21.Budowa i znaczenie chromosomów jako nośników informacji.
Chromosom - jest strukturą jądra komórkowego zbudowaną z kwasu deoksyrybonukleinowego (DNA), kwasów rybonukleinowych (RNA), białek histonowych i niehistonowych.
U organizmów prokariotycznych chromosom stanowi pojedyncza, kolista cząsteczka DNA natomiast u organizmów eukariotycznych liniowa cząsteczka DNA. W komórkach organizmów prokariotycznych i niektórych eukarotycznych (drożdże, pierwotniaki) wystepują również nieosłonięte, koliste cząsteczki DNA zwane plazmidami.
U organizmów eukariotycznych chromosomy z obu stron zakończone są powtarzające się sekwencją nukleotydów tworzących telomer. Skracanie telomerów podczas podziałów komórkowych być może prowadzi do starzenia się komórki.
Struktura chromosomu nie jest niezmienna, podlega bowiem zmianom czyli mutacjom, mutacje dotyczące chromosomów to aberracje chromosomowe lub genomowe.
Chromosomy dziela się na autosomy- zawiadujące dziedziczeniem cech nie sprzężonych z płcią oraz chromosomy płciowe - czyli alosomy lub heterosomy , których obecność przejawia się u konkretnej płci i w wielu przypadkach determinuje ją.
Liczba chromosomów może być różna, zazwyczaj od kilku do kilkudziesięciu par. 4 pary muszka owocowa ,20 par mysz ,23 pary u człowieka, 24 u szympansa , 39 u psa .
Chromosom w stadium metafazy mitotycznej zbudowany jest z 2 chromatyd połączonych centromerem. Centromer dzieli chromosom na ramię krótkie (p) i ramię długie (q). Część końcowa ramienia nazywana jest telomerem. Zależnie od położenia centromeru wyróżnia się 4 typy morfologiczne chromosomów: meta-, submeta-, akro-, i telocentryczny.
Niektóre chromosomy mają też przewężenie wtórne , określane jako obszar jąderkotwórczy-NOR.
Funkce chromosomu:
- przekazywanie zapisu genetycznego z komórki do komórki z jednej generacji do drugiej
- przekazywanie informacji genetycznej z DNA na mRNA a dalej na białko; jest to funkcja o charakterze biochemicznym , decydująca o przemianie materii.
Locus to miejsce na chromosomie gdzie zlokalizowany jest gen.
Typowe geny zawierają informacje o tym:
jak zbudować jakieś białko (tzn. w jakiej kolejności połączyć aminokwasy w ciągły łańcuch)
w jakich okolicznościach należy to białko tworzyć
z jaką intensywnością i przez jaki czas je wytwarzać
do jakiego przedziału komórki je przesyłać (np. do mitochondriów czy do wakuoli)
u organizmów tkankowych także informację o tym, w których tkankach dany produkt ma powstawać.