Analiza retrospektywna

Metoda identyfikacji dotychczasowych tendencji rozwojowych regionu będących rezultatem czynników pozostających poza kontrolą władzy regionalnej oraz osób diagnozowania obecnej fazy rozwojowej regionu. Prowadzona jest w wymiarze przestrzennym, środowiskowym, społecznym, ekonomicznym, technicznym i politycznym. Każdy region podlega równocześnie różnym tendencjom rozwojowym. Pod ich wpływem regiony znajdują się w różnych fazach cyklu życia, a ich struktura cechuje się różnym stopniem żywotności.

Bilanse strategiczne

Stanowią zestawienia zewnętrznych sposobności i zagrożeń rozwojowych oraz wewnętrznych silnych i słabych stron regionu. Syntetyczny bilans strategiczny sporządzany jest dla całości regionu. Natomiast cząstkowe bilanse strategiczne zestawia się odrębnie dla wyróżnionych pól strategicznych.

Cele strategiczne

Odpowiadają na pytania: co, ile i do kiedy zamierza osiągnąć przywództwo regionalne. Dotyczą regionu jako całości. Są odpowiedzią na wyzwania i problemy strategiczne, przed którymi stoi region w długim, średni i krótkim terminie. Ich formułowanie wymaga uruchomienia dwóch procedur, tj. top down oraz bottom up. Obydwie procedury są wobec siebie komplementarne.

Ewaluacja procesów realizacyjnych

Ocena trafności wybranych celów wobec potencjału, którym dysponuje region, ocena efektywności alokacji środków finansowych oraz skuteczności realizacji strategii regionalnej.

Funkcje metropolitalne

Funkcje wielkich miast i zespołów miejskich. W zależności od stopnia ich ukształtowania i wyspecjalizowania, jakości i unikatowości mają one charakter regionalny, narodowy, kontynentalny, a nawet zasięg globalny. Powinny zapewniać zewnętrzną ekspansję macierzystego regionu w skali wewnątrzkrajowej i międzynarodowej.

Główne składowe rozwoju regionalnego

Procesy rozwojowe w układach regionalnych polegające na głębokiej transformacji ustrojowej oraz strukturalnej i obejmujące takie składowe subprocesy jak rozwój instytucjonalny, restrukturyzacja działalności gospodarczej, rozwój technologiczny i innowacje, wzrost ruchliwości zasobów ludzkich i zwiększona migracja ludności, rozwój kapitału ludzkiego i sektora usług, wzrost jakości środowiska i życia oraz wzbogacanie tożsamości kulturowej regionów.

Konkurencyjność regionu

Trwała przewaga jednego regionu nad innym będąca wypadkową silnych stron regionu, atrakcyjności jego oferty usługowej, produktywności endogenicznego potencjału oraz siły eksportowej w bazowych sektorach gospodarczych regionu.

Międzynarodowa konkurencyjność regionu

Zdolność wytwarzania przez region dóbr i usług znajdujących odbiorców na rynku międzynarodowym i posiadanie przez region bazy ekonomicznej złożonej z sektorów międzynarodowych, mających trwałe perspektywy rozwojowe. Przewaga strategiczna regionu krajowego nad innymi regionami krajowymi i zagranicznymi będąca źródłem trwałego rozwoju wyrażonego w kategoriach wyższego standardu i jakości życia mieszkańców.

Modelowe sytuacje strategiczne regionu

Stanowią specyficzny splot sprzyjających i niesprzyjających warunków zewnętrznych oraz pozytywnych i negatywnych cech regionu, który syntetycznie określa, które regiony zagrożone są widmem kryzysu i marginalizacji, które wymagają zwrotu i restrukturyzacji, adaptacji przez innowację oraz które predystynowane są do pełnienia roli bycia lokomotywą rozwoju w układzie regionalnym kraju.

Monitoring regionalny

Śledzenie procesu realizacji strategii regionalnej i ustalanie stopnia osiągania celów strategicznych w porównaniu z uzyskanymi wynikami i rezultatami.

Ocena strategii regionalnej

Wymaga posługiwania się rożnymi kryteriami. Rekomendowane warianty strategiczne powinny być trafne w zestawieniu z diagnozą regionu i zgodne z wizją jego rozwoju. Powinny zapewniać realizację celów regionu i być wykonalne ze względu na posiadane instrumenty i środki, a finalnie akceptowane przez aktorów sceny regionalnej. Są trzy rodzaje oceny strategicznej, tj. ex ante, w toku i ex post.

Pola strategiczne

Ustalają punkty ciężkości, wokół których buduje się zintegrowaną wizję i strategię rozwoju regionu. Stanowią dziedziny wyodrębnione na podstawie silnych kombinacji czynników strategicznych, a także zbiór podmiotów i uczestników sceny regionalnej związanych z tymi dziedzinami. Doświadczenie uczy, że w regionach dopuszczalne jest wyróżnienie 5-6 pól strategicznych. Są to odrębne strategiczne pola rozwoju, konkurencji i współpracy regionu.

Polityka strategiczna regionu

Eksponuje umiejętności myślenia strategicznego, formułowania wyzwań strategicznych i diagnozowania sytuacji strategicznej. Głównymi jej składowymi są cele i opcje strategiczne współtworzące różne strategie regionalne. Polityka strategiczna regionu jest prowadzona przez przywództwo regionalne tylko wówczas, gdy region jest zarządzany strategicznie.

Procedury formułowania strategii regionalnej

Stanowią specyficzny układ kroków postępowania zapewniający opracowanie spójnej strategii regionu, w zależności od sposobu posługiwania się strukturą logiczną obejmującą takie elementy jak: wizja i wyzwania, cele, problemy, opcje i priorytety. Sekwencja kroków postępowania może być różna i różne mogą być procedury tworzenia strategii regionalnej.

Proces budowy strategii

Obejmuje dwa wzajemnie zachodzące na siebie procesy: intelektualny i polityczny. Na proces intelektualny składa się tworzenie krok po kroku, zgodnie z regułami sztuki, dokumentu strategii regionalnej. W trakcie procesu politycznego artykułowane są wartości i interesy uczestników sceny regionalnej i wyrażana jest wola polityczna przez podmioty polityki regionalnej.

Program regionalny

Stanowi spójny pakiet przedsięwzięć. Składa się z trzech części: regulacyjnej, operacyjnej i finansowej. Część regulacyjna programu ustala dziedziny i rodzaje interwencji. Część operacyjna zawiera projekty i działania. Część finansowa określa źródła i alokację środków.

Projekt regionalny

Projekt generujący procesy rozwojowe na skalę ponadlokalną. Dzięki tego typu projektom są indukowane efekty mnożnikowe wzmacniające pozycję konkurencyjną i poprawiające sytuację społeczno-gospodarczą regionów.

Regionalne programowanie operacyjne

Obejmuje ustalenia dotyczące projektów i działań wprowadzających w życie strategię regionalną. Oznacza m.in. operacjonalizację celów strategicznych, ustalenie rodzajów wsparcia oraz montaż, pozyskiwanie i repartycję środków finansowych.

Regionalne studia prospektywne

Stanowią wyodrębniony etap zarządzania strategicznego regionem. Są to strategiczne studia prospektywne podporządkowane formułowaniu założeń do strategii. Obejmują cztery kroki postępowania: diagnozowanie tendencji rozwojowych, identyfikację otoczenia regionu, rozpoznanie i ocenę uwarunkowań rozwojowych, pisanie scenariuszy otoczenia i wizji rozwoju regionu.

Restrukturyzacja gospodarcza

Głęboki i długofalowy proces przemian strukturalnych, którego finalnym następstwem jest transformacja kulturowa i zmiany tożsamości regionu. Proces dostosowań i przestawiania się nie mający swojego kresu, którego pozytywna lub negatywna ocena w regionie zależy od kształtowania się salda procesów kreacyjnych i likwidacyjnych oraz jego salda wymiany z otoczeniem.

Restrukturyzacja urbanistyczna

Przebudowa tradycyjnych układów funkcjonalno-przestrzennych regionu. Głęboka przebudowa centrów miast i zmiana modelu użytkowania terenów. Odnowa obszarów miejskich połączona z restrukturyzacją ich bazy ekonomicznej oraz z rewitalizacją i regeneracją terenów opuszczonych i zdegradowanych.

Rozwój egzogeniczny

Stanowi proces ekspansji sektorów gospodarczych regionu na rynki zewnętrzne, rynek wewnątrzkrajowy i rynek międzynarodowy oraz oznacza zwiększający się napływ do regionu zewnętrznych czynników rozwoju w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, transferu wiedzy i doświadczenia oraz technologii i innowacji.

Rozwój endogeniczny

Jest skumulowanym procesem pozytywnych zmian realizujących się w skalach lokalnych. Jest to rozwój organizowany „od dołu”, od społeczności i kultury lokalnej, od wewnętrznego potencjału rozwojowego, gdzie najcenniejszy jest kapitał ludzki i społeczny regionu oraz indywidualna i lokalna inicjatywa, przedsiębiorczość i innowacje.

Rozwój regionu

Jest definiowany na wiele sposobów. W rozwoju regionów eksponuje się współcześnie wzmacnianie endogenicznego potencjału, niematerialnej infrastruktury oraz międzynarodowej konkurencyjności. Rozwój regionu oznacza wzrost produktu regionalnego i dochodów pieniężnych oraz polepszanie jakości życia i środowiska. Harmonijny i trwały rozwój regionu zależy od „zgrania” dynamiki jego podstawowych wymiarów, którymi są: polityczny, ekonomiczny, kulturalny, technologiczny i środowiskowy.

Scenariusz otoczenia

Dotyczy zewnętrznych determinant, zdarzeń i tendencji pozostających poza kontrolą samorządu regionalnego i mogących mieć istotny wpływ na przyszły rozwój regionu. Jest to ciąg możliwych zmian politycznych, ekonomicznych, społecznych i technologicznych w otoczeniu krajowym i międzynarodowym. Każdy region w różnym stopniu i zakresie kwalifikuje te zmiany w kategorii zewnętrznych sposobności i okazji oraz ograniczeń i zagrożeń rozwoju.

Strategia konkurencyjna regionu

Udziela odpowiedzi na pytanie: czym, o co, z kim i jak konkuruje region. W strategii konkurencyjnej regionu zawarty jest wybór profilu przewagi nad rywalizującymi regionami, na który składa się specyficzny zestaw silnych stron, atutów regionu oraz wybór portfela działalności, atrakcyjnej oferty regionu skierowanej do obecnych i przyszłych nabywców i użytkowników. Generalną stawką w grze konkurencyjnej jest rozwój regionu. Wyróżnia się strategie: konkurencyjności i konkurowania regionu.

Strategia kooperacyjna regionu

Buduje nowy, bardziej korzystny układ powiązań zewnętrznych i wewnętrznych regionu. Tworzona jest dla osiągnięcia celów regionu niższym kosztem poprzez uruchomienie efektów synergicznych, realizację wspólnych przedsięwzięć oraz transfer wiedzy i doświadczenia. Strategie kooperacyjne regionu dotyczą współpracy międzynarodowej, w tym transgranicznej, współpracy międzyregionalnej w przestrzeni krajowej oraz integracji społecznej, technicznej, ekonomicznej i terytorialnej wewnątrz regionu.

Strategia kooperacyjna metropolii i regionu

Metropolie i ich regiony oraz regiony i ich metropolie są predysponowane do rozwijania ścisłej współpracy. Regiony są silne swoimi metropoliami. Ale i metropolie powinny być silne swoimi regionami. Nie ma regionu bez metropolii i nie ma metropolii bez zaplecza regionalnego. Strategia kooperacyjna rozwija efektywny model wzajemnych relacji funkcji metropolitalnych i głównych składowych rozwoju regionu.

Strategia rozwoju regionu

Zawiera najważniejsze rozstrzygnięcia dotyczące przyszłości regionu w długim, średnim i krótkim horyzoncie. Są to opcje strategiczne i priorytety dziedzinowe, a także najważniejsze przedsięwzięcia rozwojowe. Stanowi ona rezultat syntezy realizacji dwóch, komplementarnych podejść, tj. „od otoczenia do regionu”, „od regionu do otoczenia”.

Strategiczna karta wyników regionu

Jest narzędziem kontroli strategicznej, metodą całościowego oglądu procesu realizacji strategii regionalnej. Tworzy ją specyficzny zbiór wskaźników i mierników. Pozwala monitorować i oceniać postępy w zakresie realizacji wizji i strategii regionu. Zawarte są w niej trzy perspektywy: innowatora, klienta i partnera regionu.

Struktury ekspansywne

Struktury zróżnicowane, w których przeważa działalność innowacyjna i o zaawansowanych technologiach, odporna na międzynarodową konkurencję. Struktury oparte na unikatowym i atrakcyjnym potencjalne endogenicznym.

Struktury kryzysogenne

Monostruktury gospodarcze oparte na dominacji sektorów o niskim poziomie międzynarodowej konkurencyjności oraz na zasobach endogenicznych o niskiej jakości i produktywności.

Struktury planowania strategicznego

Są odpowiedzią na pytanie: jak się zorganizować, aby postępując profesjonalnie i po partnersku, stworzyć akceptowaną przez głównych aktorów sceny regionalnej strategię rozwoju regionu. Tymi strukturami są: komitet sterujący, komitet programujący, zespół zadaniowy, grupy robocze, zespół ekspertów i konsultantów.

System interaktywny

Złożony jest z regionu i jego specyficznego otoczenia. Jest podstawą regionalnych studiów prospektywnych i strategicznych. Jego strukturalizacja wymaga użycia wymiarów i atrybutów regionu, funkcji i form przestrzennych regionu, wyróżnienia obszarów miejskich i wiejskich oraz wyodrębnienia podregionów z zastosowaniem ich opisu strategicznego obejmującego położenie, potencjał, profil, powiązania i pozycję.

Sytuacja strategiczna

Dynamicznie postrzegana i oceniana sytuacja zewnętrzna i wewnętrzna regionu. Rozpoznawane i oceniane są zarówno zmieniające się warunki otoczenia wewnątrzkrajowego i międzynarodowego, jak i wewnątrzregionalne warunki społeczne, gospodarcze i środowiskowe. Każdy region znajduje się w specyficznej dla siebie sytuacji strategicznej.

Uczenie się regionu

Następuje pod wpływem zamierzonej i realizowanej zmiany strategicznej, skutecznej realizacji programu regionalnego oraz dzięki trwałości procesów rozwojowych w regionie. Zarządzanie strategiczne regionem i prowadzenie w regionie polityki strategicznej oraz ich cykliczna powtarzalność realizuje proces uczenia się aktorów sceny regionalnej.

Uwarunkowanie rozwoju

Zewnętrzne i wewnętrzne czynniki i zdarzenia mogące w istotny sposób kształtować wzrost gospodarczy i zmiany strukturalne w regionie. Ich rozpoznawanie może następować przez organizowanie sesji burzy mózgów lub na podstawie serii zamówionych raportów realizowanych przez ekspertów.

Wartości strategiczne

Stanowią centralną kategorię regionalnych studiów prospektywnych i zarazem kryteria strategicznego wyboru polityki regionalnej. Strategicznymi wartościami europejskiej polityki regionalnej są: konkurencyjność regionów i trwałe miejsca pracy, wykształcenie i kwalifikacje zasobów ludzkich oraz trwały rozwój terytorialny.

Wizja rozwoju

Przyszły obraz i pożądany ciąg zmian w regionie. Składa się zasadniczo z czterech elementów. Są to: przyszły wizerunek i przyszła pozycja regionu, pożądane zmiany strukturalne oraz przyszłe powiązania zewnętrzne i wewnętrzne regionu. Wyznacznikami różnych wizji przyszłości regionu są: system wartości, splot uwarunkowań rozwojowych oraz gra aktorów sceny regionalnej.

Wyzwania strategiczne regionu

Każdy region, jego społeczności, gospodarka i przywództwo stoi wobec wyzwań strategicznych. Ich postrzeganie, podejmowanie i sprostowanie im oznacza eliminowanie stanów nierównowagi strukturalnej, wyprzedzające przygotowanie się na przyszłe zewnętrzne presje i wymuszenia oraz dokonywanie wyboru i podejmowanie decyzji strategicznych zapewniających trwały rozwój regionu. Regiony stoją wobec wyzwań cywilizacyjnych, aspiracyjnych, pozycjonalnych, kompetencyjnych, organizacyjnych i finansowych.

Zagregowane funkcje metropolitalne

Grupy funkcji metropolitalnych wielkich miast i zespołów miejskich odnoszące się do takich dziedzin działalności jak: polityka i administracja, gospodarka i finanse, turystyka, rekreacja i rozrywka, komunikacja i telekomunikacja, szkolnictwo wyższe, badania i rozwój, kultura wysoka i mass media.

Założenia strategii rozwoju regionu

Stanowią podstawę do formułowania strategii rozwoju regionu. Składają się z: uwarunkowań rozwoju, wizji rozwoju oraz z strategicznych wyzwań rozwojowych. Przy ich wykorzystaniu organizuje się dialog strategiczny wszystkich istotnych aktorów sceny regionalnej na temat przyszłości regionu.

Zarządzanie strategiczne regionem

Obejmuje trzy podstawowe fazy. Są to regionalne studia prospektywne, regionalne planowanie strategiczne oraz wdrażanie strategii regionalnych. Posługuje się specyficznym zbiorem metod, procedur i narzędzi. Podstawowymi jego składnikami są czynniki i aktorzy rozwoju regionalnego, zasady kierowania rozwojem regionu, procedury formułowania i wdrażania strategii regionalnej oraz sposoby przeprowadzania zmiany strategicznej w regionie.