Ochrona praw człowieka -wykład 8 października 2010r.
Dr Paweł Jaros
Są cztery systemy ochrony praw człowieka:
ONZ -Organy, Karta Praw Podstawowych
Rada Europy -Konwencja Praw Człowieka, Europejski Trybunał Praw człowieka w Strasburgu
Unia Europejska -Europejski Trybunał Sprawiedliwości z siedziba w Luksemburgu
Krajowy wewnętrzny system ochrony praw człowieka -System sądowy, RPO, RPD, TK, skarga do TK
Literatura:
Podręcznik przewodni:
T. Jasudowicz, B. Gronowska i inni, „Prawa człowieka i ich ochrona”. Toruń
2005,
Literatura uzupełniająca:
1. L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Wyd. Liber, Wydanie X, Warszawa 2006, s.83-117.
2. G. Michałowska, Ochrona praw człowieka w Radzie Europy i w Unii Europejskiej. Wydawnictwa Akademickie i profesjonalne Warszawa 2007,
3. B. Banaszak i inni, Systemy ochrony praw człowieka, Wyd. Zakamycze, Wydanie II, Warszawa 2005:
4. J. Barcz (red.), Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe.
5. L. Wiśniewski (red.), Wolności i prawa jednostki oraz ich gwarancje w praktyce. Warszawa 2006.
6. H. Bajorek-Ziaja, Skarga do ETPC oraz skarga do ETS. Wydawnictwo Prawnicze Warszawa 2006.
7. A. Świątkowski, Karta Praw Społecznych Rady Europy. Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2006
8. F. Jasiński, Karta Praw Podstawowych UE. Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2003.
9. M Dybowski, Prawa fundamentalne w orzecznictwie ETS. Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2007.
10. Jasudowicz T., Administracja wobec praw człowieka. Toruń 1997.
11. Świątkiewicz J., Rzecznik Praw Obywatelskich w polskim systemie prawnym, Warszawa 2001
12. Jaros J. P., Rzecznik Praw Dziecka. Ustawodawstwo i praktyka, Warszawa 2006;
13. Janina Hołda i inni „Prawa człowieka -zarys wykładu” (repetytorium). Wolters Kluwer Warszawa 2008
EGZAMIN: pisemny -test. Zerówka będzie!
Czym są prawa człowieka -istnieje wiele definicji na oznaczenie tego czym są prawa człowieka.
Prawa człowieka to prawa wrodzone wynikające z natury człowieka, z samego faktu bycia człowiekiem, zakotwiczone w człowieku, ale ich dawcą i stwórcą jest Bóg - definicja społecznej nauki kościoła
Definicja marksistowska -prof. A. Łopatka: Prawa człowieka to uprawnienie, które przysługuje każdemu człowiekowi (istocie ludzkiej) z tej tylko racji, że jest człowiekiem; są one niezbywalne i nie można ich odebrać. Każdy ma je w równym stopniu, a państwo powinno uznawać je i ochraniać, tak aby nikt ich nie naruszał; ich źródłem jest przyrodzona godność, ale prawa człowieka nie są nadprzyrodzone. Nie są też dane przez naturę, ponieważ są one przeciw naturze i ją ujarzmiają - są dorobkiem osiągnięć kultury, walką człowieka przeciwko powrotowi do warunków zwierzęcych. -A. Łopatka - opracowanie Konwencji o prawach dziecka
Hołda Joanna i Zbigniew - Prawa człowieka oznaczają doniosłe prawa, które służą jednostce według jakiejś koncepcji filozoficznej, odnoszącej się do jej pozycji w państwie, czy też służą jej w świetle norm prawa międzynarodowego, wewnątrzkrajowego lub ponadpaństwowego
Prof. Cezary Mik - W doktrynie prawa międzynarodowego pojęcie praw człowieka rozumiane jest jako sytuacyjnie rozwarstwione, naturalne i niezbywalne możności ludzkie, co do istoty indywidualne, lecz społecznie zdeterminowane, powszechne podmiotowe, przedmiotowo temporalnie, a częściowo także kulturowo konieczne i zawsze wynikające z przyrodzonej każdemu człowiekowi godności osobowej.
Ochrona praw człowieka -nauka o procedurach, środkach i instytucjach zapewniających człowiekowi korzystanie z jego praw i dochodzenie roszczeń na wypadek ich naruszenia.
Jak działają te prawa człowieka działają przede wszystkim:
wertykalnie (pionowo) w stosunkach między jednostką, a państwem, a czasami mówi się też, że działają
horyzontalnie -między jednostką, a jednostką lub jednostką a innym podmiotem, który nie jest organem państwowym (nie jest częścią aparatu państwa)
Cechy praw człowieka:
powszechność
niezbywalność
niepodzielność, integralność
wynikają z godności
ad. 1 powszechność
w znaczeniu podmiotowym bo przysługują każdemu człowiekowi
aspekt terytorialny -bo przysługują wszędzie, w każdym miejscu
aspekt czasowy (temporalny) -historycznie zawsze przysługiwały i zawsze będą przysługiwać. W starożytności może o nich nie mówiono, ale to nie znaczy, że ich nie było
przysługują człowiekowi na każdym etapie jego rozwoju. Nie ma znaczenia czy to jest embrion, płód czy noworodek, młodzieniec czy starzec -przysługują każdemu
ad. 2 niezbywalność
tych praw nie można się pozbyć, nikt ich nam nie może zabrać, ani nie możemy się ich zrzec.
ad. 3 niepodzielność, integralność
nie można pozbawić człowieka jednych praw kosztem innych praw.
ad. 4 wynikająca z godności osobowej człowieka
Rodzaje godności człowieka
osobowa -przysługuje jedynie człowiekowi, ale przysługująca każdemu człowiekowi bez wyjątku, w równiej mierze (jest niestopniowalna). Nie można powiedzieć, że ktoś ma więcej godności niż inny.
osobista -to też jest cecha ludzka, ale ona nawiązuje do poczucia własnej wartości i związana jest z osiągnięciami i uznaniem wyrażanym dla jego zasług, jego pracy czy dokonań -działa w relacjach wertykalnych i horyzontalnych.
osobowościowa -własna -oznacza cechę wewnętrzną, indywidualną określonej osoby i jest związana z jej wewnętrznym, własnym (autonomicznym) systemem wartości, którego swoim zachowaniem dana osoba przestrzega osiągając określony poziom. Pnie się coraz wyżej osiągając wyżyny na tym systemie wartości, który przyjęła.
Współczesne koncepcje praw człowieka
Rodzaje praw człowieka:
wolności i prawa osobiste
wolności i prawa polityczne
wolności i prawa społeczne
Wolności a prawa:
Wolność OD czegoś (np. od dymu papierosowego) i prawo DO czegoś (do pewnych zachowań).
Wolności (czasami zwane także prawami wolnościowymi) oraz prawa osobiste i polityczne (publiczne) określane są mianem praw pierwszej generacji, zaś wolności i prawa społeczne, ekonomiczne, kulturalne -praw drugiej generacji.
Wolność pociąga za sobą obowiązek państwa do nieintegracji w określoną sferę zachowań jednostki (jest więc tzw. prawem negatywnym). Natomiast prawo (osobiste, polityczne, społeczne etc.) oznacza po stronie państwa obowiązek określonego działania (jest prawem pozytywnym).
Natura takiego obowiązku państwa może być różna.
w przypadku praw politycznych polega on na zaspokojeniu konkretnego roszczenia jednostki,
w przypadku zaspokojenia prawa społecznych, ekonomicznych i kulturalnych sprowadza sie zaledwie do zobowiązania, aby organy państwowe podjęły określone działania na rzecz obywateli. Dlatego też prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne normowane są przepisami o charakterze programowym, nienakładającymi na państwo obowiązku pełnej, natychmiastowej realizacji.
Prawa człowieka pierwszej generacji -wolności i prawa osobiste, polityczne
Prawa człowieka drugiej generacji -wolności prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne
Prawa człowieka trzeciej generacji -wolności i prawa do pokoju, do dziedzictwa historycznego, do środowiska
Prawa człowieka czwartej generacji -wolności i prawa mniejszości narodowych, zbiorowości.
Prawa człowieka trzeciej i czwartej generacji są mocno kontrowersyjne, wzbudzają spory.
Generacja -pokolenie, jakiś czas. Związane jest z historią i kolejnością ich uznawania: najpierw były osobiste, potem polityczne, następnie społeczne, ekonomiczne czy kulturalne.
Prawa człowieka są UZNAWANE, a nie NADANE czy UCHWALONE. Można je odkryć i jedynie uznać -np. zapisać w konwencjach.
1