WYKŁAD 1

Bezpieczeństwo ekonomiczne warto zaznaczyć, że nie ma jednej interpretacji. Mamy dwie płaszczyzny – ogólnogospodarczą i ekonomiczno- obronną

Bezpieczeństwo ekonomiczne kraju wyraża się w zdolności gospodarki do suwerennego przezwyciężania skutków wynikających z ekspansji napięć w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych

Pojęcie bezpieczeństwo ekonomiczne służy do określenia przedsięwzięć podejmowanych w płaszczyźnie gospodarczej, mających zapewnić względną swobodę kształtowania procesów gospodarczych zgodnie z interesami narodu (państwa)

W literaturze występują 2 zasadnicze i odmienne stanowiska w sposobie ujmowania bezpieczeństwa ekonomicznego.

1 podejście to podejście tradycyjne związane z akcentowaniem w ekonomii obrony aspektów militarnych i zdolności do przeciwstawienia się zagrożeniom

2 podejście cechuje rozszerzenie tradycyjnego rozumienia bezpieczeństwa ekonomicznego poza problemy polityczne w relacjach zewnętrznych czy też kwestie obronne i nadanie podstawowej rangi kwestiom bezpieczeństwa gospodarki. W konsekwencji, w kręgu zainteresowania bezpieczeństwem ekonomicznym więcej uwagi poświęca się wewnętrznym czynnikom rozwoju gospodarczego.

W ujęciu tradycyjnym bezp.ekonom. wyraża stopień podatności danego kraju na przeniesienie przez płaszczyznę gospodarczą, głównie przez transmisje kanałami i mechanizmami zależności ekonomicznych, działań gospodarczych o charakterze politycznym skierowanych na osłabienie bezpieczeństwa kraju

Bezpieczeństwo ekonomiczne jest do zdolność systemu gospodarczego państwa do takiego wykorzystania wewnętrznych czynników rozwoju i międzynarodowej współzależności ekonomicznej, które będą gwarantowały jego niezagrożony rozwój

Ekonomiczne bezpieczeństwo obronne- oznacza zdolność systemu gospodarczego państwa do efektywnego przeciwstawienia się zewnętrznej ingerencji ekonomicznej oraz niezagrożonego rozwoju potencjału obronno- ekonomicznego i funkcjonowania gospodarki obronnej

Bezpieczeństwo państwa to pojęcie szeroko i wieloaspektowo rozumiane najczęściej jako:

• naczelna (egzystencjalna) potrzeba państwa

• cel działania (funkcjonowania) państwa

• stan w którym brak jest zagrożeń podstawowych wartości państwa i narodu

• poczucie pewności państwa w środowisku międzynarodowym

• stan równowagi między zagrożeniem a potencjałem obronnym

• zdolność narodu do ochrony jego wartości przez zagrożeniami

• stan i proces społeczny zmierzający do ciągłego samodoskonalenia (ulepszania) środków i mechanizmów zapewniających bezpieczeństwo

Naczelne wartości w sferze ekonomicznej istotne dla danego państwa

1. dobrobyt społeczeństwa odpowiadający współczesnym standardom cywilizacyjnym i wewnętrzna stabilność gospodarcza polityczna i społeczna wynikająca z negocjacyjnego sposobu rozwiązywania wewnętrznych problemów gospodarczych

2. odpowiednia ranga krajowej gospodarki na arenie międzynarodowej

3. zapewnienie finansowego bezpieczeństwa państwa

Kryterium płaszczyzn – (sfera podmiotowa bezpieczeństwa ekonomicznego, dwie płaszczyzny)

- płaszczyzna ogólnogospodarczą

- płaszczyzna ekonomiczno- obronną

Ogólnogospodarcza chodzi o taki rozwój gospodarczy, który zapewnia efektywne wykorzystanie wewnętrznych czynników rozwoju i skuteczne przeciwstawianie się zewnętrznej ingerencji ekonomicznej

W płaszczyźnie ekonomiczno- obronnej bezpieczeństwo ekonomiczne utożsamiane jest z działaniami określonych grup państw w celu przyśpieszenia rozwoju gospodarek narodowych i zapewnienie suwerenności ekonomicznej

W płaszczyźnie globalnej chodzi o:

1) Normalizację międzynarodowych stosunków ekonomicznych

2) Rozwój i budowę zaufania ekonomicznego

3) Tworzenie warunków do rozwiązywania globalnych problemów ekonomicznych oraz eliminację wszelkich przejawów dyskryminacji i wojny gospodarczej

Kryterium przedmiotowe bezpieczeństwa ekonomicznego:

W zależności od charakteru i rodzaju potrzebnych dóbr do zaspokojenia potrzeb rozpatrywanych w kontekście bezpieczeństwa wyróżnia się:

po 1) Bezpieczeństwo o charakterze pierwotnym ( bezpieczeństwo energetyczne, żywnościowe)

po 2) Bezpieczeństwo o charakterze wtórnym (np. bezpieczeństwo kredytowo- płatnicze, technologiczne)

Perspektywa postrzegania

Bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne bezp. ekonomicznego

Zewnętrzne bezpieczeństwo ekonomiczne- utożsamianie z brakiem zagrożeń ekonomicznych ze strony zagranicznych podmiotów gospodarczych oraz wykorzystaniem współzależności z zagranicą do realizacji interesów ekonomicznych

Wewnętrzne bezpieczeństwo ekonomiczne oznacza stabilność wewnętrznego systemu gospodarczego oraz efektywność wykorzystania wewnętrznych czynników rozwoju

Działania zapewniające bezpieczeństwo ekonomiczne:

1. tworzenie optymalnych wewnętrznych warunków rozwoju gospodarczego

2. eliminacji zewnętrznych zagrożeń

3. wykorzystanie współzależności z zagranicą zgodnie z interesem państwa

4. dążenie do harmonijnego rozwoju zewnętrznego otoczenia gospodarczego ( chodzi o integracje)

WYKŁAD 2

Zarys systematyki bezpieczeństwa ekonomicznego

Zagrożenie w kontekście jednostkowym jest utożsamiane z sytuacją, w której mogą być naruszone istotne dla danego podmiotu wartości, czyli zdrowie, wolność, czynniki materialne

Zagrożenie w odniesieniu do państwa, społeczeństwa jest definiowane jako możliwość powstania sytuacji , której dane społeczeństwo nie ma warunków dla rozwoju lub są one w istotny sposób ograniczone

Zagrożenie bezpieczeństwa państwa obejmuje splot zdarzeń wewnętrznych i zewnętrznych w których może wystąpić ograniczenie lub utrata warunków niezakłóconego rozwoju wewnętrznego bądź naruszenie lub utrata suwerenności

Mamy zagrożenia pozytywne, negatywne, obojętne

Systematyka zagrożeń – stosując płaszczyzny również zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicznego dzieli się na 2 grupy:

1. Zagrożenia ogólnoekonomiczne

2. Zagrożenia gospodarczo- obronne

OGÓLNOEKONOMICZNE- W zależności od miejsca położenia źródła zagrożenia można podzielić na 2 równorzędne grupy: wewnętrzne i zewnętrzne zagrożenia (Z perspektywy potencjału: zewnętrzny potencjał zagrożeń i wewnętrzny potencjał zagrożeń)

* zewnętrzny potencjał zagrożeń odnosi się on do powiązań gospodarczych z zagranicą i są to powiązania rzeczowe i informacyjne.

Najważniejsze zagrożenia grupują się w przepływie towarów i usług, przepływie ludzi oraz przepływie technologii i sztuki zarządzania może być rozpatrywany w:

• wymiarze globalnym- związanym z procesem globalizacji i zmianą układu gospodarczych w skali światowej,

• wymiarze regionalnym postrzeganym głównie przez pryzmat procesów integracyjnych niosących wyzwania dla gospodarki danego kraju i skutki wynikające z procesów dostosowawczych

• wymiarze stosunków dwustronnych rozpatrywanym w kategoriach współzależności lub jednostronnej zależności ekonomicznej

Przykłady potencjału zewnętrznych zagrożeń dla Polski:

- zależności od dostaw, istotnych dla funkcjonowania i rozwoju gospodarczych czynników (zależność surowcowo- energetyczna) dla danego partnera

- nierównorzędność znaczenia dla siebie partnerów w stosunkach ekonomicznych co może przejawiać się w zależności technologicznej czy też kapitałowej wymuszone uzależnienie sfery regulacji gospodarki wyrażone np. koniecznością uzgodnienia polityki gospodarczej z międzynarodowymi instytucjami finansowymi

* wewnętrzny potencjał zagrożeń- źródłem wewnętrznego potencjału zagrożeń może być:

• głębokie zachwianie lub utrzymanie niekorzystnych proporcji w podziale produktu krajowego brutto

• deformacje mechanizmów funkcjonowania gospodarki zmniejszająca jej efektywność

• błędne kierunki polityki gospodarczej w efekcie której pojawiają się zjawiska które można zakwalifikować jako zagrożenie

Przykłady:

- niedobór środków na rozwój i potrzeby modernizacji gospodarki

- głębokie deformacje działania mechanizmu rynkowego, zbyt wysoki poziom monopolizacji

- wielkość i struktura niewykorzystanych czynników produkcji przejaw tego bezrobocie

- deficyt budżetowy i dług publiczny

- niedorozwój infrastruktury techniczno- ekonomicznej gospodarki

- zbyt małe rozmiary nakładów na ,,produkcję’’ dóbr i usług publicznych

GOSPODARCZO- OBRONNE- możemy to podzielić na 2 grupy: zewnętrzny i wewnętrzny potencjał zagrożeń ekonomiczno- obronnych

* zewnętrzny

przykłady:

- brak alternatywnych źródeł zaopatrzenia gospodarki w surowce lub produkty strategiczne

- eliminacja z międzynarodowych rynków uzbrojenia i sprzętu wojskowego

- brak trwałej współpracy z przemysłem obronnym kraju w ramach sojuszniczych ugrupowań

- ograniczenie dostępu do nowoczesnych technologii produkcji i wykorzystania dóbr służących bezpieczeństwu

* wewnętrzny

przykłady:

- niewystarczające w stosunku do potrzeb środki przeznaczane na cele związane z bezpieczeństwem

- zbyt szczupłe w stosunku do potrzeb związanych z bezpieczeństwem utrzymanie zdolności produkcyjnych rezerw i zasobów w gospodarce

Budżet państwa to zestawienie dochodów i wydatków państwa w pewnym okresie. Jest to najważniejszy plan finansowy w państwie i wymaga autoryzacji politycznej przez parlament i ciała przedstawicielskie samorządu terytorialnego w formie ustawy lub uchwały. Budżet jest aktem wiążącym organy państwowe i samorządowe, które mają obowiązek aby go wykonać

3 podstawowe funkcje budżetu:

1. Funkcja fiskalna polega na gromadzeniu dochodów pochodzących głównie z podatków umożliwiających wydatki na utrzymanie aparatu państwowego oraz realizacje podstawowych funkcji. Zawsze ta funkcja istniała.

2. Funkcja redystrybucyjna dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego takich jak zmniejszenie nadmiernych różnić w wysokości dochodu różnych grup społecznych czy też tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego na grup najuboższych

3. Funkcja stymulacyjna- stabilizacyjna polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarce i społeczne.

Podatki pośrednie na poziom konsumpcji

Podniesienie podatków na tytoń aby zmusić do niepalenia ale także wzrost szarej strefy

Dzięki redystrybucji środków z centralnego do budżetów lokalnych możliwe staję się

• Pokrycie wydatków na cele ogólne do których władze są ustawowo zmuszane ( utrzymanie porządku publicznego, utrzymanie dróg)

• ukierunkowanie rozwoju ludzkiego zgodnie z założeniami polityki społeczno- gospodarczej państwa

• zmniejszenie dysproporcji między różnymi regionami kraju

WYKŁAD 3

Wydatki budżetowe dzielimy na 3 grupy

wg kryterium ze względu na ich przeznaczenie

1) Wydatki związane z pełnieniem przez państwo tradycyjnych funkcji jak obron narodowa, administracja i wymiar sprawiedliwości

2) wydatki związane z realizacją celów społecznych i realizacją szeroko rozumianej idei państwa ,,dobrobytu’’ (oświata, kultura, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne)

3) wydatki wynikające z pełnienia przez państwo funkcji interwencyjnej w gospodarce i subsydia dla rolnictwa, wydatki transferowe np. zasiłki z pomocy społecznej, zasiłki dla bezrobotnych

Głównymi dochodami budżetowymi są:

- podatek od towarów i usług (VAT)- opodatkowaniu podlega większość towarów i usług sprzedawanych na terenie Polski

- akcyza- podatek selektywny, obciąża niektóre towary np. paliwa, papierosy, sól, alkohol

- podatek dochodowy od osób fizycznych

- podatek dochodowy od osób prawnych

- Cła (importowe, eksportowe) mają na celu obronę interesów producentów krajowych

- dochody z prywatyzacji – ze sprzedaży mienia państwowego

Wydatki budżetowe

- na gospodarkę narodów

- na cele socjalne i kulturalne

- administrację, wymiar sprawiedliwości, ochronę

- na obsługę długów państwowych

Przyczyny wzrostu wydatków budżetowych:

1) Wydatki rosną gdy podejmowane są próby dokonywania zmian strukturalnych w gospodarce (w latach 90 tych restrukturyzacja gospodarki)

2) Popieranie programu wdrażania nowoczesnej technologii, (żeby gospodarka stała się bardziej innowacyjna)

3) Subsydiowanie produkcji rolnej w celu ochrony krajowego rolnictwa i stabilizacji dochodów rolników, subsydiowanie przedsiębiorstw państwowych i prywatnych w okresie recesji

4) Subsydiowanie krajowych przedsiębiorstw w celu zwiększenia zdolności eksportowych gospodarki stabilizacji koniunktury i ochrony miejsc pracy

Deficyt budżetowy równoważny z nierównowagą budżetową

Przyczyny powstawania deficytu budżetowego

1) Nadmierne wydatki w stosunku do możliwości finansowych państwa

2) Zbyt niskie wpływy budżetowe

3) Istnienie silnych grup roszczeniowych i związane z tym nadmierne rozbudowanie socjalnych funkcji państwa

Skutki utrzymującego się deficytu

• brak zainteresowania udzielaniem kredytu przez banki

• wzrost podatków

• redystrybucja dochodów od ludzi biednych do bogatych

• pojawia się presja inflacyjna

• ograniczenie możliwości wzrostu gospodarczego

• redystrybucja dochodów między pokoleniami

Metody finansowania deficytu budżetowego i długu publicznego

- emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez podmioty niebankowe

- korzystanie z kredytów banków komercyjnych

- korzystanie z kredytów międzynarodowych instytucji finansowych

- zaciąganie kredytów w banku centralnym

- prywatyzacja majątku skarbu państwa

- nadwyżka budżetu państwa z lat ubiegłych

Problemy związane z wykorzystaniem długu publicznego jako metoda finansowania deficytu budżetowego:

1) Dług musi być po pewnym czasie zlikwidowany poprzez wykup przez skarb państwa emitowanych papierów wartościowych wraz z odsetkami oznacz to napływ do gospodarki dodatkowej emisji pieniądza i możliwość przyśpieszenie inflacji

2) Dług publiczny zaciągnięty w krajowym systemie bankowym zmniejsza podaż środków pieniężnych, które mogłyby być wykorzystywane na finansowanie działalności gospodarczej prywatnych podmiotów

3) Zmniejszenie podaży środków pieniężnych powoduje wzrost bankowej stopy procentowej co w ostatecznym rozrachunku zmniejsza poziom inwestycji w gospodarce i przyczynia się do spadku PKB

Progi ostrożnościowe po przekroczeniu których rząd będzie musiał podjąć działania zapobiegające nadmiernemu zadłużeniu państwa:

1) Jeśli relacja długu publicznego do PKB będzie w zakresie 50 do 55% deficyt projektowego budżetu nie będzie mógł być wyższy od deficytu budżetowego w danym roku

2) Przy relacji od 55 do 60% budżet na kolejny rok nie będzie przewidywał podwyżek dla pracowników budżetówki, ograniczona będzie waloryzacja emerytur i rent, budżet nie będzie mógł udzielać nowych pożyczek

3) Powyżej 60 % relacji długu do PKB rząd ma miesiąc na przygotowanie programu naprawczego a jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji

Do najważniejszych przyczyn powstania długu publicznego należą:

- utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług publiczny

- wzmożone wydatki publiczne (zwłaszcza w okresie wojen, kryzysów gospodarczych)

- świadomie utrzymanie deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego w ramach realizowanej doktryny ekonomicznej

- wpadniecie władz publicznych w pułapkę zadłużenia

WYKŁAD 4

Bankructwo podmiotu suwerennego jakim jest państwo określa 2 scenariusze

1) Nie wywiązywanie się państwa ze swoich zobowiązań – w konsekwencji z reguły oznacza to wypadnięcie tego podmiotu z globalnego rynku kredytowego na wiele lat

2) Uzgodniona z kredytodawcami restrukturyzacja warunków kredytowania

Restrukturyzacja- albo częściowe umorzenie, zmiana wysokości oprocentowania, albo terminu składki

Konsekwencja nadmiernego długu publicznego

1) mniejszy wzrost gospodarczy, badania dowodzą że jak powyżej 90% pkb zadłużenie to 4% niższy wzrost gospodarczy niż w gdy państwach co mają niewielki poziom zadłużenia

2) mniej pieniędzy na inne wydatki, wydatek sztywny to wydatek na dług publiczny, to takie ze nie można go uniknąć, sztywne – finansowanie świadczeń emerytalnych, dofinansowanie samorządów

3) mniej inwestycji prywatnych- rosnące zadłużenie państwa wiąże się z tzw. Efekt wypychania inwestycji im więcej pożycza państwo tym mniej pozostaje przedsiębiorstwom tym samym rośnie oprocentowanie pożyczek co powoduje spadek inwestycji prywatnych

Sytuacja makroekonomiczna danego kraju odzwierciedlana jest w rentowności jego obligacji. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że im lepsza sytuacja makroekonomiczna danego kraju tym mniejsze ryzyko niewypłacalności to z kolei wpływa bezpośrednio na niższe koszty pozyskiwania długu, co ma podstawowe znaczenie dla stabilności i wysokości zagrożenia.

Polityka fiskalna

2 rodzaje instrumentów oddziaływania na państwo:

• polityka fiskalna,

• polityka pieniężna (monetarna)

Polityka fiskalna- CEL: zapewnienie dochodów państwa

Polityką fiskalną nazywamy działania rządu w zakresie kształtowania poziomu wydatków państwowych i podatków podejmowane w celu regulowania ogólnego poziomu popytu. Cel dostarczanie państwu dochodów

Polityka pieniężna- CEL: ilość pieniądza, krążenie pieniądza w gospodarce, odpowiedzialna za:

1. obronę wartości pieniądza,

2. regulowanie podaży pieniądza

3. zachowanie bezpieczeństwa walutowego w kraju i za granicą.

Obie polityki w ostatecznym rozrachunku powinny sprzyjać wzrostowi gospodarczemu.

Cele polityki fiskalnej

1) Zaspokojenie popytu państwa (władz publicznych) na pieniądz- cel fiskalny to absolutny priorytet

2) Realizacja statusowych zadań władz publicznych za pomocą zgromadzonych środków

3) Realizacja celów pozafiskalnych ale przy wykorzystaniu polityki fiskalnej

Szczegółowe cele polityki fiskalnej

1) Tworzenie warunków pełniejszego wykorzystywania zdolności wytwórczych gospodarki

2) Tworzenie warunków dla gromadzenia oszczędności pieniężnych przez optymalizację obciążeń podatkowych

3) Ograniczenie amplitudy wahań koninkturalnych

4) Walka ze stukami bezrobocia i promowanie tworzenia nowych miejsc pracy

5) Korekta nadmiernego zróżnicowania dochodów w społeczeństwie, będącego skutkiem bezwzględnie działającego mechanizmu rynkowego

Wykorzystywane do realizacji celów:

podatki, wydatki na tworzenie nowych miejsc pracy, organizowanie kursów dla osiągania kwalifikacji, wydatki na roboty publiczne, deficyt budżetowy, dług publiczny.

Efektywność polityki fiskalnej wymaga dobrze rozwiniętych instrumentalnych podstaw prowadzenia tej polityki. Chodzi tutaj w szczególności o:

1) Dobrze skonstruowany i rozwinięty system podatkowy

2) Skuteczny aparat skarbowy

3) Sprawne procedury legislacyjne

4) Dobrze rozwinięte instytucje publiczne

Cechy dobrej polityki fiskalnej

- racjonalny fiskalizm wyrażający się w tym, że nakładane podatki nie obniżają skłonności do oszczędzania i w konsekwencji nie powodują spadku podaży kapitału pieniężnego innymi słowy polityka fiskalna nie powinna doprowadzić do przekroczenia optymalnej granicy opodatkowania. Granice te zostają przekroczone jeżeli nadmiernie spadają dochody podmiotów, a to z kolei wywołuje spadek oszczędności i kapitału pieniężnego w konsekwencji polityka fiskalna narusza finansowe podstawy wzrostu gospodarczego wywołuje bezrobocie itd.

- umiejętność łączenia celów fiskalnych z celami pozafiskalnymi

- stabilność polityki fiskalnej

Krzywa Laffera

Wraz ze wzrostem opodatkowania rosną wpływy budżetowe, ale tylko do pewnego momentu po przekroczeniu którego dalszy wzrost podatków przyniesie mniejsze wpływy do budżetu

WYKŁAD 5

Aktywna i pasywna polityka fiskalna

Rodzaje polityki budżetowej (Polityka fiskalna zamiennie nazywana jest polityka budżetową):

1. Polityka aktywna( dyskrecjonalna) wymaga od państwa dostosowania wyznaczników polityki fiskalnej do zmian w cyklu gospodarczym poprzez:

- zmiany stawek i struktury podatków

- zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne

Aktywna polityka budżetowa jest często brutalną ingerencją państwa w system rynkowy i jej skutki mogą być opłakane

2. Polityka pasywna – opiera się na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków budżetowych cechuje tendencje do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej (tzw. automatyczne stabilizatory)

Po stronie dochodów dotyczy to podatków uzależnionych od poziomu aktywności gospodarczej (podatki progresywne od dochodów, podatki pośrednie od sprzedaży), a po stronie wydatków- transferów uzależnionych od sytuacji materialnej jednostki (zasiłki z tytułu bezrobocia, pomoc społeczna, subsydia dla rolnictwa); automatyczne stabilizatory powodują tendencje do powstania nadwyżki budżetowej w okresach ożywienia gospodarczego i deficytu w okresie recesji; automatyczne stabilizatory nie są jednak w stanie oddziaływać na strukturę gospodarki i dostarczać bodźców do zmiany sytuacji w gospodarce.

1. Polityka aktywna

Jeżeli w gospodarce występuje zasadnicza nierównowaga lub duże wahania dochodu narodowego automatyczne stabilizatory nie będą wystarczające. Rząd może wtedy zdecydować się zmienić:

1) Wielkość wydatków państwowych

Lub:

2) Wprowadzić zmiany stawek podatkowych

1) Jeżeli wydatki państwowe na zakup dóbr i usług ( drogi, ochrona zdrowia, oświata- dobra publiczne) zostaną zwiększone wywoła to zwielokrotniony wzrost dochodu narodowego. Stanie się tak, ponieważ wszystkie pieniądze wydane przez państwowe wchodzą do obiegu i pobudzają popyt globalny

2) Obniżenie podatków będzie miało mniejszy wpływ na poziom dochodu narodowego niż zwiększenie wydatków państwowych na zakup dóbr i usług o tę samą sumę. Dzieje się tak ponieważ niższe podatki zwiększają dochody rozporządzalne, których tylko część dodatkowych oszczędności, importu i ewentualnie innych podatków, innymi słowy dochody uwolnione dzięki redukcji podatków nie zostaną całkowicie wtłoczone do obiegu jako dodatkowe wydatki.

Efektywność polityki fiskalnej zależy od, czynniki:

1) dokładność prognoz gospodarczych- im bardziej wiarygodne są prognozy dotyczące prawdobnych zmian popytu globalnego, tym większe możliwości szybkiej interwencji rządu

2) możliwość przewidywania efektów działań fiskalnych

3) rozkładu czasowego efektów- nie wystarczy zdolność przewidywania efektów polityki fiskalnej, trzeba również wiedzieć, po jakim czasie one występują

4) stopnia, w jakim polityka fiskalne wywołuje efekty uboczne

Uboczne skutki aktywnej polityki fiskalnej:

1) Inflacja kosztów- jeżeli gospodarka przegrzewa się i inflacja rośnie, rząd może podnieść podatki. Spowoduje to obniżenie popytu globalnego oraz wzrost podatków pośrednich oraz podatków od zysku przedsiębiorstw. W dużej część ów wzrost zostanie (całkowicie lub częściowo) przeniesiony na konsumentów postaci wyższych cen. To z kolei może doprowadzić do żądania podwyżek płać, podobnie jak wzrost podatków od dochodów

2) Dobrobyt i sprawiedliwość- wykorzystanie polityki fiskalnej do regulowania koniunktury może kłócić się z różnymi celami społecznymi. Aby obniżyć inflacje, rząd może dążyć do zmniejszenie wydatków państwowych

3) Bodźce- zarówno automatyczne stabilizatory w postaci progresywnego systemu podatkowego, jak i celowe podwyżki opodatkowania mogą zniechęcać ludzi do pracy

Aktywna polityka fiskalna i problem czasu

Efekty polityki fiskalnej mogą pojawiać się z opóźnieniem jeśli opóźnienia są bardzo duże polityka fiskalna może się okazać nawet destabilizująca

Formy polityki fiskalnej:

1) Ekspansyjna polityka fiskalna polega na zwiększaniu wydatków lub zmniejszaniu podatków jako instrument w czasie recesji

2) Restrykcyjna polityka fiskalna- polega natomiast na zmniejszaniu wydatków i/lub podnoszeniu podatków czasami deflacyjna mówi się stosowana jest by zapobiec nadmiernej ekspansji czyli innymi słowy podnosi się podatki by nie doszło do załamania

Rodzaje opóźnień czasowe w działaniu polityki fiskalnej:

1) Opóźnienie rozpoznania – ponieważ cykl koniunkturalny bywają nieregularne a prognozy nie są zbyt wiarygodne rząd może nie podejmować żadnych działań dopóki nie jest przekonany , ze problem jest naprawdę poważny

2) Opóźnienie od rozpozna do podjęcia konkretnych działań duże zmiany wydatków budżetowych muszą być planowane ze znacznym wyprzedzeniem (rząd nie może z dnia na dzień zmienić podatków na autostrady, czy tez nagle zacząć budowę nowych szpitali

3) Od podjęcia działań do rzeczywistych zmian- zmiany stawek podatkowych nie od razu wpływają na wielkość wpływów budżetowych

4) Opóźnienie od zmian wydatków państwowych i podatków do zmian dochodu narodowego, cen i zatrudnienia

Szara strefa- to wszelkie działania gospodarcze, które przyczyniają się do oficjalnego (albo obserwowalnego) tworzenia (wzrostu) PKB, ale które pozostają bezpośrednio niezarejestrowane. To takie działania gospodarcze, które pozostają niezmierzone lub nie są zgłaszane.

Obszar Szafer strefy dzieli się ze względu na rodzaj łamanych reguł na:

- gospodarkę nielegalną– to działania gospodarcze łamiące przepisy prawne np. narkobiznes, czarny rynek walutowy

- gospodarkę niezgłoszoną- to działania przynoszące dochód niezgłoszony organom podatkowym.

- gospodarkę niezarejestrowaną- to działania niezgłoszone instytucją statystycznym

- gospodarkę nieformalną- to działania gospodarcze, w którym unika się kosztów wynikających z wszelkich regulacji i nieobjęte korzyściami wynikającymi z powyższym reguł

Stany Zjednoczone są obszarem gdzie najmniejszy udział szarej strefy

Polska znajduję się w grupie państw gdzie udział szarej strefy to 27 % to przypomina sytuacje Grecji. W Niemczech 16,3 % PKB, Chiny szara strefa jedynie na 13,1% PKB

Przyczyny występowania i względnej trwałości szarej strefy:

1) Nadmierny fiskalizm (obciążenia podatkowe i związane z ubezpieczeniami społecznymi)

2) Rozbudowany system ulg i preferencji

3) Powszechny system bonusów

4) Nieelastyczne przepisy prawa pracy

5) Zróżnicowanie stawek podatkowych (VAT i podatek akcyzowy dla podobnych grup asortymentowych)

6) Stosunkowo małe ryzyko wykrycia nieprawidłowości

7) Nieprzejrzyste, niejednoznaczne przepisy dotyczące działalności gospodarczej

8) Uwarunkowania Kodeksu Pracy- wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, zasady zatrudnienia i zwalniania pracowników, w tym szczególnie obcokrajowców

9) Nielegalne zatrudnienie osób pracujących dodatkowo i nie płacących podatków (dotyczy to zarówno osób o wysokich dochodach np. pracowników naukowych, a także emerytów o niskich dochodach)

10) Niska świadomość praw pracowniczych i brak wyobraźni do przyszłej emerytury

Cechą charakterystyczną szarej Stefy jest zatrudnienie nierejestrowany lub praca nierejestrowana (używamy tych pojęć lub ich synonimów) a więc kluczem to zdefiniowania tej sfery jest określenie co rozumiemy przez pracę (zatrudnienie) nierejestrowaną

W odróżnieniu od pracy rejestrowany posiada ona następujące charakterystyczne cechy:

- jest to praca najemna wykonywana bez nawiązania stosunku pracy, czyli bez umowy o prace, umowy zlecenie, umowy o dzieło lub jakiejkolwiek pisemnej umowy pomiędzy pracodawcą a pracownikiem bez względu na sektor własności (również u osób fizycznych i w indywidualnych gospodarstwach rolnych). Praca nie może być również wykonywana na podstawie powołania, mianowania lub wyboru. Pracownik nie uzyskuje ubezpieczenia społecznego, a więc uprawnień do korzystania ze świadczeń społecznych. Okres wykonywania tej pracy nie jest także zaliczany jako składkowy przez ZUS, a pracodawca nie odprowadza na konto ZUS i funduszu pracy odpowiednich sum z tytułu wypłacania wynagrodzenia. Od dochodów z pracy nierejestrowanej nie płacone są podatki osobowe

- jest to także praca na rachunek własny