Temat :

OD SPEKULACJI W PEDAGOGICE DO PRAC TYPU BADAWCZEGO

1. Alternatywność jako wyzwanie cech współczesnej pedagogiki

Różne są tendencje w pedagogice, opierające się czasem na czysto badawczych argumentach jak i istnieją tendencje posługujące się dość nie konwencjonalnymi badaniami uważanymi często za niepraktyczne jak i mało wiarygodne ze względu na ich mało znaną i powszechną formę przeprowadzanych badań. Początek nie konwencjonalnemu podejściu do samego pojęcia pedagogiki jak i ich elementów czyli np. pojęcie dziecka, rodzica, lub rodziny stworzyła E. Key – która twierdziła, że największa doskonałość tkwi w dziecku, Stad też – „największa tajemnica wychowania polega na tym, ażeby nie wychowywać¹ Alternatywność możemy określić jednym pojęciem, jest to forma wychowania która odbiega od ogólni przyjętej formy wychowania. Pedagogika pragmatyczna jako jedna z alternatywnych form wychowania pojawiała się w Polsce wraz z rozwojem społeczeństwa o charakterze liberalno – demokratycznym, pedagogika ta zyskała także nazwę „nowego wychowania” najważniejsze były prawa dziecka , i tu można doszukiwać się elementów pajdocentryzmu gdzie to dziecko jest w centrum i ono jest najważniejsze w procesie wychowa, gdzie przysługują mu takie prawa jak: prawo do wolności do poszukiwań zamiast posługiwać się już stworzonymi wzorcami i już przygotowaną wiedzą , stwarzanie syatcji które nie krepują okazji do rozwoju.² Bardzo charakterystyczne jest diagnozowanie osiągnięć dziecka głownie przy wykorzystaniu technik obserwacyjnych, z zaniechaniem ocen ilościowych. Pewną blokadą dla alternatywności i nowości jest pewien skostniały system niektórych pedagogów, którzy nie dopuszczają do nowości, udogodnień. Nowe spojrzenie niektórych przerasta zamykając im oczy na nowe spojrzenie, uważając że tylko zasady które zostały im przekazane jako jedyny wzorzec. Często już nie tylko skostniałość wyznań pedagogicznych a, uwarunkowanie ustrojów politycznych, gdzie wszystko musiało być jednakowe i wszelkie przejawy „inności” były traktowanie jako wynaturzenia oraz działania opozycyjne i szkodliwe dla obecnego systemu politycznego. O ironio te systemy polityczne będące niejako przyczyną jednorodności systemu pedagogicznego były także powodem do tworzenia się nieformalnych sposobów edukacji niejako na przekór rządzącej władzy. Ich zamknięcie się na nowe formy edukacji czyni je niejako ekskluzywnymi, jednak dość ubogimi w swojej formie bo tam gdzie nie ma otwartości tam powstaje zacofanie edukacyjnie. Jednak mimo że nowe oznacza przeważnie lepsze to także i nowy ideał wychowania potrzebuje zmian.

Chodzi o odejście od

1. Pedagogiki urabiania do pedagogiki wyzwalania

2. Pedagogiki pewności do pedagogiki poszukiwania, alternatywnej

3. Od pedagogiki pompatycznej do pedagogiki dialogu, spotkania

4. Od dogmatyzmu do dynamizmu. ³

Pedagogika XX wieku musi posiadać w sobie element alternatywności to już jest nie tylko wyzwanie dla współczesnej pedagogiki a, konieczność bez której rozwój jest praktycznie nie możliwy, staje się pomału cechą rozpoznawalną i cechą charakteryzującą współczesne nurty pedagogiczne⁴ : okazuje się ze, jednym z najważniejszych powodów ich istnienia jest zazwyczaj racjonalne i spontaniczne odrzucenie tego, co dotychczas było dominujące i utrwalane w świdomości ludzkiej i co zostaje uznane za niecelowe lub niegodne kontynuowania

Alternatywna edukacja ma wpływ i to oczywisty na myślenie, oraz sposób pojmowania życia jako sposobu myslenia i pojmowania rzeczywistości, poszerza ona horyzonty pokazuje odmienne sposoby myślenia. Pedagogika pozbawiona konserwatyzmu i mająca elementy liberalizmu stawia pytania o przeszłość, o przyszłośc jak będzie wyglądało życie i przygotowując tym samym człowieka na nowości, oraz o teraźniejszość dając podstawy moralności, pojmowanie tego co jest dobre a co jest złe, tworząc kręgosłup moralny, i kształtując alternatywny dość często całkowicie inny, właśnie alternatywny sposób życia. Często to właśnie alternatywne sposoby edukacji stwarzają ludzi którzy wychodzą poza epokę w której żyją tworząc teorie które doceniane są dopiero gdy reszta społeczeństwa dojrzewa do danych konkluzji i wniosków.

Jak powinna wyglądać edukacja w dojrzałym społeczeństwie demokratycznym. Trendy pedagogiczne nie mogą ulegać zmianom gdy zmianie ulega ideologia państwa oraz syatcja polityczna podstawy muszą być trwałe, muszą wynikać z wartości ogólnoludzkich, wolności, miłości, społecznego postępu. Podstawową zasada dobrej alternatywnej i dojrzałej pedagogiki jest tolerancja która musi określać równość każdego człowieka bez względu na poglądy ani żadne przesłanki które mogły by dyskredytować jakiego kolwiek człowieka. Odmienność ma być bogactwem i powiększać dorobek kolturowi, jak i edukacyjny.

1. Zestawienie głównych założeń badań tradycyjnych i aktywizujących

Cechy dobrego badacza

- ciekawość szczegółu i zainteresowania syntezą

- ścisłości i swoboda

- sceptycyzm i optymizm

- bezstronność i odpowiedzialność

Badania są stosowane by poznać coś lub kogoś, często po to by zgłębić posiadaną już wiedze, lub odkryć coś całkowicie nowego. Wg Radlinskiej uważała ona właściwy wybór współpracowników to w nich opierała powodzenie lub jego brak. Podstawowym elementem badań musi być dokładność to ona pilnuje tego by wszystko było na swoim miejscu. Uczciwość naukowa której elementem jest to że nie powinniśmy przyjmować z góry założonej tezy za prawdziwą, badania mają to do siebie, że często dają zaskakujące tezy, oraz często zaskakujące rezultaty. Radlińska wszystko bardzo dobrze uszeregowała, ułożyła, nie pozostawiając miejsca na przypadek.

Klasyfikacja badań wg. Pilcha Łobockiego, Konarzewskiego:

Klasyfikacja wg T. Pilcha

Sondaż - jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz o zjawiskach społecznych, opiniach i poglądach

Monografia - to metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze lub jednorodne zjawiska społeczne, prowadząca do rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych

eksperyment - jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości wychowawczej

metoda indywidualnego przypadku - polega na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk

Klasyfikacja wg Łobockiego (to co u Pilcha jest techniką u Łobockiego jest metodą)

- obserwacja

- eksperyment

- testy

- socjometria

- ankieta

- wywiad i rozmowa

- analiza dokumentów

- arkusze, dzienniki obserwacji

Klasyfikacja Konarzewskiego

Pojęcie schematu badawczego – każde badanie można rozpatrywać na dwóch poziomach:

poziom koordynacji, czynności badacza (myślenie strategiczne), schemat

poziom konkretnych czynności (metody badawcze)

Schematy badawcze – rodzaje:

eksperyment

badania przeglądowe

etnografia

studium przypadku

badania porównawcze

Trzy metody wg. Konarzewskiego

- dobór próby

- metody zbierania danych

- metody analizy danych⁵

Badania w działaniu to studia nad społeczną sytuacją, w której znajduje się badacz, z zamiarem jej ulepszenia; ukierunkowane na poprawę jakości działania w jej obrębie

Istota badania w działaniu:

koncepcja stworzona przaz K. Lewina:

jest prowadzone przez tę samą osobę (osoby), która działa i podejmuje decyzje

zawsze odnosi się do zagadnień, pytań, które mają znaczenia dla badacza

ma zawsze swoje praktyczne konsekwencje

od działań praktycznych dochodzimy do uogólnień teoretycznych

łączy rolę badacza i praktyka

odbywa się przy większym lub mniejszym współudziale uczestników sytuacji, w której przebiega badanie

Nurty

nurt tradycyjny, techniczny – K. Lewin, J. Elliott - zmiana instytucji oraz poziomu profesjonalizmu jej personelu

nurt emancypacyjny – Carr, Kemmis - badanie to forma refleksyjnej działalności podjętej przez uczestników sytuacji społecznych)

Cechą badań w działaniu jest to, że zostawiają po sobie zmiany w środowisku, w którym je przeprowadzono. Dokonane zmiany sa trwałe.

Etapy:

identyfikacja problemu (np. zachowanie agresywne)

rekonesans badawczy – diagnoza (np. kto ofiara, rodzaje agresji, itp.)

sformułowanie planu działania (projekt – np. zmniejszania skali zjawiska)

wdrażanie jego poszczególnych etapów

monitorowanie i ewaluacja procesu wdrażania oraz uzyskanych rezultatów

Rodzaje badania w działaniu:

- cykliczne

- spiralne (wracanie do danego problemu)

- długotrwałe

- zbiorowe

Cechy badania w działaniu wg Kennis'a i Wilkinson'a:

- jest procesem społecznym

- związane z aktywnym uczestnictwem badacza

- odbywa się we współpracy z innymi ludźmi

- ma potencjał emancypacyjny (cel- udoskonalenie rzeczywistości)

- jest krytyczne

- jest refleksyjne, dialektyczne

Ograniczenia i możliwości:

- konieczność łączenia ról (trudno praktycznie być badaczem)

- bariera kompetencji (np. w Polsce)

- bariera mentalna (opór psychiczny)

- bariera kulturowa

- bariera organizacyjna (np. w warunkach Polskich)

Rola spekulacji w pedagogice

Pedagogika jako nauka stosunkowo młoda nauka posiada w sobie wiele innych nauk, socjologia, psychologia, etyka, filozofia… te nauki typowo humanistyczne, każda z nich posiada w sobie elementy spekulacji, pewnych niejasności które trzeba zbadać ocenić i wyciągnąć wnioski. Do czego to prowadzi… mówi się ze kołem napędowym rozwoju jest ciekawość, i formą ciekowości jest spekulacja, zasiana nuta niepewności przez podważenie pewnych z natury się wydających nie dyskusyjnych faktów daje możliwości odkrycia czegoś nowego. Natknięcia się na nowe fakty, może pozwolić odkryć zjawiska, czy to socjologiczne, czy psychologiczne. Tak samo jak alternatywne formy badań mogą wnieść coś nowego do badanego zjawiska, lub badanej osoby tak pewne formy spekulacji mogą pomóc natknąć się na coś całkowicie innego. Spekulacja jako myślenie nieopierające się na doświadczeniu lub oderwane od życia może mieć często błędne finały, wnioski mogą być nie prawdziwe, brak empirii w myśleniu i opieranie się na domniemaniach prowadzi bardzo często do zakasujących wniosków, lecz suma summarum to właśnie spekulowanie, przypadek i nie konwencjonalne, metody dawały największe odkrycia i doniosłe osiągnięcia

Prace przeglądowe

Prace przeglądowe stanowią postać prac naukowych na gruncie nauk przyrodniczych i medycznych, która jest swoistym uzupełnieniem prac badawczych jako formy podstawowej. Stanowią ogniwo między spekulacją a pracami typu badawczego. Bywa stosowana w niektórych naukach społecznych oraz dydaktyce. Dorobek piśmienniczy na jakiś temat staje się przedmiotem poszukiwań. Autor dokonuje krytycznej analizy tego piśmiennictwa przy przyjęciu przez siebie kryteriów. Ważne jest dostarczenie czytelnikowi informacji o pracach obrazujących wybrany problem, ułatwienie interpretacji zawartego w tych pracach dorobku a także zdobycie orientacji co do charakteru i poziomu badań nad tym problemem. Prace przeglądowe ułatwiają wgląd do literatury zagadnienia, niekiedy trudno dostępnej a także sprzyjają wyrobieniu sobie przez czytelnika własnego poglądu na dane zagadnienie. Stwarzają płaszczyznę do własnych interpretacji. Nie wszyscy jednak się z tym zgadzają albowiem zakładają, że pozostaje to w sprzeczności z zasadą obiektywizmu naukowego. Wartość prac przeglądowych zależy od wartości piśmiennictwa i wymaga względnej obfitości badań na dany temat, dobrych raportów i prac monograficznych⁶.

METODY BADAŃ HISTORYCZNO-PORÓWNAWCZYCH

Metody historyczne wymagają dobrej znajomości metodologii historii a także gruntownej umiejętności badania dokumentów historycznych oraz wykorzystywania źródeł historycznych. Praca badacza polega na rozpatrywaniu faktów badawczych, które miały miejsce w przeszłości a ich ślady pozostały przechowane w dokumentach. Proces badania sprowadza się do rejestrowania, analizowania i wyjaśniania faktów.

Według Jerzego Kmity (1973)⁷ wyróżniamy: wyjaśnienia przyczynowe, wyjaśnienia rozwojowo-genetyczne, wyjaśnienia funkcjonalno-genetyczne ,wyjaśnienia funkcjonalne.

Wyjaśnienie przyczynowe polega na poszukiwaniu przyczyn zmian a także rozwoju i wzrostu, bądź rozpadu i zaniku jednostek ,grup i zbiorowości oraz zbiorowości i idei.

Wyjaśnienia rozwojowo-genetyczne lub funkcjonalno –genetyczne charakteryzują się tym, że stwierdzają” zachodzenie jednej lub kilku serii wydarzeń lub procesów uporządkowanych czasowo w ramach każdej serii, przy czym proces lub wydarzenie A bezpośrednio poprzedzające w ramach danej serii wydarzenie lub proces B stanowi warunek niezbędny”) (Kmita 1973)⁸

Metody porównawcze mają na celu wykrywanie prawidłowości wspólnych dla systemów oświatowych w różnych krajach. Ideę tą rozwinął Pedro Rossello organizując za pośrednictwem Międzynarodowego Biura Wychowania w Genewie badania porównawcze nad rozwojem oświaty w ponad w 100 krajach⁹.

Drugi kierunek reprezentowany przez Michaela E.Salera i Isaaca L.Kandela¹⁰ zmierzał do wykrywania cech każdego systemu kształcenia do wydobywania z niego to co jest oryginalne, uwarunkowane przez jakiś zespół typowych dla danego okresu historycznego i dla danej sytuacji wychowawczej czynników,

Ostatni trzeci kierunek zmierza do odkrywania wewnętrznych cech poszczególnych systemów oświaty.

W badaniu porównawczym stosuje się co najmniej cztery kategorie czynności:

opisywanie badanych przedmiotów ,ich wyjaśnianie ,ich ocenianie (włączanie w system) oraz wyprowadzanie wniosków.

Opis badanego przedmiotu polega na doborze z punktu widzenia założonych celów ,na ich porządkowaniu, kiedy to eliminuje się dane nieistotne oraz na porządkowaniu według przyjętych zasad (Holmes1981)¹¹.

Wyjaśnianie faktów dydaktycznych jest odpowiedzią na pytanie dlaczego? {Ernst Nagel wyróżnił cztery główne odmiany wyjaśnień oparte na odrębnych schematach logicznych 1970).Modele te różnią się między sobą rodzajem związku, jaki zachodzi między założeniami wyjaśniającymi a faktem wyjaśnianym.

Model dedukcyjny- jest to typ ”wnioskowania dedukcyjnego ,w którym explicandum jest logicznie konieczną konsekwencją przesłanek wyjaśniających”^12.

Wyjaśnienia probabilistyczne nie zapewniają prawdziwości wyjaśnienia danego faktu lecz czynią je bardziej prawdopodobnym.

Wyjaśnienia funkcjonalne czyli teleologiczne polegają na „wskazaniu jednej lub wielu funkcji, jakie pewien element spełnia w zachowaniu lub realizacji pewnych cech systemu, do którego należy ,albo też opisaniu instrumentalnej roli działania w realizowaniu jakiegoś celu”¹³

Wyjaśnienia genetyczne mają na celu wyjaśnienie dlaczego jakiś przedmiot ma takie a nie inne cechy. Dokonuje się to przez porównanie stanu aktualnego z odpowiednimi stanami we wcześniejszych stadiach.

Ocenianie badanych przedmiotów polega na konfrontowaniu różnych systemów wychowawczych.

Wnioski z badań porównawczych przyjmują zwykle postać norm. Dzieli się na rzeczowe i emocjonalne bądź na nakazujące i zakazujące.

METODA OBSERWACJI

Metoda obserwacji to proces badawczy ,który sprowadza się do opisu, rejestracji, analizy i interpretacji obecnego stanu, struktury lub procesu. Obserwacja nie jest zwykłym patrzeniem na coś ale odkrywaniem, poszukiwaniem faktów, stosowanie ich do postawionego przed obserwacją celu czy zadania. Badacz w trakcie obserwacji dokonuje selekcji tego co ma obserwować. Ważne jest także to co badacz wie na temat rozwiązywanego problemu zanim do niego przystąpi. Wiedza ta może także odgrywać rolę negatywną ,gdy badacz sugeruje się własnymi hipotezami przeprowadza obserwacje nie dość dokładnie i nazywa się mianem ojcowskiego stosunku do własnej hipotezy.

Debold van Dalen¹⁴ wyodrębnił trzy rodzaje badań opisowych i podzielił je na:

badania przeglądowe, badania poszukujące związków, badania rozwojowe .

Obserwacja opiera się na spostrzeganiu bezpośrednim lub pośrednim. W spostrzeganiu bezpośrednim Hans Selye¹⁵ wyróżnia trzy składniki : spostrzeganie ,rozpoznanie i zamierzanie. Spostrzeganie pośrednie zachodzi wtedy gdy danego przedmiotu nie można poddać bezpośredniej obserwacji.

Przedmiotem takim mogą być postawy, dyspozycje, zdolności, uzdolnienia lub takie cechy jednostek i zbiorowości, jak uczciwość, altruizm , zdyscyplinowanie, integracja grupy, współdziałanie . Badacz posługuje się także wskaźnikami ,które są dostępne bezpośredniemu spostrzeganiu. Wyróżniamy tutaj zewnętrzne objawy zachowania, odpowiedzi na pytania, wypowiedzi ankietowe ,wykonane prace, wybór szkoły, wybór zawodu ,przeczytane książki itp. Wszystkie te wskaźniki mają bardziej charakter empiryczny niż właściwość ,którą określa. Ponadto wyróżnia się obserwację uczestniczącą, która zachodzi wtedy gdy obserwator sam bierze czynny udział w procesie dydaktycznym wpływając na jego przebieg. Słabą stroną obserwacji uczestniczącej jest uleganie badacza wpływom środowiska.

Wyróżniamy następujące czynności badawcze :

- sformułowanie celów badawczych opierające się na zbadaniu sytuacji i odnalezienie w niej tego ,co jest badaczowi wiadome i tego czego nie wie opierając się na literaturze lub doświadczeniach osób kompetentnych;

-wyłanianie i analiza zmiennych to druga kategoria czynności badawczych przy czym wyłanianie zmiennych polega na wyodrębnianiu tych właściwości, które określają dany przedmiot. Pojawiają się jako zmienne dwuwartościowe np. płeć gdzie są tylko dwie możliwości lub zmienne wielowartościowe np. waga ,wzrost poziom wykształcenia, osiągnięcia szkolne ,które przyjmują różne wartości dla różnych osób i uporządkowania na jakiejś skali;

-analizę zmiennych w przypadku badań nad procesem czy treścią kształcenia bardzo często tę zmienną stanowią jakieś zachodzące w uczniu zmiany czy to w sferze jego wiadomości i umiejętności czy w sferze emocjonalnej, czy w motoryce;

-przekształcanie problemów w łańcuch hipotez polega na poszukiwaniu przez badacza odpowiedzi którym stopniowo posługując się operacjami umysłowymi i gromadząc dodatkowe informacje nadaje coraz ściślejszą postać. W ten sposób stają się one hipotezami, które wytaczając drogę jego dalszym poszukiwaniom, uzyskują charakter hipotez roboczych;

-dobór technik i narzędzi badawczych zależny jest od doboru badań ,ich populacji i próby

Metody obserwacji posługują się różnymi technikami badawczymi np. obserwacją kliniczną, wywiadem, sondażem, studium przypadku czy analizą dokumentów. Narzędzia, jakie się stosuje w tych technikach są bardzo zróżnicowane. W tym do najbardziej popularnych należą kwestionariusze wywiadu oraz testy psychologiczne i dydaktyczne.

Określenie populacji i dóbr próby to czynniki zależne od celu badania ,problemów i hipotez badawczych. W tym celu uwzględnia się całą populację np. wszystkie dzieci w szkole. Może to być próba losowa uzyskana poprzez wylosowanie odpowiedniego odsetka osób badanych, przy czym optymalny dobór tego odsetka, obliczony za pomocą odpowiednich metod statystycznych pozwala orzekać o właściwościach całej populacji.

Badanie typu opisowego opiera się na obserwacji zachowań osób uczestniczących w danym procesie lub zdarzeniu a także dokumentów i warunków ,w jakim dane zjawiska przebiegają. ”Obserwacja jako metoda badania dydaktycznego polega na systematycznym i planowym rejestrowaniu ,analizie, interpretacji oddziaływań na wychowanka w toku kształcenia oraz jego zachowania pod wpływem tych oddziaływań bądź własnych wewnętrznych pobudek ,jak również warunków ,w których te procesy przebiegają, oraz zmian wychowankach dokonujących się pod wpływem tych warunków.”¹⁶

Obserwacja i samoobserwacja spełnia ważną rolę w działaniach typu innowacyjnego . Polegających na wprowadzeniu do procesu kształcenia nowych treści, nowych metod i środków dzięki którym powodują zmiany w działaniach dzieci i nauczycieli, ich motywacji i stosunku do pracy a nie tylko osiągnięciach.

---

1. „Człowiek w relacjach socjopedagogicznych”, Stanisław Kawula str. 87↩

2. „Człowiek w relacjach socjopedagogicznych”, Stanisław Kawula str. 100↩

3. „Człowiek w relacjach socjopedagogicznych”, Stanisław Kawula str. 92↩

4. „Człowiek w relacjach socjopedagogicznych”, Stanisław Kawula str. 94↩

5. http://metodologia-badan.wyklady.org/index.php?a=material&id=10 z dnia 29.11.2007↩

6. Wincenty Okoń ”Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1995, str 14↩

7. Wincenty Okoń ”Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1995, str 16↩

8. Wincenty Okoń ”Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1995, str 16↩

9. Wincenty Okoń ”Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1995, str 16↩

10. Wincenty Okoń ”Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1995, str 17↩

11. Wincenty Okoń ”Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1995, str 18↩

12. Wincenty Okoń ”Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1995, str 18↩

13. Wincenty Okoń ”Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1995, str 19↩

14. Wincenty Okoń ”Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1995, str 21↩

15. Wincenty Okoń ”Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1995, str 21↩

16. Wincenty Okoń ”Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1995, str 24↩