Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii nie posiada pisanej konstytucji – w rozumieniu jednego lub kilku dokumentów, wyposażonych formalnie w najwyższą moc prawną i obejmujących regulację co najmniej zasad ustroju politycznego.

Na brytyjskie prawo konstytucyjne składają się normy różnego pochodzenia. Mogą mieć one następujący charakter:
a) norm prawa stanowionego, w tym zwłaszcza ustawowego;
b) norm prawa powszechnego (common law), które w zdecydowanej większości mają charakter prawa precedensowego;
c) konwenansów konstytucyjnych, czyli norm zwyczajowych, które nie są prawem, tzn. nie mogą być egzekwowane w sądach, ale mogą być tam przywoływane lub uznawane w inny sposób;
d) opinii wybitnych autorytetów, jednak podobnie jak w przypadku konwenansów, nie mogą być egzekwowane w sądach, lecz jedynie można się do nich odwoływać.

Przykłady common law: zwierzchnictwo parlamentu, nieodpowiedzialność monarchy.

Przykłady konwenansów: rząd musi mieć zaufanie Izby Gmin, gdy je utraci, musi ustąpić; monarcha nie może odmówić podpisanie ustawy, chyba że taka będzie wola rządu; monarcha mianuje premiera lidera partii, która ma większość w Izbie Gmin; monarcha mianuje ministrów „za radą” premiera.

Izba Gmin

Parlament brytyjski nie ma dokładnie określonej kadencji. Wiadomo jedynie od 1911r., że nie może ona trwać dłużej niż 5 lat. Monarcha za radą premiera może rozwiązać parlament w każdym czasie. Wybory do parlamentu muszą się odbyć siedemnastego dnia od rozwiązania parlamentu, nie licząc weekendów i dni świątecznych. Od 1995r. Izba Gmin liczy 659 deputowanych.

Wybory odbywają się w okręgach jednomandatowych. Liczba i granice okręgów mogą być zmieniane, stosownie do propozycji przedstawionych przez specjalne komisje.

Czynne prawo wyborcze mają osoby, które ukończyły 18 lat, mieszkają w Zjednoczonym Królestwie i są jego obywatelami. Prawo głosowania mają także obywatele brytyjscy mieszkający za granicą, ale tylko w ciągu 15 lat od opuszczenia kraju. Nie mogą głosować w wyborach do Izby Gmin członkowie Izby Lordów, a także osoby przebywające w zakładach karnych i odbywające tam karę pozbawienia wolności.

Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom Zjednoczonego Królestwa po ukończeniu 21 lat. Nie mogą zasiadać w Izbie Gmin członkowie Izby Lordów, dłużnicy, osoby skazane i odbywające karę co najmniej 12 miesięcy więzienia, osoby powiązane z korupcją, osoby chore psychicznie. Aby móc kandydować należy uzyskać poparcie 10 wyborców z danego okręgu oraz wpłacić kaucję w wysokości 500 funtów, która przepada, jeżeli kandydat nie uzyska poparcia przynajmniej 5%.

Przewodniczącym i główną postacią w Izbie Gmin jest Spiker. Najważniejszą cechą tego urzędu jest neutralność i bezstronność. Zwyczajem jest, że po przejściu na emeryturę Spikerzy nie wypowiadają się w sprawach politycznych. Spiker wybierany jest spośród członków partii większości. Po wyborze rezygnuje z członkostwa w partii. Spiker nie bierze udziału w dyskusjach i głosowaniach, decyduje kto i w jakiej kolejności zabiera głos, rozstrzyga również wnioski formalnie.

Drugą osobą w Izbie jest Lider Izby Gmin, mianowany spośród posłów przez premiera i zasiadający w gabinecie. Jego głównym zadaniem jest czuwanie nad realizacją rządkowego programu ustawodawczego w Izbie i za to jest odpowiedzialny przed premierem i gabinetem.

Organizowanie pracy frakcji parlamentarnych i dbanie o dyscyplinę partyjną należy do tzw. whipów, którzy w partii rządzącej m.in. czuwają nad zapewnieniem większości podczas głosowania. Szczególne znaczenie ma współpraca głównych whipów dwóch najważniejszych partii, ponieważ cała organizacja Izby oparta jest na akceptacji istnienia systemu dwupartyjnego.

Posłowie opozycji powołują w parlamencie swój własny „gabinet cieni” i w ten sposób partia jest jakby gotowa do przejęcia władzy w każdej chwili.

Typy projektów ustaw wnoszonych do parlamentu:
a) Ustawy publiczne- dotyczą spraw o znaczeniu ogólnym.
b) Ustawy prywatne- mogą je wnosić obywatele, zarząd korporacji i przedsiębiorstw, władze samorządowe. Dotyczą interesów indywidualnych.
c) Ustawy mieszane- odnoszą się do lokalnych spraw, mają charakter ogólnonarodowy.

Monarcha: Elżbieta II z dynastii Windsor
Premier: David Cameron (Partia Konserwatywna)
Zastępca Premiera: Nick Clegg (Liberalni Demokraci)
Przewodniczący Partii Pracy: Ed Miliband

Izba Lordów

Pierwsza reforma Izby Lordów: 1999r. wprowadziła stała liczbę parów dziedzicznych na 92 osoby. Dwa miejsca zarezerwowane są dla arystokratów pełniących ważne funkcje dworskie: Lorda Wielkiego Szambelana i Hrabiego Marszałka. Decyzję o sposobie obsadzenia pozostałych mandatów pozostawiono samej Izbie. Pulę 90 miejsc podzielono między trzy główne partie oraz lordów niezależnych.
Druga reforma Izby Lordów: 2005r. przyjęcie ustawy (Constitutional Reform Act), która m.in. przekazywała kompetencje sądowe Izby Lordów specjalnie powołanemu Sądowi Najwyższemu Zjednoczonego Królestwa oraz pozbawiała Lorda Kanclerza (do 2005r. przewodniczył obradom Izby Lordów) jego szczególnej pozycji ustrojowej.

Skład Izby Lordów:
a) lordowie duchowni (od 1847r. jest ich jedynie 26). Są jedynymi członkami, którzy nie rezydują w Izbie aż do śmierci. Tracą swoje przywileje w momencie przejścia na emeryturę.
b) parowie dziedziczni, posiadający różne tytuły szlacheckie. Do tej grupy należy również także pięciu parów – członków najbliżej rodziny królewskiej.
c) parowie dożywotni (w 1958r. monarcha otrzymał prawo dożywotniego powoływania osób zasłużonych na polu polityki, nauki, służby wojskowej, sztuki itd., jednak bez możliwości dziedziczenia tytułu)
d) parowie prawa, powoływani od czasu uchwalenia ustawy z 1876r. o sądownictwie apelacyjnym, dożywotnio dla pełnienia obowiązków sędziowskich. Po przejściu na emeryturę nadal pozostają członkami Izby Lordów.

Od 2006 roku obradom Izby Lordów przewodniczy Lord Spiker (wybierany na pięcioletnią kadencję), który posiada o wiele mniejsze możliwości wpływania na przebieg debat i w ogóle funkcjonowania tej Izby, niż Spiker Izby Gmin. Zasadniczą przyczyną tego stanu rzeczy jest naturalnie znacznie mniejszy zakres kompetencji Izby Lordów w porównaniu do Izby Gmin.

Monarcha

Zjednoczone Królestwo jest monarchią dziedziczną, której korona formalnie spoczywa na głowach kolejnych panujących z dynastii Windsdorskiej. Dopuszczalne jest również obejmowanie tronu przez kobiety, choć najstarszy syn ma pierwszeństwo.

Przykładowe prerogatywy monarchy: prawo zwoływania, odraczania i rozwiązywania parlamentu, zawierania i wypowiadania traktatów, wypowiadania wojny, nawiązywania i zrywania stosunków dyplomatycznych, powoływania lordów, prawo mianowania premiera, pozostałych członków rządu oraz wielu dalszych stanowisk państwowych.

Zasada kontrasygnaty: Monarcha ma obowiązek działania jedynie za radą i zgodą swych doradców, czyli aktualnie członków rządu .

Tajna Rada – do czasów rewolucji główne narzędzie realizacji władzy monarchy. Wraz z biegiem czasu Tajna Rada traciła swoje kompetencje, a jej obowiązki w dużej części wykonywał gabinet. Obecnie Tajna Rada jest ciałem, na którego posiedzeniach monarcha podejmuje decyzje „za radą ministrów”. Wszyscy członkowie gabinetu są zarazem członkami Tajnej Rady.

Premier

Premierem, mianowanym przez monarchę, zostaje polityk dysponujący najsilniejszym poparciem w Izbie Gmin. Jeżeli traci zaufanie tej Izby, powinien ustąpić z urzędu. Ani kompetencje, ani funkcjonowanie samego urzędu premiera nie zostało nigdzie, choćby ogólnie, uregulowane. Premier mianuje ministrów (jego decyzja musi zostać zatwierdzona prze monarchę), pełni funkcję szefa Służby Celnej w związku z czym mianuje na wszystkie kierownicze stanowiska w urzędach publicznych.

Szczególnym źródłem władzy premiera, w pewnym sensie wieńczącym możliwości działania tego urzędu, jest fakt, że to on decyduje praktycznie o końcu kadencji parlamentu, przerywając jego bieg w momencie najwygodniejszym dla wyborczych interesów swojej partii.

Rząd

Odniesienie się do wszystkich ministrów, niezależnie od ich pozycji w całej strukturze władzy wykonawczej. Nie tworzą oni jednak żadnego ciała kolegialnego, zbierającego się na posiedzeniach i o czymkolwiek dyskutującego. Przez rząd rozumiemy w pewnym sensie abstrakcyjny zbiór najważniejszych stanowisk w administracji. Rząd jest powoływany w całości od nowa przy każdorazowej zmianie partii większości w Izbie Gmin. Rząd Brytyjki tworzy około 100 ministrów różnej rangi.

Gabinet

Najważniejszy organ egzekutywy, odpowiedzialny przed parlamentem za prowadzenie polityki państwa. W skład gabinetu wchodzą najważniejsi ministrowie. Decydują oni o kierunkach i konkretnych przedsięwzięciach.

Podstawą systemu rządów parlamentarno – gabinetowych jest posiadanie przez ministrów zaufania i poparcia w parlamencie. W wypadku jego braku ministrowie indywidualnie bądź cały rząd muszą ustąpić na żądanie parlamentu. Do takiej dymisji dochodzi najczęściej przez przegłosowanie wniosku o wyrażenie braku zaufania. Tego typu głosowanie odbywa się w Izbie Gmin.