Hydrosfera

Hydrosfera - to wodna powłoka ziemi zasoby hydrosfery to: wszechocean; wody podziemne; bagna; rzeki; lodowce; lądolody; wilgoć glebowa oraz woda w atmosferze.

Wszechocean zawiera ok. 97% ogólnych zasobów wody na ziemi. Wody uwięzione w lodowcach i lądolodach ponad 2%, 1% to woda powierzchniowa na lądach, podziemne oraz woda w biosferze i atmosferze.

Wody hydrosfery są w ciągłym ruchu, zwanym obiegiem wody w przyrodzie.

Krążenie wody wywołane jest energią słoneczną i siłami grawitacji.

Procesy obiegu wody w przyrodzie:

-parowanie -kondensacja - opad

-wsiąkanie -spływ - parowanie

morze - część oceanu wyodrębniona od jego otwartych wód przez występy lądu, progi podwodne, łańcuchy wysp jak też otoczone lądami ( np. morze Sargassowe).

Biorąc pod uwagę położenie i sposób połączenia z oceanem morza dzielimy

-otwarte - szeroko połączone z oceanem np. Morze Północne

-przybrzeżne - oddzielone łańcuchami wysp np. M. Południowo chińskie

-międzywyspowe np. m. Celebes

-śródziemne :

-międzykontynentalne np. M. Śródziemne , m. Czerwone

-wewnątrzkontynentalne np. M. Bałtyckie, m. Czarne

Skład wody morskiej:

-chlorek sodu - zasolenie

-chlorek magnezu; siarczan magnezu, wapnia i potasu.

Średnie zasolenie wynosi 35?, największe 46?(strefa zwrotnikowa) m. Czerwone, Martwe, natomiast m. Bałtyckie 8?. Zasolenie maleje ze wzrostem szerokości geograficznej.

Średnia temp. Powierzchni oceanu 17,4°C , największe temp. Występują w strefie równikowej 28°C, najmniejsze -2°C. Temp. Spada wraz ze wzrostem szerokości geograficznej.

Typy ruchy wody morskiej:

-falowanie, pływy, prądy morskie.

Falowanie - uderzanie mas powietrza o powierzchnię wody 1-6 m max. Do 12 m.

Tsunami - fale powstające w wyniku ruchów tektonicznych.

Pływy- (przypływy i odpływy), wywołane są działalnością sił grawitacji. Największe pływy występują podczas pełni i nów, wtedy sumują się siły grawitacyjne słońca i księżyca. Najmniejsze pływy w czasie pierwszej i trzeciej fazy księżyca, największe w zatoce Fundy.

Prądy morskie - ogromne masy wody morskiej przemieszczające się poziomo.

Prądy zimne: -Oja-siwo, kanaryjski, kalifornijski, peruwiański, benguelski, zachodnio australijski, labradorski.

Prądy ciepłe: -zatokowy, kuro-siwo, północnorónikowy, gwinejski, mozambicki, północnoatlantycki.

Strefa nasycona -saturacji - woda, która zatrzymuje się na warstwie nieprzepuszczalnej, wypełnia pory i szczeliny w skałach.

Zwierciadło wody podziemnej - górna granica strefy nasyconej, która podlega wahaniom pod wpływem czynników atmosferycznych i poboru wody.

Strefa nawietrzna - występuje powyżej zwierciadła wody podziemnej część porów i szczelin wypełnia powietrzem, a część wilgoć glebowa.

Woda zaskórna - woda, która wypełnia wszystkie pory i szczeliny w płytkiej warstwie gruntu, występuje wtedy jeżeli przesiąkanie w głąb gruntu jest niemożliwe.

Wody gruntowe - warstwa wodonośna leży na większej głębokości

Źródło - naturalny wypływ wody podziemnej na powierzchnię terenu pod wpływem siły ciężkości i ciśnienia hydrostatycznego mogą dzielić się na : dolinne, przelewowe, warstwowe, szczelinowe.
Artezyjskie wody - wody znajdujące się pod warstwą skał nieprzepuszczalnych pod wpływem ukształtowania terenu (niecka), wykorzystuje się je gospodarczo
Wody krasowe - woda w skałach wapiennych i gipsowych, która dostaje się do spękań i szczelin powoduje rozpuszczanie skał
Wywierzyska - źródła bardzo obfite powstające w wyniku wypłynięcia wód krasowych na powierzchnie ziemi.
Woda mineralna - woda, w której 1 litr zawiera ponad 1 g substancji mineralnych.
Cieplice - termy - wody głębinowe wydostające się na powierzchnie i posiadające wyższą temp od średniej rocznej temp. Powietrza danej miejscowości.
Źródła mineralne:
-solanki - wody zawierające pow. 15g/1l rozpuszczonych soli
-szczawy - zawierają znaczną ilość bezwodnika węglowego, żelaza , wapnia, sodu.
-siarczany - zawierają znaczną ilość związków siarki.
-radoczynne - zawierają znaczna ilość pierwiastków promieniotwórczych.
Gejzery - źródła wrzącej wody okresowo wybuchające fontanną od kilku do 65m.
Cieki - wody pochodzące z opadów atm. , topniejących lodowców spływające w dół pod wpływem siły ciężkości.
Rzeki - tworzą się w wyniku połączenia potoków i strumieni, które powstają w wyniku połączenia się cieków, dzielą się:
-stałe, okresowe, epizodyczne.
System rzeczny - rzeki łączące się ze sobą i kończące się wspólnym ujściem do zbiornika wodnego.
Dorzecze - obszar na którym znajduje się system rzeczny.
Zlewisko - obszar, z którego wody wielu systemów rzecznych spływają do jednego zbiornika wodnego.
Najdłuższa rzeka świata to Nil 6671 km, największe dorzecze ma Amazonka 7180km2.
Klasyfikacja ustrojów rzeczn:
a) ustrój deszczowy - wahania stanów wód zależą od opadów w ciągu roku.:
-ustrój deszczowy-oceaniczny- równomierne opady przez cały rok powodują równomierne stałe zasilanie: Sekwana, Tamiza.
-ustrój deszczowy-monsunowy - bardzo duże wahania stanów wód wysokie przypadają na porę monsunu letniego(pora deszczowa) , minimalne związane są z monsunem zimowym (pora sucha) : Gangres,.
-ustrój deszczowy - międzyzwrotnikowy - duże wahania stanów wód, wysokie stany występują w okresie deszczów zenitalnych, susza powoduje wysychanie rzek: Północna Afryka, wnętrze Australii.
-ustrój deszczowy-równikowy - równomierne opady powodują równomierne zasilanie: Amazonka, Kongo.
b) ustrój lodowcowy - wahania związane z topnieniem lodowców w porze letniej: ren, Rodan.
c) ustrój śnieżny - wysokie stany wód w wyniku topnienia śniegu wiosną, a niskie jesienią : rzeki Syberii, Kanadyjskie.
d) ustrój złożony - wahania stanu wód są następstwem różnych sposobów zasilania np.
-ustrój deszczowo-śnieżny: Wisła, Odra.

erozja wgłębna - jest to wcinanie się rzeki w podłoże, występuje wtedy, gdy rzeka ma duży spadek.
podstawa erozyjna - granica przez którą rzeka nie może się dalej wciąć w podłoże jest to najczęściej poziom morza.
nurt - najszybszy prąd w rzece. Często płynie zakolami, powodując podmywanie brzegów.
Zakola rzeczne - meandry - łukowate wygięcie biegu rzeki powstaje przez nurt, który odkłada transportowany materiał skalny.
Erozja boczna - proces poszerzania dna dolin poprzez podmywanie brzegów i podcinanie zboczy.
Terasy rzeczne - schodkowate formy w dnie doliny, na jej zboczu, na wybrzeżu lub na stoku wzniesienia.
Mady - aluwialne gleby, które powstają w wyniku powodzi, osadzają c materiały skalne i organiczne substancje.
Delta - stożek napływowy powstały u ujścia rzeki do jeziora lub morza.
Ujście lejkowate - ujście rozszerzone i pogłębione wskutek przypływów i odpływów morskich, które wyprzątają materiał skalny.

Jezioro - naturalne zagłębienie lądu wypełnione wodą nie mające bezpośredniego połączenia z oceanem.
I. Jeziora powstałe w wyniku działania czynników wewnętrznych (andegoniczne)
1. jeziora tektoniczne - powstałe w wyniku ruchów skorupy ziemskiej w zapadliskach i rowach tektonicznych. Jezioro Bajkał, j. Miasa, tokdanika
2. Jeziora wulkaniczne - powstałe w kraterach wygasłych wulkanów wypełnione wodą pochodzenia atm. J. Albano, Jawa i na masywie centralnym.
II. Jeziora powstałe w wyniku działania czynników zewnętrznych (egzogeniczne)
1. Jeziora polodowcowe - powstałe na skutek akumulacyjnej i erozyjnej działalności lądolodów i lodowców górskich.
a)morenowe - wywołane nieregularnym nagromadzeniem osadów z urozmaiconą linią brzegową np. Śniardwy, Mamry.
b)Rynnowe - powstałe pod lodem lub przed jego czołem w bruzdach powstałych w wyniku erozji wód polodowcowych płynących pod ciśnieniem np. Gopło , Raduńskie.
c)Oczka - powstałe w skutek wytopienia się brył martwego lodu zagrzebanego w osadach lodowcowych np. obszar ostatnich zlodowaceń.
d)cyrkowe - osadzone w zagłębieniach powstających górach pod polem firnowym w wyniku erozji lodowcowej poruszającego się globu np. Wielki staw (jeziora tatrzańskie)
2.J eziora krasowe - powstają w zagłębieniach po zapadniętych jaskiniach wytworzonych przez wody podziemne w skałach wapiennych np. jeziora w krasie w Jugosławii , na Polesiu i J. Piaseczno.

3. Jeziora zakolowe (starorzecza)- powstały w opuszczonych meandrach będące częścią dawnego koryta rzeki J. Czerniakowskie w Warszawie.
4. Jeziora wydmowe - występują między wydmami np. na pograniczu Warty i Noteci.
5. Jeziora przybrzeżne - powstałe przez odcięcie mierzejami zatok np. J. Sarbsko, do tej grupy zalicza się jeziora powstałe wskutek podnoszenia się poziomu wód gruntowych związanego z podnoszeniem się poziomu morza np. J. Łebsko,J. Gardno, III. Jeziora tektoniczno lodowcowe - powstałe w zagłębieniach zlokalizowanych na skraju tarcz krystalicznych (Kanadyjskiej i Bałtyckiej), które zostały ograniczone pagórkami morenowymi z wodą pochodzącą z topniejącego lądolodu. J. Miszigan, J.Ernie J. Kuron J. Górne
IV. Reliktowe - powstałe w wyniku odcięcia części dawnych mórz od oceanów przez formy powierzchni ziemi wytworzone działaniem ruchów tektonicznych np. J. Kaspijskie J. Arabskie.
V. Jeziora kosmiczne - powstałe w wyniku wypełnienia wodą kraterów, powstałych po uderzeniach meteorytów.
Najgłębsze jezioro : Bajkał 1620m, Największe kaspijskie 371 tys. Km2
Klasyfikacja biologiczna jezior
1. Oligotrowiczne - jeziora młode(zawartość dużo tlenu, mało substancji organicznych, kolor niebieski)
2. Eutroficzne - dojrzałe - mała przezroczystość, dużo substancji mineralnych, silny rozwój życia organicznego, kolor: brunatno - zielony.
3. Dystroficzne - stare - mała zawartość tlenu, dominacja jednego typu roślinności, kolor : brunatny
Autor: Kamil Gulczuk

---