DOKTRYNY SPOŁECZNO-POLITYCZNE

WYKŁAD I

Egzamin- test jednokrotnego wyboru, bez ujemnych punktów i innych udziwnień, zerowka-bez konsekwencji!

LITERATURA:

• L. Duber

• A. Sylwestrzak

• Izdebski

Historia doktryn ma swój początek w XIX w. Jest to przedmiot nieautonomiczny, ściśle powiązany wieloma innymi dziedzinami nauki.

Doktryna społeczno-polityczna to zespół usystematyzowanych poglądów na temat jednostki, społeczeństwa oraz relacji między nimi, władzy, państwa, prawa własności, który walor spójności i niesprzeczności. Doktryna tłumaczy jak powstaje i funkcjonuje państwo.

Jednostka, państwo, władza, społeczeństwo etc.- te pojęcia były zupełnie różnie postrzegane w każdym wieku (do XVI w pojęcie państwa i społeczeństwa były tożsame!).

Źródła doktryn:

• Traktaty (filozoficzne i polityczne)

• Koncepcje religijne

• Wystąpienia publiczne

• Polityczne manifesty publiczne

• Korespondencja prywatna myślicieli

Doktryny wskazują jaki jest ład i porządek w państwie. W takim ujęciu pełnią rolę integracyjną gdyż skupiają ludzi wokół określonych wartości.

PODZIAŁ DOKTRYN:

1. Ze względu na stosunek do władzy

a) odrzucające istniejący porządek

b) legitymujące władzę

c) kreślące funkcje przyszłego państwa

1. Kryterium chronologiczne

a) starożytne

b) średniowieczne

c) nowożytne

d)współczesne

1. Ze względu na charakter zachodzących zmian społecznych

a) rewolucyjne (jedyna możliwość zmiany to rewolucja- rozwiązanie siłowe)

b) konserwatywne (nie dopuszczają dynamicznych zmian, zmiany mogą zachodzić na drodze ewolucji, stopniowo)

c) reakcyjne /kontrrewolucyjne (po rewolucji pragną powrotu do poprzedniego ładu)

1. Kryterium normatywności

1. Normatywne (wskazują jak powinien wyglądać porządek prawny w państwie)

2. Empiryczne (analizują i opisują istniejący porządek publiczny, nie ma wniosków co do przyszłości tylko chłodna ocena teraźniejszości)

1. Kryterium interpretacji danej doktryny

1. Dogmatyczne (nie można zmienić doktryny)

2. Rewizjonistyczne (dopuszczają zmianę podstawowych założeń)

1. Kryterium programu politycznego (podział ten dotyczy tylko doktryn nowożytnych i współczesnych)

1. Liberalne

2. Konserwatywne

3. Socjalistyczne

POWIĄZANIA DOKTRYN Z INNYMI DZIEDZINAMI WIEDZY:

Nauki prawnicze:

• Prawo konstytucyjne-każdy artykuł konstytucji RP jest nawiązaniem do określonej doktryny

• Filozofia prawa

• Historia państw i prawa

• Prawo międzynarodowe-kategorie humanizacji prawa wojennego, suwerenności i podmiotowości państwa

• Prawo cywilne i karne- np. doktryny dotyczące polityki penitencjarnej lub prawa własności

Nauki nieprawnicze:

• Ekonomia

• Politologia

• Socjologia

DOKTRYNY STAROŻYTNE

Doktryny starożytne poza doktrynami starożytnej Grecji, mimo że powstawały w różnych szerokościach geograficznych (Chiny, Indie, Inkowie, Majowie, Egipt) oraz w różnych okresach mają wiele punktów wspólnych.

1. Myśl doktryn starożytnych opiera się głównie na motywach sakralnych.

2. Władca był despotą utożsamianym z bogiem, krewnym boga lub był zwykłym człowiekiem ale pozostającym w ciągłym kontakcie z bogiem

3. Prymitywizm życia intelektualnego i materialnego wpływał na powszechną wiarę w ingerencję sił nadprzyrodzonych, sztuki magiczne etc.

4. Hierarchiczność-ludzie z woli boga nie są sobie równi. Nikt nie występuje przeciwko warstwowości społeczeństwa, bo wystąpiłby przeciwko bogu

5. Istnieje boskość norm prawa-prawo jest niezmienne, doskonałe bo pochodzi od boga. Naruszenie prawa jest sprzeczne z wolą bogów, władca decyduje o tym co jest sprawiedliwe.

6. Mistyfikacja rzeczywistości wynikająca z ogólnego założenia, że imperium będące własnością władcy działa dla dobra wszystkich.

Wyjątki od ogólnych zasad dotyczących doktryn starożytnych:

• Wizja hebrajskiego społeczeństwa- władca nie jest bogiem!!

• Persja-prawo jest tym samym co sprawiedliwość

DOKTRYNY STAROŻYTNEJ GRECJI

OKRES KLASYCZNY

Grecja uchodzi za kolebkę zachodniej cywilizacji. To Grecy jako pierwsi stawiali pytania dotyczące jednostki, państwa oraz ich wzajemnych relacji i odnajdowali na te pytania odpowiedzi. Grecja leżała na przecięciu największych i najważniejszych szlaków handlowych zarówno lądowych jak i morskich. Czerpała więc z dorobku innych cywilizacji, dlatego udało jej się stać się kolebką myśli prawno-politycznej. Grecy wytworzyli ideę OBYWATELSTWA jako stosunku wiążącego wolnego człowieka do danego polis, z którego wynikają zarówno prawa jak i obowiązki. Doktryny mają w Grecji charakter elitarny- ponieważ polis opierają się na niewolnictwie niewielu jest ludzi wolnych, którzy mogą tworzyć idee.

POLIS- osobne miasto lub wyspa, otoczone murami, niezależne, mające swoje wojsko; polis konkurowały ze sobą

EUNOMIA- idea ustroju dobrego państwa; państwo ma być bezpieczne, panuje w nim pokój

ANOMIA-ustrój źle zorganizowany

MONARCHIA- władca jest ojcem całego społeczeństwa, rządzi niejako za zgodą swojego ludu

TYRANIA-znienawidzony przez Greków system sprawowania władzy; zwyrodniała forma monarchii, władca sprawuje władzę w swoim interesie, władza jest zdobyta podstępnie, władca łamie prawo i nie liczy się z prawami i potrzebami ludu

ARYSTOKRACJA (aristo- najlepszy)-arystokraci ducha, ludzie kierujący się dobrem publicznym i posiadający etos cnót publicznych, grupa sprawuje władzę w imieniu ludu i dla jego dobra

PLUTOKRACJA- (plutos bogactwo) rządy najbogatszych

OLIGARCHIA (oligos-mały, nieliczny)-rządy nielicznej grupy najczęściej wojskowych

DEMOKRACJA-władza sprawowana przez wolnych obywateli, ustrój posiadający w Grecji tyle samo zwolenników co przeciwników

Zasady demokracji starożytnych ateńczyków-wolność, równość, praworządność

Obywatel-mężczyzna urodzony w wolnej ateńskiej rodzinie-tylko oni mogli sprawować władzę

Wolność pozytywna-możliwość realizacji swojej osoby w ramach struktur państwowych, możliwość dbania o polis-wolność w ten sposób była rozumiana przez Greków

Wolność negatywna- to wolność o czegoś (od nacisków, zakazów etc)-takie pojmowanie wolności zaczęło kształtować się od XVI w i było związane z liberalizmem

Starożytni Grecy działają na rzecz swojego polis głównie dlatego aby inne polis ich nie podbiło-główny powód krytyki demokracji ateńskiej. Wg wzorcowej demokracji siłą napędową działania obywateli jest dobro ogółu.

Ponadto demokracji zarzucano, że:

-niepotrzebnie wzbudza w ludziach refleksje, że wszyscy są równi i wolni (w praktyce tak przecież nie było- istniało niewolnictwo, kobiety nie były uznawane za obywateli)

-liczy się wola tego kto najgłośniej krzyczy na wiecu i tego kto ma lepsze umiejętności oratorskie a nie tego kto jest najmądrzejszy

-złą formę wybierania urzędników (wyżsi urzędnicy wybierani byli przez głosowanie a niżsi w drodze losowania)-w praktyce państwo rządzone było przez tych którzy mieli najwięcej zwolenników lub tych którym dopisało szczęście a nie przez tych najwybitniejszych

OCHLOKRACJA (ochlos-tłum)- rządy tłumu, tłum wywiera wiele nacisków na władzę

ANARCHIA- bezrząd, polis bez ustroju

TEOKRACJA-rządy wysokiej rangi duchownych

TIMOKRACJA- rządy osób posiadających najwyższe zaszczyty, które zdobywa się w walce (w praktyce oznaczało to władzę wysokich rangą wojskowych-ustrój charakterystyczny dla Sparty)

WYKŁAD II

SOFIŚCI

Najstarsza szkoła starożytnej Grecji- powstała pomiędzy V a VI w p.n.e. Jej nazwa pochodzi od greckiego słowa sofisticos -mędrzec. Jako pierwsi sofiści zaczęli interesować się kwestiami związanymi ze społeczeństwem i polityką. Wcześniejsze szkoły filozoficzne zajmowały się głównie matematyką i powstaniem świata. Jest to szkoła niejednorodna i bardzo zróżnicowana. Sofiści zajmują się nie tylko szeroko pojętą teorią ale starają się ją również wcielić w życie. Przejawem praktycznego podejścia do filozofii jest to, że nauczali oni za pieniądze dzieci najbogatszych obywateli. Rozwinęli oni sztukę retoryki-umiejętność dobrej argumentacji, służąca uzasadnieniu własnych tez, mająca na celu przekonanie innych do swoich racji. Sofiści uważani byli za burzycieli istniejącego porządku i ówczesnych autorytetów. Jednym z ich poglądów był relatywizm-założenie, że wszelka wiedza i wszystkie prawdy są względne i zależne od np. okoliczności w jakich je zdobywamy. W centrum ich zainteresowania jest człowiek (rozwinięty humanizm). Odrzucają oni religie i mitologię. Kategoria rozumu jest dla nich najważniejsza. Koncentrują się na systemach politycznych, ich wadach i zaletach oraz na tym jak wpływają one na jednostkę.

PROTAGORAS Z ABDERY (480-410 p.n.e.)

Autor stwierdzenia: „człowiek jest miarą wszechrzeczy”. Podkreślał on indywidualizm człowieka. Oceniał państwo i ustrój przez pryzmat jego przydatności dla człowieka. Twierdził, że państwo nie jest tworem naturalnym. Jego zdaniem ludzie pierwotni byli dzicy i źli, walczyli ze sobą a dopiero w pewnym momencie zaczęli tworzyć państwa będące wspólnotą. Był on twórcą myślenia kontraktualnego, uważany jest za jego praojca. Jako nieliczny wyjątek był jego zwolennikiem.

Doktryny dzielą się na:

• Kontraktualne- ich rozkwit przypada na wiek XIX, kiedy to rozwijały się pojęcia takie jak prawo natury i umowa społeczna. Wg nich jednostka jest pierwotna a państwo jest tworem wtórnym. Co za tym idzie przestrzegamy prawa ponieważ sami je sobie stworzyliśmy.

• Holistyczne (wspólnotowe)-wywodzą się od Arystotelesa, dominowały w starożytności. Wg nich człowiek rodzi się, żyje i umiera w państwie. Państwo jest pierwotne i naturalne a jednostka jest z nim nierozerwalnie związana.

W doktrynie Protagorasa pojawiał się również sensualizm-poznajemy świat przez nasze zmysły. Jednak każdy inaczej odbiera otaczający nas świat. Nie ma więc zdań fałszywych, ponieważ każdy człowiek mówi to co widzi, chociaż nie zawsze jest to zgodne z rzeczywistością. Z tego nurtu myślowego narodził się subiektywizm- wszelkie kategorie (dobro, zło, sprawiedliwość) mają charakter względny. Protagoras opowiada się za demokracją jako najlepszą formą ustroju. Argumentując swój wybór rozwinął on mit o stworzeniu człowieka- zwierzęta otrzymały pazury, szybkie kończyny, ostre kły aby mogły się bronić. Człowiek został stworzony nagi i bezbronny. Zeus dał ludziom praw apolityczne jako ich „broń”. Te prawa polityczne są takie same dla wszystkich obywateli chociaż ludzie z natury nie są równi. Ze względu na tę równość praw demokracja stała się najbardziej pożyteczną dla człowieka formą ustroju.

GORGIASZ (483-375 p.n.e.)

Rozwija filozofię relatywizmu. W jego poglądach dominuje okazjonalizm- wszystko zależy od określonych okoliczności, umiejętności, zachowania się człowieka w określonych sytuacjach. Nie istnieją żadne uniwersalne zasady dla wszystkich ludzi. Istotna jest tzw. „zdolność jednostki”- umiejętność zachowania się zgodnie z własnym interesem lub interesem osób najbliższych. Każdy ma swoją własną, różną od innych zdolność np. matka z dzieckiem od żołnierza.

HIPPIASZ Z ELIDY (rozwija ideę prawa natury) I ANTYFON SOFISTA (uważa niewolników z ludzi)

Obaj poruszyli zagadnienie prawa natury-prawo wprowadzone w drodze racjonalnego poznania natury ludzkiej i potrzeb człowieka. Stanowi ono podstawę poczynienia odpowiednich zaleceń względem prawodawcy. Prawo stanowione wynika z prawa natury, które jest ponad podziałami. Obaj byli zwolennikami kosmopolitycznego charakteru człowieka-większość Greków uważała się za lepszych od innych nacji. Obcokrajowcy uważani byli za barbarzyńców nadających się tylko na niewolników. Natomiast Hippiasz i Antyfon twierdzili, że wszyscy podlegają takiemu samemu prawu natury co było poglądem bardzo niepopularnym. Byli oni zwolennikami egalitaryzmu-moralnej równości wszystkich ludzi.

KALIKLES zwany NEGATYWNYM

Jest to postać fikcyjna, bohater dialogu Platona. Platon był wrogiem sofistów, krytykował ich. Powołał do życia tę postać aby wykazać słabości myślenia sofistów.

Kalikles był człowiekiem charyzmatycznym, dysponującym autorytetem, doskonałym mówcą, który potrafił przekonać wielu ludzi do swoich racji. Jednocześnie był jednak samolubny, egoistyczny i liczy się tylko ze swoim własnym dobrem a nie dobrem całego polis. Kalikles jest więc jednocześnie dobry i zły ale cały czas pozostaje sobą, co oznacza, że prawo natury nie jest jednoznaczne-nie jest tylko dobre a już na pewno nie musi być dobre dla ogółu. Ponadto Kalikles wykorzystuje swoja pozycje do prywatnych celów, wykorzystuje ludzi. Dochodzi do sytuacji, w której silniejszy rządzi słabszymi- więc gdzie jest głoszona przez sofistów równość wszystkich obywateli???

SOKRATES (opisać samemu) 469-399 p.n.e.

Mieszkał w Atenach, gdzie nauczał prowadząc dysputy z przypadkowymi przechodniami na ulicach miasta, zyskując zarówno popularność jak i wrogość. Sokrates trzykrotnie brał udział w wyprawach wojennych (w ciężkiej piechocie pod Potidają, pod Delium i pod Amfipolis), w których odznaczył się męstwem, podobnie jak odwagą cywilną w życiu politycznym. Był parezjastą – mówił prawdę.

Gdy miał 70 lat został oskarżony przez przywódcę demokratów Anytosa, mówcę Lykona i poetę Meletosa. Postawiono mu zarzuty: niewyznawania bogów, których uznaje państwo, wyznawanie bogów, których nie wyznaje państwo i psucie młodzieży. Przebieg jego procesu został opisany przez Platona w dialogu Obrona Sokratesa. Został skazany na karę śmierci, którą wówczas było wypicie trucizny. Odrzucił prośbę przyjaciół, którzy chcieli go uwolnić z więzienia wbrew prawu.

POGLĄDY:

• Wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty. Sokrates głosił, że cnota, starożytne pojęcie oznaczające tężyznę życiową, szlachetność, dzielność) jest dobrem bezwzględnym, czym przeciwstawiał się relatywizmowi sofistów. Jest też dobrem najwyższym, o które człowiek winien zabiegać, nie licząc się z niebezpieczeństwami i śmiercią ("Czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza stała się najlepsza?").

• Tożsamość dobra i wiedzy. Według Sokratesa cnota jest wiedzą ("Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe i być sprawiedliwym."). Ludzie czynią źle z niewiedzy, czy raczej wiedzy pozornej, bądź powierzchownej. Stanowisko takie nazywa się intelektualizmem etycznym. Wynika z niego, że cnoty można się nauczyć, a gdy posiądziemy tę wiedzę, samoistnie wybierzemy życie zgodnie z nią.

• Wiara w nieśmiertelność duszy

• Wiara, że los duszy po śmierci ciała jest uzależniony od tego, jak moralne życie wiódł człowiek

• Wypracowanie metody dochodzenia do prawdy, a tym samym do cnoty: jest nią specjalnego rodzaju dyskusja, zwana dialektyką. W swoich rozmowach z Ateńczykami Sokrates posługiwał się dwiema metodami:

  • metoda elenktyczna - sprawdzanie i zbijanie twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzających w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym (aporii);

  • metoda majeutyczna (dosł. położnicza) - polega na dopomożeniu uczniowi w uświadomieniu sobie prawdy, którą już posiada, poprzez umiejętne stawianie pytań; wg Sokratesa tylko ludzie brzemienni posiadali wrodzone intuicje o wiedzy.

PLATON a tak naprawdę ARISTOKLES (Platon to przezwisko oznaczające dobrze zbudowanego, szerokiego w barkach) 427-347

Najwybitniejsza postać starożytnej Grecji. Pochodził ze znakomitego rodu. Był założycielem akademii platońskiej. Jego poglądy możemy określić mianem pesymizmu antropologicznego- człowiek z natury jest zły i egoistyczny. Aby mógł żyć musi istnieć państwo, które ochrania ludzi przed sobą nawzajem. Na jego pesymistyczną postawę mają wpływ jego przeżycia życiowe-uwięzienie na Sycylii oraz śmierć jego mistrza-Sokratesa.

Założenia filozoficzne Platona:

• Twórca idealizmu obiektywnego-nurt głoszący dwoistość świata-mamy świat, w którym żyjemy, znamy go dzięki naszym zmysłom oraz świat idei, który jest niedostępny dla człowieka zmysłowo, a poznawalny jedynie w drodze filozofii i refleksji

• Idee to rzeczywiste przedmioty będące odpowiednikami treści swojej nazwy. Wszystkie idee charakteryzują się tym, że są doskonałe niezmienne oraz wieczne

• Metafora jaskini-pojęcie świata jest złudne a człowiek postrzega świat w sposób ograniczony

• Wizja dusz- dusza przed narodzeniem przebywa w świecie idei. Tylko wówczas wszelkie idee są dla nas w pełni poznawalne. W momencie urodzenia dusza zapomina całą swoja wiedzę. Poznanie jest wtedy, gdy człowiek przypomina sobie strzępki swojej wiedzy ze świata idei.

Dusza składa się z:

- części rozumnej, która jest najważniejsza, jej cnotą jest mądrość, ta część duszy jest aparatem prawdziwego poznania

- części impulsywnej, której cnotą jest męstwo, odpowiada ona za nasz charakter, temperament, wolę i zachowanie

- części wegetatywnej/pożądliwej której cnota jest wstrzemięźliwość i umiarkowanie, służy ona do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych

Platon wymienia jeszcze jedną, 4 cnotę- sprawiedliwość, którą jest umiejętne korzystanie z trzech części duszy

HISTORIOZOFIA PLATONA (filozofia historii)

Wg Platona zasadą przemian ustrojowych jest degeneracja ustroju (państwa). Degeneracją nazywa proces polegający na tym, że każdy pojawiający się ustrój jest gorszy od poprzedniego.

Ten model Platona charakteryzuje się cyklicznością procesu dziejowego-historia jest kołem (pogląd charakterystyczny dla starożytności, wyparty wraz z ideami chrześcijaństwa propagującymi model linearny).

Platon chce stworzyć państwo idealne wyglądające tak:

ZASADY IDEALNEGO PAŃSTWA WG PLATONA:

1. Organiczna koncepcja budowy państwa-państwo składa się z grup, a każda z nich pełni odmienną funkcję, która realizowana jest dla dobra całej wspólnoty. Grupy są tak ze sobą powiązane, że żadna z nich nie może działać samodzielnie.

2. Nie ma niewolników w tym systemie, tworzą go tylko ludzie wolni

3. Takie państwo nie będzie ulegać degeneracjom, ponieważ:

• Władza sprawowana jest przez filozofów, którzy najlepiej rozumieją rzeczywistość i mogą dzięki temu stworzyć najlepsze prawo dla wszystkich

• Ludzie do grup wybierani są w następujący sposób: tworzy się grupy 17latków których poddaje się intensywnemu szkoleniu fizycznemu. Po 5 latach obserwacji można stwierdzić która część duszy rozwinięta jest najbardziej u danej osoby i na tej podstawie podzielić ludzi na wytwórców, wojowników i mędrców. Mędrcy poddawani są dalszym szkoleniom: 22-25 lat-studia, 25-30 studia filozoficzne, 30-50-funkcje publiczne niższego szczebla, 50 i więcej- mamy do czynienia z filozofem, który może sprawować władzę. Filozofem może więc zostać każdy-nawet kobieta!! (co w starożytnej Grecji było poglądem bardzo kontrowersyjnym, gdyż kobieta nie była nawet uważana za obywatela). O byciu filozofem nie decyduje przynależność z urodzenia ale umiejętności, wiedza, zdolności, kwalifikacje i praca nad sobą.

• Degeneracje blokuje również:

-zakaz posiadania własności prywatnej przez filozofów i wojowników. Te grupy nie kumulują majątku przez co skupiają się na świecie idei i na służeniu swoją pracą całej społeczności a nie interesom prywatnym.

-wojownikom i filozofom nie wolno tworzyć rodzin, nie mogą posiadać dzieci. A jeśli już chcą posiadać rodzinę to partnerzy są im wybierani w drodze losowania a ewentualne potomstwo wychowywane jest przez wszystkich. Zapobiega to nepotyzmowi.

Społeczeństwo wg Platona powinno być hierarchiczne ale harmonijne.

Idee też są hierarchiczne-DOBRO jest najwyższą ideą.

Platon stworzył model państwa totalnego (totalitarnego)-dobro jednostki jest wtórne, w konflikcie z dobrem państwa nie ma znaczenia.

Platon ze swoimi rewolucyjnymi teoriami wyruszył w podroż. Swoje poglądy głosił na Sycylii za co został uwieziony, a potem wystawiony na targu jako niewolnik. Został jednak wykupiony przez rodzinę i powrócił do Grecji. Po powrocie zreformował nieco swoje poglądy dotyczące idealnego państwa. Nowy porządek państwa opisał w dziele pt. „Prawa”:

-państwo musi być oparte na restrykcyjnym prawie, które dotyka każdej dziedziny życia obywateli (zakaz opuszczania państwa aby nie zobaczyć, że gdzieś indziej można żyć inaczej-lepiej; możliwość ingerencji w opis historii, cenzura)

-odejście od zakazu posiadania rodzin i prywatnego majątku

Jednak nadal zachował ideę państwa totalnego.

WYKŁAD III

ARYSTOTELES ZE STAGIRY (384-322 p.n.e.)

Pochodził z arystokratycznego rodu. Jego ojciec był lekarzem na dworze królewskim. Sam Arystoteles był nauczycielem Aleksandra Wielkiego. Miał znaczący wpływ na jego wychowanie. Arystoteles był najwybitniejszym uczniem Platona ale miał zupełnie inne poglądy filozoficzne i polityczno-społeczne. Przede wszystkim odrzucił on idealizm. Jest twórcą empiryzmu- buduje swoje sądy w oparciu o to co widzi, o to co doznaje zmysłowo.

Poznanie dla Arystotelesa:

1. Poznanie zmysłowe (sensualne)- dzięki naszym zmysłom nabywamy materiał poznawczy (widzimy, słyszymy, dotykamy etc)

2. Poznanie rozumowe- w oparciu o zebrane zmysłami doświadczenie rozumowo wyciągamy wnioski i budujemy własne tezy

Arystoteles ze szczegółów buduje koncepcje ogólne. Był twórcą myślenia wspólnotowego. Większość doktryny starożytnej opierało się na przekonaniu, że państwo jest tworem pierwotnym a człowiek żyje w społeczeństwie (doktryny holistyczne, którym początek dał właśnie Arystoteles). Uważał on, że człowiek jest ze swej istoty podmiotem społecznym, nie jest istota samowystarczalną. Człowiek zaspokaja swoje potrzeby poprzez łączenie się w różne związki/wspólnoty z innym podmiotami:

1. rodzina-w ramach jej funkcjonowania pojawiają się 4 rodzaje stosunków, które odnoszą się do pojęcia władzy:

• Relacja między mężem a żona-nie powstaną nowi ludzie jeśli ludzie różnych płci się nie połączą. Ponadto naturalna jest władza męża nad żoną (ta jasne… )

• Relacja między ojcem a dziećmi- podobnie jak w przypadku żony, mąż ma nad nimi naturalną władzę. Taka sama relacja zachodzi w państwie- z natury poddani są zobowiązani być posłuszni władcy

• Relacja pomiędzy panem a niewolnikiem- niewolnik jest po to by wytwarzać dobra niezbędne dla rodziny (naturalna władza)

• relacje gospodarcze- sprowadzają się do tego w jaki sposób współpracują ze sobą wszyscy członkowie rodziny by zaspokajać potrzeby całej rodziny

Człowiek żyjąc w rodzinie może zaspokoić swoje potrzeby podstawowe, a potrzeby wyższego rzędu mogą być zaspokojone tylko poprzez łączenie się w dalsze wspólnoty:

1. gmina (zwana gminą wiejską)- zrzeszenie, wspólnota rodzin mieszkających blisko siebie, często ze sobą spokrewnionych

Resztę potrzeb człowiek może zaspokoić jedynie zrzeszając się we wspólnocie jaką jest:

1. państwo- jest syntezą gmin, twór doskonały (tylko w państwie człowiek może zaspokoić wszystkie swoje potrzeby)

Dla Arystotelesa SZCZĘŚCIE jest celem życia. Eudajmonia- szczęście wynikające z możliwości realizacji ludzkiej natury czyli jest to szczęście związane ze społeczna i rozumną naturą człowieka.

Platon w swej filozofii posługiwał się preskrypcją-opisywał jak powinno być, opisywał ustrój który nie istnieje a ma być dopiero zrealizowany. Arystoteles natomiast posługiwał się deskrypcją- sprowadza się do opisu rzeczywistości społecznej i politycznej, która ma miejsce naprawdę.

Arystoteles bardzo dużo podróżował. Odwiedzając wiele polis wyróżnił 158 odmiennych ustrojów. Podzielił je na 6 typów ustrojowych.

Arystoteles krytykuje demokrację argumentując swoje stanowisko tym, że w tym ustroju prawo służy większości a nie wszystkim obywatelom, a większość stanowią ludzie ubodzy. Demokracja dąży więc do tego aby lepiej żyło się ludziom biednym. Biedni myślą tylko o sobie a nie o interesie ogółu.

Politea- ustrój w którym władzę sprawują ludzie średniobogaci. Arystoteles dzieli ludzi wg tego co posiadają:

• najbogatsi- są ludźmi inteligentnymi ponieważ mają czas i pieniądze aby pobierać naukę, ale są również zdegenerowani posiadanym bogactwem. Żyją w świecie ułudy i nie znają prawdziwych realiów.

• Najbiedniejsi- są małointeligentni ponieważ cały swój czas i wszystkie siły wykorzystują na pracę, która ma im zapewnić przeżycie.

• Średniobogaci- nie są zdegenerowani nadmiernym bogactwem ale posiadają na tyle dużo pieniędzy i czasu że mogą się uczyć (są więc inteligentni). Ich status materialny daje pewność, że będą działali dla dobra ogółu a nie w celu polepszenia własnej sytuacji materialnej i społecznej.

Arystoteles dokonuje również rewizji pojęcia cnoty. Jedną z najważniejszych cnót w jego filozofii jest umiar. Cnota jest wg niego środkiem a nie celem samym w sobie do którego trzeba dążyć. Cnota umiaru służy człowiekowi aby poddać kontroli rozumu wszystkie kierujące nim namiętności. Trzeba znaleźć „złoty środek”- określenie stworzone przez Arystotelesa, które można odnieść do każdej dziedziny życia ludzkiego.

Przykładem może być odwaga- jej brak to tchórzostwo, zaś jej nadmiar to brawura czyli niepotrzebne ryzyko. Trzeba znaleźć równowagę.

OKRES HELLENISTYCZNY

W ramach jednego imperium stworzonego przez Aleksandra Macedońskiego (Wielkiego) zostają podbite różne narodowości (Grecy, Persowie, Żydzi, Macedończycy, Egipcjanie, Syryjczycy etc.) Panującym ustrojem w tym wielkim imperium była monarchia. Ponieważ w tym okresie nie można było krytykować panującego ustroju (pod groźbą surowej kary) ciężar rozważań filozoficznych i politycznych przenosi się z rozważań ustrojowych na rozważania dotyczące miejsca człowieka we wszechświecie. W imperium językiem urzędowym był jęz grecki, jednak w przeciwieństwie do okresu klasycznego Greków nie uważano za naród wybrany, lepszy. Stało się tak za sprawą Aleksandra Wielkiego, który szerzył idee równości wszystkich narodów oraz czerpał z każdej kultury to co najlepsze.

W tym okresie rozwinęły się 3 główne szkoły filozofii:

1. Szkoła cyników

2. Szkoła epikurejska

3. Szkoła stoicka

CYNICY

Ich działalność znana jest jedynie z przekładów, sami nie pisali. Stąd nasza skromna wiedza na ich temat. Cynicy byli wielkimi indywidualistami. Najsłynniejsi z nich to m.in. Antyscenes z Aten, Diogenes z Synopy, Krates z Teb i jego żona Hipparchia.

Jest to szkoła radykalna, antypolityczna i antyspołeczna. Cynicy głosili pochwałę izolacji od spraw publicznych. Cyników charakteryzował prymitywizm materialny- wyrzekali się dóbr materialnych lub ograniczali je do niezbędnego minimum. Rozwijają oni do granic pojęcie umiaru. Ograniczają potrzeby życiowe jedynie do potrzeb fizjologicznych/biologicznych. Da się je sprowadzić do potrzeb zwierzęcych. Odwołują się do życia zgodnego z naturą rozumiana jako natura biologiczną. Byli to ludzie bezkompromisowi w napiętnowaniu wad innych. Znani z anegdot, posługujący się ironią i czarnym humorem. Byli złośliwymi kpiarzami, którzy w sposób złośliwy komentowali rzeczywistość.

Antyscenes z Aten

Wróg demokracji, żyjący jeszcze w czasach okresu klasycznego. Nie tworzył koncepcji politycznej jak wszyscy cynicy ale można wyprowadzić z jego etyki pewne postulaty:

• Propagowanie życia uczciwego- zgodnego z własnymi przekonaniami . Takie w którym człowiek kieruje się tylko i wyłącznie własnym rozumem. Sprzeciwiał się nauce i studiowaniu oraz zdobywaniu wiedzy wytworzonej przez innych. Wg niego zdobywana wiedza musi mieć charakter praktyczny-człowieka poznajemy po czynach a nie po jego poglądach. Życie cnotliwe to życie zgodne z własną naturą, nawet jeśli wiąże się to z łamaniem konwencji społecznych.

• Brak zainteresowania działalnością publiczną państwa i istniejącym prawem. Głosił pogląd, że jeżeli normy prawne stoją w sprzeczności z prawem cnoty to należy je bezwzględnie odrzucić.

• Państwo jest koniecznością- jeżeli istnieje to jest konieczne do przetrwania człowieka. Powinno być rządzone przez ludzi cnotliwych bo inaczej upadnie

Diogenes z Synopy

Z własnego wyboru żyje w beczce a przykrywa się jedynie płaszczem.

Poglądy dotyczące jednostki- człowiek powinien walczyć z fortuną (ślepym losem)-trzeba się przeciwstawiać fortunie i samodzielnie korzystać z własnego rozumu. Moralne reguły które każdy człowiek tworzy na potrzeby własnego postępowania muszą być racjonalne i muszą chronić przed poddawaniem się namiętnościom. Działanie rozumne (cnotliwe) jest zgodne z biologiczną naturą człowieka. Natura nakazuje ascezę i minimalizację potrzeb. Człowiek ma kontemplować swoje Zycie i odkrywać prawdy.

Poglądy na państwo- kosmopolityzm-> państwo powinno mieć charakter polis światowego (jedno polis na całym świecie).

EPIKUREJCZYCY

Epikur (342-270 p.n.e.)

Płodny pisarz, który zostawił po sobie około 300 zwojów. Jest twórcą oryginalnego i spójnego systemu myśli filozoficznej.

Poglądy:

• Każda istota żywa odczuwa przyjemność i cierpienie. Ból i przyjemność są naturalne. Człowiek dąży do ograniczenia bólu i mnożenia przyjemności. Przyjemność nie ogranicza się jednak tylko do ciała- ważniejsze są przyjemności ducha. Ból przyjmuje postać fizyczną np. strach przed nieznanym a przyjemność to brak bólu fizycznego, spokój duszy i brak strachu a nie przyjemności fizyczne jak pijatyki, pyszne jedzenie, piękna kobieta czy przystojny mężczyzna. Dlatego nie można poglądów Epikura utożsamiać z hedonizmem!!!

• Najwyższą wartością jest pewność jutra, bezpieczeństwo.

• Ideałem człowieka jest mędrzec, który dąży do przyjemności poprzez przezwyciężenie kierujących nim namiętności

• „Sztuka życia to sztuka wyboru między możliwościami

• Mędrzec powinien unikać polityki, nie powinien angażować się w życie państwa, nie zajmuje się aktywnie polityką bo polityka to gwałtowne uczucia.

• Państwo nie jest naturalne- człowiek nie jest istotą społeczną ani istotą nieszkodzącą innym ludziom. Państwo to zrzeszenie ludzi mające na celu ochronę przed przestępcami. Państwo karze przestępców i jest w stanie zapobiegać przestępstwom poprzez zastraszanie. Takie państwo chroni człowieka, zapewnia mu najwyższą wartość jaka jest poczucie bezpieczeństwa.

• Prawo i sprawiedliwość nie istnieją same z siebie, są wytworzone przez ludzi. Sprowadzają się do postulatu: nie wyrządzaj krzywdy a nie zaznasz przykrości.

Szkoła Epikura działała bardzo długo. Jej ślady możemy odnaleźć w poglądach utylitarnych w XIX wieku kiedy to propagowano maksymalizację przyjemności.

WYKŁAD IV

STOICY

Odnowili ideę obywatelską, pochwalali udział w życiu publicznym. Była to najbardziej rozbudowana szkoła filozofii. Dała ona korzenie filozofii wczesnochrześcijańskiej. Możemy podzielić ja na 3 okresy:

1. Okres klasyczny/grecki

W tym okresie dominują rozważania natury filozoficznej- miejsce człowieka we wszechświecie itp. Twórcą szkoły stoickiej w tym okresie był Zenon z Kition.

1. Okres średni

Najwybitniejszymi myślicielami tego okresu byli: Panajtinos i Posejdonis

1. Okres rzymski

Najbardziej rozbudowany, najwybitniejsi myśliciele tego okresu: Poligiusz (Grek), Seneka (Rzymianin), rzymski cesarz Marek Aureliusz, postacią najwybitniejszą był Cyceron

ZENON Z KITION (333-261 p.n.e.)

Był uczniem cynika. Postulował tzw. stoicki spokój-umiejętność panowania nad sobą. Uważał, że życie cnotliwe to życie zgodne z naturą (przy czym naturę należy rozumieć jako siły wszechświata a nie jak w przypadku cyników z naturą biologiczną). Należy żyć zgodnie z ludzką rozumną naturą, która pozostaje w harmonii z naturą wszechświata. Wszechświat natomiast jest obrazem wszystkiego. Wszystko ma swój sens i swoja przyczynę, która nie musi być od razu znana człowiekowi.

Zenon postulował podporządkowanie życia wszystkim prawom wszechświata oraz temu co nieuniknione i niezależne od człowieka. Osiągnięcie takiego spokoju ducha równa się osiągnięciu stoickiego spokoju. Nie walczy on również z obiektywnymi prawami natury. Swoje działania dopasowuje do nieprzezwyciężonych ograniczeń.

Wolność wewnętrzna człowieka- człowiek jest wolny gdy w pełni świadomie kieruje swoim postępowaniem, uwzględniając istniejące silniejsze obiektywne ograniczenia. Z takiej wolności może korzystać każdy, nawet niewolnik!

Zenon uważał, że stoika nic nie może zaskoczyć, gdyż stoicki mędrzec spodziewa się niespodziewanego. Uważał również, ze skoro nie może pojąć na raz i od razu wszelkich praw rządzących wszechświatem to nie ma sensu tracić czasu na ich zgłębianie. Czekał na to co przyniesie los.

Założenia polityczno-społeczne:

• Postulował udział w życiu publicznym- tylko aktywna postawa może pomóc usunąć zło społeczne. Należy brać udział w sądach, debatach. Co więcej mędrzec stoicki może być urzędnikiem

• Jeżeli prawo stanowione stoi w sprzeczności z prawem naturalnym to poprzez aktywny udział w życiu publicznym należy je zmienić.

Ten filozof dokonał również poszerzenia idei cnót. Cnota to wg niego cecha obiektywna, przynależna nie tylko człowiekowi ale też przedmiotom (np. cnota posągu jest jego doskonałość formy).

Podział cnót:

- rozumowe i fizyczne

-świadome i nieświadome

-kardynalne i podporządkowane i przeciwstawiane im wady kardynalne i podporządkowane

Cnoty kardynalne-dzielność, sprawiedliwość, przezorność, umiarkowanie

Wady kardynalne- głupota, tchórzostwo, niesprawiedliwość, rozwiązłość

Absolutyzm moralny:

1. Każdy czyn można ocenić jako wadę lub jako cnotę np. ktoś jest mędrcem albo głupcem (nie ma nic po środku)

2. Nie wartościujemy cnót- działanie jest albo mądre albo głupie (nie ma działania mądrzejszego albo najmądrzejszego)

3. Cnoty mają charakter obiektywny

Najważniejsza cnota z punktu widzenia polityki jest cnota sprawiedliwości. Jest ona jedna i niezmienna, powinna dotyczyć każdego funkcjonariusza państwa. Najlepszym wyrazem tej cnoty w państwie byłby ustrój mieszany- łączący zalety demokracji i monarchii.

CYCERON (106-43 p.n.e.)

Jego życie to ideał mędrca stoika- aktywny udział w życiu publicznym. Swoja karierę rozpoczął od stanowiska kwestora, potem piastował kolejne wysokie stanowiska by dojść do jednego z najwyższych stanowisk w ówczesnym Rzymie-konsula. Jego filozofia to połączenie myśli Arystotelesa z filozofią stoików.

Cyceron uważał, że człowiek jest istotą społeczną a uczucie towarzyskości jest wrodzone i niezależne od niego. Wg niego człowiek ma naturalny pęd do działania na rzecz dobra wspólnego, poświęcania się dla ogółu (łącznie z poświęceniem życia). Branie udziału w życiu publicznym jest moralnym nakazem każdego człowieka, szczególnie człowieka inteligentnego, który może zdziałać wiele dla dobra ogółu.

Państwo jest naturalne ale posiada tez pewien cel, którym jest zapewnienie obywatelom odpowiednich warunków do szczęśliwego życia. Państwo ma charakter użyteczny. Ludzie żyjący w państwie mają troszczyć się o dobro wspólne. Prawo natomiast jest podstawą działania wspólnoty jaką jest państwo.

Sprawiedliwość- cnota zbiorowa, odpowiadająca za pokojowe funkcjonowanie zbiorowości, jest urzeczywistnieniem dobra wspólnego a jej treścią jest oddanie każdemu tego co mu się należy czyli poszanowanie własności prywatnej innych oraz własności wspólnej. Sprawiedliwość możemy podzielić na:

• Teoretyczną- dotyczy postawy umysłowej, można przypisać ją każdemu człowiekowi

• Praktyczną- można ją przypisać tylko ludziom sprawującym władzę, dotyczy ona właściwego rządzenia a jej przejawem może być nagradzanie zasłużonych, karanie przestępców czy powściąganie się przed naruszaniem cudzych praw

POGLĄDY DOTYCZĄCE WŁADZY I USTROJU:

• Władza jest wtórna wobec społeczeństwa, ma być użyteczna i służyć dobru wspólnemu. Jeśli nie jest społecznie użyteczna to zostanie obalona.

• Największą wadą ustrojów (monarchii, demokracji, arystokracji) jest brak partycypacji władzy przez wszystkich obywateli.

• Cyceron uważał, że rozwiązaniem panującego ówcześnie kryzysu cesarstwa rzymskiego jest stworzenie i wprowadzenie w życie ustroju mieszanego gdzie 3 grupy społeczne rządzące w poszczególnych ustrojach wzajemnie hamują swoje aspiracje polityczne. Taka koncepcja wyraża rzeczywistą suwerenność ludu, gwarantuje jego wolność oraz równość (ale nie równość materialną tylko równość wobec prawa)

Echa myśli Cycerona możemy odnaleźć w:

• Republikańskiej doktrynie J. J. Rousseau

• Art. 7 polskiej konstytucji-państwo polskie jako dobro wspólne wszystkich obywateli

Doktryny starożytnego Rzymu (przerobić samemu).

Przez pierwsze 250 lat swego istnienia Rzym był monarchią. Za panowania rodu Tarkwiniuszy osiągnął pozycję jednej z najpotężniejszych monarchii na Półwyspie Apenińskim. W mieście krzyżowały się wówczas różnorakie wpływy kulturowe. Przodowała przede wszystkim kultura etruska, ale nie brakowało również wpływów greckich i fenickich. Mimo połączenia nie zaniknął odrębny język i kultura latyńska. Wręcz przeciwnie – stanowiły one o odrębności Rzymu w porównaniu z innymi ośrodkami miejskimi na terenie Italii.

Po upadku monarchii Rzym stopniowo podupadał. Wyniszczały go spory wewnętrzne oraz wojny z Ekwami i Wolskami. Wewnętrzne spory złagodziło wprowadzenie w 449 p. n. e. Praw Dwunastu Tablic, pierwszej rzymskiej kodyfikacji prawa zwyczajowego.

Kodyfikacja ta zuniformizowała społeczeństwo rzymskie. Od połowy V w., czyli od wprowadzenia Praw Dwunastu Tablic, Rzym przez długie lata był prymitywny pod względem kulturalnym, natomiast nastawionym na podboje zewnętrzne, społeczeństwem chłopskim.

W pierwszym półwieczu po upadku monarchii doszło również do powstania podstawowych instytucji republikańskich, stanowiących o charakterze tego państwa na następne lata. Władzę wykonawczą w miejsce monarchii przejęło dwóch konsulów wybieranych na okres jednego roku.

Stosunkowo krótki okres sprawowania konsulatu skrajnie utrudniały przejęcie władzy przez jednostkę. Usankcjonowano również istnienie ciała doradczego przy konsulach, czyli senatu. W jego skład wchodzili naczelnicy najważniejszych rodów, które w społeczeństwie rzymskim odgrywały kluczową rolę.

Po wielu rzymskich podbojach wprowadzono pryncypat. Wprowadził go w życie Oktawian August. Po zwycięstwie nad flotą Antoniusza i Kleopatry pod Akcjum w 31 roku p. n. e., „odnowił republikę” wprowadzając system rządów oparty na naczelnym zwierzchnictwie nad armią, władzy trybuńskiej oraz urzędzie najwyższego kapłana, które sprawował cesarz.

Ograniczył liczbę senatorów do 600, wprowadził rozdzielenie dwóch stanów: ekwickiego i senatorskiego. Ekwici stali się podstawą administracji cesarskiej, obejmując stanowiska zakazane dla senatorów. Prowincje rzymskie zostały podzielone na senatorskie – z ograniczoną obsadą wojskową lub nawet w ogóle bez niej i cesarskie – z pełną obsadą wojskową zależną od sytuacji międzynarodowej.

Pojawił się również już wówczas kult cesarski, silny zwłaszcza w prowincjach, początkowo związany z kultem bogini Romy. August zapewnił swoim żołnierzom odprawę po zakończeniu służby. Żołnierze niebędący przed wstąpieniem do armii obywatelami rzymskimi, otrzymali w nagrodę również pełne prawa obywatelskie. Zakreślone zostały także granice imperium rzymskiego, które później uległy niewielkim tylko modyfikacjom.

Po klęsce Warusa w Lesie Teutoburskim w Germanii, granice Cesarstwa oparły się o rzeki: Eufrat, Ren i Dunaj. Jedynymi, którzy powiększyli jeszcze jego zasięg byli: Klaudiusz - zajął Brytanię i Trajan - Dację, Mezopotamię.

Rzym cesarzy

Największy rozkwit cesarskiego Rzymu przypadał na czasy tzw. dynastii Antonimów. Stabilności politycznej towarzyszył rozwój gospodarczy. Stopniowo poszerzał się zasięg języka łacińskiego. Powszechne było również rzymskie prawo i szkolnictwo W 212 roku n. e. proces ten był już tak zaawansowany, że cesarz Karakalla nadał obywatelstwo rzymskie wszystkim mieszkańcom imperium.

W III w. nastąpił ostry kryzys, nasilony w latach 235-270. Imperium wyniszczały ciągłe wojny domowe, którym towarzyszyły najazdy barbarzyńców. Zwalczające się armie siały spustoszenie wśród cywilów i wyludnienie dotknęło całe regiony.
Postępująca inflacja i spadek wartości monety niszczyły gospodarkę. W życiu religijnym pojawił się nowy czynnik, chrześcijaństwo, które w tym okresie znajdowało się w opozycji do władzy cesarskiej.

Odnowicielem cesarstwa stał się Dioklecjan, który przeprowadził daleko idące reformy w armii i życiu politycznym cesarstwa. Podzielił on całe imperium na dwie części: Wschodnią i Zachodnią, tworząc w ten sposób podwaliny pod ostateczny podział cesarstwa. Wzmocnił też obronę granic poprzez rozbudowę systemu fortyfikacji i stworzył armię taktyczną, której zadaniem było wzmocnienie sił nadgranicznych w najbardziej zagrożonych rejonach kraju. Dioklecjan wprowadził również ceny maksymalne na wiele produktów, próbując ograniczyć w ten sposób inflację.

Konstantyn Wielki, następca Dioklecjana, doprowadził do przemiany religijnej silnie faworyzując zwalczane dotąd chrześcijaństwo. Kontynuował też reformy Dioklecjana w sferze wojskowej. Nieśmiertelność zyskał dzięki założeniu nowej stolicy cesarskiej: Konstantynopola.

Jeden z następców Konstantyna, Julian, próbował odwrócić tok dziejów i odnowić religię pogańską. Jednak panował za krótko, by zapoczątkowane przez niego reformy mogły odnieść skutek. Zginął w wojnie przeciw Persji.

Ostatnim z wielkich władców imperium był Teodozjusz Wielki, który poprawił stosunki cesarstwa z Gotami, zdusił opozycję ariańską, zakazał kultów pogańskich, a tuż przed śmiercią doprowadził do usankcjonowania podziału cesarstwa na część wschodnią i zachodnią.

Następną zakończoną sukcesem próbę zjednoczenia państwa rzymskiego przeprowadził dopiero Justynian w pierwszej połowie VI w., lecz po jego śmierci koncepcja upadła.

Rzymska doktryna polityczno-prawna rozwinęła się późno (wiązało się to niewielką pasja Rzymian do rozważań filozoficznych i teoretycznej refleksji). Rzymianie interesowali się raczej praktycznym wykorzystaniem polityki do celów imperialistycznych. Arystokratyczna republika, z dominującą pozycją magistratury, zaostrzała stopniowo apetyty wielkich nobilów, co miało niestety destrukcyjny charakter (zagrożenie dla starożytnych cnót). W Rzymie za podstawową filozofie przyjęto stoicyzm, z jego racjonalizmem, kultem kosmicznego ładu, idei gwarantującej szczęście cnoty. Pociągał ich również swoisty kosmopolityzm stoików. Rzymianie mieli poczucie misji dziejowej, uważali swój ustrój (połączenie monarchii, arystokracji i demokracji) za najwspanialszy, będący źródłem rzymskich sukcesów – znamienne były tu poglądy Polibiusza, który uważał, że ustrój mieszany jest najmniej narażony na degenerację. W okresie kryzysu republiki koncepcja Polibiusza została zachwiana – stąd w późniejszym okresie pojawiły się tendencje monarchistyczne, które wymusiły nowe doktrynalne uzasadnienie nowej formy rządów.

Ideologia Rzymu cesarskiego:

Ideologia ta nieodzownie wiązała się z jedynowładztwem, zaproponowanym przez Cycerona. Zasada pryncypatu została definitywnie ugruntowana przez Oktawiana Augusta (27 r. p.n.e.).

• cechy jedynowładztwa:

• skumulowanie władzy w jednym ręku

• władza monarchy dożywotnia

• w okresie pryncypatu starano się jednak maskować rządy jedynowładcze, poprzez pozostawienie iluzorycznego ustroju republikańskiego (pozostawienie dawnych instytucji prawnych, magistratur, itd.)

• władza jednostki oparta na jej autorytecie (prynceps ojcem ludu)

• najważniejsze cnoty władcy: dzielność, sprawiedliwość, pobożność, łagodność

• w okresie pryncypatu (inaczej było w dominacie) władza cesarska była wyrazem woli ludu (pozostałości ustroju republikańskiego)

• jedynowładztwo zapewnia pokój i porządek wewnętrzny („pax romana”)

• w okresie dominatu cesarz był już imperatorem, wszechwładnym i nieograniczonym (nastąpił powrót do znanej z przeszłości idei boskości monarchy)

MYŚL CHRZEŚCIJAŃSKA

Ten rodzaj myśli powstaje w dobie gdy terytorium Izraela jest rzymska prowincją. Żydzi nie są z tego zadowoleni. Możemy ich podzielić na:

• faryzeuszy- tradycjonaliści nie tylko w interpretacji pisma ale także w pojmowaniu historii, nastawieni na przyjście mesjasza, chcą wycofania się z życia publicznego

• saduceuszy- przeciwieństwo faryzeuszy, chcą oni kompromisu z Rzymianami, są reformatorskim odłamem judaizmu-nawołują do dosłownej interpretacji pisma, większość z nich to bogaci kupcy i ludzie dobrze sytuowani

• zelotów- mesjasz jest dla nich wodzem prowadzącym lud do niepodległości, uważają oni, że brak walki z okupantem to wyrzeczenie się boga; odłamem radykalnych zelotów są sykariusze -dopuszczali się skrytobójstw osób które nie walczyły z Rzymianami lub z nimi współpracowały

• esseńczyków- postulowali oni odnowienie przymierza z bogiem, żyją wyalienowani w zamkniętych grupach jak zakonnicy- modlą się, pracują, poszczą etc.

Nowy Testament- odnowa ludzkiej kondycji, można w tej księdze znaleźć odwołania do stosunku chrześcijanin < - > władza publiczna

Twórcą chrześcijaństwa jest Jezus Chrystus- wizjoner, który stawia fundamenty religii. Chrześcijanie oceniają życie przez pryzmat eschatologii- patrzą na to co doczesne przez pryzmat życia wiecznego. Nie są więc zainteresowani życiem politycznym. Opierają swój światopogląd na teocentryzmie- bóg jest w centrum ich zainteresowania. Interesują ich relacje na linii bóg- człowiek, bóg- władza, bóg- własność prywatna.

Święty Paweł z Tarsu- wybitny rzymianin mający ogromny talent organizacyjny- to on tworzy pierwsze gminy chrześcijańskie, postulował on rozdział życia duchowego od doczesnego. Wyłagadza on tezy Jezusa i nawołuje do lojalności wobec państwa. Uważa on, że boska jest zasada władzy ale władza sprawowana jest przez ludzi więc ogół zobowiązany jest do podporządkowania się tej ludzkiej władzy (pragmatyzm)

Aspekt własności prywatnej- wg Jezusa bogactwo dyskwalifikuje moralnie („prędzej wielbłąd przeciśnie się przez ucho igielne niż bogaty wejdzie do królestwa niebieskiego”). Św. Paweł natomiast sformułował 2 idee dotyczące tej kwestii:

1)krytyka właściciela korzystającego z własności prywatnej tylko dla osobistych celów

2)pożytki płynące z własności będą wykorzystywane przez potrzebujących

Chrześcijaństwo intensywnie się rozwija, zdobywa coraz większe rzesz zwolenników. Swój sukces zawdzięcza m. in. :

• apel nie tylko do rozumu ale też do emocji (powszechna filozofia stoicyzmu na piedestale stawiała rozum i marginalizowała uczucia, uznając je wręcz za coś niepożądanego)

• W Rzymie panował kult cesarza jako boga- w dobie rozwoju cywilizacji coś takiego było nie do przyjęcia przez obywateli

• Mitologia rzymska nie stanowiła już dla nikogo żadnej nowości, co więcej bogowie rzymscy nie są łaskawi, wykorzystują ludzi do swoich gier i intryg, posiadają czysto ludzkie wady i przywary

• Chrześcijanie uważają, że absolutnie KAŻDY (bez względu na narodowość, wcześniej wyznawaną wiarę lub jej brak, bez względu na wiek, płeć czy status społeczny) jest kochany przez boga. Bóg ma dla niego swój plan. Każdy może osiągnąć życie wieczne jeśli tylko będzie przestrzegał nakazów i zakazów Jezusa/ Boga.

Chrześcijaństwo było ideologia inkluzyjną- bez ograniczeń i wyjątków, dla każdego. Dlatego zyskało tak wielką popularność.

Rzym zaczyna postrzegać chrześcijaństwo negatywnie-zaczynają się więc prześladowania. Chrześcijanie byli niewygodni dla Rzymu z dwóch głównych powodów:

1. Jedną z ich zasad przewodnich było „nie będziesz miał bogów cudzych przede mną”- stało to w jawnej sprzeczności z kultem władcy jako boga

2. Hołdując przykazaniu „nie zabijaj” chrześcijanie nie chcieli brać udziału w wojnach, nie chcieli zabijać w imię Rzymu

Biskup Lionu Ireneusz (II w. p.n.e.)- Rzym tak jak każde państwo istnieje po to by powstrzymywać nikczemników, idea państwa nie jest więc potrzebna chrześcijanom, ponieważ są dobrzy i nie ma wśród nich nikczemników. Potrzebne jest jedynie ludziom innego wyznania. Poświęcanie życia doczesnego nie jest niczym strasznym w perspektywie osiągnięcia życia wiecznego.

Szkoła Aleksandryjska (koniec II i początek III w)- intensywny rozwój chrześcijaństwa. Najwięksi myśliciele- Tertulian, Klemens, Orygenes

Co raz więcej mówią o relacji chrześcijanin- państwo ale nie potrafią w tym temacie wytworzyć wspólnej doktryny. Postulują tez dynamiczny charakter natury ludzkiej- człowiek stworzony przez boga posiada 2 pierwiastki:

1. Pierwiastek boski- dusza

2. Pierwiastek grzeszny/ cielesny

Wg tej szkoły nigdy nie można określić czy ktoś jest dobry czy zły dopóki żyje. Dzieje się tak dlatego, że w duszy są zalążki cnót, które można rozwijać i doskonalić- nawet najgorszy grzesznik może się zmienić za życia. Ten tok myślenia nakazuje chrześcijanom miłować bliźniego- nawet wroga! Na swoje potrzeby ta szkoła przekształciła myśli stoików- postulują oni wiarę w ład stworzony ale przez boga. Wg tej szkoły najlepszą formą władzy jest monarchia- jednowładztwo, ponieważ jest to ustrój najbardziej zbliżony do modelu władzy boga nad ludźmi.

Klemens- sprawowanie władzy to nie tylko przywilej ale i obowiązek, władca jest jak dobry pasterz, powinien dbać o wszystkich poddanych, ma również oddać za nich życie jeśli zajdzie taka potrzeba (tak jak Jezus oddał życie na krzyżu za ludzi). Prawa natury są dla niego odbiciem prawa bożego.

Tertulian- najbardziej radykalny myśliciel szkoły aleksandryjskiej, postulował moralny absolutyzm- prawo stanowione nie jest równe z prawem bożym, człowiek podlega tylko prawu bożemu.

W 313 r. n.e.- Konstantyn Wielki wydaje edykt mediolański legalizujący chrześcijaństwo, co więcej ustanawia je religią państwową. Jak do tego doszło?? :

• Chrześcijaństwo stało się bardzo popularne wśród rzymian, co więcej doszło do tego na drodze naturalnego procesu przyjmowania tej religii a nie w trakcie krwawej rewolucji, walk etc.

• Stan imperium w IV w. n. e. – koniec dominatu, powolny upadek państwa, korupcja wśród urzędników- chrześcijanie sprzeciwiają się łapówkom, które są oszustwem-grzechem, stoją więc niejako po stronie imperium, chcą jego dobra

• Chrześcijaństwo ma duchownych, którzy prowadzą różne księgi- zapisują zgony, narodziny, prowadzą kroniki etc- Rzym zyskuje skrupulatnych i nieprzekupnych urzędników prowadzących administrację

• Wtapianie się tej religii w naturalny sposób w życie Rzymian spowodowało, że zyskała ona wielu obrońców i znalazła się na prostej drodze do dalszego pozyskiwania wiernych na całym świecie

Doktryna Euzebiusza z Cezarei

Teoria władzy apostolskiej- tak jak Jezus Chrystus wybierał samodzielnie swoich uczniów tak bóg osobiście wybiera kto ma zostać cesarzem.

Jest on zwolennikiem nie tylko boskiej idei władzy. Wg jego doktryny to cesarz stoi ponad strukturą duchową (nawet ponad biskupem Rzymu!). Cesarz dba o status prawny i finanse Chrześcijan, walczy też z heretykami, rozstrzyga spory teologiczne. Ta silna pozycja cesarza pozwala na stwierdzenie, że mamy do czynienia z ideą cezaropapizmu- wyższość cesarza nad papieżem. Taka doktryna do dnia dzisiejszego jest charakterystyczna dla krajów wschodu, na zachodzie niestety się nie przyjęła.

WYKŁAD V

Święty Augustyn (354-430)- biskup Hippony. Syn chrześcijanki i poganina. Początkowo należał do jednej z sekt- sekty manichejskiej (odłam chrześcijaństwa głoszący herezje, ich zainteresowania skupiały się głównie wokół walki dobra ze złem). Jako człowiek wykształcony po przejściu na chrześcijaństwo szybko awansował w kościelnej hierarchii- najpierw był pomocnikiem biskupa, potem sam nim został.

Stworzył fundament ideologiczny myśli średniowiecznej. Prezentował pesymizm antropologiczny- człowiek jest z natury egoistyczny i zły, a w świecie ma miejsce odwieczny konflikt dobra ze złem. Augustyn uważał, że państwo musi być silne aby okiełznać te egoistyczne jednostki.

Św. Augustyn w sposób jednolity rozwiązuje zagadnienia dotyczące relacji Bóg <->władza, chrześcijanin <-> władza. Do XIII w. jego filozofia jest oficjalną nauką kościoła.

Doktryna Augustyna skupia się głównie na konflikcie państwa bożego z państwem ziemskim. Centralne miejsce w jego filozofii zajmuje podział na 2 wspólnoty:

• Civitas dei czyli państwo boże/ wspólnota boża

Jest to niewidzialny kościół rozumiany jako wspólnota wiernych, z Chrystusem na czele i stolicą w niebie. Pierwszym przedstawicielem tego państwa był Abel. Ci którzy przynależą do tej wspólnoty pochodzą z nieba a na ziemi przebywają jedynie chwilowo, jest to ich miejsce pielgrzymowania.

• Civitas terrena czyli państwo ziemskie

Do tej wspólnoty należą wszyscy pozostali ludzie- egoiści i grzesznicy nierozumiejący pojęcia sprawiedliwości. Pierwszym przedstawicielem był Kain.

Różnice pomiędzy tymi państwami:

• liczebność- obywateli państwa bożego jest niewielu, grupa dominującą są przedstawiciele państwa ziemskiego

• podział dychotomiczny czyli bez reszty- każdy musi przynależeć do jednej z grup, nie ma możliwości zmiany przynależności, nie można przynależeć do dwóch gryp albo do żadnej, nie ma również możliwości sprawdzić za życia kto do jakiej grupy należy

• każdy obywatel państwa bożego obdarzony jest łaska bożą, natomiast żaden obywatel królestwa ziemskiego jej nie dostąpi

Łaska boża- coś czym bóg obdarzył obywateli królestwa bożego, została dana przed urodzeniem-odgórnie; jest niezależna od dobrych czy złych uczynków za życia (to prowadzi z kolei do wniosku, że nawet ktoś kto żyje zgodnie z naukami Jezusa może nie trafić do nieba po śmierci, uczynki na ziemi nie mają znaczenia-> teoria predestynacji człowieka-bóg odgórnie decyduje o losach doczesnych i o dostąpieniu królestwa bożego) ; tylko ludzie obdarzeni tą łaską dostąpią życia wiecznego

Nie wszyscy chrześcijanie SA obywatelami królestwa bożego, nie wszyscy są obdarzeni łaska boża, co więcej nie ma nawet pewności, że wszyscy duchowni ja posiadają.

Państwo ziemskie- jego obywatele nie pochodzą od boga. Nie można tego państwa utożsamiać z państwem NA ZIEMI. Obywatele królestwa bożego również żyją na ziemi. Ludzi z każdej grupy- obywatele Rzymu, chrześcijanie, duchowni-możemy podzielić na obywateli państwa bożego i obywateli państwa ziemskiego. Zasadą istnienia świata jest odwieczny konflikt tych dwóch państw.

POGLĄDY AUGUSTYNA NA PAŃSTWO I WŁADZĘ

Celem istnienia państwa jest represjonowanie grzeszników. Władcą może więc być:

• pomazaniec boży czyli obywatel państwa bożego- koncepcja władzy pochodzącej od boga

• obywatel państwa ziemskiego- władca to tzw. bicz boży, ma karać grzeszników już na ziemi, a do tego nie potrzeba wzorowych cech

Jednym z celów istnienia państwa oprócz karania grzeszników to walka z heretykami. Sam Augustyn zajmował się walką z sektą do której kiedyś należał oraz walką z innymi sektami- tymi które nie uznawały teorii predestynacji. Państwo w ówczesnych czasach było funkcjonalnie połączone z kościołem- jedno bez drugiego nie mogło działać. Dominował pogląd mówiący o boskiej legitymizacji władzy. Tak więc niewiara w boga równała się podważeniu autorytetu władcy. Miało to swoje konsekwencje prawne. Heretycy byli wiec postrzegani nie tylko jako burzyciele religii ale też ustroju. Walka z heretykami miała więc oprócz wymiaru religijnego także wymiar społeczny.

Władca stanowi prawo ziemskie, które jest niedoskonałe, zmienne, które służy represjonowaniu grzeszników. To prawo stanowione jest w oparciu o0 prawo boże- niezmienne, doskonałe, w całości niepoznawalne dla człowieka.

W doktrynie Augustyna mamy do czynienia z dualizmem świata. Całość dzieli on na świat, który jest niedoskonały, skończony i grzeczny oraz boga, który jest aktywnym i doskonałym oraz nieskończonym kreatorem rzeczywistości.

SPRAWIEDLIWOŚĆ- wg Augustyna znana jest tylko i wyłącznie obywatelom państwa bożego a nierozumiana jest przez obywateli państwa ziemskiego. Jest to najważniejsza cecha państwa. Sprawiedliwość rozumie on w dwóch wymiarach:

• indywidualny- człowiek działa sprawiedliwie gdy swoje pożądanie i namiętności poddaje kontroli rozumu a rozum poddany jest kontroli duszy

• Społeczny/publiczny- wszyscy poddani są posłuszni sprawiedliwemu władcy a sprawiedliwy władca to taki, który rządzi w zgodzie z prawem bożym

W świecie doczesnym sprawiedliwość publiczna nie istnieje ze względu na to, że większość ludzi na świecie jest grzeszna i egoistyczna (z państwa ziemskiego, nieposiadająca łaski bożej). Ten fakt wynika z grzechu pierworodnego. Grzech pierworodny to incydent będący wynikiem obdarzenia ludzi wolna wolą.

Wolna wola-bóg obdarzył nią ludzi, ponieważ są oni wolni tak jak wolny jest bóg-a ludzie zostali stworzeni na podobieństwo boga. Wolność nie może być jednak pojmowana jako możliwość czynienia wszystkiego czego się chce. Wolność to możliwość wyboru pomiędzy nieprzyjemnościami związanymi z zaspokajaniem swoich potrzeb cielesnych a drogą bożą.

Zło- to brak dobra. Jest konsekwencją podejmowanych przez człowieka wyborów, nie jest stworzone przez boga.

PRAWO WŁASNOŚCI

Augustyn porównuje ją do niewolnictwa. Własność podobnie jak niewolnictwo to kategorie naturalne, które nie miałyby miejsca gdyby nie zaistnienie grzechu pierworodnego. W świecie upadłym własność i niewolnictwo są uzasadnione. Augustyn postuluje wyrzeczenie się własności prywatnej, nawołuje do życia w ascezie i komunie dóbr (wszystko wspólne). Własność prywatna, co prawda porządkuje stosunki społeczne ale może stać w sprzeczności wobec życia zgodnego z ewangelią.

Augustyn nie postuluje rewolucyjnego uwolnienia niewolników co wynika z czasów i realiów w których żyje (cesarstwo rzymskie gdzie niewolnictwo istnieje od dawna i jest czymś naturalnym). Uważa on jednak jako „dobry chrześcijanin”, że nie ma sensu patrzeć na dobra i status posiadany w życiu doczesnym. Dlatego nawet niewolnik może być obdarzony łaska boża i może dostąpić życia wiecznego. Powinien więc pokornie znosić swój los jaki wyznaczył mu bóg. Życie doczesne to marność, która nie powinna człowiekowi przesłonić drogi do życia wiecznego.

ŚREDNIOWIECZE

Epoka ta charakteryzuje się:

• Szeroko pojętym uniwersalizmem- jedność myślenia świata zachodnioeuropejskiego. Krystalizuje się w oparciu o dziedzictwo greckie i rzymskie zespolone tradycja chrześcijańską. Powstała wspólna nowa jakość dla całej epoki

755 r. n.e.-król Franków przekazuje papieżowi tereny środkowych Włoch nabyte wcześniej od Longobardów. Zostają one nazwane Państwem Kościelnym, które trwa aż do roku 1870. To państwo było aktywnym graczem politycznym ekonomicznym i kulturowym. Bierze udział w wielu wojnach, posiada niezależność międzynarodową (dlatego nie można go utożsamiać z dzisiejszym Watykanem!!!)

To państwo bardzo silnie wpływa na uniwersalizm- wspólna wiara dla całej Europy, wspólne wartości które wpływają na ujednolicanie prawa, wspólny język-łacina, wspólna kultura, podobne zwyczaje, etykieta etc.

• Feudalizmem- nazwa pochodzi od łacińskiego słowa „feudum” oznaczającego „prawo do rzeczy cudzej”. Był to ustrój społeczno-ekonomiczny oparty na zależności ziemskiej. Przyczyny rozwoju tego ustroju:

• Zubożenie chłopstwa, które poszukuje oparcia w bogatych-dostają ziemie w użytkowanie w zamian za rentę feudalną

• Zubożenie skarbów państwowych wyczerpanych wojnami- państwa nie miały już środków na opłacanie wojska dlatego przekazywano uczestnikom walk ziemię

• Administrowanie wielkimi terytoriami sprawiało problemy-dzięki podziałom powstaje władza terytorialna

Centrum zainteresowania w tej epoce była próba odpowiedzenia na pytanie kto ma władze najwyższa. Powstały na ten temat 3 teorie:

1. Teoria imperialna-władza zwierzchnia należy do cesarza

Korzeni tej teorii należy doszukiwać się w roku 800 kiedy to Karol Wielki został koronowany. Została wtedy odnowiona idea Cesarstwa Rzymskiego. Przekazał on władze Ottonom, potem została ona scedowana na władcę Świętego Cesarstwa Rzymskiego w XII w a następnie w wieku XV na władcę Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.

Cesarz z mocy swojego urzędu stoi na szczycie hierarchii świata chrześcijańskiego. Cesarz stoi wyżej od wszystkich królów i książąt. Jest swoistym symbolem chrześcijaństwa, obrońcą kościoła i pogromcą pogan.

Cesarz jest równy cesarzowi bizantyjskiego. Argumenty za:

• Religijne- namiestnik boga na ziemi, boski pomazaniec, pochodzi wprost od boga, nikt nie ma prawa osądzać jego sądów lub pozbawiać go władzy

• Historyczne (niezgodne z prawdą)- władza cesarza jest dziedziczona po samych cesarzach rzymskich, kontynuacja cesarstwa rzymskiego

• Prawna- zaczerpnięta z prawa rzymskiego (konkretnie z kodeksu Justyniana) zwana teorią lex regia- cała władza cesarza pochodzi od ludu, to lud dobrowolnie tę władzę przekazał cesarzowi, władza cesarza jest więc absolutna i nie może być kontrolowana, cesarz jest najwyższym sędzią i źródłem sprawiedliwości

1. Teoria papalizmu- władza zwierzchnia należy do papieża

Cała władza należy do papieża, jest nadrzędny wobec cesarza. Dualizm władzy papieża- jest najwyższym przedstawicielem władzy duchownej i świeckiej.

Centralnym punktem sporu teorii papalizmu i teorii imperialnej jest spór o inwestyturę-o to kto mianuje biskupów. Biskupi byli bowiem wysoko postawionymi właścicielami ziemskimi, wielkimi feudałami. Więc jest to spór o to komu władza ma wydzielać ziemię, jest to spór o dostęp do lenna.

Argumenty przekonujące do tej teorii:

• Myśl św. Augustyna- państwo to twór grzeszny, aby funkcjonowało sprawnie musi być usankcjonowane przez kościół, papież jest najwyższym sędzią i źródłem sprawiedliwości

• Teoria organicystyczna- porównanie państwa do organizmu, każdy organizm więc także państwo może mieć tylko jedną głowę-w tym przypadku papieża

• Porównanie państwa do ciała i duszy-ciało to państwo, dusza to kościół a dusza decyduje o ważniejszych elementach

• Teoria 2 mieczy- zwolennicy tej teorii posługiwali się legenda o tym jak to rzekomo św. Piotr został obdarzony dwoma mieczami. Jeden symbolizował władzę świecka a drugi duchowną. Miecz symbolizujący władzę świecką przekazał cesarzowi, żeby w jego imieniu sprawował tę władzę. Ponieważ miecz ten został podarowany przez przedstawiciela kościoła dobrowolnie to w każdej chwili może zostać przez najwyższego przedstawiciela (czyli papieża) odebrany.

• Teoria darowizny Konstantyna- na łożu śmierci Konstantyn zapisał władzę świecką papieżowi; operowano nawet takim dokumentem który był oczywiście sfałszowany

• Teoria dualizmu prawa- boskie prawo stoi ponad ludzkim a więc kościół interpretuje prawo boskie bo posiada silniejszą pozycję od władzy cesarskiej

• Papież reprezentantem ludu- stąd zwierzchnictwo

• Teoria wikariatu- po śmierci cesarza władza wraca do rąk papieża, który jest wikariuszem władzy bożej na ziemi

1. Teoria monarchii narodowej- władza zwierzchnia nie istnieje, a każdy król jest cesarzem w swoim królestwie

Ta teoria wygrywa z pozostałymi za sprawą procesów społecznych.

WYKŁAD VI

DOKTRYNA MONARCHII NARODOWEJ

Teoria ta opierała się na założeniu, że król nie podlega nikomu. Była to doktryna dotycząca sporu kto ma władze zwierzchnia, która powstała najpóźniej. Narodziła się w krajach „barbarzyńskich”- nienależących do imperium. To właśnie tam krajem rządził najsilniejszy, panowało jednowładztwo. Barbarzyńcy przyjmowali chrzest, chrystianizowali swe państwa i przestawali być wrogami imperium. Rola monarchów narodowych zaczęła wzrastać. Monarchie jako niezależne państwa potrzebowały co0raz więcej pieniędzy na opłacenie wojska. Król odwoływał się więc do przywilejów, rozdawał lenno, musiał zacząć liczyć się z innymi grupami społecznymi. Przestawał górować nad prawem. Państwa przestawały być monarchią patrymonialna a stawały się monarchiami narodowymi a z czasem stanowymi. Król ograniczając swoja władze wewnętrzną jednocześnie wzmacniał swą władze zewnętrzną- uniezależniał się od cesarza i papieża. Mógł samodzielnie decydować o wojnie czy pokoju, mógł nakładać nowe podatki, fundować uniwersytety. Taki władca nadal był postrzegany jako namiestnik Boga na ziemi. Na zachodzie monarchie narodowe stały w opozycji do monarchii papli stycznej, natomiast monarchie na wschodzie przeciwstawiały się ideologii imperialnej. Przykładem monarchii narodowej jest państwo polskie, które nosiło nazwę Korona Państwa Polskiego-nazwa ta sugeruje uniezależnienie ziem państwa od króla, stanowi o narodowości państwa. Król nie mógł już swobodnie dysponować państwem jako swoją własnością- nie mógł np. zapisywać ziem w testamencie.

Jan z Salisbury (1120-1180)

Wybitny intelektualista, studiował w Paryżu, został biskupem. Autor słynnego traktatu „Polycraticus”. Zwolennik organicznej koncepcji państwa-uznawał wyższość duszy nad ciałem, a co za tym idzie władzę kościelna stawiał wyżej niż świecka. Państwo porównywał do organizmu ludzkiego- głową jest władca, który sprawuje władze w imię boga, serce-senat, oczy uszy język-prokuratorzy i zarządcy prowincji, jelita i układ pokarmowy-urzędnicy skarbu państwa, stopy-rolnicy (utrzymują ciężar całego ciała).

Doktryna Jana z Salisbury broniła rolników- uważał on, że jako najbiedniejsza część społeczeństwa a zarazem jedna z najważniejszych (ich praca utrzymuje wszystkie stany) nie powinna być nadmiernie obciążana daninami. Dobro całego organizmu (państwa) zależne jest bowiem od dobra poszczególnych jego części.

Wg jego doktryny najlepszym ustrojem jest monarchia- jako jednowładztwo najbliższa jest boskiej idei władzy. Władza posiada 2 płaszczyzny aktywności:

• Duchowa- monarcha podporządkowany jest w ramach tej aktywności duchowieństwu, sprawuje te część obowiązków świętych, które wydają się być niegodne stanu duchownego- chodzi tutaj o wykonywanie kary nad heretykami

• Świecka- ta aktywność władcy przypomina majestatem boga: władca posiada pełnie władzy, nie jest związany prawem stanowionym, sprawuje władze absolutną, nie może być jednak tyranem.

Skoro władca posiada umocowanie w boskim pochodzeniu to działa w zgodzie z boska sprawiedliwością a ta jest jedyna, niezmienna i przyznaje każdemu to co mu się należy. Dlatego władca monarchii nie może stać się tyranem.

Sprawowanie władzy nie jest przywilejem a obowiązkiem. Dlatego władca nie posiada interesów prawnych, wszystko co robi jest z myślą o interesie publicznym. W perspektywie władzy świeckiej Jan z Salisbury widzi dwa główne cele:

• Obowiązek sprawiedliwego rozwiązywania sporów między poddanymi

• Obowiązek obrony słabszych i niewinnych (jest to odwołanie do funkcji socjalnej państwa)

Dante Alighieri (1265-1321)

Jego poglądy stanowią przeciwieństwo doktryny Jana z Salisbury. Większość swego życia spełnił we Florencji. By bardzo związany z życiem publicznym swojego miasta. Brał udział w wielu poselstwach do papieża. Z punktu widzenia doktryn politycznych ważne jest jego dzieło pt. „ O monarchii”.

Głównym założeniem jego teorii było pojęcie monarchii światowej. Głosił istnienie takiej monarchii, która swoim zasięgiem obejmowałaby cały świat. Tylko taki ustrój gwarantuje realizację najważniejszej wartości każdego człowieka jaką jest powszechny pokój. Może on być zagwarantowany tylko dzięki istnieniu władzy arbitralnej-rozstrzygającej spory pomiędzy monarchiami. Taką władze miałby posiadać cesarz- rozwiązywałby konflikty pomiędzy państwami nie dopuszczając między nimi do wojen.

Zakres władzy monarchy światowego: nie posiada spraw prywatnych, najważniejsza jest dla niego działalność publiczna (podobieństwo do władzy świeckiej wg teorii Jana z Salisbury). Władca światowy tworzy najwyższe prawo, którym sam nie jest związany bo w każdej chwili może je zmienić.

Teoria utopijna- władca światowy nie zmieni się w tyrana, ponieważ jego władza pochodzi od boga a bóg nie pozwoliłby aby władza była sprawowana sprzecznie z jego nakazami.

Zwierzchność monarchy światowego na kościołem wynika z faktu, iż jego władza pochodzi bezpośrednio od boga. Argumenty za ta bezpośredniością:

• Argument z chronologii- z pisma świętego dowiadujemy się, że władza pochodzi wprost od boga. Skoro pismo święte jest starsze od kościoła to władza została bezpośrednio dana od boga wcześniej, obowiązywała przed powstaniem kościoła. By obalić ten argument trzeba by obalić istnienie pisma świętego lub zarzucić, że w jego treści jest kłamstwo. Co w tamtych czasach było oczywiście nie do pomyślenia.

• Argument z wszechwładzy boga najwyższego- skoro pokój powszechny jest najważniejszą wartością ludzi a realizuje go cesarz- monarcha światowy, to oznacza iż wykonywanie jego władzy jest pod stała opieka boga. Bóg osobiście zawsze czuwa nad cesarzem więc nie ma konieczności aby czuwał nad nim papież

• Argument z niedoskonałości natury ludzkiej-każdy człowiek posiada pierwiastek duchowy i cielesny. Przez to żaden człowiek nie jest pozbawiony niedoskonałości. A skoro papież jest jedynie człowiekiem to może się okazać omylny w swych sadach- wówczas może błędnie ocenić kto jest boskim pomazańcem, kto ma sprawować władzę z woli boga. Ten argument kwestionuje władze papieża, podważa dogmat papieski.

Cesarz mimo swej zwierzchności nad papieżem jest jednak winny kościołowi szacunek. Powinien być jednak niezależny w sprawowaniu swojej władzy. Papież nie może oceniać rządów władcy a już tym bardziej zrzucać go z tronu.

Marsyliusz z Padwy- opracować samemu, będzie o nim pytanie na teście!!

Jego doktryna wyprzedza myśl filozoficzno-prawną europy o jakieś 300 lat. Jego poglądy uważane były za antyklerykalne, został wyklęty i wygnany. Jego poglądy starano się ukrywać, aby nie ujrzały światła dziennego. Propagował on teorię suwerenności ludu (która wyrazono dopiero w XVI w). Postulował on rozdzielenie władzy świeckiej od duchownej oraz odrzucenie prawa boskiego i naturalnego na rzecz prawa stanowionego.

Myśl ustrojowa Marsyliusza.

Marsilio Mainardini urodził się w 1275 r. w Padwie. Zmarł w 1343 r., pozostawiając po sobie liczne pisma. Był autorem Defensor pacis i Defensor minor.

Kościół:

Głosił, iż religia spełnia w państwie ważną funkcję – umacnia moralność. Był przeciwnikiem kościoła instytucjonalnego. Uważał, że w istocie kościołem jest wspólnota wiernych wierzących w Chrystusa. Dla Marsyliusza z Padwy kościół staje się tylko jedną, i to wcale nie najważniejszą, częścią państwa. Lud-zwierzchnik ma prawo wyboru hierarchii kościelnej i członków soboru. Od ludu ma też zależeć skuteczność ekskomuniki.

Prawo:

Sprowadzając istotę prawa wyłącznie do efektu prawotwórczej działalności suwerena, w postaci aktu normatywnego zaopatrzonego w sankcję Marsyliusz stawia się w pozycji prekursora pozytywizmu prawniczego. Prawo jest podstawowym czynnikiem spajającym społeczeństwo. Państwo równa się prawo. Jest ono traktowane przezeń jako podstawa bytu organizacyjnego i funkcjonalnego państwa. Prawem dla Marsyliusza jest wyłącznie norma pochodząca od ustawodawcy i opatrzona sankcją przymusu państwowego. Odrzuca on ideę prawa natury oraz dualizm prawa ludzkiego i bożego. W świecie ludzkim prawo boże nie jest w istocie prawem, jako że jego sankcja występuje dopiero po śmierci.

Państwo:

Marsyliusz głosi pogląd o społecznej naturze człowieka. Wg niego celem państwa jest zabezpieczanie pokoju społecznego. W tym sensie można go określić jako prekursora realizmu politycznego. W systemie Marsyliusza z Padwy państwo jest tą organizacją, w której suwerenną władzą jest lud-ustawodawca, nie mający nad sobą zwierzchnika. Społeczeństwo zorganizowane w państwo składa się zdaniem Marsyliusza z sześciu członów: chłopi, rzemieślnicy, wojskowi, finansiści („ludzie pieniądza”), duchowni i sędziowie.

Marsyliusz z Padwy jako jeden z pierwszych myślicieli formułuje ideę praworządności, widząc ją jako podstawową zasadę funkcjonowania państwa i kładąc szczególny nacisk na obowiązek przestrzegania własnego prawa przez rządzących.

Ustrój:

Podobnie jak Arystoteles Marsyliusz wyróżnia, ze względu na spełniane funkcje, trzy rodzaje władzy: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Jest jednak zdecydowanym zwolennikiem jednolitości władzy skupionej w rękach suwerena, a nie jej podziału. Nie jest to jakaś wersja koncepcji trójpodziału władzy. W istocie sformułowana jest tu idea suwerenności państwa, choć sam Marsyliusz jeszcze tym terminem się nie posługuje.

Lud-ustawodawca tworzy zarówno prawa, jak i wybiera rząd, który jest jedynie władzą wykonawczą. Rząd o charakterze monopolistycznym winien skupiać w swych rękach funkcje przymusu. Przy zachowaniu tych zasad forma rządów w państwie nie jest istotna.

U Marsyliusza pojęcie ludu było dość ograniczone. Uważał, że obywatelami państwa są tylko ci, którzy uczestniczą we władzy rządzącej, doradczej lub sędziowskiej, stosownie do ich społecznej rangi.

DOKTRYNA ŚWIĘTEGO TOMASZA Z AKWINU (1225-1274)

Wybitny intelektualista, studiował w Paryżu i we Włoszech. Spełnił bardzo istotną rolę w kościele katolickim. Przez wiele lat jego doktryna była uznawana za oficjalną doktrynę kościoła katolickiego. Pośrednio obowiązuje ona do dziś w postaci neotomizmu.

XIII w- dzięki wpływom świata arabskiego po wielu latach zapomnienia do Europy przypływa doktryna Arystotelesa. Kościół musiał się do tych poglądów jakoś ustosunkować. Początkowo filozofia Arystotelesa była zakazana. Jednak po pewnym czasie papież zwołał najwybitniejsze umysły w tym Tomasza z Akwinu by dokonali przekładu Arystotelesa na grunt zgodny z doktryną kościoła. Były to czasy gdy kościół i jego poglądy zaczęły tracić na znaczeniu. Potrzebowano więc nowej argumentacji by na powrót przekonać ludzi do kościoła.

Święty Tomasz dokonuje syntezy najważniejszych zagadnień Arystotelesa z zagadnieniami pisma świętego:

• Odrzucenie teorii predestynacji św. Augustyna

• Zmiana podejścia do życia doczesnego-zaczyna być ono samoistną wartością, nabierającą znaczenia, nadal jest jednak mniej ważne niż życie wieczne i zbawienie

• Natura człowieka jest naturą społeczną i rozumną-granicami rozumu są prawdy objawione w piśmie świętym

• Państwo to wspólnota doskonała- tylko w państwie człowiek może realizować swa naturę

• Państwo aby mogło funkcjonować musi się opierać na:

-pokoju

-porządku

-sprawiedliwości

Porządek („ordo”)- hierarchiczność świata, każdy byt doskonały jest zbudowany hierarchicznie

Św. Tomasz dokonał zmiany relacji pomiędzy bogiem a resztą świata:

• Bóg jest kreatorem całego świata, boska jest jedynie zasada władzy ale władza jako taka sprawowana jest przez człowieka-człowiek rządzi i ponosi za te rządy odpowiedzialność. Bóg tworzy świat, w jego ramach powstaje społeczeństwo a w społeczeństwie rodzi się władza- władza pochodzi więc POŚREDNIO od boga (przeciwieństwo do doktryny św. Augustyna, który postulował osobowy udział boga w życiu całego świata a władza pochodzi od boga)

• Własność prywatna-naturalny element świata, pochodzi pośrednio od boga, bo bóg tak stworzył świat, że wykształciła się własność prywatna (była ona od zawsze). Własność ma charakter nowotestamentowy, jest kategoria pozytywną jeśli korzysta z tej własności nie tylko jej właściciel ale także osoby będące w potrzebie- św. Tomasz zezwolił m. in. Na lichwę (procent od pożyczki) jeśli wartość procentu pozwoli na przeżycie jakiejś biednej osoby. (św. Augustyn natomiast uważał własność prywatną za efekt grzechu pierwotnego)

Praca dla Tomasza z Akwinu jest czymś naturalnym. Każdy powinien pracować (oczywiście rodzaj pracy zależy od stanu). Każdy zasługuje na sprawiedliwe i słuszne wynagrodzenie, które pozwala godnie żyć (w ten sposób po raz pierwszy pojawia się pojęcie godności ludzkiej). Słuszne/sprawiedliwe wynagrodzenie wg św. Tomasz to takie, które pozwala na utrzymanie siebie, całej swojej rodziny i pozwala na poczynienie oszczędności.

Najlepszym ustrojem jest monarchia- najbliższa jednowładztwu, zaspokaja dobro wszystkich ludzi.

Teoria lustrzanego odbicia:

Najlepszym ustrojem z dobrych jest monarchia, następnie arystokracja, potem politea. Gorszym ustrojem jest demokracja, następnie oligarchia i tyrania. Jest to nawiązanie do podziału Arystotelesa na ustroje dobre i złe.

M-monarchia D-demokracja

A-arystokracja O-oligarchia

P- politea T- tyrania

Każdy człowiek podlega dwóm rodzajom władzy:

• Świeckiej- gdyż jest ona naturalnym elementem państwa

• Duchownej- gdyż człowiek posiada nieśmiertelną duszę

Człowiek ma w życiu dwa rodzaje celów:

• Doczesne (cele cząstkowe)- związane z życiem na ziemi, SA one ważne ale nie najważniejsze

• Niebiańskie- osiągnięcie zbawienia, cel najważniejszy

W tym dualizmie świata istnieje wyższość władzy duchownej nad świecką, gdyż zbawienie człowieka jako jego cel najważniejszy może być realizowany kiedy kościół czuwa nad poczynaniami władców.

Tyran to:

• Człowiek, który jest uzurpatorem-dochodzi do władzy w sposób sprzeczny z władza boską (w tym przypadku zasługuje na zastosowanie wobec niego prawa oporu-obalenie władcy przez lud)

• Człowiek, który dochodzi do władzy zgodnie z prawem bożym ale źle (sprzecznie z prawem) sprawuje swą władzę. W takim przypadku są dwie możliwości:

-jeżeli władza sprawowana jest sprzecznie z prawem ziemskim- poddani mogą wykorzystać prawo oporu

-jeżeli władza sprawowana jest niezgodnie z prawem bożym- jest to przypadek zbyt trudny aby rozstrzygali o prawie oporu poddani. To kościół może ocenić postępowanie każdego legalnie działającego władcy:

• Jeżeli uzna, że tyran jest karą za grzechy już na ziemi wtedy poddanie nie mają prawa oporu

• Jeżeli uzna, że tyrana należy obalić zezwala na wykorzystanie prawa oporu

PRAWO:

• Kategoryzacja tego pojęcia przez św. Tomasza

• Prawo postrzegane jest poprzez „ordo” czyli porządek

• Lex esterna- prawo wieczne, powstałe w umyśle boga, niedostępne wprost dla ludzi, jest ono zasada istnienia świata

• Lex naturalis- prawo natury, odbicie prawa bożego w ludzkim umyśle (idea zaczerpnięta od Arystotelesa), jest to prawo uniwersalne dla wszystkich ludzi więc nie jest skodyfikowane

• Lex humane- prawo ludzkie, stanowione przez władcę, ma za zadanie dyscyplinować poddanych, takie prawo musi być sprawiedliwe, oparte o rozum, zgodne z prawem bożym, musi być odpowiednio ogłoszone

• Lex divina- prawo oświecone/publiczne/opisowe- prawo boże zawarte w piśmie świętym oraz w nauczaniu kościoła, jest to prawo objawione ludziom, służy wszystkim

Tomasz dokonał syntezy prawd objawionych z rozumem- jako najistotniejszą kategorią wg Arystotelesa.

Św. Tomasz a uniwersytety świeckie- kościół stracił monopol na nauczanie. Tomasz uważał, że wszystkie nauki są prawdziwe bo opisują świat stworzony przez boga. Rozum ludzki jednak jest ograniczony, więc to czego nie możemy zrozumieć jest prawda objawioną z pisma świętego. Królową nauk wg św. Tomasza nie jest filozofia ale teologia a konkretnie jej rodzaj jakim jest scholastyka. To co niezgodne z teologią jest złe i godne potępienia.

Doktryna św. Tomasza z Akwinu jest metafizycznym uzasadnieniem stosunków feudalnych. Ład stworzony przez boga odzwierciedla zależności feudalne. Kościół jest jednym z najważniejszych o ile nie najważniejszym feudałem. Ta doktryna miała na celu umocnienie pozycji kościoła.

WYKŁAD VII

RENESANS

Średniowiecze trwało 1000 lat a epoka renesansu tylko 100. Mimo tego, to w renesansie tworzyło wielu myślicieli i powstało bardzo wiele dzieł.

Renesans to prąd kulturowy i ideologiczny w którym powrócono do filozofii starożytnej- zarówno greckiej jak i rzymskiej. Okres wielkich odkryć geograficznych i reformacji.

Główne nurty:

• Humanizm filozoficzny-koncentracja na sprawach ludzkich takich jak godność, wolność, rozwój fizyczny. Wiara w ludzki rozum- w możliwość, że człowiek jest w stanie zdobyć pewna wiedzę, to rozum dyktuje, że człowiek jest istotą niepowtarzalną, kult ludzkiego geniuszu.

• Światopogląd racjonalistyczny- bezwarunkowa akceptacja wyższości rozumu nad innymi narzędziami poznawczymi czy wartościującymi; człowiek samodzielnie dąży do ułożenia systemu wartości bazując ba własnych doświadczeniach niezależnie od autorytetów czy arbitralnych założeń.

• Sceptycyzm- odrzucenie dogmatów ideologicznych; wiedza objawiona z pisma świętego nie ma większej wartości niż inne traktaty filozoficzne

• Indywidualizm- w renesansie ten nurt dopiero początkuje; człowiek staje się samodzielnym poszukiwaczem prawdy

UTOPIA RENESANSOWA

Utopia-fikcyjna rzeczywistość, baśniowy ustrój; utopijność polega tym, że ustrój jest doskonały, a ludzie żyjący pod panowaniem takiej władzy są szczęśliwi i bezpieczni. Taki ustrój nie może się zdegenerować. Utopie przedstawiało wielu różnych myślicieli epoki renesansu. Ich punktem wspólnym było wyrzeczenie się własności prywatnej. Utopie istnieją w miejscach do których zwykły podróżnik nie może dotrzeć.

Tomasz Morus (1478-1535)

Angielski polityk i prawnik. Żył w dobie panowania Henryka VIII. Piastował wysoki urząd-lorda kanclerza. Został ścięty za to, że był katolikiem i uważał, że król powinien być podległy papieżowi. Natomiast Henryk VIII to król, który stworzył anglikanizm i postulował pełną niezależność od stolicy apostolskiej i duchowieństwa. Kościół katolicki uznał go za świętego (jest nawet patronem polityków) co jest paradoksem, ponieważ kościół odżegnuje się od jego doktryny, której założeniem było stworzenie państwa komunistycznego.

Utopia Tomasza Morusa

Znajduje się na wyspie o nazwie Utopia. Fundamentem ustroju tej wyspy jest zniesienie własności prywatnej, która jest przeszkodą dla pomyślności państwa i jego obywateli. Wg Morusa tylko równy podział dóbr/równość materialna może urzeczywistnić szczęście i pomyślność. Każdy chce zagarnąć dla siebie tyle ile może, bogacą się nieliczni pozostawiając reszcie biedę-jest to czysta postać powrotu do myśli z pisma świętego, gloryfikacja prostego ludu i krytykowanie bogatych, którzy SA wg Morusa egoistyczni i źli, krzywdzą pozostałych. W kwestii wyrzeczenia się majątku prywatnego Morus podnosi również argument platonistyczny- własność prywatna odciąga od działania na rzecz dobra wspólnego.

Morus postulował wspólne dobro i wspólne jego użytkowanie. Stosunki pieniężne ma zastąpić bezpośrednia wymiana. Nadwyżki wyprodukowane przez mieszkańców miałyby być oddane do wielkich magazynów. Większość mieszkańców trudni się rolnictwem.

Pieniądz nie istnieje w stosunkach wewnętrznych ale ma znaczenie i funkcjonuje w stosunkach zewnętrznych. Utopia sprzedaje nadwyżki innym sąsiednim krajom. Za te pieniądze w przypadku konfliktu międzynarodowego władza będzie mogła przekupić państwo-agresora by odstąpił od wojny lub opłaci armię najemną, która będzie walczyć w imieniu mieszkańców wyspy. W ten sposób zagwarantowany jest na wyspie pokój i bezpieczeństwo.

Na wyspie panuje życie proste i szczęśliwe. Ludzie pracują tylko po kilka godzin dziennie (optymalna długość pracy to 6 h) ale praca jest obowiązkowa. Jeśli rodzina potrzebuje jakichś dóbr, których nie może nabyć w drodze wymiany to ojciec jako przedstawiciel rodziny udaje się do państwowych magazynów i to czego potrzebuje zostaje mu wydane. Aby nie zniechęcać ludzi do pracy zawody ciężkie i brudne wykonywane są przez niewolników. Każda rodzina wykonuje określony zawód. Jeżeli ojciec był rolnikiem to jego dzieci też będą trudnić się tym zawodem. Można zmienić zawód poprzez odejście od obecnej rodziny i zamieszkanie z rodziną która wykonuje wymarzony zwód.

Struktura polityczna utopii

1)Łączy elementy demokracji i hierarchiczności.

2)Rodzina jest podstawowa komórka społeczeństwa. Na jej czele stoi ojciec, który reprezentuje ją w stosunkach zewnętrznych. 30 rodzin wybiera tzw. filarchę- reprezentanta na wyższym poziomie relacji społecznych, rozstrzyga on spory pomiędzy rodzinami. Liczba 30 nie jest przypadkowa- Morus na wyspie wymyślił budynki, które razem jak w wielkiej wspólnocie zamieszkuje właśnie 30 rodzin.

3)10 filarchów wybiera protofilarchę- przedstawiciel 300 rodzin w stosunkach na wyższym szczeblu. Jego kadencja trwa 1 rok.

4) Wszyscy filarchowie na wyspie wybierają KSIĘCIA. Wyboru dokonują spośród 4 kandydatów (wyspa podzielona jest na 4 dzielnice, po 1 kandydacie z każdej). Kadencja księcia jest dożywotnia. Jego główną funkcja jest prowadzenie polityki zagranicznej:

-eksport dobrego ustroju czyli zakładanie nowych kolonii z takim samym ustrojem na wyspie utopia.

-gdy wyspie grozi przeludnienie nadwyżkę ludzi eksportuje by szerzyli dobry ustrój

- prowadzi sprytną politykę- skłóca ze sobą sąsiadujące z Utopią państwa aby te pogrążone w konflikcie omijały z daleka wyspę.

5)SENAT- składa się na niego Książę i 2 protofilarchów. Obradują regularnie co kilka dni, na posiedzeniach rozwiązują konflikty między mieszkańcami wyspy.

6)ZGROMADZENIE PUBLICZNE- organ prawodawczy, zebranie wszystkich obywateli, którzy razem tworzą prawo. Prawo to jest nieznaczne, na wyspie nie ma szczegółowych regulacji. Prawo ma być proste, niepotrzebni są prawnicy. Każda norma prawna wydawana jest w 3 redakcjach- bardzo prostej aby każdy mógł ją zrozumieć i w bardziej złożonej przeznaczonej dla inteligentniejszych mieszkańców.

Państwo bierze aktywny udział w rozwoju intelektualnym i duchowym swoich obywateli. Osoby, które pokusza się o kumulowanie majątku prywatnego zostają skazane. Państwo jest tolerancyjne- obywatele mogą wyznawać dowolną wiarę, mają miejsce msze ekumeniczne-wspólne dla wyznawców wszystkich religii gdzie modlą się wspólnie (takie założenie jest odpowiedzią na wojny religijne w dobie renesansu). Państwo ma charakter socjalny- służba zdrowia jest publiczna. Szpitale są dobrze wyposażone, utrzymywane są z zasobów wielkich państwowych magazynów. Mieszkańcy Utopii wola chorować w szpitalu niż we własnym domu.

Utopia jest odpowiedzią na wojny religijne i średniowieczny feudalizm, który determinowała własność prywatna.

Doktryna utopii została skrytykowana za próbę wdrożenia w życie takiego ustroju, który byłby okupiony wielką ofiarą teraźniejszej ludzkości dla dobra przyszłych pokoleń. Na renesansowej utopii wzorowali się utopiści socjalistyczni oraz Marks i Engels- twórcy komunizmu.

NICCOLO MACHIAVELLI (1469-1527)

Czynny polityk i dyplomata republiki Florencji. Brał udział w misjach dyplomatycznych. Został wygnany i na banicji napisał swą rozprawę „książę” zaadresowana do króla Florencji. Chciał w ten sposób doradzić królowi jak ma efektywnie rządzić i dzięki temu zyskać przychylność władcy i wrócić do ojczyzny. Nie udało mu się to. Był on myślicielem republikańskim- odwoływał się do Cycerona i innych stoików.

Rozwija myśl dobra wspólnego całego państwa. Opisuje władze totalitarną. Pierwszy myśliciel-realista polityczny, który nie skupia się na założeniach teologicznych i filozoficznych ale wprost opisuje zagadnienia polityczne, które są w centrum jego zainteresowania. Postulował znajomość historii przez Władce aby ten mógł wyciągać wnioski i działać jak najlepiej dla swojego państwa, aby unikać błędów przeszłości.

Wyraźnie rozróżnia politykę od etyki. Etyka bowiem koncentruje się na pojęciach dobra i zła a w polityce nie ma miejsca na sentymenty. To cel uświęca środki. Trzeba skupiać się na skuteczności podejmowanych działań. Zasada maksymalizacji skuteczności.

Postrzeganie człowieka

Człowiek z natury jest istota złą. Jeżeli ma sposobność działania egoistycznie bez sankcji to zawsze będzie działał we własnym interesie nie bacząc na innych. Nawet gdyby w państwie tylko nieliczni byli źli to i tak trzeba kierować się przekonaniem, że większość jest zła bo niewielu złych ludzi wystarczy by obalić dobrych.

Życiem każdej jednostki rządzą:

1. Fortuna- czyli ślepy los, który może być dobry albo zły, determinuje on życie człowieka

2. Wirtu- czyli odwaga, aktywność, umiejętność radzenia sobie w określonych okolicznościach

Człowiek przeciwstawia wewnętrzne Wirtu zewnętrznej fortunie. Ze względu na to, że fortuna jest silniejsza nie mamy pewności, że osiągniemy to czego pragniemy. Ale jeśli będziemy bierni to fortuna będzie jeszcze silniej ingerować w nasze życie. Życie to nieustanna walka Wirtu z fortuną.

W tej doktrynie mamy do czynienia z powrotem do teorii dynamicznej jednostki rodem ze starożytności. Brak w tej filozofii chrześcijańskich uczuć- miłosierdzia, miłości do bliźniego. Założenie, że trzeba działać egoistycznie.

PAŃSTWO

Wszystkie formy rządów powstają z przypadku. Ludzie początkowo żyli rozproszeni. By radzić sobie z przeciwnościami losu łączą się w grupy a najsilniejszą jednostkę wybierają na przywódcę. Społeczeństwo powstaje w sposób naturalny ale sama władza wybierana jest konwencjonalnie. Państwo wynika z konieczności obrony przed przyroda i przed innymi ludźmi.

Prawo jest wtórne wobec państwa, nie ma odwołania do naturalnego porządku czy boskiego prawa. Prawo ludzie tworzą sobie sami i ma być ono dla nich użyteczne. Główna funkcja prawa jest rozwiązywanie konfliktów.

Wszystkie państwa powinny być albo republikami albo księstwami. Inne ustroje jak m. in. demokracja, oligarchia etc są formami niestabilnymi. Machiavelli gloryfikuje ustrój mieszany jako jego zdaniem najlepszy. Zasada tego ustroju jest nieustanny konflikt. Gwarantuje on, że żadna z grup nie przejmie władzy. W tej walce ścierają się interesy władcy, arystokracji i ludu.

Aby urzeczywistnić ten ustrój należy wytworzyć w społeczeństwie odpowiedniego ducha, odpowiednią świadomość, która jest jednowładztwo sprawowane przez księcia. Tymczasowa dyktatura jednostki, która ma przeprowadzić konieczne reformy. Gdy książę skończy swoją powinność odda władzę (odejście od republikanizmu przez Machiavelliego). Książę musi być jednocześnie uwielbiany i nienawidzony.

Tyrania racjonalna- książę działa motywowany interesem publicznym nigdy prywatnym. Wynagradza osoby mu wierne a opozycję eliminuje. Władca jest hojny i łagodny, tworzy prawo, którego sam przestrzega. Ale jeśli racja stanu wymaga wiarołomstwa może również łamać prawo, nie dotrzymywać obietnic, odbierać przywileje etc. (potwierdzenie zasady skuteczności rządzenia). Władza nie może być tylko siłowa ale także sprytna. Cel uświęca środki-motto władzy sprawowanej przez księcia.

Reformacja, poglądy Kalwina i Lutra-samemu!!

1. Doktryny reformacji

1. przyczyny reformacji:

• rozwój intelektualny przyczyną „odchodzenia” od sztywnych ram doktryny kościelnej

• nepotyzm i symonia (kupczenie godnościami kościelnymi) duchowieństwa przyczyną destrukcji moralnej, intelektualnej i duchowej kleru

• rozkład moralnych zasad społeczeństwa, w tym warstw uprzywilejowanych

• pojawienie się treści narodowych, będących przyczyną protestu przeciwko „ździerstwom” Kościoła i uległych mu władców

• krytyka nadmiernego materializmu kleru i warstw rządzących

• reformacja odkrywała również ostre konflikty społeczne

1. najwięksi reprezentanci ruchu reformacyjnego:

1. Marcin Luter: (1483-1546), zakonnik augustiański, doktor teologii (uniwersytet w Wittemberdze), w 1517 r. wystąpił przeciw sprzedaży odpustów – rozpoczynając tym samym reformację, zyskał poparcie książąt niektórych państw niemieckich, szlachty i mieszczaństwa.

• poglądy Lutra:

• nawiązywał do augustianizmu (katastrofizm ludzkiej natury)

• człowiek może zbliżyć się do Boga jedynie przez wiarę, a szczególnie przez czytanie Pisma Św.

• uważał, że tylko jemu przysługuje prawo interpretowania Pisma, miał poczucie własnej nieomylności (przełożył m.in. Biblię na język niemiecki) – autorytet kościoła zastępował autorytetem własnej osoby

• Kościół to związek wszystkich wierzących, na czele którego stoi Chrystus (Luter był jednak przeciwny nadmiernej demokratyzacji kościoła)

• uznawał pełną suwerenność organizacji państwowej (Kościół miałby być uzależniony od państwa)

• Luter popierał „katowską” (umoralniającą) funkcję państwa i silną pozycję władcy

• głosił totalne posłuszeństwo poddanych wobec władcy, nawet najbardziej okrutnego

• koncepcja Lutra wzmacniała niemiecki lojalizm wobec władzy państwowej, jednakże była ona przeszkodą zjednoczenia Niemiec

W swej koncepcji władzy Luter jednoznacznie głosił prymat władzy świeckiej nad duchowną. Władza świecka powinna się rozwijać i spełniać swe funkcje niezależnie od władzy duchowej, monarchowie bowiem otrzymali swoje uprawnienia z woli Bożej. W życiu społecznym należy podporządkowywać się – dla dobra społecznego – istniejącej władzy, tak długo, dopóki nie wejdzie ona w wyraźny i jawny konflikt z prawem boskim.

Zdaniem Lutra, jedynie państwo jest w stanie powstrzymać rozpowszechnianie się zła i zepsucia będącego następstwem grzechu. Stąd władza państwowa powinna nie tylko nadzorować zachowanie się zewnętrzne ludzi, godzące w interes państwa, ale także nie dopuszczać i karać za zachowanie naruszające boskie przykazania. Instytucja państwa jest konieczna do pohamowania antyspołecznej natury i skłonności człowieka.

Obowiązkiem państwa jest troska o moralny rozwój poddanych, umożliwienie poznania praw boskich, zapewnienia w społeczeństwie porządku i szacunku dla władzy. W państwie jedni muszą być wolnymi inni zaś podwładnymi.

1. Jan Kalwin: (1509-1564), teolog, prawnik i hellenista, był podobnie, jak Luter zakonnikiem augustiańskim.

• poglądy Kalwina:

• w jego teologii i polityce przeplatały się różne koncepcje (od augustianizmu, nauk Lutra, po ideologię reformacji zürychskiej – Ulryka Zwingliego)

• uważał, podobnie jak Luter, że ludzka natura jest z gruntu zła (zepsuta)

• głosił wszechmoc Boga, który jest suwerenem uczestniczącym w podejmowaniu państwowych decyzji

• państwo, jego zdaniem, jest instrumentem Boga – władcy państw są więc otoczeni bożym majestatem

• władza nie jest więc osobistym prawem monarchy, ani nie pochodzi od ludu

• absolutyzm i boskość to jedno i to samo

• Kalwin był przeciwny wszelkim rewolucjom (rewoltom), opór przeciw władcy, pisał, jest dopuszczalny tylko, jeżeli w państwie istnieją organy wyraźnie do tego celu stworzone (np. parlament), których zadaniem jest przeciwstawienie się złej władzy – sprzecznej z wolą bożą

• był niechętny monarchistycznej strukturze państwa (monarcha to człowiek, który boryka się z wszystkimi ludzkimi „problemami” i przywarami)

• równie ostro, jak Luter, występował przeciw nierozważnemu i chciwemu ludowi

• modelem Kalwina była oligarchiczna republika (np. Genewa pod jego rządami)

• uważał, w przeciwieństwie do Lutra, że Kościół to siła samoistna, zdolna do wykonywania zadań duszpasterskich, religijnych i sprawowania władzy ściśle politycznej i świeckiej (aparat kościelny organicznie związany z państwowym)

• kalwińska koncepcja „sklerykalizowała państwo” – prawo stanowione musi być zgodne z wartościami chrześcijańskimi

• Kościół kalwiński charakteryzował się dość istotnym demokratyzmem (np. konsystorze), ale obok tego brutalnym interwencjonalizmem we wszelkie sprawy społeczności (np. kontrole „moralności” społeczeństwa dokonywane przez kalwińskich duchownych, wysokie kary za łamanie dekalogu)

• Kalwin był bardzo nietolerancyjny (z jego przyczyny zginął na stosie radykalny teolog i wybitny lekarz hiszpański Michel Servét)

• obok głębokiego konserwatyzmu, kalwinizm reprezentował również postępowe wartości:

1. rehabilitował pracę i zysk z kapitału

2. bronił kredytu i zasad obrotu pieniężnego

3. głosił jednolitość (ale i surowość) norm prawa państwowego

4. umacniał mieszczański (komunalny) porządek prawny