W5. Mowa i język
Uwaga: Zamieszczam tu jedynie:
-plan wykładu;
-informacje do 1 punktu planu.
Pozostałe informacje merytoryczne można znaleźć w podręczniku: W. Dobrołowicz, Psychologia wyższych procesów poznawczych (2006), str. 97-122
Plan: 1.Język a mowa
2.Język zwierząt, a język człowieka
3.Sygnały a symbole
4.Język a myślenie - problem wzajemnych relacji
Poglądy o tożsamości języka i myślenia
Poglądy o odrębności języka i myślenie
Stanowisko pośrednie
5.Funkcja reprezentatywna języka
Znaki
Znaczenie
Metafory
Znaczenie nazwy
6.Struktura języka
7.Generatywność i dynamika języka
8.O funkcji komunikacyjnej
8.1.Kompetencja komunikacyjna
Akty mowy .
Dyskurs
Schemat cybernetyczny
Zasady i cechy efektywnej komunikacji
Rodzaje komunikacji
Fragmenty: (A1, 2, 3)
Mowa i język to najsilniejsza strona człowieka jako gatunku. Tylko człowiek ma historię, kulturę.
1.Język a mowa
Mowa |
Język |
-Zdolność posługiwania się językiem. -Mowa jest jedna -To kompetencja językowa. |
-Czynności posługiwania się symbolami (znakami). -Języków jest wiele.
|
Język to system znaków, głównie dźwiękowych i reguł posługiwania sie nimi.
Mowa to konkretne akty używania znaków językowych przez człowieka. Inaczej mowa to zdolność posługiwania się językiem. Obecnie częściej używa się terminu kompetencja językowa zamiast mowa.
Teorię kompetencji językowej przedstawił N. Chomski. Istotną rolę odgrywa tu teoria gramatyki generatywno-transformacyjnej. Termin generatywny oznacza tu , że gramatyka opisuje reguły generowania , wytwarzania zdań owego języka . Termin transformacyjna odnosi się tu do pewnej części tych reguł, których istota polega na przetwarzaniu (przekształcaniu, transformacji) jednych form zdania w inne.
2.Język zwierząt, a język człowieka
Zwierzęta mają różnorodne sposoby porozumiewania się, wykorzystują każdy możliwy zmysł, gestykulację kończyn i postawy ciała, wysyłanie sygnałów zapachowych, rozmaite sygnały głosowe, elektryczne, zmianę pigmentacji skóry, a nawet tańce.
Washoe - Jest to pierwsza istota nie będąca człowiekiem, która wykazała umiarkowaną zdolność uczenia się symboli języka migowego i używania ich do komunikacji, w ramach eksperymentu naukowego na temat nauki zwierząt ludzkiego języka o nazwie "Projekt Washoe". Chociaż niektórzy uznają to za pierwszy przypadek nauki ludzkiego języka przez istotę inną niż człowiek, to twierdzenie jest zwykle przyjmowane bez poparcia świata naukowego.
Zwierzęta nie posługują się mową. Zwierzęta wielu gatunków wytworzyły, co prawda, skomplikowane systemy porozumiewania się, ale polegają one na wymianie sygnałów -głównie dźwiękowych, bez składni i gramatyki. Jeśli dysponuje się tylko sygnałami, nie można opowiadać o dawnych wydarzeniach ani o planach na przyszłość. Przez ponad 40 lat różni badacze bezskutecznie usiłowali nauczyć szympansy języka. Zwierzęta łatwo uczyły się słów i wykorzystywały je do przekazywania prawidłowych sygnałów, ale ich system porozumiewania się nie był w stanie objąć tego, co można przekazać wyłącznie za pomocą języka.
Między sygnałami, jakimi posługuje się szympans (lub jakiekolwiek inne zwierzę), a prawdziwym językiem istnieje ogromna przepaść. Lingwiści sądzili kiedyś, że zdołają być może znaleźć pośredni system porozumiewania się, badając języki najbardziej prymitywnych z żyjących dzisiaj plemion. Okazało się jednak, że wszystkie te plemiona mają bardzo złożone, w pełni ukształtowane języki.
3.Sygnały a symbole
-W przeszłości nadużywano pojęcia bodziec ("S")- W odniesieniu do bardziej złożonych procesów poznawczych pojęcie bodźca okazuje się niewystarczające, stąd coraz więcej wyróżnia się różnych rodzajów bodźców, { Jest bardzo dużo różnych definicji bodźca i ich rodzajów. Oto niektóre z nich: bodźce bezwarunkowe i warunkowe; bodźce dystalne (odległe) i proksymalne; bodźce specyficzne i niespecyficzne; bodźce podprogowe i nadprogowe; bodźce naturalne i sztuczne i wiele innych..} Obecnie występuje wyraźna tendencja używania terminu "znak".
W najbardziej ogólnym ujęciu znak, to: ślad, przejaw, wskaźnik, sygnał, symptom, symbol. W pojęciu znaku zakodowane jest znaczenie; znak zawsze coś oznacza, coś zastępuje.
-Znaki naturalne i konwencjonalne.
-Używa się różnych terminów na oznaczenie znaków: symptom, wskaźnik, znak ikoniczny, symbol, sygnał.
Symptom, to objaw czegoś, jakiechś zmian. Termin ten najczęściej używany jest w medycynie, gdzie na podstawie symptomów dokonuje sie diagnozy jednostek chorobowych.
Wskaźnik, to znak zbliżony do symptomu, który służy do oznaczania, identyfikowania, wskazywania .
Znaki ikoniczne i symbole. Znaki ikoniczne, to inaczej obrazowe. Słowo jest symbolem. Można nawet spotkać pogląd, że człowiek to animal symbolicum, gdyż w odróżnieniu od innych istot posługuje się symbolami. Symbol to przedmiot, który możemy spostrzegać zmysłowo, istniejący w przyrodzie lub wytworzony przez człowieka, który wywołuje u odbiorcy myśl o czymś innym niż ten przedmot, na przykład o idei, prawdzie, zasadzie itp. Przy tym więź między symbolem i ideą nie bazuje na prostym podobieństwie zewnętrznym jak to jest w przypadku znaków ikonicznych, ale na przykład na "podobieństwach" bardziej ukrytych. Na przykład na tym, że przedmiot ten posiada daną cechę w stopniu wybitnym. Na tej zasadzie lew jest symbolem siły, gdyż cecha ta występuje u niego w większym stopniu niż u innych zwierząt; gołąb jest symbolem pokoju, gdyż zaliczany jest do pokojowo nastawionych ptaków. Symbole tworzą ludzie, opierając się również na analogii, metaforze, metonimii i innych związkach.
Przykładami symboli mogą być słowa, emblematy, godła, herby, ordery, znaki matematyczne itp.
Przykładem znaku-symbolu może być logo.
4.Sygnał to znak, który pełni funkcję uruchamiającą reakcje czy czynności. Jest to bardzo ewidentne w przypadku zachowań reaktywnych.
Język ludzki jest zjawiskiem bardzo skomplikowanym i wielowymiarowym, ma swoją głęboką specyfikę. Różni specjaliści (np. socjolingwiści, neurolingwiści i in.) wymieniają różne jego właściwości.
Z punktu widzenia psychologów poznawczych istotne są następujące ogólne właściwości języka:
(1) jest ściśle związany z myśleniem;
(2) pełni ważne funkcje, a szczególnie:
-jest najdoskonalszym środkiem reprezentowania rzeczywistości,
-jest narzędziem komunikowania się;
(3) posługuje sie specyficznymi symbolami;
(4) ma specyficzną strukturę;
(5) jest generatywny i dynamiczny.