WYKŁAD, 1.10.13

Literatura:

1. Finanse publiczne; A. Wernik, PWN 2007

2. Finanse publiczne teoria i praktyka; S. Owsiak, PWN Warszawa, 2005

3. Finanse publiczne i prawo finansowe; E Ruśkowski

ĆWICZENIA, 15.10.13

1. Kto jest ministrem właściwym do spraw budżetu, instytucji finansowych, spraw finansów publicznych?

2. Do kogo kieruje się przepisy ustaw o finansach publicznych?

3. Co wchodzi w skład finansów publicznych?

4. Co to SA dochody publiczne?

5. Kto tworzy sektor finansów publicznych?

6. Co to SA środki pochodzące ze źródeł zagranicznych (bezzwrotne)?

Ad.1 (Dział I; Rozdział 1; art. 2; punkt 1)

Ilekroć w ustawie jest mowa o:

Ministrze Finansów — rozumie się przez to odpowiednio ministra właściwego do spraw budżetu,

ministra właściwego do spraw finansów publicznych oraz ministra właściwego do spraw instytucji

finansowych;

Ad.2 (roz 1 art 4)

1. Przepisy ustawy stosuje się do:

1) jednostek sektora finansów publicznych;

2) innych podmiotów w zakresie, w jakim wykorzystują środki publiczne lub dysponują tymi środkami.

Ad.3 (roz 2 art 5 pkt 1)

Środkami publicznymi są:

1) dochody publiczne;

2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwro-towi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskie-go Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);

3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2;

4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych,

b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samo-rządu terytorialnego,

c) ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych,

d) z otrzymanych pożyczek i kredytów,

e) z innych operacji finansowych;

Ad.4 (roz 2 art 5 pkt 2)

Dochodami publicznymi są:

1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, a także inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego, państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z od-rębnych ustaw;

2) inne dochody budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych należne na podstawie od-rębnych ustaw lub umów międzynarodowych;

3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych;

a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,

b) odsetki od środków na rachunkach bankowych,

c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,

d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;

5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych;

6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;

7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji;

8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu ust. 1 pkt 4 lit. a i b.

Ad.5 (roz 3 art 8,9)

1. Jednostki sektora finansów publicznych są tworzone w formach określonych w niniejszym rozdziale.

2. Jednostki sektora finansów publicznych mogą być tworzone na podstawie niniej-szej ustawy albo na podstawie odrębnych ustaw.

Sektor finansów publicznych tworzą:

1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;

2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;

3) jednostki budżetowe;

4) samorządowe zakłady budżetowe;

5) agencje wykonawcze;

6) instytucje gospodarki budżetowej;

7) państwowe fundusze celowe;

8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;

9) Narodowy Fundusz Zdrowia;

10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

11) uczelnie publiczne;

12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

13) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;

Ad.6 (Roz 2 art 5 ust 3)

2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwro-towi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskie-go Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);

3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2;

WYKŁAD, 15.10.13

1.Pojęcie finansów publicznych:

• Harasimowicz określa finanse jako stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych

• Według Kurowskiego nie należy używać pojęcia finanse, lecz gospodarka finansowa, przez którą rozumie się posługiwanie się pieniądzem

• Według Weralskiego finanse to pieniężna forma podziały dochodu narodowego

• P.M. Gaudemet uważa, że finanse publiczne stanowią gałąź prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm dotyczących publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami

2. Pojęcie finansów publicznych. Na podstawie powyższych definicji należy przyjąć, że finanse są to zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne ich dotyczące.

3.Podział finansów

W zależności od podmiotów dysponujących zasobami pieniężnymi rozróżniamy:

• finanse publiczne (jako finanse podmiotów publicznych)

• finanse prywatne (dotyczące podmiotów prywatnych)

4. Zasadnicze różnice między finansami publicznymi a prywatnymi wynikają z fakty, że:

• równowaga finansów prywatnych i przemieszczania prywatnych zasobów są kształtowane głównie przez prawa gospodarki rynkowej (takie jak prawo podaży i popytu na rynku kapitałowym), które określają stopę procentową

• równowaga finansów publicznych i przemieszczania zasobów publicznych są zdominowane przez interwencje państwa wyznaczone przez władze publiczną i mają charakter władczy

5. Różnice między finansami publicznymi a prywatnymi:

• władza publiczna dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów i nie podlega przymusowi zakresie wydatków. Podmioty prywatne znajdują się w sytuacji odwrotnej

• finanse publiczne wyrażają się w pieniądzu, którego gestorem jest państwo w sposób mniej lub bardziej całkowity, natomiast prywatnymi posiadacze pieniądza nie mają na niego znaczącego wpływu

• finanse publiczne są zorientowane na realizację interesu publicznego (interesu ogółu), finanse prywatne-służą gromadzeniu dochodów i realizacji zysków indywidualnych

• skala (wielkość) finansów publicznych jest nieporównywalna z finansami prywatnymi. Wiąże się to z koncentracją zasobów publicznych oraz rozdrobnieniem zasobów prywatnych. Dlatego operacje w zakresie finansów prywatnych nie mają z reguły decydującego wpływu na kształtowanie się równowagi finansowej państwa.

6. Istota finansów publicznych

Operacje publicznymi zasobami finansowymi polegają przede wszystkim na gromadzeniu dochodów i wydatkowaniu ich. Zarówno dochody, jak i wydatki mają charakter publiczny. Merytorycznie kryje się za nimi przesuwanie możliwości nabywa nia dóbr i usług między sektorem publicznym i prywatnym lub wewnątrz sektora publicznego. Istotą finansów publicznych jest więc kształtowanie udziału różnych podmiotów(rozumianych szeroko, jako: osoby fizyczne, przedsiębiorcy, podmioty publiczne, terytoria, branże, grupy społeczne itp.) w podziale produktu krajowego.

Istota finansów publicznych ma więc obiektywny, ekonomiczny charakter. Natomiast kształt finansów publicznych w danym miejscu i czasie jest wytworem świadomej działalności osób i instytucji, czyli polityki finansowej.

7. We współczesnym świecie, w demokratycznych państwach o gospodarce rynkowej, finanse publiczne regulowane są przepisami prawa, czyli prawem finansowym:

• ustrojowe- do organów państwa, określa zasady ich funkcjonowania

• materialne- ustala prawne przesłanki powstania obowiązku daninowego, określa zasady ustalania wysokości dochodów i ich zwrotu

• formalne- służy wymiarowi, i pobieraniu danin publicznych

8. Za J. Harasimowicza przyjmujemy, iż system finansowy jest to ogół zasad i instytucji finansowych stworzonych przez obowiązujące w danym państwie i w danym czasie prawo finansowe.

9. Należy pamiętać, iż system finansowy jest wytworem prawa finansowego, w sensie merytorycznym. Formalnie zaliczamy bowiem do niego nie tylko konstrukcje zapisane wprost w przepisach prawa finansowego. np. pojęcie środków trwałych ale tez konstrukcje i pojęcie wypracowane przez naukę oparte na obowiązującym prawie np. progresja podatkowa .

10. Reasumując, należy stwierdzić, że finanse publiczne w danym miejscu i czasie są zjawiskiem prawno-ekonomicznym, powstałym z nałożenia się zasad prawnych (systemu finansowego) na ich ekonomiczną istotę.

ĆWICZENIA, 24.10.13

1. Na co przeznacza się środki publiczne?

2. Co to są przychody publiczne?

3. Co to są rozchody publiczne?

4. Co stanowi dodatnia, a co ujemną różnicę między dochodami, a wydatkami publicznymi?

5. Kto, w myśl ustawy, jest jednostka budżetową?

6. Kto, w myśl ustawy, jest samorządowym zakładem budżetowym?

7. Jak realizowana jest zasada jawności gospodarowania środkami publicznymi?

8. W jaki sposób powinny być dokonywane podatki publiczne?

Ad.1 (Rozdz. 2; art.6; ust.1)

„Środki publiczne przeznacza się na:

1) wydatki publiczne;

2) rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jedno-stek samorządu terytorialnego.”

Ad.2 (Rozdz.2; art.5; ust.1; pkt.4 )

„Przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych,

b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samo-rządu terytorialnego,

c) ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych,

d) z otrzymanych pożyczek i kredytów”

Ad. 3 (Rozdz.2; art.6; ust.3)

„Rozchodami publicznymi są:

1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;

2) wykup papierów wartościowych;

3) udzielone pożyczki i kredyty;

4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;

5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością;

6) płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych.”

Ad. 4 (Rozdz. 2; art.7; ust.1)

„Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych.”

Ad. 5 (Rozdz. 3; art.11; ust.1)

„Jednostkami budżetowymi są jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych nieposiadające osobowości prawnej, które pokrywają swoje wydatki bez-pośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego.”

Ad. 6. (Rozdz. 3, art. 15; ust.1)

„Samorządowy zakład budżetowy odpłatnie wykonuje zadania, pokrywając kosz-ty swojej działalności z przychodów własnych, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4.”

Ad. 7 (Rozdz. 4. Art. 34)

„Zasada jawności gospodarowania środkami publicznymi jest realizowana przez:

1) jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie oraz debat budżetowych w organach stanowiących jednostek samorządu terytorialnego;

2) jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa w Sejmie i debat nad sprawozdaniami z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego;

3) podawanie do publicznej wiadomości kancelaria Sejmu s. 17/125 2013-10-08

a) kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego

b) kwot dotacji udzielanych przez państwowe fundusze celowe,

c) zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych,

d) informacji o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne;

4) jawność debaty nad projektem uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej jednostki samorządu terytorialnego;

5) podawanie do publicznej wiadomości przez jednostki sektora finansów publicznych informacji dotyczących:

a) zakresu zadań lub usług wykonywanych lub świadczonych przez jednostkę oraz wysokości środków publicznych przekazanych na ich realizację,

b) zasad i warunków świadczenia usług dla podmiotów uprawnionych,

c) zasad odpłatności za świadczone usługi;

6) zapewnianie radnym danej jednostki samorządu terytorialnego dostępu do:

a) dowodów księgowych i dokumentów inwentaryzacyjnych – z zachowaniem przepisów o rachunkowości oraz o ochronie danych osobowych,

b) informacji o wynikach przeprowadzonych kontroli gospodarki finansowej,

c) sprawozdania z wykonania planu audytu za rok poprzedni;

7) udostępnianie przez Narodowy Fundusz Zdrowia informacji o przychodach i kosztach oraz o świadczeniodawcach realizujących świadczenia opieki zdrowotnej, z którymi Fundusz zawarł umowy, o zakresie przedmiotowym umów oraz o sposobie ustalania ceny za zamówione świadczenia;

8) udostępnianie przez jednostki sektora finansów publicznych wykazu pod-miotów spoza sektora finansów publicznych, którym ze środków publicznych została udzielona dotacja, dofinansowanie realizacji zadania lub pożyczka, lub którym została umorzona należność wobec jednostki sektora finansów publicznych;

9) udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek organizacyjnych należących do sektora finansów publicznych;

10) podejmowanie, w głosowaniu jawnym i imiennym, uchwał organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego dotyczących gospodarowania środkami publicznymi;

11) podawanie do publicznej wiadomości treści planów działalności, sprawozdań z wykonania planów działalności oraz oświadczeń o stanie kontroli zarządczej, o których mowa w art. 70.”

Ad. 8 (Rozdz. 5; art.34; ust.3)

„Wydatki publiczne powinny być dokonywane:

1) w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad:

a) uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów,

b) optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów;

2) w sposób umożliwiający terminową realizację zadań;

3) w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.”

e) z innych operacji finansowych;

WYKŁAD, 12.11.13

ZAKRES I STRUKTURA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Ze względu na szeroki zakres sektora uspołecznionego w państwach socjalistycznych wszystkie operacje finansowe przeprowadzane przez uspołecznione instytucje i jednostki organizacyjne zaliczano do finansów publicznych. Przedmiotowo przyjmowano, że finanse publiczne w państwach socjalistycznych obejmują: budżet państwa (w tym finanse terenowe i finanse ubezpieczeń społecznych), finanse banków, finanse przedsiębiorstw uspołecznionych i finanse ubezpieczeń państwowych (gospodarczych).

W systemie gospodarki rynkowej finanse publiczne obejmują:

-organizację finansową państwa

-opracowanie, uchwalanie i wykonywanie budżetu lub ustawy finansowej oraz kontrolę ich wykonania

-dochody publiczne ze szczególnym uwzględnieniem podatków i pożyczek publicznych

-wydatki publiczne

-organizację i operacje skarbu publicznego (państwa)

-organizację finansową i operacje finansowe ZDECENTRALIZOWANYCH ZWIĄZKÓW PUBLICZYCH (SAMORZĄD TERYTORIALNY, BANKI publiczne, przedsiębiorstwa publiczne, publiczne zakładu ubezpieczeniowe)

-organizację i instrumenty działania banku centralnego państwa, zwłaszcza w zakresie jego oddziaływania na kurs waluty oraz nadzór nad systemem banków

Podmioty finansów publicznych :

1. W państwach unitarnych : Państwo jedno, dwu lub trójszczeblowy samorząd terytorialny wraz ze związkami gminnymi.

2. W państwach federacyjnych: państwo, republiki, kraje, stany, posiadające część uprawnień suwerennego państwa,

Suwerenność państwa- jest to niepodlegające żadnym innym władzą zewnętrznym i wewnętrznym. W sensie finansów publicznych jest to podmiot o charakterze samoistnym i pierwotnym.

Cztery atrybuty władztwa finansowego:

• Suwerenne, samoistne i wyłączne prawo do stanowienia pieniądza jak środka płatniczego

• Prawo do stanowienia i pobierania dochodów publicznych

• Prawo do administrowania przypadających państwu środkami publicznymi

• Prawo wydatkowania w trybie publicznoprawnym dla zaspokojenia potrzeb dobra wspólnego.

Funkcje finansów publicznych

Przez funkcje finansów publicznych należy rozumieć zespół stawianych przed nimi jednorodnych zadań. Finanse publiczne spełniają obecnie funkcje:

-polityczne

-ekonomiczne

W gospodarce rynkowej główny nacisk kładzie się na ekonomiczne funkcje finansów. Należą do nich:

-dostarczanie podmiotom publicznym środków finansowych na realizację ich zadań (funkcja fiskalna)

-redystrybucja finansowa (funkcja redystrybucyjna)

-oddziaływanie na stosunki społeczne, a zwłaszcza gospodarcze (funkcja stymulacyjna)

-ewidencja i kontrola przebiegu procesów gospodarczych (funkcja ewidencyjno-kontrolna)

Funkcja fiskalna-polega na dostarczaniu państwu i innym podmiotom publicznym dochodów przeznaczonych na realizację ich zadań. Pojęcia funkcji fiskalnej nie należy wiązać z fiskalizmem, który jest wyrazem polityki finansowej nastawionej na nadmierne obciążenie finansowe podmiotów.

Funkcja redystrybucyjna-polega na gromadzeniu środków finansowych przez określony fundusz (najczęściej budżetowy) i rozdzielaniu ich (wypłacie) określonym podmiotom. Można stwierdzić, że ta funkcja obejmuje zarówno funkcję fiskalną jak i rozdział środków na różne zadania i między różne podmioty. Jest ona związana z istotą finansów, a spełnia się przy każdym przepływie środków finansowych, Ma ona, podobnie jak finanse publiczne, obiektywny charakter, gdyż bez niej nie byłby możliwy podział dochodu narodowego. Czasami można spotkać w literaturze określenie : funkcja rozdzielcza oraz regulacyjna finansów publicznych.

Funkcja stymulacyjna- sprowadza się do oddziaływania za pomocą rozwiązań i ukierunkowania strumieni finansowych na zachowanie różnych podmiotów. Może o być oddziaływanie:

-pozytywne-pobudza te podmioty do określonych zachowań (np. podatkowe ulgi inwestycyjne-w celu pobudzenia produkcji, preferencyjne kredyty na budownictwo-celem rozwoju budownictwa itp.)

-negatywne-zmierza do zaniechania lub ograniczenia pewnych zachowań (np. wysokie cła przywozowe na produkty rolne- w celu zniechęcenia do ich importu i pobudzenia własnej produkcji, wysokie kary za niezgłaszanie dochodów do opodatkowania – celem ograniczenia oszustw podatkowych itp.)

FUNKCJA EWIDENCYJNO-KONTROLNA finansów, zwana przez niektórych informacyjną, polega na kontroli przebiegu procesów gospodarczych za pomocą analizy kształtowania się przepływów finansowych. Jej istota wiąże się z faktem, iż każdy proces gospodarczy ma swoją stronę finansową. Poprzez analizę takiejże strony finansowej można wyciągnąć wnioski co do przebiegu zjawisk gosp.

Klasycznym przykładem omawianej funkcji są wnioski wynikające z niepłacenia przez przedsiębiorstwa państwowe w ostatnim okresie ( lub płacenia poniżej zakładanej wysokości) podatku dochodowego; jest to dowód na trudnej sytuacji ekonomicznej i kłopotów

Rola finansów publicznych jest tym większa, im większy jest zakres i znaczenie funkcji stymulacyjnej.

Należy podkreślić, że marginesowa rola państwa w gosp. rynkowej to także marginesowe znaczenie finansów publicznych i odpowiednio- im większa rola państwa w tej gospodarce, tym większe znaczenie finansów publicznych

SYSTEM FINANSOWY PAŃSTWA to zbiór instytucji, norm regulacyjnych i ochrona państwa oraz reguł rynkowych podejmowania realizacji decyzji finansowych

Jest to zespół urządzeń (instytucji prawnych) o charakterze publicznym ,połączonym w sposób celowy i logiczny w całość służący gromadzeniu środków pieniężnych i ich rozdysponowaniu

Jest on niezbędnym do funkcjonowania gospodarki rynkowej, tj. pieniężnego odzwierciedlania, stymulowania i oceniania realnych procesów produkcji, konsumpcji, inwestowania, współpracy z zagranicą i na tej podstawie dokonywania racjonalnych wyborów ekonomicznych przez poszczególne podmioty gospodarcze.

Części stałe systemu:

1. System budżetowy w tym:

• System dochodów publicznych

• System wydatków publicznych

• System budżetowy

2. System finansowy centralnej instytucji emisyjnej Części zmienne systemu :

• Systemy finansowe przedsiębiorstw publicznych i zakładów użyteczności publicznej

• Systemy instytucji publicznych o charakterze parafiskalnym

• System dewizowy

PODMIOTY SYSTEMU FINANSOWEGO

Do podmiotu zalicz się:

• Bank centralny i bank komercyjny

• dysponentów funduszy publicznych (budżet centralny, budżety regionalne, lokalne , pozabudżetowe fundusze publiczne, fundusze ubezpieczeń społecznych, towarzystwa ubezpieczeń osobowe, majątkowe, giełda, biura maklerskie)

Cechą charakterystyczną tych podmiotów jest to, że:

• biorą one udział w gosp, pieniężnej

• kierują i realizują określoną politykę finansową, umożliwiają sprawny proces podejmowania i realizacji decyzji finansowych dotyczących ruchu kapitałowego, towarów, siły roboczej, wiedzy naukowej i technicznej w obrębie gospodarki narodowej i w jej otoczeniu..

System finansowy państwa obsługuje podmioty rzeczowo-pieniężnej, do których zaliczamy :

• przedsiębiorstwa

• jednostki i zakłady sektora publicznego

• gospodarstwa domowe

• otoczenie zewnętrzne, z którym współpracuje gospodarka narodowa

Podmioty te wytwarzają lub zużywają dobra rzeczowe, przepływające między nimi a system finansowy wyraża je w ujęciu pieniężnym

System finansowy kształtuje stosunki finansowe w gosp. poprzez oddziaływanie na wzajemne relacje między wszystkimi podmiotami procesu gospodarowania, w tym na relacje materialno rzeczowe, stosunki pieniężne w zależności przyczyno-skutkowe między procesami materialno-rzeczowymi i pieniężnymi.

ZAKRES ODDZIAŁYWANIA SYSTEMU FINANSOWEGO

Regulacyjne oddziaływanie systemu finansowego dotyczy:

• przepływów dóbr i pieniędzy między przeds. ( producentami) a gosp. domowymi (konsumentami)

Gospodarstwa domowe zasilają przedsiębiorstwa w siłę roboczą, otrzymując w zamian dochody, towary i usługi. System finansowy ma wpływ na relacje ekonomiczne między tymi podmiotami poprzez np. ustalanie podatków od dochodów, stawek minimalnego wynagrodzenia, norm ochrony siły roboczej ( czas i warunki pracy)

Między przedsiębiorstwami a gosp. domowymi dokonywany jest pierwotny podział PKB i dochodu narodowego

• Przepływów pieniądza między przedsiębiorcami a budżetami centralnymi, regionalnymi i lokalnymi. System finansowy państwa ustala rodzaje zobowiązań wobec budżetów, sposoby ich realizacji i sankcje, gdy zobowiązania nie zostaną wypełnione. Relacje między przeds. A budżetem decydują o skali i kierunkach redystrybucji dochodu narodowego państwa

• przepływów pieniądza między gosp. domowymi a bankami. System finansowy ustala warunki gromadzenia oszczędności pieniężnych gospodarstw domowych oraz udzielania kredytów tj. stopy% od depozytów, warunki ich zabezpieczenia, sposoby korzystania z nich oraz sankcje gdy nie są one przestrzegane.

Istota i pojęcie polityki finansowej

Polityka finansowa jest to świadoma i celowa działalność osób i instytucji polegająca na ustalaniu i realizacji określonych celów za pomocą środków (posunięć, działań) finansowych.

Z powyższej definicji wynika, że nie każde działanie w zakresie finansów należy do polityki finansowej; nie jest nim np. codzienne liczenie stanu kasy przez kasjera, natomiast samo ustalenie takiego obowiązku, mające na celu osiągnięcie określonego rezultatu, jest już tworzeniem polityki finansowej.

Instrumentami tworzenia polityki finansowej są następujące środki:

• ustalenie norm planistycznych (programowanie i planowanie finansowe),

• ustalenie norm prawa, zwanych normami ogólnymi (prawo finansowe),

• ustalenie norm indywidualnych (akty i orzeczenia prawno-finansowe).

Warunki prawidłowej polityki finansowej

Przyjmując założenie, że prawidłowa (dobra) polityka finansowa to polityka, której cele ogólne są akceptowane społecznie i skutecznie realizowane, należy określić warunki, jakie powinna ona spełniać, aby i akceptacja, i realizacja były możliwe. Można wymienić następujące warunki prawidłowej polityki finansowej:

• Cele muszą być możliwe do osiągnięcia w danych warunkach miejsca i czasu, a nie tylko teoretycznie. Ustalenie na przykład, że cel obecnej polityki to szybkie doprowadzenie do oparcia złotówki na złocie, byłoby - poza wątpliwą przydatnością takiego rozwiązania - niemożliwe z powodu braku odpowiednich rezerw kruszcu. Nieprzestrzeganie tego warunku ogólnego było zresztą wielokrotnie w przeszłości przyczyną niepowodzeń polskiej polityki finansowej.

• Cele muszą być wzajemnie niesprzeczne, tzn. jeden cel nie powinien wykluczać realizacji drugiego. Drenaż finansowy przedsiębiorstw przy jednoczesnym utrzymywaniu wysokich wydatków budżetowych doprowadziły do powstania ogromnej luki (niedoboru) w budżecie - oto wyrazisty przykład nieprzestrzegania wymienionego warunku.

• Środki realizacji muszą być dostosowane do celów zarówno pod względem merytorycznym, jak i siły oddziaływania. Stosowanie środków zbyt słabych nie pobudza wystarczająco do realizacji celu, natomiast stosowanie środków zbyt mocnych może prowadzić do marnotrawstwa, w skrajnych przypadkach do zobojętnienia na ich oddziaływanie (np. stosowanie kary śmierci za posiadanie dewiz).

• Cele i środki muszą być jasno określone i znane ich adresatom. Skutki lekceważenia tego warunku w polityce finansowej wykraczają daleko poza dziedzinę finansów, gdyż bez niego nie jest możliwa nie tylko skuteczna realizacja polityki finansowej, lecz także jej społeczna akceptacja.

• Prawidłowa polityka finansowa musi respektować określone, nieprzekraczalne granice minimalnej stabilności i konsekwencji. Przykładem działań sprzecznych z tym warunkiem są posunięcia w zakresie podatku obrotowego od osób fizycznych na początku lat dziewięćdziesiątych; zmiany następowały wówczas niemal co miesiąc, zaś działalność była na przemian zwalniana od opodatkowania i ponownie opodatkowywana.

• Prawidłowa polityka finansowa wymaga kompetentnych kadr i odpowiedniego wyposażenia technicznego.

System budżetowy

Działalność budżetowa (gospodarka budżetowa) to pobieranie dochodów i dokonywanie wydatków podmiotów publicznych w sposób bezzwrotny i scentralizowany.

System budżetowy to całość urządzeń organizacyjnych (norm prawnych, instytucji i procedur) dotyczących działalności budżetowej. Centralne miejsce w systemie budżetowym zajmuje budżet (państwa, samorządu terytorialnego).

Prawo budżetowe to całokształt norm prawnych regulujących zasady gospodarki budżetowej. Jest ono działem prawa finansowego.

Prawo budżetowe w sensie wąskim (formalne prawo budżetowe) to normy prawne regulujące zakres i strukturę budżetu, jego organizację, zasady dokonywania wydatków i pobierania dochodów, procedurę budżetową (projektowanie, uchwalanie, wykonywanie budżetu), rachunkowość i sprawozdawczość budżetową, kontrolę wykonania budżetu i dyscyplinę budżetową.

Prawo budżetowe w sensie szerokim obejmuje prawo budżetowe w sensie wąskim oraz tzw. materialne prawo budżetowe, regulujące poszczególne tytuły dochodów i wydatków budżetowych.

Publiczny plan finansowy Państwa

• Każdy plan publiczny jest nie tylko przewidywaniem, lecz zarazem kreowaniem przyszłości.

• Jest to podstawowy plan publiczny, tj. taki na podstawie którego prowadzi się gospodarkę finansową w interesie dobra wspólnego dla interesu zbiorowego.

• To taki, w którym nakaz powinnego zachowania wyrażony jest w pieniądzu i dotyczy zgromadzenia dochodów, administrowania nimi i wydatkowania w określonym, przyszłym przedziale czasowym.

Różni się od innych przewidywań tym, że:

1)podmiotem ustalającym, uchwalającym, zatwierdzającym jest podmiot publiczny,

2)tryb opracowywania, uchwalania i wykonywania jest określony przez konstytucję i ustawodawstwo ustrojowe danego państwa,

3)plan ma określony zakres czasowy, ze wszystkimi stąd wynikajacymi konsekwencjami prawnymi i politycznymi,

4)plan ten jest szczegółowym dwustronnym ujęciem przewidywanych dochodów i wydatków, wyrazonych w pieniądzu,

5)nakazpowinnego zachowania stwarza upoważnienie do dokonania wydatku w celu optymalnej realizacji potrzeb.

Instytucję budżetu państwa wyprzedziło powstanie skarbu państwa; przez to pojęcie rozumiano nakłady środków finansowych na funkcjonowanie organizmu państwowego oraz wyspecjalizowaną formę organizacyjną, powołaną do gospodarowania tymi środkami (tj. do gromadzenia, przechowywania i dysponowania nimi).

Budżet państwa to scentralizowane zasoby pieniężne państwa przeznaczone na pokrycie wydatków związanych z realizacją jego funkcji. Dlatego utożsamia się go po części ze skarbem państwa. Jednak budżet państwa jest instytucją odrębną, powstałą „znacznie później, na podstawie zupełnie innych przesłanek.

Budżet państwa jest publicznym planem finansowym będącym podstawą prowadzenia gospodarki finansowej państwa, obejmującym szczegółowe zestawienie dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów władz i organów oraz administracji rządowej, który musi być corocznie uchwalany przez sejm na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej (art. 219 Konstytucji)

Budżet państwa to plan działalności finansowej (tj. pobierania dochodów i dokonywania wydatków) państwa jako podmiotu władzy. Definicja ta akcentuje odrębność budżetu państwa od budżetów innych autonomicznych podmiotów państwowych (np. przedsiębiorstw czy banków) i innych podmiotów publicznoprawnych (np. samorządu terytorialnego).

1. Budżet państwa „posiada swój projekt” mający odrębny byt prawny

2. Formalny charakter budżetu zapewnia forma ustawy budżetowej

3. Budżet jest wykonywany pod kierunkiem Rady Ministrów

Cechy budżetu:

• Planistyczny

• Podstawowy

• Szczegółowy

• Roczny

Pierwszy budżet powstał w Anglii, w związku z wydaniem w 1688 r. ustawy Bili of Rights, formułującej potrzebę periodycznego uzyskiwania zgody parlamentu na pobór podatków i dokonywanie wydatków publicznych. Na kontynencie natomiast pierwszym budżetem był budżet polski, uchwalony w 1768 r. przez Sejm pod nazwą Ostrzeżenie percepty i ekspensy wszystkich intrat skarbów obojga narodów. Dopiero później, od 1817 r., pojawiły się budżety we Francji, a od 1848 r. w Prusach.

Instytucję budżetu powszechnie łączy się z trzema istotnymi elementami, którymi są:

• zasoby pieniężne państwa,

• sporządzane plany (przewidywania na przyszłość) dochodów i wydatków państwa (czyli kształtowanie się tych zasobów w przyszłości i ich wykorzystywanie),

• nadawanie tym planom określonej formuły prawnej (określonej dyrektywności).

Ustawa budżetowa jest podstawą gospodarki finansowej państwa w danym roku budżetowym, którym jest rok kalendarzowy. Składa się z:

• Budżetu państwa,

• Załączników,

• Z ustawowych postanowień.

Dokonując wydatków państwo realizuje zadania:

• Ekonomiczne, tj. ochrona praw własności, równowaga gospodarcza i ekologiczna, wzrost gospodarczy, ograniczanie bezrobocia, zrównoważony bilans płatniczy,

• Społeczne, tj. rozwój edukacji, kultury, nauki, techniki, zapewnienie bezpieczeństwa, sprawiedliwości i wolności.

Budżet w gospodarce pełni trzy rodzaje funkcji:

• Funkcje ekonomiczne,

• Funkcje zarządzania,

• Funkcje społeczne.

Funkcje ekonomiczne

• F. Fiskalna: ściąganie od podmiotów gospodarczych obciążeń podatkowych,

• F. Redystrybucyjna: określa udział budżetu we wtórnym podziale wytworzonego dochodu narodowego,

• F. Alokacyjna: zapewnia dopływ środków na finansowanie potrzeb publicznych,

• F. Równowagi gospodarczej: dzięki dochodom i wydatkom kształtuje się globalny popyt i podaż,

• F. Wzrostu gospodarczego: inwestycje budżetu w kapitał ludzki, naukę, ograniczenie bezrobocia pobudzają rozwój ekonomiczny

Funkcje zarządzania

• F. planowania: przewidywanie poziomu i struktury dochodów i wydatków oraz ich skutków ekonomicznych i społecznych,

• F. Administrowania: powołanie aparatu administracyjnego do sprawnej realizacji zaplanowanego budżetu,

• F. Kontroli: przeciwdziałanie niepożądanym zjawiskom niegospodarności, rozrzutności, korupcji w gospodarowaniu środkami budżetowymi

Funkcje społeczne

• F. Uspołecznienia procesu podejmowania decyzji przy budowaniu i realizacji budżetu,

• F. Negocjacyjno-polityczna: rozstrzyganie sporów i konfliktów dotyczących spraw budżetowych, co oznacza argumentowanie swoich racji przez wszystkich uczestników tworzących i realizujących budżet,

• F. Wychowania społeczeństwa: pobudza zainteresowanie sprawami publicznymi, funkcjonowaniem sektora publicznego i jego finansowaniem, kontrola społeczna

Najważniejszą i podstawową funkcją budżetu jest f. redystrybucyjna. Za miarodajną podstawę oceny redystrybucji dochodu narodowego przyjmuje się stopę redystrybucji. Wyraża ona relację wydatków lub dochodów publicznych budżetu państwa do produktu krajowego brutto lub dochodu narodowego wytworzonego w danym roku. Stopa redystrybucji informuje, jaka część PKB lub dochodu narodowego transferowana jest przez budżet państwa.

Optymalna stopa redystrybucji:

• Dolna granica stopy redystrybucji wyznacza taką skalę wydatków, która nie pogarsza pozycji materialnej pracowników sfery budżetowej i poziomu świadczonych przez nich usług.

• Górna granica stopy redystrybucji określa taki poziom wydatków, który zaczyna hamować rozwój podmiotów gospodarki rzeczowo-pieniężnej, w tym przede wszystkim przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, z powodu nadmiernego ich obciążenia podatkami, co zaczyna hamować ogólny rozwój społeczno-gospodarczy kraju.

Zasady budżetowe

Zasady budżetowe są to postulaty nauki pod adresem ustawodawstwa i praktyki, dotyczące prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej, w celu optymalnej realizacji jej zadań.

Zasady budżetowe można rozpatrywać jako pożądane cechy budżetu i gospodarki budżetowej.

W warunkach polskich i obowiązującym systemie prawnym, należy wymienić zasady budżetowe:

• powszechności,

• jedności,

• niefunduszowania,

• szczegółowości,

• równowagi,

• jawności,

• przejrzystości.

Zasada powszechności występuje też pod nazwami: zupełności lub budżetowania brutto. W klasycznym ujęciu wyraża postulat, aby wszystkie jednostki państwowe wchodziły do budżetu całością swoich dochodów i wydatków, tj. aby były budżetowane brutto. To samo dotyczy budżetów samorządu terytorialnego. Zasadę tę formułuje się zarówno ze względów politycznych, jak i techniczno-organizacyjnych. Jej geneza wiąże się z walką polityczną parlamentu o całkowitą kontrolę nad wydatkami rządu, gdyż pełne jej stosowanie uniemożliwia administracji ukrywanie przed parlamentem jakichkolwiek operacji finansowych. W Polsce do tradycyjnie stosowanych wyjątków należą formy budżetowania netto w publicznej gospodarce budżetowej, występujące pod nazwami: środków specjalnych, gospodarstw pomocniczych i funduszy celowych.

Zasada jedności budżetu postuluje, aby budżet państwa ujmowany był w jeden całościowy akt prawny. Jedność budżetu na ogół bywa rozumiana jako ideał, do którego należy dążyć.

Przestrzeganie zasady jedności budżetu zapewnia następujące korzyści:

• umożliwia łatwą orientację, czy budżet jest rzeczywiście zrównoważony; eliminuje potrzebę badania rozlicznych dokumentów, wystarczy bowiem porównać ogólną sumę wydatków i ogólną sumę wpływów, zapisanych w jednym dokumencie;

• eliminuje rachunki pozabudżetowe, które często nie są publikowane, a czasami również nie są autoryzowane przez parlament;

• eliminuje zjawisko pozornych oszczędności, które powstają „na papierze" w konsekwencji transferu wydatków z jednego budżetu do innego;

• zwiększa przejrzystość i rzetelność dokumentów budżetowych oraz pozwala ujawnić sztuczność stanów równowagi osiąganych dzięki technice debudżetyzacji;

• uwidacznia w sposób jednoznaczny globalną kwotę wydatków państwa, co ma istotne znaczenie dla porównań tej kwoty z wysokością dochodu wewnętrznego brutto albo z wydatkami publicznymi innych państw;

• umożliwia władzom budżetowym ocenę użyteczności i względnej pilności różnorodnych wydatków i dokonanie na tej podstawie racjonal­nych wyborów w tej materii.

Najczęściej występującymi wyjątkami od zasady jedności są odrębne budżety bieżące i inwestycyjne, budżety załącznikowe oraz plany finansowe funduszy celowych, zwane czasami „parabudżetami", jeżeli ich dochody i wydatki nie są obejmowane budżetem podstawowym.

Zasada niefunduszowania występuje w literaturze przedmiotu jako zasada jedności materialnej budżetu. Postuluje ona, aby budżet zorganizowany był na zasadzie jednej puli (zbiornika) środków, której całość dochodów przeznaczona jest na całość wydatków. Alternatywnym rozwiązaniem organizacji budżetu jest przeznaczanie konkretnych dochodów na konkretne wydatki. Łączenie dochodów z wydatkami nazywa sięfunduszowaniem, a środki pochodzące z określonych źródeł, przeznaczone na określone cele - funduszami celowymi.

Funduszowanie:

• uniemożliwia przerzucanie środków między zadaniami,

• „usztywnia" gospodarkę budżetową,

• krępuje podejmowanie operatywnych decyzji.

Natomiast zasada niefunduszowania:

• umożliwia dokonywanie wydatków zgodnie z aktualnymi potrzebami, dając organom planującym i uchwalającym budżet swobodę ustalania priorytetów oraz hierarchii potrzeb w tym zakresie;

• dzięki tej zasadzie decyzje budżetowe mogą być podejmowane w sposób bardziej elastyczny i nieskrępowany,

• często tworzenie funduszy celowych jest pretekstem do odrywania określonych środków publicznych od budżetu, co określa się najczęściej mianem nieuzasadnionej debudżetyzacji.

Praktyka jest po stronie funduszy celowych. Dlatego w poprzednich latach, pomimo nawoływań niektórych autorów oraz prawnych ograniczeń, fundusze celowe na szczeblu centralnym i terenowym występowały w ogromnej liczbie.

Zasada szczegółowości budżetu (nazywana zasadą specjalizacji) postuluje, aby budżet był ustalany (uchwalany) i wykonywany ze szczegółowym podziałem dochodów i wydatków, a nie tylko w ujęciu ogólnym. Realizacji tego postulatu służy w praktyce klasyfikacja budżetowa.

W uzasadnieniu przedmiotowej zasady podaje się, że budżet, będący ze swej istoty planem dyrektywnym, realizującym różne funkcje polityczne i ekonomiczne, nie mógłby spełniać tych zadań, nie będąc dokumentem wystarczająco szczegółowym. Gdyby budżet uchwalać wyłącznie w ogólnym ujęciu dochodów i wydatków, nie byłoby możliwe realizowanie jego istoty, nie byłoby możliwe jego precyzyjne wykonywanie, nie byłaby możliwa jego kontrola i umożliwiająca ją sprawozdawczość.

Dlatego ogromną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu budżetu odgrywa klasyfikacja budżetowa, przez którą należy rozumieć system jednostek klasyfikacyjnych, mających formę podziałek budżetowych, w ramach których ujmowane są wszystkie dochody i wydatki budżetowe. Podziałki klasyfikacyjne budowane są według kryteriów:

• podmiotowych (np. Kancelaria Sejmu, Ministerstwo Sprawiedliwości)

• przedmiotowych(np. wydatki na płace, źródła dochodów itp.)

• rodzajów i funkcji (np. wydatki transferowe na administrację, nauczanie, wydatki inwestycyjne na komunikację, transport itp.)

Aby klasyfikacja budżetowa umożliwiała, spełnianie podstawowych funkcji budżetu, przy swojej względnej szczegółowości musi być przejrzysta i czytelna. Konieczny jest więc kompromis między zasadą szczegółowości budżetu oraz zasadami jawności i przejrzystości budżetu. Zbyt duża szczegółowość budżetu czyni go nieczytelnym i niezrozumiałym dla posłów i radnych, utrudniając im podejmowanie trafnych decyzji oraz kontrolę ich wykonywania. Dlatego rozróżnia się szczegółowość budżetu uchwalanego i szczegółowość budżetu wykonywanego. Powszechnie występującymi w ustawodawstwach wyjątkami od zasady szczegółowości budżetu uchwalanego są: prowizorium budżetowe (czyli budżet tymczasowy, z ogólnie ustalonymi kwotami dochodów i wydatków) oraz układ wykonawczy budżetu. Ten ostatni można sprowadzić do szczegółowego podziału kwot dochodów i wydatków budżetowych, sporządzanego przez organy wykonawcze, na podstawie ustawy lub uchwały budżetowej, w których kwoty dochodów i wydatków ujęte są w odpowiednio mniejszej szczegółowości.

W ujęciu tradycyjnym postulat równowagi budżetowej oznacza takie ukształtowanie wydatków, aby nie przekraczały one wysokości dochodów, tzn. aby nie wystąpił deficyt budżetowy. Intencja takiego postulatu niewiele odbiega od poglądów XIX-wiecznych, kiedy za dobrego ministra finansów uważano tego, komu udało się osiągnąć matematyczną równowagę między wydatkami i dochodami, zaś za doskonałego, gdy uzyskał nadwyżkę budżetową.

W ujęciu klasycznym zasada równowagi traktowana była jako „złota zasada" gospodarki budżetowej. Finansiści klasyczni przenosili na finanse publiczne podstawowe prawo finansów prywatnych, według którego „człowiek nie może wydawać więcej pieniędzy niż otrzymuje, jeśli nie chce doprowadzić się do ruiny. Liczne zastrzeżenia do tego podejścia doprowadziły do sformułowania zupełnie przeciwstawnych koncepcji, dowodzących - głównie pod wpływem J.M. Keynesa - że deficyt budżetowy nie tylko nie jest złem, ale nawet może być korzystny. Poglądy te nazwano teorią systematycznego deficytu. W wyniku dodatkowych przemyśleń i praktyki poddano je jednak krytyce, którą można wyrazić konkluzją, że systematyczny deficyt, obciążając gospodarstwo narodowe kosztami pożyczek oraz zwiększonym długiem publicznym, podnosi ogólne koszty jego funkcjonowania i obniża międzynarodową zdolność konkurencyjną. Jednocześnie taki deficyt jest niebezpieczny dla gospodarki kraju, ponieważ działa inflacjogennie i stwarza ryzyko degradacji pieniądza.

W praktyce we współczesnym świecie, zwłaszcza na szczeblu państwa, rzadko mają zastosowanie przedstawione wyżej, skrajne podejścia do równowagi budżetu. Z reguły realizowane są koncepcje pośrednie, bardziej umiarkowane, jak:

• teoria budżetu cyklicznego: zakłada, że w zależności od cykli gospodarczych, naturalne są zarówno deficyty, jak i nadwyżki, lecz w dłuższych okresach winny się one bilansować

• teoria impasu: zakłada, że deficyt budżetowy jest dopuszczalny, ale tylko w określonych warunkach i granicach.

Zasada jawności to postulat, aby budżet był ujawniany obywatelom w fazie planowania, uchwalania i wykonywania.

Za jawnością budżetu przemawia wiele następujących argumentów:

• aspekty racjonalnej gospodarki finansowej pieniądzem publicznym przemawiają za tym, aby była ona poddana społecznej kontroli podatników, którzy są najbardziej zainteresowani oszczędnym i efektywnym wykorzystywa­niem ich pieniędzy;

• doświadczenia w funkcjonowaniu administracji wskazują, że jest ona tym bardziej skłonna do popełniania nadużyć finansowych i marnotrawstwa środków, im mniejszej kontroli społecznej jest poddawana;

• poddawanie kontroli społecznej finansów publicznych ma pozytywny wydźwięk psychologiczny i wychowawczy, wciągając obywateli do aktywnego udziału w rozwiązywaniu spraw publicznych i dając im poczucie wpływu na te sprawy.

Istota jawności wymaga jasności i dokładności w rachunkach; jej podstawą jest dobry układ budżetu, przestrzeganie zasady zupełności, jedności i szczegółowości. Jako warunki jawności wymienia się:

• regularne publikowanie danych budżetowych;

• dostępność debat budżetowych dla publiczności;

• poddanie danych budżetowych krytycznej ocenie publicznej bez obawy o osobiste konsekwencje negatywne,

• do powyższych warunków należałoby dodać wolność prasy oraz fachowe przygotowanie mass mediów do upowszechniania i komentowania danych budżetowych.

Warunkiem realnej jawności budżetu jest jego przejrzystość lub tzw. jasność budżetu. Formalnie - zasada przejrzystości budżetu postuluje uporządkowanie dochodów i wydatków budżetowych w odpowiednim systemie podziałek, niewiele więc różni się od zasady szczegółowości budżetu. Merytorycznie - zasada przejrzystości wymaga stosowania nie tylko jednolitych kryteriów klasyfikacji, lecz także jasnych i jednolitych zasad rachunkowości i sprawozdawczości budżetowej oraz czytelnych i logicznych zasad konstrukcji budżetu. Istnieją obiektywne granice racjonalnej przejrzystości (jasności) budżetu. Należy do nich specyfika spraw budżetowych, wymagająca określonej wiedzy prawno-ekonomicznej, dyrektywność budżetu, zakładająca niezbędny stopień jego szczegółowości, a także specyficzny sposób wypracowywania rozstrzygnięć budżetowych (tj. ustalania wysokości kwot dochodów i wydatków oraz ich przeznaczenia).

WYKŁAD, 07.01.14

ZALICZENIE - 21.01.14, godzina 14.00 (5 pytań)

1.System podatkowy – to całokształt istniejących, obowiązujących w danym miejscu i czasie podatków. Zasady funkcjonowania systemu podatkowego określa prawo podatkowe.

Podatkowy system historyczny – został ukształtowany w określonych warunkach społeczno- gospodarczych, nie wynika z potrzeb danego kraju, jest niedoskonały,musi być co pewien czas korygowany.

Podatkowy system racjonalny – model teoretycznie skonstruowany wzór systemu doskonałego, do którego powinien dążyć

2. Pojęcie podatku – podatek jest świadczeniem powodującym przepływ określonej wartości ekonomicznej z majątku podatnika do majątku państwa. Przepływ ten nie jest obojętny w skali mikro ani makro, stanowiąc istotny czynnik wpływający na gospodarke.

Podatki są to obowiązkowe płatności na rzecz skarbu państwa lub na rzecz samorządu, będące wyrazem, przymusowego przejmowania środków przez sektor publiczny na rzecz finansowania zadań publicznych, tj. w celu wytwarzania dóbr publicznych, zaspakajających potrzeby, których obywatel własnym działaniem, z reguły nie jest w stanie sam zaspokoić.

3.Podatek (wg Nowej Encyklopedii Powszechnej) jest to kategoria ekonomiczno-prawna podziału produktu krajowego, pełniącą funkcję fiskalną (dostarczanie srodków nas finansowanie zadań państwa lub samorządu lokalnego.)

4.Aspekt ekonomiczny – podatek jest forma przywłaszczenia na rzecz państwa lub związku publicznoprawnego części dochodów, przychodów lub majatku od podmiotów ich podporządkowanych

Aspekt prawny – podatek jako świadczenie ekonomiczne zdefiniowany jest w art. 6 ordynacji, podatek jest określony ustawowo świadczeniem o charakterze pieniężnym, przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym, ponoszonym na rzecz związków publicznych.

5. Aspekt ustrojowy podatku

Podatek ma również określone znaczenie polityczne (ustrojowe), ponieważ dot. Bezpośrednio stosunku między państwem a obywatelem. Aspekt ustrojowy podatku odzwierciedla sytuacje polityczna państwa, gdyż o tym jakiego rodzaju podatki będą ustanowione i jaka przybiorą formę decyduje większość polityczna w parlamencie. Jednak zasadniczą podstawę normatywną podatków stanowi konstytucja, która Wuwera znaczący wpływ na stanowienie ustaw podatkowych i daje możliwość oceny zgodności ustaw z nią samą.

6. Cechy świadczenia podatkowego

Podatek jest świadczeniem określonym ustawowo. Tylko ustawa zgodnie z art. 84 i 217 Konstytucji RP, jest aktem prawnym, którym może być wprowadzony obowiązek płacenia podatków. W ustawie też powinny być uregulowane istotne elementy konstrukcji tego świadczenia. W Polsce jedynie parlament jest organem uprawnionym do wprowadzania nowych podatków i w najszerszym zakresie może zmieniać konstrukcję poszczególnych podatków. Jednostki samorządu terytorialnego nie mają uprawnień do wprowadzania własnych podatków. Mogą one jedynie, co wynika z art. 168 Konstytucji, ustalać wysokość podatków i opłat lokalnych w zakresie wynikającym z ustawy.

7. Podatek jest świadczeniem pieniężnym, co wynika z faktu, iż na etapie gospodarki towarowo-pieniężnej pieniądz jest najdogodniejszą formą realizacji dochodów związków publicznoprawnych. W obecnie obowiązujących systemach podatkowych w zasadzie nie występują podatki płacone w naturze lub w innych niepieniężnych formach.

8. Podatek jest świadczeniem przymusowym. Jeżeli zobowiązanie podatkowe powstało, to jego realizacja jest zabezpieczona możliwością zastosowania środków egzekucyjnych, przewidzianych w stosownych ustawach. Chodzi tu nie tylko o sposób jego pobierania, gdyż w określonych przypadkach podatnik może uiszczać go przekonaniem i całkowicie dobrowolnie

9. Podatek jest świadczeniem bezzwrotnym. W założeniu chodzi o to, ze raz zapłacony podatek nie jest podatnikowi zwracany. Nie jest to kredyt lub pożyczka, które to musze być po upływie określonego czasu zwracane. Od tej zasady obowiązuje prawi podatkowe przewiduje wyjątki, charakterystyczne dla podatków od wartości dodanej. Bezzwrotność podatku wynika z jego redystrybucyjnego charakteru, polegającego na definitywnym przesunięciu Stośków finansowych a tym samym możliwości nabywczych, które to środki reprezentują, od podatnika na rzecz władzy publicznej. Ten definitywny charakter

10. Podatek jest świadczeniem nieodpłatnym. Nie jest to świadczenie, którego uiszczenie uprawnia podatnika do jakichkolwiek żądań kierowanych do państwa lub samorządu. Często sformułowane stwierdzenie- płace podatki i wymagam-nie znajduje swego uzasadnienia w istocie podatku. W uproszczeniu można to przedstawić jako brak wyraźnego związku między płaconymi podatkami a wzajemnymi obowiązkami władzy publicznej wobec podatników. Wprawdzie władze publiczne mają określone obowiązki wobec podatników, np. obrona narodowa.

11. Podatek jest świadczeniem na rzecz podmiotów publicznoprawnych. Tylko państwa i jednostki samorządu terytorialnego maja przywilej pobierania podatków. W najszerszym zakresie dochodami podatkowymi zasilany jest budżet państwa. Samorząd w niewielkim stopniu finansuje swoje wydatki z dochodów podatkowych. Jedynie gmina posiada „własne” podatki, a powiat i województwo korzystają z udziałów w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa(podatek VAT, akcyza, od gier losowych, tonażowy). Podatki samorządowe-leśny, rolny, od nieruchomości, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych i podatek dochodowy w formie karty podatkowej. Podatki bezpośrednie: PIT, CIT(dochodowe od osób fizycznych i prawnych): podatki wspólne- samorządowe oraz państwowe.

ELEMENTY KONSTRUKCJI WEWNĘTRZNEJ PODATKU

Każdy podatek jest zbudowany z pewnych elementów, nazywanych zwykle –cechy zmienne podatku. W lit można spotkać inne określenie tych cech, a mianowicie istotne elementy konstrukcji podatku. Są to podmiot podatku, jego przedmiot, podstawa opodatkowania, stawki podatkowe, ulgi i zwolnienia oraz tryb i warunki płatności. Elementy te składają się na klasyczna konstrukcje podatku, która powinno mieć każde świadczenie zaliczane do systemu podatkowego.

Obowiązek podatkowy – zdefiniowany jest w treści art. 4 Ordynacji podatkowej. To wynikająca z ustaw podatkowych, nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach. Przy czym zdarzeniem może być czynność prawna, trwały stan, jak np. istnienie nieruchomości o określonym przeznaczeniu jej posiadanie przez podatnika.

Zobowiązanie podatkowe. Art. 5 Ordynacji definiuje zobowiązanie podatkowe jako wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonym w przepisach prawa podatkowego. Zobowiązanie podatkowe jest skonkretyzowanym obowiązkiem podatkowym. Konkretyzacja ta dotyczy 4 elementów:

-osoby podatnika

-wysokości świadczenia podatkowego

-terminu zapłaty

-miejsca spełnienia świadczenia podatkowego

Podatnik- w ujęciu ogólnym, z art. 7 $ 1 ustawy, jest osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, podlegający na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.

Należy wskazać, że $2 tego przepisu pozwala na odmienne definiowanie tego pojęcia przez ustawy podatkowe. Często definicja ta jest uzupełniana o dodatkowe cechy, jakie winna owa osoba lub jednostka spełniać, by być podatnikiem danego, skonkretyzowanego podatku.

Wzajemne zależności tych pojęć: obowiązek podatkowy jest ogólny, nieskonkretyzowany, w nim bierze źródło zobowiązanie podatkowe konkretnego podatnika, który dalej płaci, zgodnie z zasadami wynikającymi z ustawy podatkowej, podatek.

Podmiot podatku-każda ze stron stosunku podatkowego, a więc podatnik jako osoba zobowiązana do zapłaty podatku (podmiot bierny) i państwo albo jednostka samorządu terytorialnego jako podmiot uprawniony do otrzymania świadczenia podatkowego (podmiot czynny). Podmiot bierny (podatnik) określany jest w sposób generalny, przez wskazanie, kto na podstawie ustawy zobowiązany jest do poniesienia ciężaru podatkowego.

Przedmiot opodatkowania- zdarzenie, stan faktyczny lub prawny (nabycie prawa własności nieruchomości) z wystąpieniem którego ustawa łączy obowiązek podatkowy. Przedmiot podatku to prawne określenie tego, od czego ma być płacony podatek.

Podstawa opodatkowania – ilościowo lub wartościowo wyrażona wielkość lub ilość skonkretyzowanego przedmiotu opodatkowania, od której odlicza się podatek. To konkretna wielkość przyjęta przez organ podatkowy w decyzji wymierzającej podatek lub przez podatnika zobowiązanego do samodzielnego obliczenia podatku.

Deficyt

Deficyt budżetowy – to różnica między dochodami budżetu państwa a wydatkami w danym roku.

Deficyt sektora finansów publicznych – to ujemna różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi ustalona dla okresu rozliczeniowego. Dochody i wydatki publiczne ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora.

Przyczyny deficytu:

• Nadmierne wydatki budżetowe (militaryzacja, rozbudowana administracja państwowa, inwestycje publiczne, koszty długu zagranicznego i wewnętrznego),

• Zbyt niskie dochody budżetowe, które mogą wynikać z niskiej stopy opodatkowania lub mało skutecznego systemu ściągania podatków, a także ze słabej kondycji finansowej przedsiębiorców.

Rodzaje deficytów

• Deficyt rzeczywisty – jest faktyczną różnicą pomiędzy wydatkami i dochodami w danym okresie.

• Deficyt strukturalny – jest wartością hipotetyczną, powstającą w warunkach gdy dochody i wydatki realizowane są przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki.

• Deficyt cykliczny – jest rezultatem wpływu cyklu koniunkturalnego (recesji lub ożywienia) na dochody i wydatki budżetowe w warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. Z reguły jest rezultatem stosowania automatycznych stabilizatorów koniunktury.

Aktywna i pasywna polityka państwa

Aktywna polityka budżetowa ma miejsce wówczas, gdy rząd stosuje wybrane środki w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom oraz w celu stabilizacji cen czy ograniczenia bezrobocia. Polityka ta wymaga zamian legislacyjnych w programach budżetowych.

Podstawowymi rodzajami aktywnych posunięć fiskalnych są:

• zmiany stawek i struktury podatków,

• zmiany subwencji rządu dla władz lokalnych z tytułu udziału w podnoszeniu ciężarów lokalnej pomocy społecznej),

• zmiany wydatków na roboty publiczne.

Aktywna polityka budżetowa może mieć charakter:

• ekspansywny – państwo poprzez zwiększenie własnych wydatków, obniżenie kwot płaconych podatków, lub jedno i drugie równocześnie pobudza niedostateczny popyt globalny, co wpływa na uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego,

• restrykcyjny – nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty.

W wykorzystaniu aktywnej polityki budżetowej pojawiają się pewne trudności, związane m.in. z opóźnieniem czasowym i niepewnością jej skutków.
Pasywna polityka budżetowa jest oparta na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków budżetowych cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej w celu wyzwalania kompensujących, przeciwważnych impulsów wobec wahań koniunktury. Ta forma oddziaływania wykorzystuje mechanizm działania automatycznych stabilizatorów koniunktury.

Dochody budżetu państwa to wpływy z: podatków, opłat, ceł, wpłat z zysku przedsiębiorstw państwowych i spółek handlowych, których Skarb Państwa jest współwłaścicielem, wpłat z zysku NBP, a także wpływy z różnych odsetek (np.karnych za opóźnienia we wpłacaniu podatku lub osiąganych z lokat dochodów i przychodów budżetu państwa w bankach).

Wydatki budżetu są przeznaczane głównie na realizację zadań organów państwowych, subwencje i dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego i innych podmiotów.

Dotacja wywodzi się od łacińskiego słowa „doto” oznaczającego uposażyć, wyposażyć, może oznaczać wyposażenie w określone środkipieniężne.

Przekazywanie  dotacji polega na przelewie środków pieniężnych między różnymi budżetami. 

Dotacje są środkami pieniężnymi transferowanymi do budżetów jst z budżetu państwa. Stanowiąwydatki w budżecie państwa, natomiast w  budżetach poszczególnych jst należą do dochodów.

Dotacje kierowane z budżetu państwa dla budżetu jst są dochodami o charakterze niepodatkowym. Stanowią wyposażenie w środki finansowe na działalność statutową w trybie publicznoprawnym, jednostronnym, bezzwrotnym oraz nieodpłatnym Skarbu Państwa.

Dotacja  jest   publicznoprawną  formą  rekompensaty  kosztów  realizacji zadania oraz  za utracone dochody własne.

Subwencja (łac. subsydium, subventino – pomoc) określa transfer środków, w celu zasilenia finansowego budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z uwagi na zbyt niskie dochody uzyskiwaneze źródeł własnych. Subwencje ogólne stanowią łącznie z dochodami własnymi podstawę  do planowania wydatków budżetowych na dany rok.

Przychody i rozchody budżetu państwa są związane z potrzebą finansowania deficytu bieżącego oraz skumulowanych deficytów z lat poprzednich. Na sfinansowanie wydatków wyższych od dochodów zaciągane są pożyczki lub kredyty, które w kolejnych latach trzeba spłacać. Można to robić z nadwyżki budżetowej, jednak ta nie występuje w polskich budżetach, dlatego też na spłaty długów z lat poprzednich zaciąga się nowe kredyty i pożyczki, w tym emituje skarbowe papiery wartościowe, które są także specjalną formą pożyczki. O skali braku równowagi w budżecie państwa informuje zarówno deficyt budżetowy na dany rok, jak i wielkość przychodów i rozchodów