniem przyszłością)

-kreatywność (oryginalne myślenie i rozwiązywanie problemów)

Stres:

Fizjologiczne objawy stresu: przyspieszone bicie serca, wzrost aktywności gruczołów potowych, zimna skóra, zimne kończyny-dłonie i stopy, mdłości, przyspieszony oddech, napiście mięśni, suchość ust, potrzeba oddania moczu, biegunka

3 stadia odpowiedzi na stres: reakcja alarmowa(faza szoku, faza przeciwdziałania szokowi), stadium odporności, stadium wyczerpania

Df. pojęcie stresu R.Lazaurusa, autora transakcyjnej teorii stresu:

„Określaną relacje między osobą, a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażajace jej dobrostanowi”

Selye rozroznia stres dobry i zły:

-dystres(stres zły)- kiedy stres jest tak ciezki lub trwa tak długo, ze wywoluje dezorganizajce dzialania; obciazenie pozostajace wtedy, gdy napiecie nie zostanie skutecznie rozladowane. Przedluzajacy się może być przyczyna chorób psychosomatycznych i somatycznych, np. utrata pracy, nadmierne wymagania szefa

-eustres(dobry stres)- dzialanie mimo chwilowego dyskomfortu prowadzi do rozwoju osobowosci; to stres konstruktywny lub odroczony efekt negatywnego stresu np. stres przy egzaminie i potem satysfakcja z powodu zdania tego egz. , np. spory ekstremalny, randka.

Prawo Yerkesa- Dodsona

Poziomy stresu-

-zaniżony- brak jakichkolwiek emocji pozytywnnych czy negatywnych w sytuacji stresowej

-optymalny( najzdrowszy poziom)-takie nasilenie stresu aktuwizuje org. I umozliwia poprawne wykonanie czynnosci moimo zdenerwowanie

-zawyzony-tak duze nasilenie stresu, ze niemozliwe staje się wykonywanie czynnosci i normalne funkcjonowanie; to najgrozniejszy stres prowadzacy do schorzen psychosomatycznych

Sposoby radzenia sobie ze stresem.

Proba zmiany niekorzystnych zdarzen dokonywana poprzez:

-ucieczka z trudnej sytuacji(nie zawsze możliwa)

-przygotowanie się do mogących zajsc, nieprzyjemnych wydarzen. Można tego dokonac poprzez przewidywanie możliwych skutkow, sytuacji i psychiczne przygotowanie się na nie lub poprzez realne dzialanie, np. uczac się do egzaminu zamiast martwic się o niego.

osłabiania wplywu stresu:

-zaprzeczanie zaistanailym trudnosciom

-intelektualizacja czyli odciencie się emocjonalne od trudnej sytuacji, by uniknac przezywania smutku czy leku

Inne sposoby: pozytywne myslenie, asertywna postawa, wiedza i umiejetnosci, swiadomnosc zachowan ludzkich, swiadmowe usuwanie stresorow.