Układ pokarmowy

Układ ten obejmuje narządy przewodu pokarmowego służące do odżywiania organizmu. Odżywianie polega na pobieraniu pokarmu, jego trawieniu i wchłanianiu. Ma ono na celu zaopatrzenie organizmu w materiał budulcowy konieczny do wzrostu, odtwarzania zużytych elementów oraz dostarczenie materiału energetycznego niezbędnego do prowadzenia wszystkich procesów życiowych.

Przewód pokarmowy składa się z następujących części: jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego, jelita grubego, odbytnicy.

Ściana przewodu pokarmowego zbudowana jest z 3 warstw (od środka): błony śluzowej z tkanką podśluzową, błony mięśniowej i błony surowiczej. Błona surowicza, zw. otrzewną, stanowi „worek” wyścielający od wewnątrz ściany jamy brzusznej i miednicy małej (otrzewna ścienna). Pozostała część otrzewnej (otrzewna trzewna) pokrywa narządy zawarte w jamie brzusznej i miednicy małej. Błona ta oraz niewielka ilość płynu surowiczego przez nią produkowana umożliwia wzajemne przesuwanie się narządów jamy brzusznej.

Jama ustna jest miejscem, w którym pokarm podlega rozdrobnieniu, nawilżeniu przez ślinę oraz uformowaniu w kęsy. Kęsy za pośrednictwem języka przesuwane są do gardła, a stąd wędrują do przełyku.

Przełyk jest to elastyczny przewód o gładkich ścianach, zbudowanych z mięśni i wyścielony od wewnątrz błoną śluzową. Nie zachodzi w nim wchłanianie pokarmów. Kęs pokarmowy po połknięciu jest przesuwany do żołądka dzięki synchronicznym ruchom mięśniówki przełyku zw. falą perystaltyczną.

Żołądek stanowi najszerszą część przewodu pokarmowego o workowatym kształcie. Jego wielkość jest bardzo zmienna, a pojemność waha się od 1 do 3 l.

Gruczoły żołądka wydzielają śluz i sok żołądkowy, zawierający enzymy trawienne i kwas solny. Przy udziale enzymów odbywa się w żołądku trawienie białek. Kontynuowane jest także trawienie cukrów rozpoczęte w jamie ustnej.

Komórki okładzinowe żołądka wydzielają oprócz kwasu solnego tzw. czynnik wewnętrzny Castle'a, który wiąże się z witaminą B₁₂ i umożliwia jej wchłanianie w jelicie krętym.

Dwunastnica jest początkowym odcinkiem jelita cienkiego o długości 25-30 cm. W części zstępującej dwunastnicy znajduje się brodawka większa dwunastnicy, na której znajduje się ujście dróg trzustkowych i żółciowych. Wypełniający światło dwunastnicy sok dwunastnicy o odczynie słabo zasadowym zawiera enzymy trawiące węglowodany, białka i tłuszcze. Do dwunastnicy przez drogi żółciowe wątroba wydziela około 1,5 l żółci na dobę.

Jelito cienkie stanowi najdłuższą część przewodu pokarmowego, ciągnącą się od żołądka do jelita grubego. Składa się z dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego. Długość jelita cienkiego jest zmienna i wynosi od 2,5 do 11 m (przeciętnie 4-5 m). W jelicie odbywa się dalszy proces trawienia węglowodanów, tłuszczów i białka. Powierzchnię chłonną w jelicie zwiększają fałdy okrężne (brak ich w jelicie krętym i opuszce dwunastnicy) oraz kosmki jelitowe. Wchłanianie ułatwia skomplikowana czynność ruchowa jelita (perystaltyka).

Wątroba jest największym gruczołem ciała ludzkiego, leżącym tuż pod przeponą po prawej stronie jamy brzusznej. U dorosłego człowieka waga wątroby osiąga ok. 1500 g. Jest ona zbudowana prawie wyłącznie z komórek wątrobowych, czyli hepatocytów. Jest to narząd miękki, a jednocześnie kruchy i łatwo pękający przy silnym urazie.

Drogi żółciowe mają za zadanie odprowadzać żółć z komórek wątrobowych do dwunastnicy. Po połączeniu dopływów żółci z obu płatów wątroby przewody wątrobowe tworzą przewód żółciowy wspólny. W jego górnej części znajduje się pęcherzyk żółciowy.

Trzustka jest narządem gruczołowatym o budowie zrazikowatej. Wyróżnia się następujące części trzustki: głowę, trzon i ogon.

Jelito grube stanowi odcinek przewodu pokarmowego długości ok. 1,5 m ciągnący się od ujścia jelita cienkiego do odbytu. Dzieli się na: jelito ślepe (wraz z wyrostkiem robaczkowym), okrężnicę i odbytnicę. Okrężnica składa się z części wstępującej, poprzecznicy i części zstępującej. Zstępująca część okrężnicy przechodzi w okrężnicę esowatą — esicę. Esica zaś łączy się z odbytnicą.

---