Aron Guriewicz, Kategorie kultury średniowiecznej,
przeł. Józef Dancygier, Warszawa 1976.
Wstęp. „Obraz świata” człowieka średniowiecznego.
spaczone wyobrażenie na temat średniowiecza - niemal synonim wszelkiej ciemnoty.
ukształtowały się zalążki współczesnych narodowości europejskich.
dominują: żywoty świętych, w architekturze - katedry, obrazy religijne.
wiara w jedność wszechświata, brak zróżnicowania.
matematyka była językiem myśli estetycznej i sakralnej, symbole matematyczne = teologicz-ne.
ubóstwo interpretowano jako stanowo prawny podział społeczeństwa lub jako stan wybrany „biedacy Chrystusowi”.
polisemantyczność języka średniowiecznego.
2 modele świata: barbarzyński i późniejszy chrześcijański.
przedstawiony tu model kultury jest raczej postacią idealną, a nie odtworzeniem rzeczywisto-ści.
Czasowo-przestrzenne wyobrażenia średniowiecza.
przestrzeń trójwymiarowa, geometryczna, rozległa forma, która pozwala się dzielić na wy-mierne odcinki.
czas to czyste trwanie, nieodwracalna konsekwencja przepływania zdarzeń.
współcześnie czas jest bardzo wysoko ceniony, a przestrzeń się kurczy.
wzrost znaczenia ludności miejskiej w późnym średniowieczu stanowi przełom, od epoki bi-blijnej do epoki kupców (zmienia się rytm życia).
w starożytności, obok linearnego pojęcia czasu, dominował czas cykliczny, w renesansie jest już inaczej. Średniowiecze stanowi pewną wyrwę w wiedzy.
Makrokosmos i mikrokosmos.
dominował sposób widzenia świata właściwy rolnikowi, widział w przyrodzie integralną część siebie.
rzadkie kontakty między osadami, krajobraz leśny, rozbójnicy, dzikie zwierzęta, niebezpiecz-ne podróżowanie (rozbójnicy) i długotrwałe (stan dróg i środków lokomocji), ludność wiejska - karczowanie lasów, wypalanie.
uzależnienie barbarzyńców od przyrody, nie umieli oddzielić siebie od natury: świat oznacza-no elementami ciała: głowa - niebo, palce - gałęzie itp.
własność ziemi była cechą osoby władającej - imię + nazwa dworu w którym mieszka.
w średniowieczu mierzono przyrodę swoim ciałem, np. stopą, miara związana z określoną działką i z uprawiającym.
upersonifikowana Natura służebnicą Boga, „Wielkie skupisko symboli”, porządek świata (mu-zyka, polityka, sztuka, nauka), religijno-moralna interpretacja świata, teocentryczny obraz świata.
stosunek do przyrody jak do podmiotu, a nie przedmiotu.
świat jest dualistyczny, civitas Dei i civitas terrena (w kierunku diaboli).
mikro- i makrokosmos leżą u samych podstaw średniowiecznej symboliki.
porządek świata rozciągano też na politykę, państwo było organizmem, a obywatele jego członkami.
średniowieczni nie kontemplowali przyrody, bo byli skupieni na Bogu.
symbolem wszechświata była katedra .
osiągnięcie świętości pojmowano jako przejście przez drabinę 9 albo do nieba, albo do piekła
podwajanie świata przez symbole.
kosmos neoplatońskiego chrześcijaństwa jest zhierarchizowany i stopniowany.
„Cóż to jest…czas?”
w społeczeństwach agrarnych czas określano przeważnie zgodnie z rytmem pracy rolnika.
w świecie barbarzyńców ważny był kult przodków.
początkowo czas to ruch okrężny (powtarzalność), a nie linearne ukształtowanie; przeszłość odradzała się w człowieku.
czas rolniczy był w okresie chrześcijańskim czasem liturgicznym.
życie regulowano biciem dzwonów kościelnych.
doba podzielona na godziny dnia i nocy (różnie latem i zimą), instrumenty do mierzenia czasu pojawiają się po XIV w., zegary słoneczne, piaskowe lub wodne, przeważnie kalendarze rolni-cze.
historia jest historią starych feudalnych rodów i dynastii.
zainteresowanie dla chronologii (roczniki, chronografie…), „sens historii tkwi w odkrywaniu Boga”, cykliczność czasu - własność Boga, nie oszczędza się czasu wolnego, dla kupców czas jest miernikiem pracy, zegar mechaniczny pojawia się pod koniec XIII w., XIV/XV w. wie-że ratuszowe.
po zerwaniu z cyklicznością przeżywali czas jako proces eschatologiczny.
czas wektorowy, linearny, nieodwracalny.
czas antropologiczny, wg św. Augustyna to wewnętrzna rzeczywistość i tylko duch może jej doznawać.
św. Augustyn przekształcił pojęcie czasu w wewnętrzny stan człowieka, pesymizm z przemi-jania życia + optymizm z nadzieją na niebiańską szczęśliwość.
według Arystotelesa czas jest miarą ruchu.
Tomasz z Akwinu: zbawienie wieczne dokonuje się w toku procesu historycznego.
według Augustyna historia zna 6 epok: od Adama do potopu, do Abrahama, do Dawida, do niewoli babilońskiej, do narodzenia Chrystusa, do końca świata.
Podobnie w życiu człowieka: niemowlęctwo, dzieciństwo, wiek pacholęcy, młodość, dojrza-łość, starość.
strach przed końcem świata.
świat jest stabilny, nie postrzegano go w ruchu.
miasto - nowy stosunek do czasu, wymyka się on z rąk kleru, po raz pierwszy czas stał się całkowicie prostą linią.
Na prawie państwo stoi.
prawo zwyczajowe, określany status jednostki, stan idealny w przeszłości, prawa odwieczne (autorytet), niezmienne.
człowiek nie jest postawiony przed wyborem. Wystarczy, że stosuje się do zasad religii, pra-wa i etyki.
światem rządzi Bóg, ciałem dusza, a państwem władca.
dokument nabierał urzędowej mocy tylko poprzez magiczny obrzęd.
Średniowieczne wyobrażenie o bogactwie i pracy.
dla starożytnych praca była hańbą, np. Syzyfowa praca - kara, w chrześcijaństwie „kto nie pracuje, ten nie je”.
1. Dar wymaga odwzajemnienia.
u barbarzyńców brak podarków, tylko wymiana, złoto i srebro miało moc.
gościnność i hojność (nawet przesada), ważność uczty.
praca rodzi własność.
6. 2. Grzech chciwości.
chciwość ludzi doprowadziła do własności prywatnej - pierwsi ludzie nie znali pracy.
ubóstwo cnotą w chrześcijaństwie.
być pobożnym = być ubogim, kult biedaka, żebraka.
6. 3. „Służyć” i „rozdawać”.
u feudałów liczyła się hojność, im więcej poddanych, tym większa potęga.
6. 4. Praca - przekleństwo czy zbawienie?
bezczynność była złem, liczyła się praca ku chwale Boga, potępienie lichwiarstwa.
decydujący był cel, dla którego człowiek pracował, teologowie cenili aspekt wychowawczy.
nie dla bogactwa, ważność pracy umysłowej, praca stała się powołaniem pod koniec średnio-wiecza.
potem teologia pracy (Bóg był pierwszym robotnikiem).
pieniądze są złe, jeśli rodzą chciwość.
6. 5. Bóg i mamona.
konieczny handel w społeczeństwie.
potępienie lichwiarstwa.
Zakończenie. W poszukiwaniu osobowości człowieka
skoro regulującą zasadą średniowiecznego świata jest Bóg, to wszystkie jego części nabie-rają zabarwienia etycznego.
czas i przestrzeń są uświęcone.
prawo jest moralnie solidne, praca jest karą za grzech lub narzędziem zbawienia.
symbolizm i alegoryczność.
najbardziej znanym przykładem średniowiecznej mistyki liczb jest „Boska komedia” Dantego i liczby 3, 9, 33.
świat to napisana Boską ręką księga, w której każda istota jest słowem, pełnym ukrytego sen-su.
rola społeczna = powołanie.
ukierunkowanie na powszechność, typowość, uniwersalia, dekonkretyzację przeciwstawiało się uformowaniu jednostki, brak świadomości jednostki.
opracowała Dagmara Walczyk
1
3