O stronie biernej

 

 

W dzisiejszym epizodzie chciałbym zająć się jednym z ważniejszych zagadnień gramatycznych, które wcześniej czy później trzeba opanować. Mianowicie chodzi o stronę bierna czasownika. Strona bierna w języku japońskim ma jednak trochę szersze znaczenie niż to, z jakim mamy do czynienia u nas. Biorąc pod uwagę fakt, iż w zdaniach można pomijać podmiot oraz inne oczywiste części zdania, to otrzymujemy narzędzie, które pozwala nam wyrazić dużo za pomocą minimalnej ilości słów.

Sposoby użycia strony biernej można zasadniczo podzielić na dwie grupy.

1. Użycie tożsame z występującym w języku polskim

2. Użycie, które w sposób pośredni wchodzi w interakcje z podmiotem.

Wszystko zostanie wyjaśnione już za chwile. Wpierw jednak o tym, w jaki sposób otrzymać formę bierna.

Tak jak prawie wszystkie konstrukcje, tak i strona bierna modyfikuje końcówkę czasownika. 

Aby wszystko dokładnie wytłumaczyć przypomnijmy sobie wpierw jak to dokładnie jest z czasownikami w japońskim i jaki związek ma z tym tablica hiragany.

Generalnie czasowniki dzielimy na dwie grupy plus kilka wyjątków. Jest to ten sam podział, z którym można się było spotkać w lekcji „wprowadzenie do czasowników”.

Ja jednak chce dołożyć do tego podziału pewna rzecz. Mianowicie podział na „bazy czasownikowe”. Podział ten jest ściśle związany z układem tablicy hiragany, w której występuje piec kolumn. Każdy dźwięk w danej kolumnie kończy się tak samo. Np. kolumna 3 to う, gdy popatrzymy na znaki znajdujące się bezpośrednio podうto zobaczymy, iż każdy „kończy się na u”. Podział na bazy opiera się na przyporządkowaniu kolejnym kolumną numerów i klasyfikowanie czasowników wg ostatniego znaku, hiragany jaki w nim występuje. Kolejne numery baz to odpowiednio kolumny:

 

あ - I

い - II

う - III

え - IV

お - V

 

Dla przykładu weźmy czasownik 話す. Jak widać forma słownikowa to nic innego jak „trzecia baza”. Jeśli teraz chcemy utworzyć formę uprzejmą, to należy zmienić bazę czasownika na druga i dopisać ます. Czyli: 話す->話->話+し->話し+ます

Podobnie będzie z przeczeniami. Czasownik z pierwszą bazą + ない

話す->話->話さ->話さ+ない

 

Generalnie podział ten, dla grupy I czasowników sprawdza się we wszystkich konstrukcjach gramatycznych. Jedyna uwaga dotyczy tu bazy pierwszej i czasowników zakończonych na う. W ich wypadku pierwsza baza to わ a nie jakby się miało wydawać あ.

言う->言います

言う->言わない

立つ->立ちます

立つ->立たない

 

W przypadku czasowników grupy II zmiana bazy nie następuje. Najczęściej wszelkie modyfikacje czasownika sprowadzają się do usunięcia końcowego る i wstawienia w jego miejsce pożądanej konstrukcji.

食べる->食べます

食べる->食べない

 

Patrząc na czasowniki w ten sposób myślę, że łatwiej i szybciej będzie się wam odmieniać je w stronie biernej. Oto jak to robimy:

Forma bierna dla czasowników grupy I powstaje poprzez zamianę „podstawowej bazy 3”, czyli formy słownikowej na bazę 1 i dodaniu れる. W skrócie:

Czasownik grupy I + 1 baza + れる

Np.

のむ->のまれる

言う->言われる

死ぬ->死なれる

行く->行かれる

 

Dla czasowników grupy II odcinamy る i dodajemy れる

食べる->食べられる

出る->出られる

見る->見られる

 

Przy okazji warto wspomnieć o tym, że dla czasowników grupy II forma bierna i forma potencjalna (o tym w przyszłości) wygląda identycznie. Rozróżnienie tego z czym mamy do czynienia wynika z kontekstu.

Dla wyjątków forma bierna wygląda tak:

する->される

来る->来られる(こられる) 

To tyle, jeśli chodzi o sama budowę. Teraz pora na znaczenie. Forma bierna odmienia się tak jak czasowniki grupy II. Można więc łączyć formę bierną z forma ciągłą, tworzyć czas przeszły, formę przeczącą itd. Wpierw, wspomniane na początku, pierwsze znaczenie formy biernej, czyli:

 

 

Użycie tożsame z występującym w języku polskim

 

Tak jak nazwa wskazuje będą to zdania, w których na podmiot działa bezpośrednio jakaś akcja. W japońskim będzie to wyglądać w ten sposób:

Podmiot +は+czynność jakiej podlega

Np.

ごはんは作られている (obiad jest przygotowywany)

 

Jeśli do zdania chcemy dołożyć sprawce czynności, to należy użyć w tym celu partykuły に

Np.

田中くんは先生に聞かれた (Tanaka został zapytany przez nauczyciela)

ケーキは山田さんに食べられた (Ciastko zostało zjedzone przez Pana Yamade)

Myślę, ze ta cześć jest dość jasna. Przejdźmy wiec od razu do zagadnienia drugiego, czyli:

 

 

Użycie, które w sposób pośredni wchodzi w interakcje z podmiotem

 

Sposób konstrukcji zdań jest dokładnie taki sam jak wcześniej. Ten trochę sztuczny podział ma jednak na celu uwypuklenie ważnej kwestii związanej ze stroną bierną w japońskim. Otóż ma ona szersze zastosowanie niż w języku polskim. Sposób użycia, jaki zostanie zaraz przedstawiony jest również spotykany w polskim, aczkolwiek nie tyczy się to wszystkich sytuacji.

O co więc tak właściwie chodzi? Otóż formy biernej używamy również, gdy mówimy o tym, że coś nam się wydarzyło, spotkała nas jakaś przygoda itd. Opisowo mówiąc nastąpiła jakaś akcja, która jest z nami bezpośrednio związana. Odbiorca tej akcji nie musimy być koniecznie my sami (może to być np. rzecz, która należy do nas)

Dobrym przykładem będzie zdanie: „złodziej ukradł mi portfel”. W polskim, najbliższe zdanie w formie biernej o podobnym znaczeniu to „mój portfel, został ukradziony przez złodzieja”. W języku japońskim jednak można w tej sytuacji skonstruować w pełni poprawne zdanie w stronie biernej, które odpowiada przykładowi wyjściowemu. Zgodnie z wcześniejszym objaśnieniem będzie to:

私はどろぼうにさいふをぬすまれた。

Jak widać zdania tego nie da się przetłumaczyć słowo w słowo bo wyjdą głupoty

Rozkład tego zdania wygląda tak:

私 – podmiot którego czynność w jakiś sposób dotyczy. Jednakże akacja nie jest wykonywana bezpośrednio na nim.

どろぼう – sprawca czynności

さいふ – bezpośredni przedmiot który podlega akcji

ぬすむ – czynność jaka jest wykonywana.

 

Oczywiście można to zdanie skrócić przez wyrzucenie rzeczy oczywistych. Jeśli więc pójdziecie na policję to uważajcie, aby nie zrobić „małej pomyłki”:

さいふをぬすみました – (ukradłem portfel)

さいふをぬすまれました – (ukradziono mi portfel)

Jak widać, w bardzo krotki sposób można przekazać w pełni zrozumiałą i kompletna informacje. Drugi przykład na krótkie zdanie w formie biernej.

 

Dialog po nieudanym występie:

―で、どうだった？(no i jak było?)

―わらわれたんだよ (zostałem wyśmiany)

 

Dla wprawy podaję jeszcze kilka zdań:

電車で誰かに足をふまれた (nadepnięto mi na nogę w pociągu)

そう言われなくても分かってるんだよ(nawet bez mówienia mi tego w ten sposób wiem o co chodzi)

先生にむしされた (zostałem zignorowany przez nauczyciela)

さくらさんは友達にだまされた(Sakura została oszukana przez przyjaciółkę)

 

Na koniec pozostawiam jeszcze jedno zdanie, które zalicza się do tego samego kręgu jednak może wydać się szczególnie dziwne. Oto one:

(私 は)ねこに死なれた(mój kotek umarł)

Dlaczego właśnie tak? A to dlatego, że forma bierna ma związek z podmiotem. Użycie formy biernej pokazuje, ze śmierć kotka to wydarzenie, które działa pośrednio na nas (w tym wypadku w sensie emocjonalnym).

Jeśli rozłożymy to zdanie, to otrzymamy dość dziwnie brzmiący, lecz dobrze oddający znaczenie opis:

Kot wykonał czynność. Tą czynnością była śmierć. Ta czynność miała wpływ na podmiot, czyli mnie.

W ten oto sposób przebrnęliśmy szczęśliwie przez to jakże ważne zagadnienie.

おつかれさまでし た！