1. Charakterystyka polskich map topograficznych (pojęcie mapy ogólnogeograficznej i topograficznej, przeznaczenie, treść, klasyfikacja ze względu na skalę, cechy map w układach 1942, 1965, GUGiK80, 1992).
MAPA OGÓLNOGEOGRAFICZNA mapa określonego obszaru powierzchni Ziemi z uwzględnieniem obiektów naturalnych i antropogenicznych przedstawionych z dokładnością i szczegółowością odpowiadającą skali mapy.
MAPA TOPOGRAFICZNA - mapa średnioskalowa, tj. mapa w przedziale skalowym przyjmowanym zazwyczaj od 1:10 000 do 1:300 000, o treści ogólnogeograficznej ze szczególnym uwzględnieniem obiektów topograficznych.
PRZEZNACZENIE MAP Mapy topograficzne przeznaczone są do zaspakajania różnorodnych potrzeb gospodarczych, a w szczególności: *wykonywania pomiarów i obliczeń geodezyjno-kartograficznych *sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego i ich realizacji, *rozwiązywania problemów naukowo-badawczych, *studiów nad terenem i oceny specyfiki terenu, *jako materiał podkładowy do opracowywania map tematycznych.
TREŚC MAP TOPOGRAFICZNYCH Treść map topograficznych stanowią:
1)osnowa matematyczna (siatka kartograficzna lub siatka kilometrowa, narożniki arkuszy), skala matematycznej i podziałka mapy oraz punkty osnowy geodezyjnej, [elementy osnowy i geodezyjnej]
2) osiedla,
3) obiekty przemysłowe, rolnicze i socjalno-kulturalne,
4) koleje i urządzenia z nimi związane
5) drogi i urządzenia z nimi związane;
6) wody i urządzenia z nimi związane,
7) roślinność, uprawy i grunty,
8) granice: państwa, jednostek administracyjnych, użytków itd.
9) rzeźba terenu,
10) opisy informacyjne związane z treścią mapy.
KLASYFIKACJA SKALI: *wielkoskalowe (1:5’000; 1:10’000) *średnioskalowe (1:25’000; 1:50’000; 1:100’000) *małoskalowe (1:200’000; 1:500’000)
2. Charakterystyka polskich map tematycznych (pojęcie, ujęcie treści - materiały podkładowe, krój, klasyfikacja z omówieniem grup, podstawowe cechy map hydrograficznych i sozologicznych).
Mapa tematyczna - mapa eksponująca jeden lub kilka wybranych elementów treści mapy ogólnogeograficznej, bądź określone zjawiska i procesy (łącznie z dynamiką zmian w czasie i przestrzeni) przyrodnicze, gospodarcze, społeczne.
Skale: 1:250-1:500’000
Z podkładu wynikają cechy map:
*skala *podstawy matematyczne *podział arkuszowy
Ogólne przeznaczenie – do celów gospodarczych: *zagospodarow. przestrz. *rozw. problemów naukowo-badawcz. *administr. i zarządz.
Mapy społ-gospod zawierają zagadnienia z zakresu: * zjawisk przyrodniczych * struktury zagosp. terenu * zagospodarowania – zjawiska społeczne
Mapy przyrodnicze ilustrują: *zasoby natural. *zjawiska fizjograf. *wzajemne powiązania między element. środow. przyrodn. *skutki działalności ludzkiej w zakresie przeobrażeń tego środowiska.
klasa: tematyczne zespół: społeczno-gospodarcze grupa: mapy gospodarcze
podgrupy: - mapa zasadnicza - podst. zagosp. terenu (ewid., nazw ulic, placów, osnów, zagosp. ter.) - uzbrojenia terenu - komunikacji (rodzaj nawierzchni ulic, organizacja ruchu, komunikacja miejska, sieć dróg publ. i szybkiego ruchu) - gospod. mieszkaniowej (intensywność zabudowy, rozmieszczenie typów budownictwa mieszkaniowego) - przemysłu (zakłady przemysł., zagosp. terenu przemysł.) - rolnictwa (glebowo-rolnicze, struktury władania gruntami) - usług (rozmieszcz. i charakt. usług, obiektów łączności, ochrony zdrowia)
klasa: tematyczne zespół: społeczno-gospodarcze grupa: mapy społecz - rozmieszcz. i migracje ludności, miejsca pracy, podgrupy - demograficzne (gęstość zaludn, rozmieszczenie ludności) - wybrane elem. socjalno-bytowe (rozmieszcz. miejsc pracy i struktury zawodowej) - patologii społecznych (narkomania, pijaństwo, choroby społeczne, wypadkowość, przestępczość)
klasa: tematyczne zespół: przyrodnicze grupa: fizjograficzne podgrupy: - geologiczne - rzeźby terenu (spadków terenu, warstwicowe) - hydrograficz. (zasobów wód powierzchn., gruntowych, podziem.) - klimatu (nasłonecznienia i lokalnych warunków wietrznych, wpływu obszarów leśnych i wodnych na warunki klimatu lokalnego) - glebowe (bonitacyjne, klasyfikacji gruntów, przyrodnicze) - szaty roślinnej (odporności siedliskowej, drzewostanowej) - świata zwierzęcego (rozmieszcz. i charakterystyki zwierząt dzikich)
klasa: tematyczne zespół: przyrodnicze grupa: sozologiczne podgrupy: - zagrożenie środowiska (zanieczyszcz. wód powierzch., podziem., powietrza, erozji, zniszczeń drzewostanu) - ochrony środowiska ( zasobów mineralnych, walorów florystycznych, obszarów rekultywowanych, czystego powietrza, wód i ciszy)
MAPA SOZOLOGICZNA 1. Przedstaw. stan środ. przyrod. oraz przyczyny i skutki przemian zachodz. w środ. pod wpł. procesów, przede wszystkim działal. człowieka, a także sposoby ochrony naturalnych wartości tego środ. 2. Skala - 1:50 000 3. Przeznacz.: jest opracowaniem, wyjaśniającym bud. geolog. kraju z uwzgl. stratygrafii, petrografii, tektoniki i genezy utworów. 4. Treść mapy: *formy ochrony środ. *degradacja komponentów środ, *przeciwdziałanie degradacji środ, *rekultywacja środ, *nieużytki, *oznaczenia uzupełniające. 5. Powst. w wyniku zdjęcia geologicznego w skali 1:25 000, obejmuj. polowe prace dokumentach. oraz wiercenia badawcze i pom. geofiz., prace i badania kameralne i laboratoryjne.
Efektem końcowym jest geolog. opracow., w skład którego wchodzą: autorski czystorys m. geolog., podstawowej w skali 1:25000, przekroje geologiczne, tekst objaśniający oraz szkice tematyczne.
MAPA HYDROGRAFICZNA
1. Przedst. warunki obiegu wody w powiązaniu ze środow. przyrodn., jego zainwestowaniem i przekształceniem. Powstaje na podkładzie mapy topograf., na którą nanoszone są wyniki kartowania terenowego zjawisk i obiektów wodnych, przepuszczalności gruntów oraz inf. związane z gospod. zasobami wodnymi, oceny jakości wody, a także dane sieci monitoringu hydrosfery. 2. Skala - 1:50 000
3. Przeznaczenie - rozwiązywanie zagadnień społeczno-gospod.: – zaopatrzenie w wodę, – projektow. lokalizacji osiedli, inwestycji przem., hydroenergetyczn i wodnomelioracyjnych, – opracowanie planów zagospodarowania przestrzennego, – zabezpieczenie przed powodzią, względnie jej skutkami, – inne zagadnienia związane z gospodarką wodną. Ponadto jest materiałem do prac badawczych z dziedziny nauk o środow. przyrodn. i stanowi dok. do rejestracji zmian zjawisk wodnych i procesów hydrologicz. odpowiadający mapom topog. w tej skali. 4. Ukł. współrz. - Dla mapy przyjmuje się układ współrz. „1992”. 5. Podział arkuszowy - Podział na arkusze oraz system oznaczania godłami arkuszy tej mapy jest taki, jak mapy topograficznej w tej skali. Przyjmuje się jednolity format arkuszy mapy, wraz z opisem pozaramkowym po obcięciu: 525×480 mm. 6. Treść mapy: - topograf. działy wodne -wody powierzch. -wypływy wód podzie. - wody podziem. pierwszego poziomu - przepuszczalność gruntów ‑ zjawiska i obiekty gospodarki wodnej - p-kty hydrometryczne pomiarów stacjonarnych. Każdy z tych elem. jest reprezentowa. za pomocą znak. umown. 7. Metryka - Dla każdego arkusza mapy hydrog. jest zakładana, prowadzona i wypełniana sukcesywnie w toku kolejnych etapów opracow. danego arkusza, a w sprawozd. z wykonanych prac powinny być określone data i pochodzenie materiałów źródłowych, na podstawie których została opracowana treść tematyczna mapy. 8. Komentarz - Dla każdego arkusza sporządza się komentarz, na odwrocie mapy, zawierający istotne inf. o obiegu wody i charakterze wód powierzchn. i podziemnych na obszarze objętym arkuszem. Komentarz sporządza konsultant naukowy danego arkusza mapy. Komentarz zawiera charakterystykę następujących elementów: - warunków przyrodn. obszaru - budowy geolog. i litologii - topogr. działów wodnych - opadów atmosfer.- wód powierzchn. - warunków hydrologicznych - wód podziem. - warunków hydroklimatycznych podczas wykonania zdjęcia hydrograficznego - stanu zanieczyszczeń wód powierzchniowych - przeobrażenia stosunków wodnych - innych inf.i istotnych dla oceny warunków hydrologicznych danego obszaru. 9. Etapy realizacji: Prace przygotow. poprzedzające hydrograf. zdjęcie polowe obejmują: – zbieranie materiał źródłow. – kameralne, wstępne opracow elemen treści mapy hydrog na mapach dokumentacyjnych.
Prace terenowe obejmują: – wykonanie polowego zdjęcia hydrograficz. – klasyfikację obiektów hydrograficz. (powierzch. i podziem.) wg różnych kryteriów ilościow. i jakościowych – opracowanie wyników prac terenowych
3. Generalizacja kartograficzna (pojęcie, przyczyny i cel generalizacji, rodzaje i zasady generalizacji, konkretne przykłady modyfikacji składników treści mapy).
Generalizacja kartograficzna – uzasadniony dobór i uogólnienie elementów z punktu widzenia przeznaczenia i tematyki mapy, uzależnione od skali mapy
1) Ilościowa – na mapie następuje redukcja sygnałów geometryczno-przestrzennych przedstawiających treść mapy
a) formy – niemożność przedstawienia obiektów rzeczywistych w taki sam sposób na mapie - odległości - zależy od skali a nie od redaktora - kształtu – uproszczenie przebiegu linii, konturów powierzchniowych, pominięcie mało ważnych elementów
b) treści – wybieramy elementy bardziej istotne z punktu widzenia istoty obiektu, kryteria: wielkość, funkcjonalność, ośrodkowość
2) Jakościowa – uogólnianie pojęć, zastąpienie pojęć elementarnych i szczegółowych ogólnymi lub bardziej szerszymi (liczba sygnałów nie zmieniona, nic nie ubywa pod względem ilościowym), po symbolizacji następuje grupowanie
3) Komputerowa – Algorytm Doyelosa-Penckera, pozwala generalizować linię łamaną, szukamy najdalszego punktu, robimy to do ustalonej tolerancji
4. Redakcja map (pojęcie i określenia pokrewne, opis kolejnych etapów pracy, uwarunkowania i odmienności przy redagowaniu różnych map).
REDAKCJA MAP – zbiór czynności związanych z opracowaniem mapy pod wzgl. merytorycznym i technicznym.
MAPOWANIE (mapping) – wykonanie mapy w postaci cyfrowej lub analogowej z uwzględnieniem kolejnych etapów całego procesu – od pozyskiwania danych początkowych do produktu końcowego.
I. ETAP – prace redakcyjno-przygotowawcze
1. Studium tematu mapy i materiałów źródłowych:
- wstępne określenie skali i zakresu treści - określ. sposobu podziału i systemu oznaczenia arkuszy - ustal. zasad generalizacji treści - wybór met. przedstawienia treści - koncepcja opracow. graficz. - ustal. liczby kolorów - ustal. sposobu powielania
2. Wybór materiałów podstawowych i uzupełniających
3. Opracow. założeń redakcyjnych (-makieta), przygotow. materiałów podkładowego mapy, przetworzenie źródłowych materiał. kartograficz.
II ETAP – opracowanie pierworysu redakcyjnego
1. Przeniesienie treści tematycznej na materiał podkładowy
2. Opracow.nazewnictwa (kalka, wykaz nazw, makieta nazw)
3. Opis mapy (makieta opisu mapy)
4. Uzgodnienie styków (kalka uzgod-nienia styków)
5. Sprawdzenie (korekta)
6. Pierworys redakcyjny (koncepty kolorów)
III ETAP – sporządzenie czystorysów
1. Wykonanie kopii pierworysu
2. Sprawdzenie osnowy matematycznej
3. Wykreślenie, wyrytowanie, oklejenie treści mapy
4. Wykonanie napisów
5. Sprawdzenie i korekta
6. Czystorysy
5. Metody przedstawień kartograficznych (charakterystyka poszczególnych metod z uwzględnieniem zasady ogólnej, specyficznych cech i odmian oraz przykładów zastosowania).
Stosowane do przedst.. przestrzennego rozmieszczenia zjawiska
1. sygnaturowa - do ukazania poł. obiekt. i zjawisk za pomocą znaków p-ktowych lub liniowych zróżnicow. graficznie stosownie do jakościowych cech reprezentowanych obiektów i zjawisk Sygnatury: *geometrycz. *symbolice. *obrazkowe *literowe
2. zasięgów - wykazanie zasięgu (obszar wyst.) danego zjawiska: *zasięg plamowy *sygnaturowy *liniowy *opisowy
3. chorochromatyczna (powierzchniowych jednostek naturalnych) - wydzielenie i wyróżnienie graf. fragment. o odmiennym charakterze.
MET. ILOŚCIOWE:
1. kartodiagramu – przedst. zjawiska za pomocą przypisanych im diagram. (odniesionych do p-któw, linii lub powierzchni) Kartodiag: *p-kowe *sumaryczne *struktural. *powierzchniowe *liniowe wektorowe *liniowe wstęgowe
2. kartogramów – ukazanie śr. (przeciętnej) charakteryst. ilościowej zjawiska w określ. polach odniesienia, z reguły wyraż. w ujęciu względnym i z zastosow. przedziałów klasowych (np. gęst. zal.) 3. kropkowa – przestrz. rozmieszcz. za pomocą drobnych znaków o określonej wadze (tzn. reprezentujących peną liczbę obiektów)
4. dozymetryczna – kartogram o polach odnies. dobranych do podobnych wartości natężenia zjawiska
5. izolinii - połącz. p-tów o tym samym nasileniu zjawiska
*izol. Natężenia *odl. (ekwidystanty) *izol. ruchu (izochrona, izobata)
6. Reprodukcja kartograficzna (przegląd podstawowych technik druku, charakterystyka druku offsetowego).
DRUK WYPUKŁY - Miejsca drukujące powyżej formy drukowej, przyjmują farbę i bezpośrednio nanoszą ją na materiał. Wyróżnia się druk typograficzny, fleksograficzny i typooffset, linotyp.
DRUK WKLĘSŁY Miejsca drukujące poniżej pow. formy drukowej (np. miedzioryt). Współcześnie wyróżnia się 2 techniki druku: rotograwiura i stalodruk.
SITODRUK Przeciskanie farby drukowej przez formę wykonaną na sicie. Sita mogą być wykonane z metalu, tworzywa. Szablon sporządza się metodami bezpośrednimi lub pośrednimi. Druk odbywa się ręcznie, półautomat. i automat. Druk sitowy stosuje się do wykonywania małych nakładów map temat., drukowanych na foliach, do wykorzyst. w trudnych warunkach terenowych oraz do druku map tyflologicznych (dla osób niewidomych).
DRUK BARWNY *Druk z triady z wykorzysta. systemu CMYK – 3 barwy podst. Farby są transparętne (przezroczyste).*Skład farby: *pigment lub laka *spoiwo (np. olej lniany) *sykatywy (subst. przyspieszające schnięcie lub dodatki zapewniające połysk itp)
DRUK OFFSETOWY – przemysłowa odmiana druku płaskiego, w której obraz przenoszony jest z płaskiej formy drukowej na podłoże drukowe (np. papier) za pośrednictwem cylindra obciągniętego gumą, (tzw. obciągu). Offset jest obecnie jedną z najpopularniejszych technik druku. Druk offsetowy można podzielić na: *druk offsetowy arkuszowy – podłoże drukowe w postaci arkuszy, farby offsetowej o dużej lepkości utrwalane przez wsiąkanie i polimeryzację, a w przypadku farb UV i hybrydowych przez polimeryzację zainicjowaną promieniami UV *druk offsetowy zwojowy (rolowy) – podłoże drukowe w postaci zwoju, farby lejne +coldset – offset "na zimno" (farba utrwalana przez wsiąkanie w papier) +heatset – offset "na gorąco" (farba utrwalana przez wsiąkanie w papier i odparowanie w wysokich temperaturach; zadrukowana wstęga papieru przed sfalcowaniem przechodzi przez nagrzany do wysokiej temperatury tunel suszący).Coldset i heatset używany jest do druku wysokonakładowego: gazety, magazyny, książki telefoniczne. Technologia "na gorąco" stosowana jest w szczególności do wydawnictw wyższej jakości, na papierze kalandrowanym i kredowanym.