T Peiper
Komizm, dowcip, metafora
Konspekt
Wstęp
Bodźcem napisania artykułu poświęconego w. w. zagadnieniom staje się książka Irzykowskiego, którego teorie zwarte w poszczególnych rozdziałach „Walki o treść” stały się punktem wyjścia rozważań T. Peipera.
Walka o treść staje się przeglądem wszystkich idei literackich dziesięciolecia. Irzykowski klasyfikuje w przedmowie do swej ksiązki pewne miejsca jako „człony pośrednie” (fragmenty prywatne, których znaczenia trudno się domyślić). Nie koniecznie człony pośrednie lecz miejsca w których „poziom myśli opada poniżej tolerowanej wysokości” pozwalają wyłożyć Peiperowi jego własne idee.
II Rozwinięcie
Przedmiotem rozważań jest „Zdobnictwo w poezji' Irzykowskiego i jego ujęcie komizmu i śmieszności.
Na wstępie Peiper przywołuje teorie Lippsa ( o mechanice zajść psychicznych związanych ze śmiechem) , Lippsowi chodziło sprowadzenie przyczyn zewnętrznych do bodźców ilościowych. Peiper rozszerza tą teorię i poświęca się rozważaniom nad wielopostaciową naturą przyczyn zewnętrznych, zaznaczając jednocześnie że dociekania Lippsa nie mogą być interesujące z punktu widzenia literackiego
Kolejną teorią przywołaną przez Irzykowskiego jest teoria samego Peipera ( która wyjaśnia że śmieszność graniczy ze smutnością ) a jako argumenty podaje fakty psychologiczne
Nieszczęścia wywołują w człowieku śmiech bo wyzwalają w człowieku pierwotność
Śmiech jest reakcją pierwotniejszą niż współczucie
Próba przeprowadzenia eksperymentu: czy nieszczęście komediowe można uczynić źródłem wzruszeń
Idea Irzykowskiego o pokrewieństwie między metaforą i dowcipem( metaforze i dowcipie działają takie same sprężyny - mechanizmy psychiczne)
Zdanie o panu Iksińskim zostaje użyte w celu zobrazowania zagadnienia - nierealność połączenia i wynikająca z niego niedorzeczność może być już dowcipem
Zdanie to jest również metaforą ( zgodnie z wcześniejszym ujęciem metafory przez Peipera jako samowolne spokrewnianie pojęć i tworzenie związków pojęciowych którym w realnym świecie nic nie odpowiada)
Podsumowaniem staje się stwierdzenie Peipera że dowcip i metafora mają cechy wspólne jakimi są niezgodność ze światem realnym, z realnym przebiegiem spraw)
Początek metafory poetyckiej w pierwotnych wierzeniach
Ilustracja na przykładzie Iliady Homera ( Gniew Achillesa strącił wiele dusz do Hadesu) - metafora powstała z wiary pierwotnej w realne przenoszenie.(wierzenia religijne)
Słowa Mickiewicza (wierzenia rodzinne)
Stwierdzenie że metafora to „wierzenie przyjęte przez poezję dla jej celów”, które ma swoje pochodzenie w wierze religijnej i w wierze rodzinnej.
Nierealność będąca częścią zarówno dowcipu jak i metafory ma inne pochodzenia i inne działanie - zdanie podsumowujące
nz każdej nierealności powinno dać się utworzyć zarówno dowcip jak i przenośnie
jako przykład zostaje podana nierealność matematyczna (1+1 = 3) z której możemy stworzyć i dowcip i metaforę
Podsumowanie I części artykułu stwierdzeniem że koncepcja potraktowana przez Irzykowskiego z taką nonszalancją potwierdziła się sama
2) Rozważania poświęcone zagadnieniom zamieszczonym w Metaphoritis ( rozdział „Wali o treść) uznany przez Peipera za „poroniony”
a) Utworzenie przez Irzykowskiego skali dla wartościowania metafor (dodawał on do słowa milczenie różne przymiotniki i zbudował skale w oparciu o trafność powstałych połączeń)
przeprowadzenie eksperymentu przez Peipera mającego na celu wykazać niedorzeczność koncepcji Irzykowskiego ( Peiper użył zwrotu milczenie tyfusoidalne uznane przez Irzykowskiego za nonsens)
kreując odpowiednią sytuację do w. w. wyrażenia udowadnia swoją tezę „że nie ma takich 2 słów które by nie miały jakiejś sytuacji mogącej uzasadnić ich metaforyczne połączenie
nie można mówić o skali metafor bowiem istnieje coś takiego jak „chwilowość metafory”
b)Funkcje metafory i sposoby jej tworzenia
Metafora jest dla niektórych tylko dodatkiem, upiększeniem (tworzą utwór tak by powstały w nich dziurki na metafory)
Metaforyzacja zaś według Peipera to ciąg mowy
Zestawienie metafory i metaforyzacji mające na celu ukazanie różnic
Teza Peipera iż metaforyzacja to przetwarzanie przedmiotu w słowie
Błąd Irzykowskiego polega na tym ze on w „Metaphoritis” uważa metaforę za opisowy sposób poetycki, a przecież metafora nie jest nazwą więc nie może prowadzić do opisu
c) Następstwa jakie w wyobraźni czytelnika wywołuje różnica między mową metaforyczną a nie metaforyczna
Mowa metaforyczna wywołuje w wyobraźni „widzenie”
Fragment wiersza „Nogi” jest przykładem i zarazem potwierdzeniem założeń Peipera
Mowa metaforyczna powoduje że w wyobraźni czytelnika zarysowuje się obraz mamy też do czynienia ze „zrastaniem” się widzeń
d) Idea o „zrostach” i całościach koresponduje z ideami poetyckimi Peipera jak między innymi „układ rozkwitania” ( utwór powstaje właśnie ze „zrostów” z myśli po sobie następujących zrastających się ze sobą i tworzących jedną całość)
Utwór Peipera „Chorał robotników” zostaje tu użyty jako zobrazowanie owej tezy (utwór powstawał stopniowo właśnie na zasadzie zrastania się myśli autora w jedna całość)
Wniosek: Poemat rozkwitający stosuje się do psychologicznych kategorii poznania i podobne zjawisko zachodzi przy metaforyzacji, bowiem metaforyzacja też odpowiada pewnym procesom umysłowy tak jak odpowiada poemat rozkwitający
e) Metaforyzacja charakteryzuje poetę, mówi o jego sposobie patrzenia na rzeczy, o jego skłonnościach i upodobaniach (metaforyzacja jest sposobem wyrażania)
Irzykowski twierdzi że metaforyzacja jest popełnianiem tautologii
Peiper wskazuje że taki pogląd (zawarty właśnie w „Metaphoritis”) nie pozwala Irzykowskiemu zrozumieć nie tylko autora ale nawet działa
Jako przykład błędnego myślenia Irzykowskiego wskazuje jego tezę o Hamletowskiej metaforze będącej „urojeniem o skojarzeniach niepożądanych”
Peiper udowadnia że owa metafora Hamleta („sztylety w ustach mieć ale nie w sercu”) jest celowym zabiegiem Hamleta mającym mu ułatwić wyrażenie siebie i w istocie metafora ta pozwala nam sytuację Hamleta zrozumieć, nie może być więc mowy „urojeniu”
III Podsumowanie:
Błędy popełniane przez Irzykowskiego są wynikiem niedbałości, Peiper stwierdza że jeśli ta niedbałość jest wynikiem niedostatecznego zainteresowania dla rzeczy (metafora), to najwięcej na tym traci sama myśl autora.
Małgorzata Gieracka gr. G