Romantyzm
Periodyzacja:
- Polska: 1822 [Mickiewicz wydał I tom poezji] - 1863 (wybuch powstania styczniowego
- Europa: I poł. XIX w. – 1848
Nazwa:
- wywodzi się ją zarówno od przymiotnika “romantyczny”, jak i od rzeczownika “romans”
Pojęcia:
Orientalizm – zwrot ku tradycji, kulturze i sztuce Wschodu. W literaturze przejawiał się w zainteresowaniu twórców filozofią, egzotyką Wschodu. [A. Mickiewicz Sonety krymskie]
Ludowość – szczególna fascynacja kulturą, podaniami i pieśniami ludowymi, wiara w przesądy, w życie pozagrobowe, widma i zjawy. [Ballady i romanse, Dziady cz. II]
Prometeizm – postawa bohatera, przypominająca Prometeusza oraz Konrada z Dziadów cz. III. Cechy: buntownicza postawa, sprzeciw wobec Boga[bogów], cierpienie dla dobra ludzkości, poczucie własnej wyższości, dar poetycki.
Mesjanizm – termin pochodzi od słowa Mesjasz - Zbawiciel; przypisywanie jednostce lub całemu narodowi roli zbawczej [Dziady cz. III, Kordian, Nie-boska komedia]
Winkelriedyzm – termin pochodzi od nazwiska Arnolda Winkelrieda, gotowość do podjęcia walki o niepodległość narodu.[ Kordiana J. Słowackiego]
Prowidencjalizm – pogląd historiozoficzny sformułowany w filozofii św. Augustyna, wg którego losami świata, społeczeństw i jednostek kieruje bezustannie opatrzność boska. [Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia]
Wallenrodyzm – postawa bohatera romantycznego, który podejmuje walkę podstępną, skrytą, niehonorową i ratując ojczyznę dopuści się zdrady. [A. Mickiewicz Konrad Wallenrod]
Werteryzm – postawa romantyczna, charakteryzująca się pesymizmem, melancholią, przeświadczeniem jednostki o jej wyjątkowym osamotnieniu i niezrozumieniu przez otoczenie. [J.W. Goethe Cierpienia młodego Wertera]
Byronizm – postawa romantyczna, bohater byroniczny jest samotnikiem i indywidualistą, człowiekiem tajemniczym, o bogatym życiu wewnętrznym. [Byron Giaur]
Cechy ballady romantycznej
- ludowość, bohaterka wywodzi się z ludu, ludowa mentalność, a także prosty język
- synkretyzm rodzajowy
- irracjonalizm - wiara w życie pozagrobowe, duchy,
- obecność przyrody − jest tłem dla wszystkich wydarzeń, tajemnicza, groźna i niesamowita, tworzy groźny nastrój
- prymat uczucia nad rozumem
- tajemniczość
- fantastyczność
- epizodyczność budowy, akcja nie przypomina już klasycznej struktury przyczyn i skutków, luźna struktura
- synkretyzm konstrukcji , połączenie wielu form budowy
- obecność rozbudowanych fragmentów epickich i lirycznych (np. " Wielka Improwizacja" w III części "Dziadów")
- mistycyzm
- symbolizm (np. scena widzenia ks. Piotra)
- łączenie wątków fantastycznych i realistycznych
- zerwanie z zasadą 3 klasycznych jedności
- brak zasady decorum
- ludowość
- tajemniczość
Cechy eposu
- utwór rozpoczyna się inwokacją
- narrator jest wszechwiedzący i obiektywny
- podniosły, uroczysty styl
- opisuje ważny moment historyczny
- bohater zbiorowy
- wyst. porównania homeryckie
Utwory:
J.W. Goethe Cierpienia młodego Wertera
J.W. Goethe Faust
A. Mickiewicz Oda do młodości
- p. lir. przedst. ludzi starych [egoistów, zgorzkniałych i nieczułych] oraz młodych [służą idei równości i wolności, głoszą hasła jedności]
- siła młodych tkwi w chęci zmiany stosunków panujących na świecie
A. Mickiewicz Romantyczność
- Karusia rozmawia ze swoim zmarłym kochankiem
- dziewczyna obawia się zjawy, jednocześnie prosi, aby ukochany nie opuszczał jej
- dwa tematy: przeżycia dziewczyny i reakcja otoczenia
- nieszczęśliwa miłość, życie we własnym świecie, bunt przeciwko zastanej rzeczywistości, znamiona obłędu
A. Mickiewicz Lilije
- historię niewiernej żony
- kobieta, która zabiła swego męża, ma zamiar wyjść za brata zmarłego męża, lecz do ślubu nie dochodzi
A. Mickiewicz Sonety Krymskie
A. Mickiewicz Dziady IV
A. Mickiewicz Dziady III
A. Mickiewicz Dziady II
A. Mickiewicz Pan Tadeusz
- czasy dzieciństwa Mickiewicza na Litwie, upadek powstania listopadowego, ukazanie napoleońskiej przeszłości
- cechy szlachty: patriotyzm, szanowanie tradycji narodowych, samowola, awanturnictwo, duma, pycha, religijność
- obyczajowość bohaterów: staropolska gościnność, przechadzki, grzybobranie, obyczaje myśliwskie
J. Słowacki Hymn (Smutno mi, Boże...)
J. Słowacki Grób Agamemnona
- pojawia się wiele symboli związanych z kulturą starożytnej Grecji
- Słowacki ostro krytykuje szlachtę, która doprowadziła do upadku ojczyzny
- poeta konfrontuje postać polskiego szlachcica
J. Słowacki Kordian
Z. Krasiński Nie-boska komedia
C. K. Norwid Moja piosnka
- tonie elegijnym
- p. lir. wielokrotnie zwraca się do Boga
- głównym motywem wiersza jest wyznanie tęsknoty za ojczyzna