Antropologia kulturowa

1. Antropologia kulturowa – cele, metody, nauki pokrewne:

Początkowo antropologia zajmowała się kulturą ludów niepiśmiennych.

Antropologia fizyczna:

Zajmuje się fizycznym zróżnicowaniem człowieka w przestrzeni i czasie. Na podstawie badań antropologia fizyczna pojawiła mniemanie, że z budową człowieka związana jest inteligencja i zdolności.

Etnografia:

Zajmuje się opisywaniem kultur grup pierwotnych (jednej konkretnej kultury).

Etnologia:

Nauka o grupach etnicznych

Antropologia kulturowa:

Nauka o człowieku z punktu widzenia reprezentanta przez niego kultury. Działy antropologii:

• Antropologia społeczności pierwotnych- plemiona, szczepy;

• Antropologia społeczności chłopskich

• Antropologia społeczności wiejskich

• Antropologia historyczna- zmienność kultury człowieka

Archeologia:

Dostarcza informacji o okresach rozwoju kultury, które nie pozostawiły dokumentów pisanych, ale świadectwa materialne (celowe i niecelowe wytwory ręki ludzkiej)

Lingwistyka:

Bada różnice i podobieństwa między kulturami pod względów języków.

Religioznawstwo:

Nauka o religiach, porównuje religie

Antropologia filozoficzna:

Nauka o człowieku (na zasadzie analizy abstrakcyjnej)

Cele i metody antropologii:

• Praktyczne:

• Uczy docenić wartości kulturowe rdzenne dla danego społeczne, dostosowane do jego warunków geograficznych i psychicznych, czyli do naturalnego środowiska kulturowego, mające wielkie znaczenie dla jego perspektyw społeczno- chronologicznych i politycznych;

• Teoretyczne:

• Poznanie kultur poszczególnych grup etnicznych;

• Odtworzenie historii kulturowej tych grup, ich migracji i powiązań kulturowych;

• Odkrycie praw rządzących rozwojem kultury ludzkiej;

1. Historia antropologii kulturowej – ludzie dzicy – ludzie cywilizowani; ewolucjonizm, historyzm, funkcjonalizm, strukturalizm:

• Ewolucjonizm – Taylor, Morgan – wszystkie kultury w miarę rozwoju osiągają ten sam poziom cywilizacji

  • Dzikość

  • Barbarzyństwo 3 fazy rozwoju

  • Cywilizacja

• Szkoła historyczna – historycyzm (każda grupa ma zdolności kulturotwórcze, istniała gdzieś grupa pierwotna - prakultura),

• Funkcjonalizm – R. Vrown, B. Maliniwski, oparty na badaniach terenowych; jakie SA funkcje i powiązania w danej kulturze

• Strukturalizm – Levi Strauss; zadania etnograficzne, gospodarcze, językowe itp. Interdyscyplinarne badania w celu poznania struktury kultur tradycyjnych

1. Podstawowe pojęcia z dziedziny kultury: natura-kultura, cywilizacja-kultura; szerokie i wąskie definiowanie pojęcia kultury; kategorie kultury; typy kultury (definiowane z różnych względów), elementy kultury (wartość, wzór, kanon, obyczaj, obrzęd, rytuał); systemy kultury (nauka, religia, sztuka):

Kultura:

„culture”- uprawiać, hodować. Pochodzi ze starożytnego Rzymu i wiąże się z praca człowieka na roli. Jest to złożony system pozwalający na dostosowanie się do warunków klimatycznych i geograficznych w sposób bardziej wydajny niż ewolucja biologiczna. To co nie naturalne to kultura, a to co niekulturalne to natura. Współcześnie człowiek funkcjonuje dzięki kulturze.

Kultura – pewien złożony system, pozwalający na dostosowywanie się do zróżnicowanych sytuacji klimatycznych, geograficznych, fizycznych itp. W sposób bardziej wydajny niż edukacja biologiczna.

Cyceron – kultura powstała w I wieku za czasów tego Cesara

18 wiek – kultura – życie duchowe, wewnętrzne, coś wyższego, przed zwierzęciem

Człowiek różni się od zwierzęcia tym, że stoi wyżej pod względem duchowym.

Człowiek jest na bardzo niskim poziomie biologicznego rozwoju edukacyjnego.

Cywilizacja – civius – obywatel – 18 wiek we Francji Cywilizacja i kultura to to samo.

Opozycja – natura vs kultura

Człowiek jest w stanie przetrwa w świecie, jeśli uczestniczy w kulturze. Inaczej nie da rady. Człowiek posiada instynkt do budowania kultury.

19/20 wiek – Teoria Zygmunta Freuda – Kultura jest źródłem cierpień – pomaga przetrwać w niesprzyjających warunkach a po drugie nakłada pewne ograniczenia toteż człowiek cierpi

Kultura tworzy normy związane z biologicznym funkcjonowaniem człowieka. Natura i kultura mają coś ze sobą wspólnego, Zwierzęta też tworzą kulturę, lecz człowiek używa swojej kultury w większym stopniu niż zwierzęta.

Kultura mierzy genetycznie przekazywane; biologicznie determinują człowieka do tworzenia kultury; miniaturowe jednostki informacji.

Kultura w wąskim rozumieniu:

• Sztuka;

• Religia;

• Wiedza;

Kultura w szerokim rozumieniu:

• Kultura jest zjawiskiem społecznym, czyli nie może jej analizować w oderwaniu od grupy społecznej (społeczeństwa). Nie istnieje poza grupą społeczną, kultura każdego społeczeństwa jest mocno zróżnicowana- nie ma jednolitego modelu kultury;

• Kultura jest zjawiskiem symbolicznym, tzn. jest uczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z pokolenia na pokolenia drogą tradycji i poprzez różne formy symboliczne (najważniejszą formą symboliczną jest język). Prawie wszystkie wytwory ludzkie mają charakter znakowy- ułatwiają komunikację między ludźmi (wyznaczającą zasady, normy przyjęte w danej grupie społecznej);

• Kultura jest rzeczywistością historyczną, tzn., że jest historycznie przekształcającą się rzeczywistością społeczną;

• Kultura ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka w celu zaspokojenia jego potrzeb;

• Kultura jest powiązaną całością (obowiązujący kanon)- każdy element pełni określoną funkcję w jej całości a rozpatrywany w izolacji nie ma znaczenia;

• Kultura jest zjawiskiem psychologicznym- odniesionym do jednostki, jednostkowym. Kultura jest faktem zarówno zbiorowym jak i jednostkowym, tzn. kultura jest bytem ponad osobowym, ale jest ostatecznym źródłem jest jednostka. Cały ponad jednostkowy byt oddziałuje na jednostkę.

Kultura a cywilizacja:

Kiedy mówimy o cywilizacji mamy do czynienia z postępem, a gdy mówimy o kulturze mamy do czynienia z rozwojem. Natura jest tym co samo rośnie i pod własnym wpływem się porusza. Kultura jest racjonalnym uzupełnieniem natury.

3 kategorie kultury rozumianej szeroko (te 3 kategorie to cywilizacja):

• Kultura duchowa- symboliczna;

• Kultura materialna;

• Kultura społeczna;

Typy kultury:

• Ze względu na gospodarowanie- myślistwa, rolnicza, zbieracka, przemysłowa;

• Ze względu na klasę społeczną- chłopska, szlachecka, mieszczańska;

• Ze względu na rodzaj działalności twórczej- literacka, muzyczna;

• Ze względu na religię- islam, chrześcijańska, judaistyczna;

• Ze względu na zasięg- elitarna, popularna, masowa;

Elementy kultury:

• Wartość – coś, do czego dążymy

  • Zastana – już istniejąca

  • Realizowane – rzeczywiście stosowane w życiu

  • Aktywizowane – modyfikujemy ich znaczenie np. piętno

• Wzory kultury – prawidłowości normy, charakteryzujące wszystko, co kulturowe; dąży do naśladowania np. rola społeczna, wygląd, zachowanie

• Kanon – norma, wyraźnie określona, naśladowana bardzo dokładnie

• Obyczaj – powszechnie przyjęty sposób postępowania,

  • Obrzęd – zespoły praktyk towarzyszące obyczajom np. inicjacyjne

  • Rytuał – zewnętrzna forma obrzędu, konkretne zachowanie

• Systemy kultury – nauka, religia, sztuka

1. Znaczenie środowiska geograficznego w kulturach:

• Sposób zdobywania pożywienia (dieta mięsna, polowanie na zwierzęta, zapotrzebowanie na mikro i makroelementy)

• Środki przemieszczania się (sanie, zaprzęgi)

• Odzież

• Przemysł garbarski (twarda lub miękka)

• Rozproszenie osad

• Pomigania

• Religia (wiara w demony wichru, śniegu, duchy zwierząt)

1. Związki kultury z systemem gospodarczym – zbieractwo, łowiectwo, rybołówstwo, pasterstwo, kopieniactwo, rolnictwo.

Pigmeje (ludy afrykańskie) nie są w stanie ocenić odległości po wyjściu z lasu. Nie znają pojęcia las, bo patrzą na to od środka

Kultura zbieracza:

• to takie ludy, które przez cały rok ma pod dostatkiem owoców, warzyw.

• W takiej kulturze nie może dużo dzieci, góra dwoje.

• Społeczeństwo przemieszczające się z powodu wyżywienia. Kobieta – przenoszenie dobytku, mężczyzna .

• Cubu – stwierdzili, że handel może być korzystny. Sprzedawali liony za garnki, włócznie. Stosują środki antykoncepcyjne (pochodzenia roślinnego).

• Rybołówstwo jak brak roślinności.

• Są to ludzie prymitywni.

Kultury łowiecko – zbierackie:

• Pigmeje:

• Sposoby polowania – krótkie łuki wygodniejsze do polowań w lesie – zatrute strzały

• Patrolokalność – rodzina zamieszkuje tam gdzie mieszkał mąż, jeśli z wioski od strony męża jakaś panna zgodzi się wyjść za mąż za mężczyznę z jej wioski.

Kultury rybacko – zbierackie:

• Sprawne łodzie (z pni drewna, w której mieszkają).

Ludy pasterskie (hodowla bydła, ludy koczownicze) Diuka z Afryki, Masajowie, Zilusi, Mongołwoie.

Kopieniactwo:

• Uprawa roli za pomocą narzędzi (kobieca rola)

Rolnictwo:

• Przy pomocy zwierząt zaprzęgowych (męska rola).

Kultury osiadłe:

• Bardziej rozwinięta religia (palenie zwłok i rozsypywanie popiołu). Pojawia się kult księżyca; od nowiu do pełni sadzenie roślin. Rządzą kobiety, bo to one uprawiają ziemię.

1. Systemy społeczne - pełna demokracja, system patriarchalny, wodzowski, oligarchia, teokracja i absolutyzm

Najbardziej typowe u ludzi pierwotnych:

1. Pełna demokracja – inna niż nasza dzisiejsza

Rządzą wszyscy obywatele. U nas musi być forma pośredniczenia (przedstawiciele), bo jest nas za dużo. Zbierają się razem i wybierają lub podejmują wspólnie decyzje. Jest możliwa dla małych kultur niemających problemów z egzystencją (np. zbieracze). Na przykład Pigmeje.

1. System patriarchalny –

Połączenie władzy świeckiej z religią. Np. hecarz w Japonii uważany za boga.

1. System wodzowski

W demokracji wtedy, kiedy dochodzi do wojny i wybierany jest wódz i on musi być zasłużonym strategiem i teoretykiem. Wodzem przeważnie był ten, który ogłaszał wyprawę wojenną. W niektórych plemionach istnieje wódz dziedziczny. Nie szedł na wyprawę wojenną jeśli nie uda się po zgodę żony

1. Oligarchia

2. Teokracja

Polaczenie arystokracji religii. Pewien rodzaj teokracji. Popularny w Tybecie. Państwo kościelne. Mnisi arystokratami. Połączenie władzy religijnej i światowej. Każdy mógłby być u władzy, jeżeli był mnichem

1. Absolutyzm

1. Rodzina - Trzy podstawowe typy rodziny - monogamiczna, poligamiczna, poliandryczna; lewirat; formy zawierania małżeństw; tabu w wyborze męża/żony.

Każda kultura ma jakąś pewną stałą strukturę związków płci przeciwnej

Małżeństwo monogamiczne – 1 kobieta i 1 mężczyzna na całe życie.

Rodzina poligamiczna – 1 mężczyzna i 3-4 kobiety

Rodzina poliandryczna – 1 kobieta i 3-4 mężczyzn

Jeżeli jest po równo mężczyzn i kobiet to monogamia może istnieć. Poligamia z kolei działa na zasadzie, że 1 mężczyzna zabiera innym facetom szansę na żeniaczkę. Popularna jest poligamia u Eskimosów. Poligamia występuje również, wtedy, kiedy mąż ma 1 żonę oraz kochankę. Taki układ jest przyjęty w Meksyku. Obie kobiety wiedzą o sobie. Dzieci też się znają. Podwójna rodzina poligamia zalegalizowana.

Mormoni – 1 mąż i 5 żon. Ta, która wychowuje jest matką a nie ta, co urodziła. Nie wejdzie do Raju ten, kto ma mniej niż 1 żonę.

Poligamia jest wymagana w celu podkreślenia statusu zamożności. Afryka. Wysoki status społeczny. Mężczyzna ma 10 żon, które na niego pracują a on sobie odpoczywa.

Lewirat – obowiązek poślubienia żony zmarłego brata (Eskimosi, Afrykanie). Umiera ojciec a jego syn ma obowiązek poślubienia wszystkie żony prócz matki.

Patrylokalność – małżeństwo zamieszkuje u rodziny mężą

Matrylokalność – małżeństwo zamieszkuje u rodziny żony

Kwestia dziedziczenia – mąż daje żonie łuk i strzały i od tej pory jest ojcem jej wszystkich dzieci.

Zawieranie małżeństw:

• Związane z religią (kościół)

• Niezwiązane z religią (urzędy)

Płacenie za żony:

Kobieta zabiera coś ze sobą do nowego domu (posag), żeby miała swój majątek, aby facet nie gadał, że dał jej wszystko. Również, dlatego, żeby mąż nie mógł łatwo pozbyć się żony, bo np. tracił majątek. Jest to pewna forma uniezależnienia się żony od męża. Żona kosztuje 24 prosiaczki. Więc za nim mąż będzie chciał ja pobić musi się dobrze zastanowić czy warto.

Małżeństwa:

• Egzogenne – wewnątrz

• Endogenne – zewnątrz

Nie można żenić się we własnej wiosce (wysoka władza i rody arystokratyczne). Mieszanie grup w celu uniknięcia wynaturzeń genetycznych.

1. Wychowanie młodzieży, obrzędy inicjacyjne

2. Prawo a religia i moralność, kary, własność.

3. Religia: Animizm, Fetyszyzm, Manizm, Totemizm, Monoteizm, Politeizm; Życie pozagrobowe; Dusza, kanibalizm, Kapłani, szaman

4. Magia i czary

5. Wiedza – wiedza teoretyczna i praktyczna, poziom wiedzy, wysoki vs. niski poziom wiedzy.

6. Sztuka i jej funkcje w kulturach tradycyjnych

7. Zderzenie kultur

8. Współczesne tendencje w rozwoju kultury