POEZJA

ŚREDNIOWIECZE Mikołaj Rej Biernat z Lublina Jan Kochanowski RENESANS Piotr Skarga Powęski Mikołaj Sep Szarzyński Szymon Szymonowic Jan Kochanowski M. Rej, A. Frycz Modrzewski, M. Sęp szarzyński. BAROK Daniel Naborowski Jan Andrzej Morsztyn Wacław Potocki Sebastian Grabowiecki Szymon Zimorowic Samuel Twardowski OŚWIECENIE Ignacy Krasicki Franciszek Dionizy Kniaźnin Adam Naruszewicz Jakub Jasiński Stanisław Trembecki Franciszek Karpiński Kajetan Węgierski Franciszek Zabłocki

ROMANTYZM Adam Mickiewicz Juliusz Słowacki Cyprian Kamil Norwid POZYTYWIZM Adam Asnyk Maria Konopnicka MŁODA POLSKA Jan Kasprowicz Kazimierz Przerwa Tetmajer Tadeusz Miciński Leopold Staff DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE Leopold Staff Bolesław Leśmian Julian Tuwim Jan Lechoń Józef Czechowicz LITERATURA WSPÓŁCZESNA Czesław Miłosz Tadeusz Różewicz Wisława Szymborska Zbigniew Herbert Jarosław Marek Rymkiewicz Adam Zagajewski Stanisław Bieńczak

POEZJA EPOKI POZYTYWIZMU

ADAM ASNYK

Najbardziej znane wiersze:

• Karmelkowy wiersz

• Ach, jak mi smutno!

• Między nami nic nie było...

• Limba

• Daremne żale, próżny trud...

• Do młodych

• Dzisiejszym idealistą

• Poeci do publiczności

• Wodospad Siklawy

• Pobudka

• Pijąc falerno

• Ulewa

• Ta łza

• Nad głębiami (sonety)

Tematyka wierszy:

• miłość obecna w jego licznych lirykach. To poezja wzniosłego, jednak niespełnionego uczucia. Poeta opisuje pierwsze kołatanie serca na widok ukochanej, ale i nie obce jest mu cierpienie po stracie kochanka (,,Miedzy nami nic nie było").

• opisy i refleksje nad pięknem przyrody tatrzańskiej. Poprzez poetyckie słowo Asnyk usiłował utrwalić i przekazać innym piękno tatrzańskiego krajobrazu. To również refleksje, będące efektem zadumy nad życiem istoty ludzkiej pod wpływem otaczającej, a jakże niedostępnej człowiekowi górskiej przyrody.

• tematyka związana z powstaniem styczniowym. W tychże utworach bardzo żywa jest rozpacz, jak również i cierpienie spowodowane odniesioną klęską. Poezja ta ma wydźwięk niezwykle pesymistyczny i przygnębiający. Asnyk próbował poddać ocenie słuszność romantycznej ideologii.

• tematyka refleksyjno-filozoficzna. To w tych utworach poeta stworzył swoją koncepcję filozoficzną. Próbował zdefiniować zarówno przeszłość, jak i przyszłość, nie pomijając przy tym zagadnień związanych z postępem i przemijalnością.

MARIA KONOPNICKA

Najbardziej znane wiersze:

• A jak poszedł król na wojnę...

• Kubek

• Rota

• Wolny najmita

• Contra spem spero

• Na fujarce

• Jaś nie doczekał

• Przed sądem

• Wrześni

Motywy występujące w poezji Konopnickiej:

• Liryka społeczna np. Wolny najmita.

• Liryka intymna np. Kubek.

• Liryka patriotyczna np. Rota.

• Tematyka ludowa np. cykle Na fujarce, Z pola i z lasu, Po rosie.

Charakterystyka twórczość poetyckiej:

• debiutowała, będąc pod wpływem poezji romantycznej i wzorowała się m.in. na poemacie Juliusza Słowackiego W Szwajcarii.

• tworzyła w czasach niepoetyckich.

• deklarowała w swej wczesnej twórczości związek z programem pozytywistycznym oraz "ufność w ewolucyjny postęp i nadrzędną harmonijność świata.

• dominującą część jej poezji zajmują utwory dotyczące biedy i zaniedbania panującego w najuboższych warstwach społeczeństwa i towarzyszących im zacofaniu, demoralizacji, chorób i głodu

• zainteresowanie poetki budzą wszyscy opuszczeni, poniżeni i odrzuceni przez system społeczny, ci, którym nawet nie przysługują prawa w powszechnym mniemaniu uznawane za rudymentarne - po prosu ludzkie.nNiemożność rozwoju, zarówno intelektualnego, jak i duchowego, takich jednostek powoduje gorycz i bunt wobec instytucji społecznych, a nawet zwątpienie w siłę opatrzności bożej.

• Oprócz oskarżeń i ostrych sądów pojawiają się także w poezji Konopnickiej apele i wezwania do braterstwa wszystkich ludzi, o niesienie pomocy tym najbardziej potrzebującym.

• Ironia, kontrasty, liczne pytania retoryczne, apostrofy miały w wierszach autorki Imaginy służyć dostrzeżeniu prawdy o istnieniu świata strasznej nędzy, podziałów społecznych - rozdarcia, jak w wierszu Po ciszy.

• Podobnie jak romantycy, sięgała także Konopnicka do wzorów i motywów ludowych (np. cykle Na fujarce, Z pola i z lasu, Po rosie).

• Zajmowała się dziełami romantyków (Mickiewicz, Syrokomla, Zaleski, Lenartowicz, Pol) i wykorzystywała ich doświadczenia.

• W dorobku poetyckim Konopnickiej wiersze wiejskie są tworem najbardziej oryginalnym i najcenniejszym. Jednakże nawet w tak sielankowym, jak mogło by się zdawać, środowisku poetka dostrzega przede wszystkim ciężar doli chłopskiej:

• Szczególnym zainteresowaniem, podobnie jak w swoich utworach prozatorskich, otacza poetka dzieci - zarówno miejskie, jak i wiejskie (Jaś nie doczekał, W piwnicznej izbie, Wolny najmita).

• Bohater chłopski, jego cierpienia i bunt umożliwiają Konopnickiej przedstawienie swoistej "monografii nędzy.

• Dużą rolę w dorobku Konopnickiej zajmują utwory patriotyczne.

• cenzuralne treść (podteksty, aluzje, bogata symbolika) dotyczyły przede wszystkim tragicznej niewoli narodu polskiego, są to deklaracje patriotyczne oraz nadzieja na odzyskanie niepodległości (Contra spem spero).

• Większą formą poetycką był, nawiązujący do tradycji romantycznego poematu dygresyjnego, utwór Imagina. Znów dostrzec możemy silny wpływ twórczości romantyków (np. Kordiana Juliusza Słowackiego we fragmencie potępiającym Watykan). Imagina jest próbą dokonania obrachunków z teraźniejszością i przeszłością. Mimo interesujących i sugestywnych obrazów (np. rewolucja dokonująca się pod anielskim dowództwem) razi ten utwór dłużyznami oraz zbytnim zawikłaniem.

• Wielkim sukcesem Konopnickiej poetki jest różnorodność jej liryki (osobista, społeczna, krajobrazowa, patriotyczna, ludowa), a także twórcze kształtowanie i odkrycie nowych możliwości wiersza sylabotonicznego oraz wielość form stroficznych.

• Jej słabością zaś jest natrętne powtarzanie pewnych motywów (nawet w obrębie jednego wiersza).

• Podmiotem lirycznym uczyniła poetka chłopa, który mówił własnym językiem, wyrażał swoje własne uczucia.

• Konopnicka była wyjątkowo czuła na niesprawiedliwość społeczną, wskazywała i piętnowała jej przejawy mącąc dobre samopoczucie dorobkiewiczów i całej burżuazji.

• Wypowiadała się przede wszystkim w poezji i nowelistyce, ale próbowała sił także w poemacie - „Pan Balcer w Brazylii”.

• Sporo miejsca w twórczości Konopnickiej zajmują też utwory dla dzieci: „Na jagody”, „O krasnoludkach i sierotce Marysi”. Biedne dzieci, często chore i głodne, chciała pisarka przenieść, choć na chwilę, w piękny i dobry wiat.

• Była szczególnie czuła na wszelkie przejawy krzywdy społecznej: nędzę chłopów i ubogich mieszczan, dyskryminację Żydów, próby wynarodowienia Polaków. Przeciwko tym zjawiskom występowała ostro i bezkompromisowo, toteż oskarżano ją o sianie nienawiści i podburzanie do rozlewu krwi.

• „Jaś nie doczekał”, „W piwnicznej izbie”, „Przed sądem” - bohaterami utworów są dzieci, dzięki czemu podkreślona została tragiczna sytuacja życiowa tych najbardziej bezbronnych istot.

• Wiersze z tomu „Obrazki” można nazwać miniaturową nowelą (posiada jeden wątek, toczy się akcja, narracja odautorska prowadzona jest w pierwszej osobie liczby pojedynczej).

• Oprócz cyklu „Obrazki” znane i popularne były cykle: „Wieczorne pieśni”, „Z łąk i pól” oraz „Na fujarce”. Wiersze wchodzące w skład tych cyklów były stylizowane na piosenki ludowe i wyrażały protest przeciwko cierpieniom człowieka, ubolewanie nad niewolą narodu oraz zawierały obrazy nędzy chłopskiej.

• W problematyce społecznej utworów Konopnickiej osobne miejsce zajmują wiersze patriotyczne, do których należą: „Rota” oraz „O Wrześni”.

POEZJA MŁODEJ POLSKI

JAN KASPROWICZ

Najbardziej znane

Sonety:

• Cykl sonetów: "Z chałupy"

• Cykl sonetów: Z więzienia

• Cykl sonetów: Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach

Hymny:

• Dies Irae

• Święty Boże...

• Moja pieśń wieczorna

• Hymn św. Franciszka z Asyżu

• W chałupie

KAZIMIERZ PRZERWA TETMAJER

Najbardziej znane:

• Dziś

• Koniec wieku XIX

• Nie wierzę w nic

• Hymn do Nirwany

• Ludzie miotają się, dręczą i cierpią...

• Evviva l'arte!

• Melodia mgieł nocnych

• Z Tatr (Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej)

• Anioł Pański

• Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę

• Fałsz, zawiść

• Lubię, kiedy kobieta

• W lesie

• Panu Jezusie i zbójnikach

• Wszystko umiera z smutkiem i żałobą

• Fałsz, zawiść

LEOPOLD STAFF

• KOWAL

• STUDNIA

• CZEKAŁEM MYŚLI ŻYCIA

• JA WYŚNIONY

• MĘKA

• ŻYCIE BEZ ZDARZEŃ

• DESZCZ JESIENNY

• DZIECIŃSTWO

• NAUCZANIU CNOTY

• PRZEDŚPIEW

• EPITAFIUM

• WSPOMNIENIE

• CZUCIE NIEWINNE

• KRZYK

• KIEDY SPOTKAM CIĘ

• CURRICULUM VITAE

• ŹDŹBŁA SŁOMY

• PODÓJ

• GĘSIARKA

• GNÓJ

• ARS POETICA

• POETA

• KARTOFLISKO

• LIPY