UMOWA AGENCYJNA
Umowa agencyjna jest umową cywilnoprawną pomiędzy osobą przyjmującą zlecenie, czyli agentem, a zleceniodawcą. Charakterystyczne jest, że umowę agencyjną mogą zawrzeć tylko przedsiębiorcy, a więc zarówno osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, jak i osoby prawne.
Umowa agencyjna jest regulowana w artykułach 758-765 kodeksu cywilnego. Artykuł 758 jest jednocześnie definicją umowy agencyjnej, która ustala, że stronami umowy agencyjnej mają być profesjonaliści. Jeżeli zaś umowę odpowiadającą treścią umowie agencyjnej zawrą osoby fizyczne, które nie prowadzą działalności gospodarczej, to wtedy mówimy o „umowie nienazwanej”.
Artykuł ten mówi również, że agent jest uprawniony do zawierania umów w imieniu zleceniodawcy oraz do odbierania dla niego świadczeń tylko wtedy, gdy dostał upoważniające go do tego pełnomocnictwo.
Umowa agencyjna stwarza stosunek agencyjny między dającym zlecenie, a agentem. Klient jest związany pośrednio – jest to strona stosunku zewnętrznego, osoba trzecia.
Umowa agencyjna jest:
konsensualna – będąca wynikiem zgodnych oświadczeń woli obu stron;
dwustronnie obowiązująca;
wzajemna – świadczenie jednej strony ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej;
odpłatna.
Elementy przedmiotowe składające się na umowę agencyjną to:
określony zakres:
pośrednictwa agenta;
przedstawicielstwa agenta;
stałość stosunku zobowiązaniowego;
odpłatność.
Określony zakres pośrednictwa agenta dotyczy pośredniczenia w zawieraniu umów na rzecz dającego zlecenie. W umowie agencyjnej powinien znaleźć się zapis regulujący zakres działania agenta ze względu na rodzaj kontraktów, w zawarciu których ma on pośredniczyć.
Określony zakres przedstawicielstwa agenta to z kolei regulacja dotycząca występowania agenta w roli przedstawiciela (pełnomocnika) według przepisów o pełnomocnictwie. Często zdarza się tak, że agent występuje w roli „mieszanej”: jednocześnie jako pośrednik i przedstawiciel.
W umowie powinien być także wskazany czas trwania stosunku zobowiązaniowego. Do jego wygaśnięcia nie dochodzi z chwilą spełnienia określonego w umowie świadczenia, ale po upływie określonego przez strony czasu. Gdy zaś chodzi o umowę zawartą na czas nieoznaczony, wygaśnięcie następuje wraz z nadejściem daty określonej w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy.
Za wykonanie czynności agentowi należy się wynagrodzenie. Jeżeli nie zostało ono określone w umowie, to agent dostaje prowizję, której wysokość zależy od ilości i wartości kontaktów lub wysokości zwyczajowo przyjętej w stosunkach danego rodzaju albo uwzględniając wszystkie okoliczności bezpośrednio związane z wykonywaniem tych czynności.
Agent może żądać prowizji od umów zawartych w czasie trwania umowy agencyjnej, jeżeli do ich zawarcia doszło w wyniku jego działalności lub zostały one zawarte z klientami pozyskanymi przez agenta poprzednio dla umów tego samego rodzaju. Agentowi w ramach prowadzonej działalności na rzecz dającego zlecenie może być przyznane prawo wyłączności na określony obszar geograficzny lub określoną grupę klientów. Jeśli w trakcie trwania umowy agencyjnej na terenie agenta lub w jego grupie klientów została zawarta umowa bez jego udziału, agent ma prawo żądać prowizji od tej umowy. Agent ma prawo żądać prowizji także po rozwiązaniu umowy agencyjnej, jeśli otrzymał on od klienta propozycję zawarcia umowy przed rozwiązaniem umowy agencyjnej. Agent może również żądać prowizji w przypadku, gdy do zawarcia umowy doszło w dużej mierze w wyniku działalności agenta w czasie trwania umowy agencyjnej, a jednocześnie w rozsądnym czasie od jej rozwiązania.
Agent nie może żądać prowizji, gdy oczywiste jest, że umowa zawarta z klientem nie zostanie wykonana na skutek okoliczności, za które dający zlecenie nie ponosi odpowiedzialności. Jeżeli prowizja została już wypłacona, to podlega ona zwrotowi.
W umowie agencyjnej można zastrzec, że agent za odrębnym wynagrodzeniem o ustalonej wysokości odpowiada za wykonanie zobowiązania przez klienta.
W umowie agencyjnej może być także zawarta możliwość zwrotu wydatków poniesionych przez agenta w związku ze zleceniem.
Ponieważ umowa agencyjna jest regulowana w kodeksie cywilnym, nie stosuje się do niej zapisów z kodeksu pracy dotyczących nabycia prawa do urlopu wypoczynkowego. Jeżeli więc strony nie zastrzegły możliwości udzielania płatnego urlopu, nie przysługuje on. Tyczy się to również rozliczania z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych lub Urzędem Skarbowym – jeżeli umowa tego nie przewiduje, agent robi to samodzielnie.
Umowa jest nieważna, gdy jest sprzeczna z przepisami kodeksowymi bezwzględnie obowiązującymi. Nie ma obowiązku zachowywania formy ogólnej. Może być ustna lub pisemna. Jeżeli została zawarta na piśmie, to odstąpienie od niej również powinno być na piśmie. Umowa powinna określać rodzaj pośrednictwa agenta i formę wynagrodzenia. Kodeks cywilny wymaga formy pisemnej tylko wtedy, gdy umowa agencyjna wprowadza odpowiedzialność del credere, czyli odpowiedzialność agenta za wykonanie zobowiązania klienta.
Agent obowiązany jest w szczególności do przekazywania wszelkich informacji mających znaczenie dla zleceniodawcy (np. o stanie prowadzonych spraw, wypłacalności klienta, preferencji klienteli i o firmach konkurencyjnych) oraz przestrzegania jego wskazówek uzasadnionych w danych okolicznościach, a także podejmowania, w zakresie prowadzonych spraw, czynności potrzebnych do ochrony praw dającego zlecenie. Ponadto agent jest zobowiązany do wykonywania danych czynności z należytą starannością, dbałością o interes zleceniodawcy. Powinien realizować obowiązki osobiście, ale może też mieć zastępcę. Zastępca ponosi odpowiedzialność wobec agenta i zleceniodawcy; agent odpowiada solidarnie z zastępcą przed dającym zlecenie. Agent powinien również obserwować rynek i jego chłonność, tendencje, starać się o nowych klientów, utrzymywać dobre kontakty z klientami bieżącymi, a także sprawdzać zdolność kredytową i wypłacalność klientów. Agent ma także obowiązek zachowania lojalności wobec zleceniodawcy.
Naruszenie obowiązków agenta skutkuje najpierw roszczeniem o wykonanie w naturze, następnie naprawienie szkody związanej z niewywiązaniem się z obowiązków. Jeżeli szkoda jest większych rozmiarów, może to być podstawą do wypowiedzenia.
Zleceniodawca ma obowiązek przekazywania agentowi dokumentów i informacji potrzebnych do prawidłowego wykonania umowy. Musi także poinformować agenta w rozsądnym czasie o przyjęciu lub odrzuceniu propozycji zawarcia umowy oraz o niewykonaniu umowy, przy której zawarciu agent pośredniczył lub zawarł ją w imieniu zleceniodawcy. Zleceniodawca powinien także poinformować w rozsądnym czasie agenta o tym, że liczba umów, których zawarcie przewiduje, lub wartość ich przedmiotu będzie znacznie niższa niż ta, której agent mógłby się spodziewać. Zleceniodawca musi być także lojalny wobec agenta.
Mimo, że nie doszło do zawarcia umowy przez złe działanie zleceniodawcy, ma on obowiązek wypłacenia prowizji. Jeśli agent wypowiedział umowę agencyjną, to przysługuje mu roszczenie o świadczenie wyrównawcze.
Agent ma prawo przyjmowania dla zleceniodawcy zapłaty za świadczenie, jakie dla niego spełnia, a także przyjmowania dla zleceniodawcy świadczeń, za które płaci. Może on odbierać wiadomości o wadach i oświadczenia dotyczące wykonania umowy, którą zawarł w imieniu dającego zlecenie.
Strony mogą w umowie ograniczyć działalność agenta po jej rozwiązaniu, która ma charakter konkurencyjny. Ograniczenie to nie może być jednak zastrzeżone na okres dłuższy, niż dwa lata po wypowiedzeniu umowy. Zleceniodawca jest wówczas zobowiązany do wypłacania agentowi określonej sumy pieniężnej w czasie jego trwania, chyba że umowa agencyjna stanowiła inaczej lub została rozwiązana na skutek okoliczności, za które agent ponosi odpowiedzialność. W przypadku, gdy agent wypowiedział umowę na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi zleceniodawca, ma on prawo zwolnić się z obowiązku przestrzegania ograniczenia działalności konkurencyjnej przez złożenie zleceniodawcy oświadczenia na piśmie przed upływem miesiąca od dnia wypowiedzenia.
Umowa agencyjna może być zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony. Jeśli umowa została zawarta na czas oznaczony, a po upływie tego czasu jest nadal przez strony wykonywana, uważa się, że została zawarta na czas nieoznaczony.
Chociaż umowa agencyjna jest umową cywilnoprawną, tryb jej wypowiadania jest podobny, jak w przypadku rozwiązywania stosunku pracy. Okres wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony zależy od długości trwania umowy i wynosi:
miesiąc w pierwszym roku trwania umowy,
dwa miesiące w drugim roku trwania umowy,
trzy miesiące w trzecim i następnych latach trwania umowy.
Są to terminy ustawowe, które nie mogą być skracane przez strony.
Ustanie stosunku agencyjnego następuje poprzez złożenie oświadczenia woli: na skutek zwykłego wypowiedzenia lub wypowiedzenia nadzwyczajnego. Wypowiedzenie zwykłe to zachowanie stosownych terminów (o których mowa wyżej) pomiędzy złożeniem oświadczenia woli a rozwiązaniem umowy agencyjnej. Wypowiedzenie to nie wymaga podania przyczyny i może się odbyć przez pełnomocnika, jeśli ten posiada pełnomocnictwo szczególne. W przypadku wypowiedzenia nadzwyczajnego rozwiązanie następuje bezzwłocznie po podaniu powodów, np. naruszenia obowiązków, skargi klienta, naruszenia umowy.
Umowę agencyjną można rozwiązać bez zachowania terminu wypowiedzenia. Powodem może być niewykonanie obowiązków przez jedną ze stron w całości lub w znacznej części, a także zaistnienie innych, nadzwyczajnych okoliczności.
W przypadku rozwiązania umowy agent może zażądać od zleceniodawcy świadczenia wyrównawczego, gdy w trakcie trwania umowy pozyskał nowych klientów lub doprowadził do istotnego wzrostu obrotów z obecnymi klientami, a zleceniodawca nadal czerpie znaczne korzyści z umów z tymi klientami. Świadczenie wyrównawcze nie może jednak przekroczyć wysokości rocznego wynagrodzenia agenta, które jest średnią sumy jego miesięcznych wynagrodzeń z ostatnich pięciu lat. Świadczenie wyrównawcze nie pozbawia agenta prawa do dochodzenia odszkodowania. W razie śmierci agenta tego świadczenia mogą żądać także jego spadkobiercy. Odpowiednie żądanie dotyczące świadczenia wyrównawczego agent lub jego spadkobiercy muszą złożyć w przeciągu roku od dnia rozwiązania umowy.
Świadczenie wyrównawcze nie przysługuje wtedy, gdy dający zlecenie wypowiedział umowę na skutek okoliczności usprawiedliwiających wypowiedzenie umowy bez zachowania terminów wypowiedzenia, za które odpowiedzialność ponosi agent. Świadczenie wyrównawcze nie może być przyznane również wtedy, gdy agent wypowiedział umowę, chyba że wypowiedzenie jest uzasadnione okolicznościami, za które odpowiada zleceniodawca, albo jest usprawiedliwione wiekiem, ułomnością lub chorobą agenta, a względy słuszności nie pozwalają domagać się od niego dalszego wykonywania obowiązków. Świadczenie nie przysługuje agentowi także wtedy, gdy za zgodą zleceniodawcy przeniósł on swoje prawa i obowiązki wynikające z umowy na inną osobę.
Człowiek w ciągu swojego życia wiele razy spotyka się z przedstawicielami (lub pośrednikami) agencji – czy będzie to agent nieruchomości czy ubezpieczeniowy albo przedstawiciel operatora sieci telefonii komórkowej w autoryzowanym salonie. Nie zawsze jednak widzi sam siebie w takiej roli – roli agenta. Dlatego warto znać, nawet pobieżnie, elementy składające się na umowę agencyjną oraz prawa i obowiązki przedstawiciela zleceniodawcy, zanim zdecydujemy się na współpracę z określonym przedsiębiorstwem. Należy także pamiętać, że taka znajomość treści nie zwalnia nas z dokładnego zapoznania się z warunkami umowy przed jej podpisaniem, bowiem nie każdy przedsiębiorca będzie miał identyczne lub podobne wymagania i nie „zaoferuje” nam tego samego.