Adam Karpiński „Renesans”

1. Renesansowa Europa

* Kultura Odrodzenia we Włoszech Jakub Burckhardt (1860) > wyodrębnienie renesansu jako ujętego w ramy czasowe okresu w dziejach kultury i literatury; wraz z epoką renesansu zaczyna się historia nowożytnej kultury europejskiej i dzieje nowoczesnego Europejczyka.

* W Polsce termin renesans i odrodzenie używane są wymiennie.

* Idea narodziła się w Italii > nowe spojrzenie na czas antyku, odkrywanie jej w inny sposób. Idea ponownego narodzenia europejskiej kultury. Waloryzacja przeszłości. Historia to obraz ułożony w porządku chronologicznych zdarzeń.

* Ocena wieków średnich (media aetas – pomiędzy, pośrodku) jako czasów upadku i barbarzyństwa, negatywny obraz kultury.

* Odradzanie się ludzkości (renovatio hominis) kojarzone z odkrywaniem antycznej przeszłości (renovatio antiquitatis).

* Akcentowanie osiągnięć sztuk plastycznych (malarstwa).

* Odradzanie się literatury za sprawą Francesca Petrarki (1304-74)> filolog, entuzjasta starożytności, autor pisanych w języku narodowych Pieśni do Laury.

* Początek renesansu to 2 poł. XIV w. We Włoszech otwiera go twórczość Petrarki i Giovannego Boccaccia (1313-75) > twórca Dekamerona.

* Apogeum w XV w.

* Kres renesansu to sacco di Roma (zdobycie i splądrowanie Rzymu przez wojska cesarza Karola V w 1527 r.).

* Przełom XV/XVI w. > renesans ogarnia kraje na północ od Alp.

* Humanizm (! Pojęcie stworzone dopiero w XIX w.) > odzyskiwanie wartości zawartych w pismach starożytnych (humanitas). Studia nad pismami starożytnymi (studia humanitatis) > w warunkach uniwersyteckich to termin odnoszący się do zespołu 5 wykładanych przedmiotów: gramatyki, retoryki, poetyki, historii i filozofii moralnej (awans tych przedmiotów, które w średniowieczu traktowano jako wstęp do wyższych studiów np. prawa, medycyny, teologii).

* Ideał człowieka to homo trium linguarum > mąż znający 3 języki (łacinę, grekę i hebrajski).

* Dominuje neoplatonizm.

* Godność człowieka (dignitas hominis) zajmuje centralne miejsce w refleksji antropologicznej.

* Humanizm oddziałuje przede wszystkim jako ruch filologiczny.

* Fascynacja nową starożytną łaciną > oczyszczanie literatury z form obcych starożytności za sprawą Poetyki Arystotelesa.

* Renesansowy klasycyzm > nurt w sztuce i literaturze, wiara w istnienie obiektywnego porządku świata i natury, będącym najlepszym z możliwych porządków, wiara w możliwość przeniknięcia przez człowieka tego porządku; harmonia źródłem i warunkiem piękna; zamiłowanie do elegancji i wdzięki, odpowiedniości i stosowności, jasność stylu oraz formy; zasada naśladowania natury i starożytnych mistrzów.

* Johannes Gutebnerg odkrywa druk (1455). Jako pierwsze odbija Biblię. Rozpowszechnienie pism, tekstów, książek. Rozwój piśmiennictwa w językach narodowych > wyodrębnia się model literatury: elitarnej (ruch humanistyczny) i egalitarnej (zakorzeniona w tradycji średniowiecza).

* Ezopy i Sowizdrzały w kręgu inspiracji kultury ludycznej, która rządziła się własnymi prawami.

* Świadomość kryzysu chrześcijańskiego świata. Przedstawicielem humanizmu chrześcijańskiego był Erazm z Rotterdamu > humanista, filolog, erudyta, autor Podręcznika żołnierza Chrystusowego (wykładającego zasady pobożności jako sztuki życia wewnętrznego), Pochwała Głupoty (konflikt z Kościołem), prekursor filologii biblijnej (publikuje krytyczne wydanie Nowego Testament).

* Reformacja to ruch religijny i intelektualny, zmierzający ku moralnej i doktrynalnej odnowie chrześcijaństwa. Kościół trapiony kryzysem kontra Marcin Luter, który oparł swoje tezy tylko na Piśmie Świętym.

* Ad fontes – powrót do źródeł.