Nie sprawdza obecności!

EDUKACJA MIĘDZYKULTUROWA

Edukacja wielkokulturowa a międzykulturowa

Podmiot, przedmiot i cele

03.10.2013 r. – I wykład

Kultura:

• wyuczona / nie wrodzona / efekt socjalizacji

• zbiorowa / efekt społecznego uzgodnienia / consesnsus osiągnięty na poziomie społeczności / stereotyp

• system / wzajemne powiązania elementów / dążenie do homeostazy

Cechy kultury:

• jest wyuczona co oznacza, że jest efekem pocesu socjalizacji

• jest zbiorowa, kultura jest poza jednostką/człowiekiem

• kultura to system, jest zmienna, jeśli pozostanie pod tą samą nazwą

• kultura jest jak lodowiec,

Uwarunkowania kulturowe:

1) Kultura ... -

2) Artefakty behawioralne kultury - to ten typ zachowań człowieka, który przez niego uważany jest za normalny.

3) Artefakty językowe - to sposob nazywania klas, kategorii, rzeczy.

Gust – to doświadczenia z całego życia

Kultura gwarantuje poziom wartości społecznych.

17.10.2013 r. – II wykład

Skrót najważniejszych informacji z poprzednich zajęć:

Kultura rozumiana jako:

... Antropologicznym – oznacza analizę społecznego funkcjonowania w świecie społecznym.

... Dysprybucyjnym – na analizę jednostek, które funkcjonują w świecie społecznym.

• Na kulturę patrzymy przez artefakty kultury.

• Przedmiotem kultuty są wytwory człowieka.

Wielokulturowość:

Wielokulturowość to:

• Reakcja na pluralizm kulturowy (pluralizm kulturowy – to sytuacja społeczna, w której grupie mniejszościowej kultury uczestniczą w większościowym dominującym społeczeństwie, zachowując przy tym swoje kulturowe różnice, swoją tożsamość i odrębność od innych grup.

• Stan świadomości społeczeństwa i uznanie praw wszystkich członków społeczeństwa (niezależnie od przynależności kulturowej poszczególnych ludzi)

• Ludzie żyją przede wszystkim w społeczeństwach, społeczeństwo skoncentrowane jako byt poliyczny, w obrębie każdego społeczeństwa funkcjonuje wiele ...?. .

- w społe.. ?

-

Wielokulturowość – oznacza, że jest artefaktem kultury i to jak działa kultura. Zatem w innej kulturze ta sama rzeczywistość może być nazwana tym samym słowem.

Edukacja wielokulturowa jest realizowana od około lat 40 XX w., jest młodą dziedziną naukową.

SYMBOL + ZNACZENIE = ARTEFAKT KULTUROWY

Wielokulturowość nazywa się taką sytuacją społeczną ... ? ... umysłem coś, co nazywa się pluralizmem //??//

Pluralizm kulturowy – rozumiemy jako sytuację społeczną, w której grupy mniejszościowe kultury uczestniczą w większościowych grupach, dominujących w danym społeczeństwie zachowując przy tym swoje różnice kulturowe, swoją tożsamość i odrębność od innych grup; ludzie żyją obecnie w /? świecie?/ politycznym, żyją w /?/społ. budulcem społeczeństwa/?/ nie może istnieć poza kulturą. W obrębie każdego społeczeństwa istnieje wiele kulturowych zbiorowości. Układ wyciąga /p..// - status mniejszościowy.

Kultura większościowa nie jest określona liczbowo.

• Kultura większościowa bądź mniejszościowa jest związana przede wszystkich ze związaną władzą.

Władza to absolutne przekonanie, które jest podzielane przez wszystkich członków społeczeństwa, ale jednocześnie jako społeczeństwo dojrzeliśmy do tego, że nie jest naturalną rzeczą bytu zabezpieczanie ogniska domowego przez mężczyznę.

• Grupa większościowa - to ta sytuacja, której znaczenia ///kul/// są standardem społecznym

• Grupa mniejszościowa – to taka sytuacja, że kultura tej grupy jest postrzegana jako wariant, odmienność.

• Dążymy do zbudowania społeczeństwa wielokulturowego.

Pluralizm to sytuacja, w której obok siebie istnieją kultury A, B,C, D. Mogą stanowić bardzo różne zbiorowości ludzi, kultury.

• Trzeba i nie można uwartościować wartości w kulturze.

Może i nie powinna być poddawna ocenie. Np. nie można porównać co jest lepsze – jedzenie pałeczkami czy widelcem. Każda inna kultura może ... jako trzeci element – poszukiwania innego standardu, dopiero wtedy będzie inna ...

• Pluralizm kulturowy istniał od początku funkcjonowania człowieka.

• Pluralizm kulturowy to inaczej mnogość, wielość.

• Pluralizm kulturowy w kontekście społecznym – występuje wtedy, gdy porównujemy ...

• Pluralizm kulturowy – odwołujemy się do kanonu historycznego, j. łacińskiego. Reakcją na pluralizm kulturowy to był np. holokaust, segregacja rasowa.

• Czystki etniczne (np. wojna w byłej Jugosławii) Poprzez wielokulturowość jest to pewna obecnie w ramach kultury śródziemnomorskiej obowiązująca doktryna. Charakterystyczna cecha społeczeństw demokratycznych, które uważają różnorodność kulturową za swoje bogactwo.

WIELKOKULTUROWOSC JEST DOKTRYNĄ, to inaczej ideologia społeczna

Konsewencje społeczne wnioskujące z tego, że wielokulturowość to ideologia społeczna, to doktryna, coś do czego dążymy.

Pluralizm kult. w tym kontekście, oznacza, że:

- Po 1wsze: ??

- Po 2ie: jest zasadą demokratycznego społeczeństwa, istnieniem ............................społeczeństwa demokratycznego.

//?// być demokratyczni musimy przejąć zasadę wielokulturowości.

Praktyki społeczne wielokulturowości:

Obszary działań...:

• Polityka

• Życie kulturalne (religijne)

• Edukacja

• Pomoc społeczna

Działają na rzecz zasady obywatelstwa demokratycznego

J. Rex wyróżnia 7 obszarów edukacji wielokulturowej:

• Prawa polityczne i obywatelskie

• Programy, projekty, akcje równościowe

• Ośrodki do rozwiązywania problemów społecznych na tle różnicy kulturowej

• Niezależna działalność grup mniejszościowych

• Współpraca organów władzy i przedstawicieli mniejszości

• Kontakty kulturalne i religijne

• Edukacja

Obszary działań, przypadki, które można przyporządkować do wyżej wymienionych obszarów.

• Kultura jest dostępna człowiekowi poprzez artefakty kultury.

• Kształtując wielokulturowość jako zasadę społeczną, jako wielokulturowe kompetecje społeczne odwołujemy się do praktyk społecznych.

• Aktywność kulturalna w zakresie opery, i używane jej jako rozrywki to inna jakość niż np. udział w koncercie disco-polo. Oba dostarczają rozrywki i tego nie wartościujemy.

• Z perspektywy kulturalnej życie religijne to zachowanie kulturalne człowieka. Informują nas o sposobie wartościowania jakie wyznają jednostki i są artefaktami kultury. Z punktu widzenia praktyk ma być z zasady wielokulturowościowe bądź nie.

• Pomoc społeczna polega na tym, że istnieją społeczeństwa o tak małym potencjale, kapitale społecznym, że nie mają szans do przetrwania w normie społecznym bez pomocy, np. kultura Romska, która postrzegana jest jako margines.

24.10.2013 r. – III wykład

Efekt edukacyjny: budowanie świadomego społeczeństwa wielokulturowego

• Cel – świadomość społeczna (przeciętna, wypadkowa, statystyczna świadomość społeczna) dotycząca praw i obowiązków obywatelskich i standardów realcji międzyludzkich

• Przedmiot – polityka, ruchy obywatelskie, działalność społeczna

• Podmiot – zbiorowość – nie jednostka

Edukacja międzykulturowa:

• (definicja) to interdyscyplinarny proces, który sprzyja rozumieniu, akceptacji i empatii i konstruktywnym, harmonijnym stosunkom między ludźmi o odmiennych kulturach.

Interdyscyplinarny proces to: w edukacji międzykulturowej jest działaniem procesualnym, oznacza że w edukacji miedzykulturowej musi mijać pewien czas, co oznacza, iż posiada własną dynamikę.

Interdyscyplinarność – oznacza, że będą pochodzily z różnych dziedzin nauki – historii, socjologii, filozofii, literatury, szeroko rozumiana humanistyka i nauki ścisłe.

Rozumienie to proces intelektualny, który możemy opanować intelektualnie to, co się dzieje np. w meczecie potrafimy się dostosować do danej sytuacji.

Akceptacja - przyjęcie tej poznanej wiedzy do naszego systemu odpowiedzialności.

Empatia to włączenie akceptacji i rozumienia; to kompetencja która pozwala nam komunikować się z odmmiennością z jego punktu widzienia, potrafimy zmienić naszą perspektywę na dziejące się wydarzenia; potrafimy znaleźć część wspólną nie redukując różnicy.

Edukacja międzykulturowa poszukuje trzeciej wartości, o czym, czego jeszcze nie wiadomo, a jest efektem emocjonalno zachowaniowym rozumieniem empatii.

W literaturze znajdziemy 3 warunki:

1. Przygotowanie do dialogicznych interakcji:

Pozwala to uczącym się wszystkich pokoleń spojrzeć na odmienne kultury jako źródło wiedzy i bogactwa

Przygotowanie do dialogiczych interakcji – tutaj mamy na myśli, tą część ideologiczną edu. międzykulturowej, czyli budowanie woli, poszukiwanie w nich sensu i widzienie w nich jako ważnej wiedzy.

1. Potencjał kulturowy:

Owo przygotowanie do dialogicznych interakcji ma droga krytycznej refleksji prowadzić ku wzmocnieniu własnej tożsamości kulturowej

Potencjał kulturowy – jest to warunek pracy edukacji miedzykul, odwołuje sie do treści artefaktow kultury. W edukacji międzykulturowej działając na rzecz rozumienia, treścią jest rozumienie i interpretacja artefaktow kultury z różnych perspektyw kulturowych, w ten spósob działamy na rzecz wzrostu rozwoju kultury.

1. Tożsamość kulturowa:

Tożsamość kulturowa – jest bardzo isotnym czynnikiem, warunkiem pracy w przestrzeni edukacji kulturowej; nie jest celem, nie ksztaltujemy tozs. kul, lecz jest materiałem na którym pracujemy. Pluralizm i relacje międzykulturowe w społeczeństwie zwykle są uregulowane stosunkami wiekszości i mniejszości, wówczas tożsamość mniejszości w tym układzie stoi w asymilacji kult, jesli dochodzi do zm.

EDUKACJA MIEDZYKULTUROWA:

-

Jeżeli chodzi o formę pracy, czyli metodyke pracy edukacji międzykulturowej to wyłaniają się 3 warunki.

PO PRAWEJ STRONIE – Z PERSPEKTYWY SPOŁECZNEJ – model czynnościowy edukacji kulturowej, czyli stadia procesu edukacji międzykulturowej, które mają centryczny schemat (etnocentrzym...).

Natomiast PO LEWEJ – Z PERSPEKTYWY (..?..).

Aby edukacja międzykulturowa była skuteczna musi być skoncetrowana na potrzebach dziecka (uczącego się). (???) Po trzecie opiera się na edu... nikt nie jest ekspertem (???)

31.10.2013 r. – IV wykład

Obszary aktywności pedagogicznej:

2 wielkie prądy wpływające na człowieka:

• Socjalizacja - transmisja kultury z pokolenia odbywająca się poprzez kontakt społeczny (samoistnie).

• Wychowanie - świadomie zorganizowana transmisja w kulturze, w określonym kierunku, opracowana metodycznie (celowe).

Różnica jest wtedy, gdy uczący się pyta „dlaczego?”. Jeżeli nauczyciel lub rodzic nie zna odpowiedzi, wtedy dziecko się buntuje, bo nie chce robić czegoś, co jest bez sensu.

Jeżeli rodzic lub nauczyciel (N.) każe coś robić dziecku i wie dlaczego, to dziecko wie, że to wychowanie (świadome, intencjonalne) i wtedy często się zgadza na to, by to zrobić co N. każe.

Perspektywy Edukacji Międzykulturowej:

(Danuta Markowska)

Edukacja międzykulturowa działa na tożsamość kulturową jednostek.

Model swój-obcy

Model swój obcy

• Odmienny

• Interesujący

• Stymulujący/fascynujący

• Pomocny w zrozumieniu człowieka, otoczenia, świata

• Potrzebny

• Przyjaciel

07.10.2013 r. – V wykład

Obszary działania pedagogicznego odbywają sie w perspektywach:

1. Kontekstualność

2. Modyfikacja steoretypów i uprzedzeń

3. Treści kulturowe, czyli świadomosc artefaktu, która pozwala odpowiedzieć jednostce na pytanie: Kim jestem?

Jak pokazują nam współcześni badacze - człowiek jest opisywany jako osoba samotna, nieorientujaca się etycznie, ponieważ brak mu ?możliwości? do zachowań etycznych.

Model J. Cuminsa (1984)

Każda placówka ustala swój generalny cel pedagogiczny. Edukacja miedzykulturowa jeśli szuka swojego miejsca, to zawsze szuka swojego miejsca biorac pod uwagę cel pedagogiczny. Edu. miedzykulturowa nie ma ambicji.

Stałe obszary w procesie edukacji międzykulturowej

• Świadomość i rozpoznawanie własnej tożasamości kulturowej

• Nabywanie wiedzy w zakresie rozumienia podobieństw i różnic kulturowych

• Edukacja na rzecz zrozumienia problemów społecznych, u podstaw których leżą różnice kulturowe (analiza procesów komunikowania się i dystansów swój – obcy)

• Trening w poszukiwaniu twórczych rozwiązań w zakresie osobowych i społecznych stosunków społeczeństwa.

• Przejawianie pozytywnego stosunku do siebie i innych (społeczeństwo wielokulturowe)

Używając fotografii jako źródła

• Rozwieszamy fotografie pokazujące np. pracę ludzi (ludzie z różnych krajów, różnych ras i narodowości, wykonujący przeróżne zajęcia, różne sposoby modlitwy itp.

• Następnie zachęcamy uczniów by chodzili po klasie...

14.11.2013 r. – VI wykład

Porządek norm i wartości:

Jeżeli postawy otwarte będziemy rozumieć zbyt liberalnie to może to być zagrożeniem dla integracji tożsamości kulturowej. Tą integralność daje odczytywanie z perspektywy norm i wartości, ich specyficznego układu. Mówienie o stereotypach i uprzedzeniach jest bardzo ważnym zadaniem w edukacji międzyku, powinna być analizowania z perspektywy tożsamości.

W tym układzie stereotyp jest uogólniony i niesprawdzalny:

Stereotyp – nie prawdziwy, generowany; używamy po to, by moć z innymi grupami wejść w interakcje. Sterotyp neagtywny bardziej nas blokuje do kontaktów z innymi.

Interpretacja stereotypu jako zjawiska.

Studium przewartościowania własnej tożsamości – używania jest przez J do kontrolowania i budowania swojej tożsamości i modyfikowania tak, aby być kompatybilnym ze współczesnością.

Z operacjonalizacją ... spotykamy się wtedy gdy widzimy statystyki kogo Polacy lubią a kogo nie. Ten stereotyp nie wiele nam daje. To rozumienie pozwala używać diagnostycznie wypowiedzi i zachowań uczących się. Uważne słuchanie wypowiedzi innych odmienności dają nam informacje, stereotypie jako efekcie.

Źródła streotypów:

• źródła mitologiczne – jest poza czasem i poza miejscem

• przekaz historyczny

3 cechy stereotypu:

• Konikturalny – wywoływany wtedy, gdy jest potrzebny, nie istnieje obiektywnie, ujawia się w procesie komunikowania się.

• Nietrwały / zmienny - w czasie, przestrzeni, relacji.

• Zbiorowy / indywidualny – nieprzekładalność kategoriii, odmienne mechanizmy w relacji do kultury.

21.11.2013 r. – VII wykład

Stereotyp w kulturze

Kształtowanie postaw otwartych

• Zachowanie kulturowe - to taka czynność, która przypisywana jest dla danej grupy jako czynność normalna.

• Koncentrujemy się na własnej perspektywie tożsamościowej oceniając kogoś. Kontakt z innym jest czyniony zawsze z perspektywy własnej tożsamości kultury. Aby zmodyfikować własne myślenie steoretypowe, należy ... .

2 Typy stereotypów (analiza stereotypów jako konstrukt w teorii Borszańskiego):

• Stereotyp kulturowy – musi spełniać 3 warunki:

• Warunki empiryczności - wiedza jest czerpana z wielu źródeł);

• Bogaty w szczegóły - warunek ten jest wypełniony wtedy, gdy wiedzę o innych zgromadzimy nie poprzez docierane symbole tego innego, ale poprzez ciągi logiczne;

• Opisowy:

- musimy uwzględniać zachowanie tego innego, musimy wykazywać systemowość wyglądu;

- budowany na zasadzie obserwacji zachowań kulturowych;

- poddanych ocenie;

• Opis INNEGO poddany ocenie z perpsektywy własnej

• Stereotyp społeczny:

• Wyspekulowany, uogólniony, ubogi w szczegóły kulturowe

• Budowany na zasadzie dystansu etnicznego

• Silnie eksponuje emocje

• Postawa wobec INNEGO budowana z zasobów stereotypu

Pytanie testowe:

Mając taką def stereotypu, wybierz to, co jest najważniejsze aby móc zmodyfikować stereotyp.

• Postawa – to reakcja afektywna w stosunku do obiektu postawy.

• Reakcja afektywna – to reakcja...

28.11.2013 r. – VIII wykład

Postawy wobec innego:

• Tolerancja (każdy chce być tolerancyjny, ale nikt nie chce być tolerowany)

• Etnocentryzm (światopogląd według którego Inny jest zobowiązany spełniać nasze kulturowe standardy).

Filozofia / Psychologia

różnica kulturowa, nauki eksperymentalne

• Fenomenologia – nauka o rozważaniach umysłu

• Eksperyment – bada zjawiska i określonych warunkach

Kiedy mówimy o zbiorowym światopoglądzie to oznacza, że jest to świat kulturowy. Światopogląd jednostki wyraża indywidualny światopogląd tej osoby.

Standararyzm kulturowy mówi o tym, że przewidujemy że nasze myślenie, zachowanie i emocje są uniwersalne i są one również standardem dla innych zbiorowości.

Światopogląd etnocentryzmu buduje nam określoną treść zachowania, jakim jest tolerancja. Tolerancja pozostaje postawą pozytywną wobec innego.

Nacjonalizm

Nacjonalizm to taki konstrukt, który mówi o tym, że światopogląd narodowy kultury jednostki z którym się indentyfikuje jest uniwersalna dla wszytkich członków społeczeństwa w którym żyje. Tolerancja przejawia się w tym, że przejawia się koncpecja mniejszości narodowej.

• Relatywizm kulturowy (rozumieć Innego można tylko wtedy, gdy rozpozna się ich w kontekście ich kulturowych standardów)

Postawa dialogiczna – świdomość różnic kulturowych

Relatywizm moralny – obudowany tolerancją

Model Markowskiej

Proces rozwoju wrażliwości międzykulturowej – Model M. Benetta:

05.12.2013 r. – IX wykład

Budowanie postaw otwartych

Stadium	Postawa / Stereotyp	Kontakt komunikowanie się	Działania edukacyjne
Zaprzeczanie różnicom	Etnocentryczna / Kulturowy	Brak / grupowe	„Bezpieczne” działania uświadamiające: - wystawy, - koncerty, - prezentacje
Obrona przed różnicami	Etnocentryczna / społeczny Stereotypy / uprzedzenia	Izolowanie / grupowe	Działania skoncentrowane na podkreślenie wspólnoty pomimo różnic
Minimalizowanie różnic	Etnocentryczna / społeczny Uniwersalizm fizyczny Uniwersalizm transcendentny	Grupowy / indywidualne	Symulacje kulturowe, historie osobiste
Akceptacja różnic kulturowych	Dialogiczna / kulturowy Nadawanie wartości różnicom kulturowym	Grupowy / indywidualne	Budowanie kompetencji: - nacisk na szacunek, - komunikacja międzykulturowa
Adaptacja różnic kulturowych	Dialogiczna / kulturowy Pluralizm kulturowy	Indywidualny / indywidualnie	Stwarzanie możliwości
Integracja różnic kulturowych	Dialogiczna / kulturowy	Indywidualny / indywidualnie	Kompetencje: - umiejętność oceny stytuacji w realicji do kulturowych kontekstów - asertywność kulturowa

Stadium:

1. Zaprzeczanie różnicom

2. Obrona przed różnicami – róznica jest zauwazalna, lecz jest ona postrzegana w sposób negatywny. Różnicę uważamy za zagrażającą dla nas. Budują one układy społeczne, mające za zadnie obronić przed różnicą kulturową.

3. Minimalizowanie różnic – na tym etapie społeczność jest przygotowana, że różnice kulturowe istnieją w ich rzeczywistości, lecz jest nadal duża niechęć do nadawania znaczenia. Broni się w niej postawa etnocentryczna.

4. Akceptacja różnic kulturowych

5. Adaptacja różnic kulturowych

6. Integracja różnic kulturowych

Kontakt komunikowania się (C. Freineta):

• W każdej grupie dyskusje wyglądają inaczej – ta odmienność jest zidnywidualizowana, czyli nie można przewidzieć jak potoczy się dyskusja. Jego doświadczenie pozwala na przewidywanie tejże dyskusji. Zawsze jest coś uzgodnione i stwarza punkt wyjścia do dyskusji – jest to zawsze stałe dla grupy.

Postawa / stereotyp:

• Po pierwsze rozwijając swoją koncepcję - postawa etnocentryzmu i postawa etnorelatywizmu, wyróżniamy po 3 poziomy horyzontów interpretacji relacji z innym.

• Postawa generowana jest stereotypem.

• Pierwsze stadium (Freineta) kiedy rządzi tradycyjne zgenerowana postawa etyczna. Przy postawie etnocentrycznej zauważymy różnicę w odmienności zachowań kulturowych innych osób.

Dzialania edukacyjne (jest efektem):

• Jest dedykowana efektywnym działaniom edukacyjnym.

• Zaprzeczanie różnicom:

Bezpieczne działania uświadamiające – to tak skonstruowana metoda edukacja, w której informuje się o potencjalnej odmienności pokazując na obrazach rzeczy niematerialne niczego nie interptetując i tylko je nazywamy; mogą być np. koncerty i prezentacje, wystawy (o tematyce romskiej bądź innej kultury). Nie ma miejsca na żadne kontakty, a treścią przekazu są formy kulturowe.

• Obrona przed różnicami:

Działania edu. powinny być tak skonstruowane, aby pokazać jakie są wspólne podobieństwa kulturowe.

• W mimalizowaniu różnic:

Należy uruchomić postawę akceptacji.

• Akceptacja różnic kulturowych:

- Potrzebują doświadczeń kulturowych;

- Nacisk na szacunek wymaga debaty/dyskusje o tym, co można jeszcze zrobić, aby nikogo nie urazić.

• Adaptacja różnic kulturowych:

- Możemy stwarzać jednostkom możliwosć bycia kreatywnym w stosunku do innych kultur.

• Integracja różnic kulturowych:

- Działalność edukacyjna w tym stadium nie jest potrzebna.

12.12.2013 r. – X wykład

Kulturowe zróżnicowanie – Podlasie

Jak rozpoznać i zinterpretować różnice kulturowe?

Różnice kulturowe:

• Autochtoni versus emigranci

Autochtoniczną mniejszością na podlasiu jest mniejszość Białoruska, Ukraińska i Litwinów.

• Etniczne/narodowe/wyznaniowe różnice jako wyraz różnorodności

Sens społeczny zróżnicowania na Podlasiu.

• Pogranicze – specyfika zróżnicowań kulturowych

Pogranicze to problemy z pluralizmem regionu, uwartościawia to, co na pierwszy rzut oka wydaje się trudnością. Uwartościowany pozytywnie będzie wtedy, gdy zostanie ono ogólnie zaakceptowane.

Scytowie – ludy germańskie, na terenie podlasia w VI – VIII w. n. e.

Najwcześniejszymi mieszkańcami podlasia o Słowianie.

Grody – książe zakładał zamek, co oznaczało dla innych, że jego terytorium jest przez niego objęte.

Galiny - ludność mieszkająca na terytorium Suwałk, wymordowana.

Prusowie – przestali istnieć jako grupa etniczna. Wyniszczona przez Słowian.

Prof. Prsluczuk

Podlasie:

• Jako terytorium historyczne to z definicji jest to pogranicze, czyli ziemia, która nadaje jej cechę konstytucyjną (nadającą tożsamość), oznacza to, że przez wiele wieków ówczesne ludy konstruowały mozikę kulturową.

• Podlasie może być pograniczem i peryferium.

• Jako województwo to terytorium polityczne, powstało 1922(?) r. Należało do Wielkiego Księstwa Litewskiego.

• Etniczny Litwin to był Żmudzin.

• Podlasie to była ziemia pod lachami. Podlasie to była ziemia niczyja, w którym żyli lachanie, czyli zachodni słowianie. Wtedy żyli rusini i żmudzini.

• Osadnictwo rozpoczeło się w X w. i skończyło się w XIII w. Trzech książąt Rusi - Ród Halickich, Książęta Mazowieccy, Książęta Żmudcy.