System medialny Francji
1. Początki prasy francuskiej
– 1631 r. - powstaje “La Gazette”
– pierwsza regularnie wydawana gazeta francuska (tygodnik) istniejąca do 1915 r.
– założona przez patrona dziennikarstwa francuskiego Theophrasta Renaudota
– dzięki wsparciu kard. Richelieu gazeta stała się oficalnym pismem królestwa francuskiego - od 1762 r. gazeta nosiła nazwę “La Gazette de France”
– idea wolności prasy
– 1759 r. - Lamoignon de Malesherbes pisze pierwsze we Francji studium zasad wolności druku
– wolność druku umożliwia publiczną debatę, co jest warunkiem osiągniecia prawdy;
– wolność jest korzystna dla władzy państwowej, ponieważ umożliwia jej orientację w nastrojach i potrzebach rządzonych.
– ograniczniona wolność jeśli idzie o kwestie obyczajowe, czy racji stanu
– 1776 r. - markiz de Condorcet opowiadał się za nieograniczoną wolnością prasy
– bronił prawa do krytykowania osób pełniących funkcje publiczne oraz instytucji państwowych
Rewolucja Francuska 1789 r.
– 1789 r. - Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe
– ogólne uznanie prawa do wolności druku
– "Swobodne wyrażanie myśli i opinii jest jednym z najcenniejszych praw człowieka. Każdy obywatel może mówić, pisać, drukować swobodnie z wyjątkiem przypadków gdy nadużywa tej wolności w sposób określony prawem."
– zwolennikami pełnej wolności prasy byli Mirabeau oraz Robespierre
– potwierdzeniem Deklaracji stała się Konstytucja z 3 IX 1791, w której potwierdzono wolność słowa i druku
– w 1789 r. - 218 tytułów / 1790 r. - 387.
– długa tradycja liberalizmu i walki o swobodę dziennikarstwa
– wpływowe prace Benjamina Constanta
– prawo prasowe z 1819 r.
Prasa francuska w XIX wieku
– 1836 r. - początek taniej, masowej prasy informacyjnej oraz przemysłu wydawniczego
– “La Presse” Emila de Girardina i “Le Siecie” Armanda Dutacq
– główny dochód pochodził z reklam,
– profesjonalizacja zawodu dziennikarza
– wpływ dziennikarstwa amerykańskiego - informacja przed komentarzem
– powieści w odcinkach
– 1864 r. “La Petit Journal” - tania (1 su), masowa prasa bulwarowa (nakład 300 tys. egz po 6 latach działalności)
– 1835 r. powstanie pierwszej na świecie agencji informacyjnej (“fabryki informacji”) - agencji Havasa
– H. Balzac: “Publiczność może sądzić, że istnieje wiele dzienników, ale w rzeczywistości istnieje tylko jeden. Wszystkie gazety Paryża zrezygnowały ze swej niezależności.Opłacają one Havasa aby o stałej porze otrzymywać wiadomości z całego świata.
– badania historii czasopiśmiennictwa
– E. Hatin - autor wielu prac syntetycznych m. in. wielotomowej Histoire politique et litteraire de la presse en France.
– Henri de Naussanne - analiza treści gazet i czasopism przy użyciu danych statystycznych
– w 1899 r. powstała w Paryżu pierwsza w Europie szkoła dziennikarska.
– została ona utworzona przez publicystkę Dick May (krewna K. Marksa)
– wśród wykładowców znalazło się kilku wybitnych przedstawicieli nauki i publicystki
– prawo prasowe z 29 lipca 1881 r.
– pełna artykulacja idei liberalnych
– prawo znosiło wszelkie ograniczenia prewencyjne: cenzurę, zezwolenia, kaucję etc. a z drugiej strony utrzymywało prawo sprostowania, chroniło bezpieczeństwo narodowe, prawa osobiste, przeciwstawiało się reprodukcji obrazów zbrodni, fałszywemu informowaniu, demoralizowaniu młodzieży.
Współczesna prasa francuska
Prasa po II wojnie światowej
– dążenie do głębokiej przebudowy systemu prasowego
– dawna prasa stanowiła dla większości Francuzów przykład zdrady, rozkładu moralnego, podporządkowania interesom kapitału (prasa masowa)
– przypadki korupcji i demoralizacji prasy przedwojennej (łatwo przeobraziła się w prasę kolaboracyjną
– stworzenie przez ruch oporu wzorców prasy ideowej, pluralistycznej i partiotycznej
– zaangażowanie wielu wybitnych intelektualistów (dziennikarzy, literatów, działaczy społecznych, polityków) w problemy prasy w czasie II wojny światowej
– lata 1944 - 1946 - okres od wyzwolenia Francji do uchwalenia Konstytucji IV Republiki miał kluczowe znaczenie dla budowy nowego systemu prasowego.
– krystalizacja głównych kierunków reform, określenie zasad i granic wolności prasy oraz wykształcenie się nowego statutu przedsiębiorstwa prasowego.
– reformom sprzyjał pluralistyczny skład Rządu Tymczasowego gen. de Gaulle'a,
którzy razem tworzyli ruch oporu
– przedstawiciele różnych opcji, włącznie z chrześcijańskimi demokratami, komunistami
i socjalistami
– zasady wolności prasy, uznawane przez ruch oporu, wyrażone zostały przez Francuski Komitet Wyzwolenia Narodowego (1944 r.), który następnie przekształcił się w Rząd Tymczasowy.
– gwarancja wolności wyrażania poglądów, odrzucenie cenzury
– nawiązywano w nich do tradycyjnych francuskich założeń liberalnych oraz ich historycznych wykładni, jak Deklaracja Praw z 1789 roku oraz prawo prasowe z 1881 r.
– ząrządzenie zapowiadające likwidację prasy kolaboracyjnej (włącznie z konfiskatą dóbr)
– 1946 r. “ustawa Defferre'a”
– ustawa potwierdzała przestępczy charakter legalnej działalności wydawniczej w czasie okupacji. Majątek likwidowanych przedsiębiorstw przechodził na rzecz Narodowego Stowarzyszenia Przedsiębiorstw Prasowych
– dochodzenie wobec kilkudziesięciu wydawców, w tym przedwojennych potentatów, jak:
“Paris-Soir”, “Paris Midi”, “Le Temps”, “Le Petit Journal”, “L'Illustration”
Próby reformy systemu prasowego
– 1944 r. - nowy statut przedsiębiorstwa prasowego
– wiele ówczesnych rozwiązań przetrwało do dnia dzisiejszego.
– gwarantowano swobodę tworzenia przedsiębiorstw prasowych oraz wyboru ich formy prawnej (indywidualne, stowarzyszenie).
– ograniczenia
– właścicielami i akcjonariuszami mogły być wyłącznie osoby narodowości francuskiej
– osoba posiadają większość akcji musia był dyrektorem przedsiębiorstwa (osobista odpowiedzialność)
– w przypadku dziennika o nakładzie powyżej 10 tys. lub tygodnika o nakładzie powyżej 50 tys. dyrektor i dyrektor delegowany nie mogli pełnić swych obowiązków obok funkcji w przemyśle lub handlu, która byłaby ich głównym zajęciem i źródłem dochodów (przepis antykoncentracyjny)
– pełna jawność: właściciela (informacja w każdym numerze), nakładu, dziennikarzy współpracujących
Prasa II pol. lat 40. i 50.
– prasa ruchu oporu
– “Combat” - tworzony przez A. Camus, J.-P. Sartre, Andre Malraux,
– odnowienie działalności prasy przedwojenej (zlikwidowanej w czasie II wojny światowej)
– “Le Figaro” - główny dziennik konserwatywny
– “L'Humanite” - pismo Francuskiej Partii Komunistycznej (PCF); w 1945 pismo było największym dziennikiem o nakładzie 550 tys. egz.
– nowe tytuły
– “Le Monde” - gazeta przyjęła format i pozycję uwikłanego w kolaboracje “Le Temps”
– generalnie okres chaotycznego rozwoju, sprzecznych dążeń, prób podporządkowania prasy instytucjom państwa lub partiom politycznym (pod hasłem odpowiedzialności społecznej i partiotyzmu)
– z czasem zaczęły dominawać wzorce rozwoju charakterystyczne dla gry wolnorynkowej
– odradzanie się prasy informacyjnej,
– osłabienie pozycji pism ściśle politycznych, zwłaszcza organów partyjnych,
– coraz mniejszy udział małych gazet - procesy koncentracji, upadku mniejszych podmiotów
Prasa lat 60. i 70.
– wzrost znaczenia mediów w debacie publicznej (wzrost nakładów, oglądalności)
– wybory prezydenckie z 1965 r. - początek polityki medialnej
– gen. de Gaulle wygrał wybory w dużej mierze dzięki telewizji
– wydarzenia 1968 r.
– dalszy postęp procesów koncentracji
– 1946 r. - 203 dzienniki / 1978 r. - 90
– 1974 r. - 12 największych koncernów kontrolowało 75,3% całego nakładu.
– jednocześnie koncentracja prasy francuskiej nigdy nie była tak znaczna jak w USA, czy Niemczech
– największe podmioty
– Hachette D. Filipacci, grupa Jeana Prouvosta, koncern Amaury'ego, koncern Roberta Hersanta, Bayard Presse (wyd. katolickie)
– niskie, jak na kraj o takim znaczeniu politycznym, kulturowym, wskaźniki czytelnictwa
– 1977 r. - Francja znajdowała się na 29 miejscu (za Polską) - 214 egz. na 1000 osób
Obecna pozycja prasy francuskiej
– dalszy spadek czytelnictwa
– 3 dziesiątka na świecie: 1993 r. - 37% Francuzów czyta codziennie gazety
– 147 egz. dzienników na 1000 mieszkańców (połowa czytelnictwa w Wielkiej Brytanii)
– duża poczytność magazynów w skali światowej
– wzrost znaczenia popularnej prasy specjalistycznej
Najważniejsze tytuły prasy francuskiej
Le Monde
– pierwszy numer dziennika ukazał się 19 grudnia 1944 roku w nakładzie 140 tys. egzemplarzy
– pismo założone i redagowane przez Huberta Beuve-Méry’ego
– 49% akcji w posiadaniu zespołu redakcyjnego - w 1951 r. utworzono Stowarzyszenie Redaktorów
– nakład: sukcesywny spadek od 420 tys. do 350 tys. egz
– centrowy profil pisma (lekkie odchylenia w lewą stronę - opcja elity intelektualnej Francji)
– początkowo programowo neutralne, ale w latach 80. dziennik wyrażnie wspierał Francoisa Mitterranda
– “dziennikarstwo interpretacyjne” - opinie, komentarze, analizy przeważają nad newsami
– konsekwentnie realizowana idea dziennika prestiżowego, opiniotwórczego (na wzór NYT, ,czy The Times)
Le Figaro
– dziennik wydawany jest od 1826 w Paryżu
– początkowo jako tygodnik satyryczny
– w 1922 r. gazeta stała się własnością wytwórcy perfum Françoisa Coty
– do wybuchu II Wojny Światowej była wiądącym tytułem we Francji
– uwikłana w kolaborację z rządem Vichy
– po wojnie gazeta klasy średniej należąca do Jeana Prouvosta
– w 1975 zakupiona przez firmę Roberta Hersanta Socpresse, która obecnie w 80% kontrolowana
jest przez koncern zbrojeniowy i Dassault Group
– nakład w 2005 r. - ok 342 tys.
– profil centroprawicowy, konserwatywny
L'Humanite
– gazeta założona w 1904 r przez Jeana Jauresa, lidera partii socjalistycznej od 1920 r, gazeta Komunistycznej Partii Francji
– dziś partia nie jest już właścicielem, ale nadal pismo jest silnie związane z tą lewą stroną sceny politycznej
– tradycyjnie pismo robotników
– niezwykle poczytny dziennik w latach 50. i 60.
– spadek nakładów w latach 70. i 80. (stosunek do ZSRR i subsydia tego państwa) - spadek z 500 tys do 70 tys
– na skraju bankructwa w roku 2001 - wykupiona przez TF1 grupę Bouygues (właściciel kanały tv TF1) oraz Hachette
Libération
– lewicowy dziennik założony w 1973 m.in. przez Jean-Paul Sartre’a
– profil: początkowo lewackie pismo, dziś centro-lewicowe
– jednoznacznie opowiadało się za przyjęciem Konstytucji Europejskiej
– od 2005 r. pakiet kontrolny posiada Edouard de Rothschild
– nakład w 2007 r. - 140 tys. egz.
L'Express
– najbardziej popularny magazyn, tygodnik we Francji
– 2008 r. - 2,3 mln czytelników
– pismo założone przez republikańskiego polityka i wydawcę prasowego Jean-Jacques Servan
Schreibera oraz Françoise Giroud (wcześniej redaktorka ELLE )
– pismo należało m.in. do Jimmy’ego Goldsmitha, Havasa, Vivendi, dziś własność Dassault Group
(podobnie jak “Le Figaro”)
– format wzorowany na amerykańskim “Time Magazine”
– liberalny, umiarkowany, centrowy profil
– pismo skupia wielu wybitnych intelektualistów,
– duże znaczenie w debacie publicznej
– trzy części: magazynowa, informacyjna i kulturalna
Paris Match
– wzorowany na amerykańskim tygodniku “Life”
– kategoria general interest,
– podstawową formą był fotoreportaż, tworzony przez najwybitniejszych fotoreporterów i
fotografików z wielu krajów.
2. Media elektroniczne we Francji
Telewizja po II wojnie światowej
– 1945 r. powstanie państwowej instytucji radiowo-telewizyjnej podporządkowanej Ministerstwu Informacji
– RTF (Radiodiffusion-Télévision Française)
– do 1949 nosiła nazwę RDF
– 1945 - 1956 r. - regularne programy nadawane dzięki nadajnikowi zainstalowanemu przez Niemców na Wieży Eiffela.
– 5 kanałów radiowych i dwa telewizyjne (drugi od 1962 r.)
– 1959 r. - RTF stała się państwowym przedsiębiorstwem publicznym o własnej osobowości prawnej, finansowej i administracyjnej
– Ministerstwo Informacji nadal sprawowało bezpośredni nadzór (podejmowało wszystkie ważniejsze decyzje), a wszystkie funkcje kierownicze obsadzane były przez rząd
Powstanie ORTF
– 1964 r. - RTF zostaje przekształcona w ORTF
– dwie istotne zmiany statutowe
– uznanie większej niezależności nadawcy - ORTF podlegała odtąd nie władzy ministra, ale jego kurateli
– zmiana struktury ORTF - powołanie Rady Administracyjna (przejęła niektóre uprawnienia ministra, tj. ogólną politykę i potrzeby budżetowe, troska o wysoki poziom programów, oraz pluralizm)
– w skład rady, obok przedstawicieli państwa, wchodzili reprezentanci różnych grup środowiskowych (12/12)
– 1967 r. - program II ORTF nadawany w kolorze
– 1968 r. - burzliwy okres zweryfikował strukturę ORTF
– telewizja nie ustrzegła się bezpośrednich wpływów polityków na kształ programów
– 1968 r. - wprowadzenie reklamy do telewizji publicznej
– walki personalne, układy i interesy reklamowe
Reforma i podział ORTF
– reformy ORTF zmierzały w trzech kierunkach
– określenie polityki programowej jako "otwartej", tzn. zapewniającej rzeczywistą dostępność anteny i ekranu dla wszystkich poglądów,
– decentralizacja
– demonopolizacja
– znacząca tu była obecność zagranicznych, francuskojęzycznych stacji komercyjnych
– radiowe: Europe nr 1, Radio Luxembourg (RTL), Radio Monte-Carlo, Sud Radio, Atlantic 2000,
– telewizyjne: Tele-Luxembourg (RTL), Tele-Monte-Carlo
– 1974 r. podział ORTF
– w miejsce jednolitej instytucji powstało ich siedem:
– telewizja: TF1 (Television Francaise), Antenne 2, France Region 3 (FR-3);
– radio: Radio-France; dwie instytucje produkcyjne (SFP i TDF) i jedna pomocnicza (INAV).
– programy radiowe zostały zgrupowane w dyrekcjach: France-Inter, France-Inter-Paris, France- Culture, France-Musique, Radio-France-Intemationale.
Lata 80.i 90.
– deregulacja systemu, koniec monopolu nadawcy publicznego
– 1987 r. - prywatyzacja TF1
– powstanie Canal +
– lata 80. - rząd socjalistów (Mitterand) powołuje instytucję kontrolującą rynek mediów audiowizualnych - HACA, która przechodzi liczne przekształcenia
– 1989 r. - powołanie, istniejące do dziś, CSA (Conseil supérieur de l'audiovisuel)
– bezpośredni wzór dla polskiej KRRiTV
– funkcje: zarządzanie częstotliwościami, przydzielanie koncesji nadawcom prywatnym, dbałość o realizację misji publicznej oraz pluralizmu w mediach, nominacje szefów mediów publicznych oraz INA, opinie i ekspertyzy prawne, dysponowanie sankcjami
– skład: 9 członków wymieniających się rotacyjnie (kadencje 4, 6 i 8 letnie)
– 3 członków nominuje Prezydent (w tym na 6 lat przewodniczącego)
– 3 przewodniczący Zgromadzenia Narodowego
– 3 przewodniczący Senatu
– istotna funkcja powołanego w 1974 r. Institut national de l'audiovisuel
(INA)
– utrzymywanie archiwów radia i telewizji
– kształcenie zawodowe (dziś głownie dla krajów Afryki)
– badania nad rozwojem technologii medialnych
– ekspertyzy rynku audiowizualnego
Kanały publiczne
– France 2 (Antenne 2)
– oglądalność w 2008 r. - 17,6%
– France 3 (France Régions 3)
– stacja zachowała regionalny charakter (np. programów informacyjnych)
– oglądalność w 2008 r. - 13,4%
– France 4
– dostępna tylko w kablówkach, platformach cyfrowych oraz satelitach
– głównie programy kulturalne
– oglądalność w 2008 r. - 1,6%
– France 5
– dostępna w kablówkach, platformach cyfrowych oraz satelitach, naziemnie na zmianę z ARTE
– programy popularno-naukowe (głównie dokumenty)
– oglądalność w 2008 r. - 5,7%
– France O
– telewizja odbierana poza granicami Francji
Kanały prywatne
– TF1
– kanał o największym audytorium w Europie
– oglądalność w 2008 r. - 27,2%
– kanał należy do TF1 Group (także Eurosport) kontrolowaną przez Bouygues
– M6
– oglądalność w 2008 r. - 11%
– kanał należy do Métropole Télévision (51,2%) oraz RTL Group (48,8%)
– Canal+
– płatna, telewizja kodowana
– oglądalność w 2008 r. - 3,6%
– właścicielem jest Vivendi SA