Wykaz ogólny

  1. Pojęcie prawa karnego. Prawo karne a dziedziny pokrewne.

Prawo karne to zinstytucjonalizowana przemoc(kara), która jest reakcją na przemoc niezinstytucjonalizowaną (przestępstwo). Jest to reakcja państwa na przestępstwo.

Prawo karne jako dziedzina prawa dzieli się na 3 podstawowe działy:

Te 3 działy prawa:

  1. wskazują zachowania, które są przestępstwami,

  2. opisują procedurę w jakiej osądza się sprawcę takiego zachowania oraz sposób i wymiar reakcji prawnokarnej,

  3. regulują sposób wykonania sądowego wyroku w danej sprawie(tzw. prawo karne sensu stricte)

Nauki pokrewne, bezpośrednio związane z tematyką prawa karnego(np. kryminologia, wiktymologia, kryminalistyka, polityka kryminalna, medycyna sądowa) Prawo karne sensu stricte poszerzone o nauki pomocnicze tworzą wspólnie prawo karne largissimo senso, które ma na celu zapobieganie i przeciwdziałanie patologiom społecznym.

  1. Funkcje i zasady prawa karnego ze szczególnym uwzględnieniem funkcji gwarancyjnej oraz zasady nullum crimen sine lege.

Funkcje prawa karnego

Prawo karne jest częścią całego porządku prawnego, który ma na celu zapewnienie ładu społecznego, dotyczy przede wszystkim dóbr chronionych prawnie(najważniejszych: życie, zdrowie, własność) oraz sposobu postępowania z tymi dobrami. Zostało ustanowione by realizować konkretne funkcje:

  1. sprawiedliwościowa

  2. kompensacyjna

  3. ochronna

  4. prewencyjna

  5. represyjna

  6. gwarancyjna

Funkcja sprawiedliwościowa:

Związana z rodzajem i wymiarem kary. Ma na celu zaspokojenie poczucia sprawiedliwości. Dotyczy sprawiedliwości postrzeganej ze strony pokrzywdzonego, oskarżonego oraz społeczeństwo. W wypadku zachwiania tej funkcji następują negatywne skutki:

Kompensacyjna - prawo powinno poprzez odpowiedni system środków karnych umożliwić przestępcy staranie o zadośćuczynienie pokrzywdzonej osobie.

Funkcja ochronna:

Prawo karne chroni dobra prawne szczególnie ważne dla społeczności i ma na celu zapobieganie naruszania tych dóbr. Związana z karą kryminalną, która składa się z istoty kary(dolegliwość) oraz celu kary(skutek wychowawczy, resocjalizacyjny).Z funkcji ochronnej wyprowadza się bezpośrednio:

Funkcja prewencyjna: wskazanie dóbr chronionych prawnie i czynów dotyczących tych dóbr, które podlegają karze(prewencja generalna), ma na celu odstraszyć i zniechęcić potencjalnych przestępców od dokonywania opisanych w ustawie karnej czynów, ma na celu wpłynięcie na sprawcę tak aby nie popełnił ponownie przestępstwa(prewencja indywidualna)(związana z celem kary).

Funkcja represyjna: Istotą kary kryminalnej jest wywołanie dolegliwości u sprawcy w ramach reakcji państwa(przemoc zinstytucjonalizowana) na przestępstwo(przemoc niezinstytucjonalizowana).

Funkcja gwarancyjna:

Wyznaczanie granicy bezprawia, wskazując wszystkie zachowania, które będą skutkować reakcją w postaci kary kryminalnej, wskazuje, iż tylko i wyłącznie te zachowania, dokładnie opisane w ustawie będę skutkować karą, a więc gwarantuje karę za przestępstwa, brak kary za czyny, które przestępstwami nie są. [Art. 1 k.k]

Prawo karne wskazuje które czyny są karalne, jaka i w jakiej wysokości grozi kara za te czyny i kto i na jakiej podstawie będzie osądzał czy czyn miał miejsce i jaką zastosować karę. Realizowana poprzez stosowanie zasady nullum crimen sine lege. Wypływają z niej bezpośrednio zasady prawa karnego.

Zasady prawa karnego

Zasady są fundamentem funkcjonowania całej gałęzi prawa, więc ich naruszenie i osłabienie podważa zasadność funkcjonowania prawa karnego w ogóle.

Lex retro non agit(w prawie karnym) Art. 1 k.k. oraz Art. 42 Konstytucji RP.

Podstawą odpowiedzialności karnej mogą być jedynie przepisy zawarte w ustawie, która obowiązuje w chwili dokonania czynu przez sprawcę. Fundamentalne znaczenie nie tylko dla prawa karnego, ale dla całego systemu. Wydawanie ustaw karnych z mocą wsteczną neguje funkcję gwarancyjną, gdyż doprowadza do sytuacji, gdzie nie wiadomo jakie zachowania będą karalne w przyszłości a jakie nie, a zatem nie są one żadną regulacją zachowań ludzkich.

Nullum crimen sine lege(nie ma przestępstwa bez ustawy)

Podstawą odpowiedzialności karnej mogą być jedynie przepisy zawarte w ustawie. Zasada ta ogranicza nadmierną ingerencję państwa, karze podlegają tylko te zachowania, które zostały należycie opisane i ogłoszone, jest to gwarancja, że podstawą odpowiedzialności nie będzie wola władcy, kaprys sędziego czy zwyczaj. Zakaz analogii w prawie karnym:

Nullum crimen sine lege scripta (nie ma przestępstwa bez ustawy „pisanej”)

Nullum crimen sine lege certa (nie ma przestępstwa bez ustawy wyraźnie opisującej czyn zabroniony)

Nullum crimen sine lege praevia (zakaz ustanawiania wstecznego działania przepisów tworzących nowe typy przestępstw lub zaostrzających odpowiedzialność karną w stosunku do typów już istniejących)

Nullum crimen sine lege stricta (nie można ukarać nikogo za czyn, który jest jedynie podobny do czynu opisanego.)

Nullum poena sine lege(nie ma kary bez ustawy)

Nullum crimen sine periculo sociali(nie ma przestępstwa bez szkodliwości społecznej)

Zasada odpowiedzialności karnej za czyn.

Podstawą odpowiedzialności karnej jest dokonanie czynu zabronionego. Nie podlegają odpowiedzialności karnej myśli i zamiary, które nie są w żaden sposób uzewnętrznione przez sprawcę.

Zasada winy(zasada subiektywizmu)

Odpowiedzialności karnej podlegają tylko Ci sprawcy, którym można przypisać winę w czasie czynu.

Zasada odpowiedzialności osobistej i indywidualnej.

Wyklucza tzw. odpowiedzialność zbiorową oraz przejmowanie na siebie odpowiedzialności karnej za innych. Kara ma zatem stanowić indywidualną i osobistą dolegliwość dla sprawcy.

Zasada humanitaryzmu

Wyklucza stosowanie tortur, kar cielesnych, kar upokarzających oraz nakazuje stosowanie kar z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu i z poszanowaniem godności człowieka.

  1. Obowiązywanie ustawy karnej ze względu na czas i miejsce popełnienia przestępstwa.

a) ze względu na czas popełnienia przestępstwa

Art. 1 KK wynika, że odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Art. 6 § 1 KK– czasem popełnienia czynu zabronionego jest czas, w którym sprawca działał lub zaniechał dziania do którego był zobowiązany.

Należy zwrócić uwagę na gruncie art. 6 § 1 KK na podział „czasu” na:

  1. czas działania:

  1. czas zaniechania działania

Liczy się czas działania lub zaniechania, a nie czas wystąpienia skutku. Jednakże czas wystąpienia skutku nie determinuje czasu popełnienia czynu, ale decyduje o rozpoczęciu biegu przedawnienia - art. 101 § 1 i § 3 KK.

Art. 4 KK przewiduje jak ma się zachować sąd w różnych sytuacjach rozstrzygając, którą z ustaw zastosuje do oceny danego stanu faktycznego.

Art. 4. 
§ 1. Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.

§ 2. Jeżeli wg nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie.

§ 3. Jeżeli wg nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, przyjmując że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawkom dziennym grzywny albo 2 miesiącom ograniczenia wolności.

§ 4. Jeżeli wg nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa.

  1. czyn popełniony w czasie obowiązywania ustawy A ale w chwili orzekania obowiązuje ustawa B, (ustawa A i B zabrania takiego zachowania pod groźbą kary). W takim wypadku, należy stosować ustawę nową, jednakże sąd musi zastosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest ona względniejsza dla sprawcy.

Nie ma naruszenia zasady lex retro non agit – bo prawo nie działa wstecz, zachowanie było i jest penalizowane tak ustawą A jak i B. Sąd i tak będzie musiał ustalić, która ustawa jest względniejsza dla sprawcy (stosuje ją w całości i przez pryzmat całości ocenia względność wobec sprawcy, nie tylko kara, ale także dodatkowe środki). Ustawodawca przyjął obecne brzmienie art. 4 § 1 KK:

  1. prawo nowe jest lepsze od starego;

  2. ustawa obowiązująca poprzednio = ustawa obowiązująca w czasie popełnienia czynu lub ustawa pośrednia. (Np. między ustawą A (z czasu czynu) a B (z czasu orzekania) mogły być inne ustawy, tzw. Pośrednie).

Ustawa względniejsza dla sprawcy = ustawa, stosująca łagodniejsze konsekwencje prawne grożące za popełniony czyn.

  1. czyn został popełniony i ukarany w czasie ustawy A, w czasie wykonywania prawomocnego wyroku, pojawia się inna ustawa. Wg art. 4 § 2 (…) wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie.

Tylko wtedy, gdy faktycznie orzeczona kara była wyższa aniżeli kara, którą obecnie można wymierzyć.

  1. art. 4 § 3 - jeżeli wg nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu (nie dotyczy kary w zawieszeniu) zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, przyjmując że 1 miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawkom dziennym grzywny albo 2 miesiącom ograniczenia wolności.

  2. czyn został popełniony i ukarany w czasie ustawy A, ale ustawa B nie przewiduje już karalności czynu – wg art. 4 § 4 - skazanie ulega zatarciu z mocy prawa. Tylko takiej sytuacji, kiedy nastąpiła całkowita depenalizacja określonego zachowania. Jeżeli zatem, wg nowej ustawy czyn przestał wprawdzie być przestępstwem ale stał się wykroczeniem, to nie stosujemy art. 4 § 4 KK.

b) ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa

Art. 5. Zasada terytorialności Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.

Przykład z samolotem USA lecącym nad Warszawą. 1) USA , 2) obowiązuje prawo polskie

Zachowanie skutek

Działanie zaniechanie

Miejsce popełnienia czynu zabronionego

Art. 6 § 2 - Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym:

  1. sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany,

  2. albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub

  3. wg zamiaru sprawcy miał nastąpić (dotyczy to tylko przestępstw umyślnych).

Miejsce popełnienia czynu zabronionego w RP jeżeli:

  1. na terenie RP miało miejsce zachowanie które wypełnia znamiona czynu zabronionego (choćby czyn skutkowy) a skutek wystąpił za granicą.

  2. działanie lub zaniechanie miało miejsce za granicą, a skutek w RP.

  3. zachowanie i skutek nie nastąpił w RP, ale wg zamiaru sprawcy skutek ten miał nastąpić na terenie RP.

Jeśli przestępstwo jest popełnione na terenie RP, to nie ma znaczenia, czy popełnił je obywatel czy cudzoziemiec, (umowy międzynarodowe mogą różnie tą kwestię).

Przestępstwa popełnione za granicą

Art. 112. Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia czynu zabronionego, ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca w razie popełnienia:

1) przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu Rzeczypospolitej Polskiej,

2) przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym,

3) przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym,

4) przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego,

5) przestępstwa, z którego została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 111 § 2 - Jeżeli zachodzą różnice między ustawą polską a ustawą obowiązującą w miejscu popełnienia czynu, stosując ustawę polską, sąd może uwzględnić te różnice na korzyść sprawcy.

Art. 110. § 1. Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą czyn zabroniony skierowany przeciwko interesom Rzeczypospolitej Polskiej, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej oraz do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo o charakterze terrorystycznym.

§ 2. Ustawę karną polską stosuje się w razie popełnienia przez cudzoziemca za granicą czynu zabronionego innego niż wymieniony w § 1, jeżeli czyn zabroniony jest w ustawie karnej polskiej zagrożony karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności, a sprawca przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i nie postanowiono go wydać.

  1. Pojęcie przestępstwa (definicja trójelementowa oraz pięcioelementowa).

Trójelementowa definicja przestępstwa - klasyczna.

„Przestępstwo to czyn człowieka odpowiadający opisowi czynu zakazanego w ustawie, jest bezprawny i zawiniony przez sprawcę”.

Zgodnie z tą koncepcją należy wyróżnić 3 elementy przestępstwa:

  1. Zgodność czynu człowieka z ustawowym opisem czynu zabronionego

  2. Bezprawność czynu (sprzeczność z porządkiem prawnym).

  3. Wina sprawcy (zarzut, iż mógł dochować wierności prawu).

Podczas badania danego czynu człowieka pod kątem odpowiedzialności karnej za przestępstwo, zgodnie z koncepcją trójelementową należy kolejno rozpatrywać wyżej wymienione elementy, przy czym kolejność nie jest przypadkowa, gdyż brak jednego elementu wyklucza byt przestępstwa i dalsze badanie.

Pięcioelementowa struktura przestępstwa - współczesna

Kodeks karny z 1997 r. przewiduje pięcioelementową definicję przestępstwa. Powstała na gruncie teorii normy sankcjonowanej i sankcjonującej.

Art. 1 § 1 „Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia”.

§2 „Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma”

§3 „Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu”.

Przestępstwo to:

  1. Czyn człowieka naruszający normę sankcjonowaną (nakazującą albo zakazującą)

  2. Bezprawny (Nie jest popełniony w okolicznościach wyłączających bezprawność).

  3. Karalny (Jest opisany w ustawie zawierającej normy sankcjonujące i nie zachodzi żadna okoliczność wyłączająca karalność).

  4. Karygodny (Jego społeczna szkodliwość jest większa niż znikoma).

  5. Zawiniony (Sprawcy można przypisać winę w czasie czynu).

5-elementowa def. przestępstwa opiera się na założeniu, że przepisy prawa karnego nie wskazują zachowań bezprawnych lecz wskazują, które spośród zachowań bezprawnych podlegają ukaraniu.

  1. prawo karne jest prawem publicznym, adresowane do organów państwa które winno egzekwować sankcje,

  2. prawo karne ma charakter subsydiarny, sankcjonujący. Jeżeli za coś nie grozi kara, to tego obowiązku nie ma lub że dane zachowanie jest dozwolone lub niekonieczne do podjęcia.

Porównując def. 3 z 5 elementową, to elementem występującym w 5 jest karalność. W KK czasami jest tak, że przepis zaczyna się nie od sformułowania „nie popełnia przestępstwa…” tylko „nie podlega karze…” – wszystkie takie przepisy oznaczają, że czyn jest bezprawny ale nie jest karalny.

W 3-elemtnowej def. przestępstwa bezprawność i karalność odnoszą się do tzw. bezprawności kryminalnej. Def. 5 elementowa pozwala na precyzyjne określenie, dlaczego nie ma odpowiedzialności karnej.

  1. Pojęcie i funkcja społecznej szkodliwości czynu, kryteria oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu.

Karygodność czynu(społeczna szkodliwość)

Karygodność czynu człowieka określamy badając czy ten czyn posiadał społeczną szkodliwość większą niż znikoma, art.1§2, - „Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma”.

art. 115 §2 sąd decydując o stopniu społecznej szkodliwości danego czynu bierze pod uwagę:

a) rodzaj i charakter naruszonego dobra.

b) rozmiary wyrządzonej i grożącej szkody.

c) sposób i okoliczności popełnionego czynu.

d) wagę naruszonych obowiązków,

e) postać zamiaru(zamiar ewentualny będzie zawsze łagodniej karany niż bezpośredni)

f) motywacja sprawcy

g) rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia

O karalności czynu decyduje ustawodawca poprzez zawarcie opisu danego zachowania w ustawie karnej, stopień społecznej szkodliwości jest każdorazowo mierzony przez sąd w konkretnym stanie faktycznym.

art. 53 Sąd wymierza karę wg swego uznania bacząc by [m. in.] nie była ona większa niż stopień winy i społecznej szkodliwości działań sprawcy.

prof. Jan Waszczyński - każde zachowanie opisane w ustawie karnej jest społeczine szkodliwie, bo właśnie ze względu na swą szkodliwość zostało opatrzone sankcją karną. Funkcjonuje zatem domniemanie, że każdy czyn zabroniony jest społecznie szkodliwy. Przedstawiciele łódzkiej szkoły mówią często, że art. 1§2 wyłączający przestępstwo ze względu na brak społecznej szkodliwości ilustruje takie podejście: „nie wolno kraść, chyba, że kradniesz mało”. Kodeks karny chroni w pierwszym rzędzie sposób postępowania z dobrami prawnie chronionymi [przestępstwo ma miejsce, ale ze względu na znikomą społeczną szkodliwość postępowanie powinno być niewszczynane(lub umarzane)]

NIE JEST ZATEM TAK, ŻE MINIMALNA SZKODLIWOŚĆ CZYNU UNIEWAŻNIA NORMĘ PRAWNOKARNĄ

  1. Pojęcie zespołu znamion przestępstwa. Podziały przestępstw (typów czynów zabronionych).

Karalność czynu

Przedmiotem prawnokarnej oceny są tylko czyny karalne, które odpowiadają opisowi zawartemu w ustawie karnej.

Ustalenie karalności danego zachowania polega na stwierdzeniu czy zachowanie realizuje wszystkie znamiona typu rodzajowego przestępstw.

Podziały przestępstw

Niektóre podziały przestępstw zostały przeprowadzone przez ustawodawcę w ustawie karnym(podziały ustawowe), niektóre natomiast poprzez doktrynę, aczkolwiek mają wpływ na stosowanie ustawy karnej praktyce.

Przestępstwa dzielą się:

Wg „wagi” [art. 7] na:

Wg umyślności [art. 8 i 9] na:

Wg zamiaru [podział doktrynalny] na:

Wg skutku [podział doktrynalny] na:

przestępstwo zniewagi art. 216.

  1. jest przestępstwem materialnym, poszkodowany musi poczuć się znieważony, musi dowiedzieć się o zniewadze,

  2. Łódzka szkoła - jest przestępstwem formalnym, nie jest wymagane poczucie znieważenia u pokrzywdzonego, wystarczy działanie sprawcy w celu wywołania takiego poczucia, bez względu na skutek.

Wg intensywności [podział doktrynalny] na:

Wg cech sprawcy [podział doktrynalny] na:

Wg wariantów [podział doktrynalny] na:

Wg zachowania sprawcy [podział doktrynalny] na:

Wg sposobu ścigania [podział ustawowy] na:

Wg celu działania sprawcy na:

  1. Pojęcie czynu w prawie karnym. Zaniechanie jako czyn zabroniony. Odpowiedzialność karna gwaranta.

Czyn w ujęciu prawnokarnym

Pojęcie czynu

Art. 1 §1 Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Art. 115 §1 Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej.

Pojęcie czynu zabronionego nie jest tożsame z pojęciem przestępstwa (do niego muszą być spełnione inne jeszcze warunki).

Znamiona czynu zabronionego to cechy, które mają wskazywać na dany rodzaj zachowania karalnego. W postępowaniu należy udowodnić, że zachowanie spełniło wszystkie znamiona czynu zabronionego. Muszą być spełnione łącznie.

Znamiona czynu zabronionego są to wskazane przez ustawodawcę cechy charakteryzujące daną klasę (rodzaj) zachowań, które zostały w ustawie zabronione pod groźbą kary.

Każdy typ czynu zabronionego zawiera następujące znamiona:

  1. znamię (znamiona) charakteryzujące podmiot, czyli sprawcę;

  2. znamię charakteryzujące stronę podmiotową czynu czyli nastawienie psychiczne sprawcy do czynu (umyślność albo nieumyślność),

  3. znamiona określające stronę przedmiotową czynu, czyli zachowanie, jego okoliczności czasami,

dodatkowo mogą być wskazane,

  1. przedmiot wykonawczy, czyli to na czym czyn został dokonany (np. kto zabija małoletniego….)

Elementy, które sąd bierze pod uwagę przy ocenie stopnia szkodliwości czynu

Art. 115 § 2

§ 2. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

Ocena stopnia społecznej szkodliwości czynu została oparta w KK na elementach o charakterze obiektywnym, przedmiotowym, oraz subiektywnym, podmiotowym, związanym ze sprawcą.

Obiektywne:

  1. rodzaj i charakter naruszonego dobra,

  2. rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody,

  3. sposób i okoliczności popełnienia czynu,

  4. waga naruszonych przez sprawcę obowiązków (dotyczy głównie czynów nieumyślnych, popełnionych przez nieostrożność).

Subiektywne:

  1. postać zamiaru (zamiar bezpośredni, zamiar ewentualny, i inne),

  2. motywacja sprawcy,

  3. rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

O społecznej szkodliwości czynu nie decydują elementy nie związane z czynem, lecz charakteryzujące sprawcę! (jak np. to, czy był wcześniej karany).

Koncepcje czynu w prawie karnym

  1. „koncepcji naturalistycznej czynu”, czynem jest zachowanie człowieka będące kompleksem ruchów zewnętrznych. To co w środku, miało świadczyć o winie.

    1. nie uwzględnia zaniechania, bo nie jest czynieniem czegoś do czego człowiek jest zobowiązany. Nie wychwyci się zaniechania bez odniesienia do obowiązku działania. Psychologia dodatkowo wywodzi, że żadne zachowanie nie jest w oderwaniu od mózgu – mózg musi dać bodziec do jakiegokolwiek działania rozumianego jako ruch lub jego brak; sterowanie bodźcami wewnętrznymi.

  2. koncepcja naturalistyczno-kauzalna”, kompleks ruchów lub ich brak jest sterowany wolą człowieka która stanowi impuls do podjęcia określonego zachowania. Nadal oddzielano ten impuls i rozpatrywano go w kategoriach winy niezależnie od tego, co było uzewnętrznione (bez względu czy zachowanie było aktywne czy było powstrzymaniem się od działania do którego było się zobowiązanym).

  3. koncepcji „finalnej teorii czynu”. w zachowaniu człowieka nie można oddzielić sfery psychiki od sfery obiektywnie zauważalnych fizycznych ruchów bądź ich braku ponieważ każde zachowanie jest sterowane wolą człowieka.

    1. na jej gruncie powstała kolejna teoria - nastawienie psychiczne sprawcy nie świadczy o winie (nie jest winą) ponieważ stanowi element czynu ludzkiego. Winą jest ocena zachowania obejmująca wszystkie elementy.

  4. socjologiczna koncepcja czynu, czynem jest fragment zachowania człowieka, jego aktywności, który podlega ocenie społecznej, czyli jest wartościowany, oceniany.

Czyn może być różnie kwalifikowany, a to przekłada się finalnie na możliwie różny wymiar kary. Mamy bowiem szereg takich opisów zachowań w KK, że kilka czynności musi być zrealizowanych by zachowanie wypełniło taki opis. Np. przestępstwo rozboju – czy to pobicie łącznie z kradzieżą, czy odrębnie pobicie, a odrębnie kradzież?

Zaniechanie

art. 115 KK.

Aby stwierdzić że doszło do zaniechania, trzeba wskazać normę prawną przewidującą obowiązek określonego działania - ktoś nie wykonał ciążącego na nim obowiązku.

Pojęcie zachowania użyte w art. 115 § 1 KK obejmuje zarówno działanie jak i zaniechanie.

Art. 162. § 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej.

art. 162 obowiązek udzielenia pomocy. Nakaz udzielania pomocy będzie się odnosił do każdego człowieka; inaczej jest w przypadku osób takich jak np. ratownik. Na każdym z nas ciąży prawny, ale ogólny obowiązek udzielenia pomocy człowiekowi, który znajduje się w bezpośrednim niebezpieczeństwie grożącym zdrowiu lub życiu. Każdy z nas ma obowiązek pomocy takiej osobie jeżeli nie narażamy się tym samym na osobisty uszczerbek.

Nieudzielenie pomocy jest przestępstwem formalnym, więc do zespołu znamion nie należy skutek

Czasami ustawa w opisie zawiera zarówno działanie jak i zaniechanie (np. nadużycie władzy przez funkcjonariusza – który przekracza swoje uprawnienia lub niedopełnia ciążących na nim obowiązków).

przestępstwo nadużycia zaufania (przestępstwo gospodarcze).

Problem pojawia się, gdy mamy ogólnie wskazanie zachowania przez użycia zachowania czasownikowego, wiemy że dane przestępstwo jest skutkowe, ale nie wiemy, czy odpowiedzialność karną może ponosić tylko ten, kto działa aktywnie czy także ten, kto nie działa?

Problem odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie – występuje w tych wszystkich przypadkach w których opis czynu zabronionego nie wskazuje wyraźnie o jaką formę zachowania chodzi, i tym samym nie stanowi źródła obowiązku działania ani też do niego nie odsyła. – jest unormowane w art. 2 KK.

Art. 2. Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.

  1. Gwarant to osoba na której ciąży szczególny prawny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.

  2. Obowiązek ciążący na gwarancie:

    1. Prawny (nie żaden inny, nie moralny czy religijny)

    2. Szczególny (chodzi o szczególny, a nie każdy prawny obowiązek)

  3. poniesie odpowiedzialność karną za przestępstwo skutkowe

Postaci w jakich występuje gwarant:

  1. Gwarant, który ma szczególny prawny obowiązek ochrony konkretnego dobra prawnego od wszelkich możliwych zagrożeń /np. rodzice chronić własne dziecko KRO/

  2. Gwarant ma obowiązek chronić wszystkie możliwe dobra prawne zagrożone przez konkretne źródło niebezpieczeństwa nad którym to gwarant sprawuje pieczę/np. właściciel psa/

  3. (spór w doktrynie) Gwarant ma obowiązek ochrony pewnej generalnie określonej grupy osób przed źródłem niebezpieczeństwa wyraźnie wskazanym przez prawo./np. osoba sprawująca pieczę nad pracownikami budowy, aby wszędzie spełnione były przepisy bhp chroniące ich zdrowie i życie/

Źródło obowiązków gwaranta:

I. Przepis ustawy (niekwestionowane w doktrynie)

II. Przyjęcie na siebie obowiązku

III Uprzednie działanie stwarzające niebezpieczeństwo (spór w doktrynie – Kulesza jest na tak)

IV Elementarna norma międzyludzkiej solidarności (krytykowane przez doktrynę, Kulesza jest na tak)

Sposób wykonania obowiązków gwaranta:

  1. niedopełnienie rodzi odpowiedzialność karną za przestępstwo skutkowe zawsze i tylko wtedy, gdy gwarant miał faktyczną możliwość wypełnienia swego obowiązku, tj. działań.

  2. Nie powstaje odpowiedzialność, jeśli gwarant nie miał możliwości podjęcia działania, które zapobiegłoby skutkowi, chyba że przez swe własne zachowanie tej możliwości się pozbawił.

  3. wymagamy działania, które w racjonalny sposób zmierza do zapobiegnięcia skutkowi.

  4. odpowiedzialności lekarza- zabiegi zmierzają do ratowania zdrowia i życia pacjenta, oparte są na wiedzy i doświadczeniu medycznym. Nie wymaga się natomiast podejmowania zabiegów nie rokujących żadnych szans na uratowanie dobra chronionego prawem.

W przepisach dotyczących SWK zawarta jest klauzula wyłączenia, dotycząca sytuacji odmowy działania przez gwaranta. Gwarant nie może odmówić udzielenia pomocy powołując się na ochronę własnych dóbr osobistych.

Wymagamy od gwaranta aby podjął wszelkie działania zmierzające do zapobiegnięcia skutkowi nawet z narażeniem swoich dóbr osobistych, ale nie wymagamy od gwaranta aby poświęcił swoje własne życie.

  1. Okoliczności wyłączające czyn.

Okoliczności wyłączające czyn

Vis absoluta (przymus fizyczny nieodporny)(wyłącza czyn)

Vis compulsiva (przymus fizyczny odporny)(nie wyłącza czynu, ale może wyłączyć odpowiedzialność karną)

/ np. napastnicy biją strażnika aby otworzył sejf, przymuszany strażnik otwiera sejf. Popełnił czyn zabroniony w postaci pomocnictwa, ale odpowiedzialność karna może być wyłączona na podstawie stanu wyższej konieczności/

Stan wyższej konieczności (SWK)

Art. 26§1 Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącemu jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego

§2 Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w §1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego

§4 Przepisu §2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażaniem się na niebezpieczeństwo osobiste

Przymus psychiczny(groźba) (nie wyłącza czynu, ale wyłącza odpowiedzialność karną na podstawie SWK).

Czynności zautomatyzowane (wyłącza czyn)

Czynności odruchowe (Wyłączają czyn)

Inne okoliczności wyłączające czyn

Czy sprawca mógł poddać zachowanie kontrolnej funkcji świadomości, czy takiej możliwości nie miał.

  1. Związek przyczynowy w prawie karnym. Kryteria obiektywnego przypisania skutku.

Teorie związku przyczynowego (czyn a przypisanie skutku)

Związek przyczynowo - skutkowy to konstrukcja, która pozwala określonym działaniom przypisać konkretne skutki.

Przypisanie skutku i związanie go z czynem dokonuje się na 2 płaszczyznach:

Dla odpowiedzialności karnej sprawcy za przestępstwo skutkowe konieczne jest przypisanie mu skutku zarówno w płaszczyźnie przyrodniczej jak i normatywnej.

Teoria ekwiwalencji (równowartości warunków)

Teoria normatywnego związku przyczynowo - skutkowego (teoria adekwatności)

Teoria relewancji

opiera się na ocenie znamion czasownikowych zawartych w ustawie karnej.

/np. art. 148§1 kto zabija człowieka – badamy znaczenie i zakres pojęciowy czasownika zabija:

Teoria obiektywnego przypisania skutku

opiera się na obiektywnym przypisaniu skutku do zachowań. Nie bierzemy pod uwagę tylko tych skutków, które są naruszeniem norm postępowania z dobrami prawnie chronionymi, ale oceniamy jakie okoliczności wpłynęły (lub mogły wpłynąć) obiektywnie na wystąpienie danego skutku.

/np. kierowca jechał po drodze z prędkością o 30km/h większą od dopuszczalnej, dziecko wyszło na przejście dla pieszych i kierowca nie wyhamował (hamulce posiadały wadę fabryczną i nie działały – sprawca nie był tego świadom) i potrącił je powodując śmierć. Sprawca poniesie zatem odpowiedzialność za przekroczenie prędkości, ale nie poniesie odpowiedzialności karnej za nieumyślne spowodowanie śmierci, bo gdyby jechał prędkością zgodną z przepisami to przez wadę układu hamulcowego i tak by potrącił to dziecko./

Podsumowanie

  1. interpretacja sądu nie może tak się różnić, że zgodnie z jedną teorią nie ma związku przyczynowo skutkowego, a zgodnie z drugą jest (w razie niemożności rozstrzygnięcia zasada in dubio pro reo).

  2. najczęściej przyjmuje się teorię ekwiwalencji (przypisanie skutku w płaszczyźnie przyrodniczej)

  3. Dobra chronione biorą udział w obrocie wynikającym z realiów dnia powszedniego. Przypisanie skutku w płaszczyźnie normatywnej wymaga ustalenia, że sprawca swoim zachowaniem naraził dobro chronione na większe niebezpieczeństwo aniżeli to, które akceptowane jest w realiach dnia powszedniego.

  4. ustalenie przypisania w płaszczyźnie normatywnej uszczerbku w dobru chronionym prawem sprawcy wymaga stwierdzenia, że jego czyn naruszył reguły postępowania z dobrem chronionym prawnie. Jeżeli sprawca spowodował skutek przyrodniczo, a nie naruszył reguł postępowania z danym dobrem prawnym, nie możemy przypisać mu uszczerbku, a co za tym idzie, nie poniesie odpowiedzialności karnej.

  1. Bezprawność (koncepcje wyjaśniające istotę okoliczności wyłączających bezprawność).

Bezprawność czynu zabronionego

Sprawca dokonał czynu, czyn znajduje swój opis w ustawie karnej, czy czyn sprawcy był bezprawny?

Bezprawność dzielimy na:

Bezprawność- naruszenie normy, warunkiem stwierdzenia bezprawności jest ustalenie, że czyn naruszający normę nie został popełniony w okolicznościach, które bezprawność wyłączają. np. zabicie człowieka w obronie koniecznej

Bezprawność pozostaje w związku ze społeczną szkodliwością. Uznaje się bowiem, że wszystkie czyny bezprawne są społecznie szkodliwe, natomiast nie wszystkie czyny społecznie szkodliwe są bezprawne

Są to: prostytucja, alkoholizm, narkomania – kara kryminalna nie pomoże w ograniczeniu tych patologii, potrzebne jest np. leczenie, pomoc, wsparcie, terapia itp.

Czyn może być zabroniony ale nie bezprawny.

2 koncepcje uzasadniających istnienie okoliczności wyłączających bezprawność:

  1. koncepcja negatywnych znamion przestępstwa –powstała na gruncie 3 elementowej def. przestępstwa. Koncepcja znamion negatywnych przeniosła okoliczności wyłączające bezprawność na płaszczyznę znamion typów czynu zabronionego.

powstała w związku z problemem błędu co do okoliczności, które są kontratypami (np. komuś się wydaje że działa w obronie koniecznej i pozbawia innego człowieka życia).

art. 148 § 1 – „kto zabija człowieka…” każdy kto zabija człowieka, podlega tej normie.

Wolter uznawał, że jeżeli ktoś zabił człowieka a nie działał w obronie koniecznej, w wykonaniu uprawnień czy obowiązków itp. – podlega karze. Na płaszczyźnie znamion przyjmowano:

Jeżeli okoliczności negatywne zostaną włączone jako znamiona negatywne do całego zachowania, to jeżeli ktoś zabił człowieka i działał w obronie koniecznej, to taki czyn nie wypełniał znamion „kto zabija człowieka…” i nie jest bezprawny.

Znamiona czynu zabronionego są wypełnione wtedy, kiedy zachodzą wszystkie okoliczności pozytywne i nie zachodzi żadna okoliczność wskazana negatywnie. Np. znamiona zabójstwa - gdy ktoś zabije umyślnie człowieka i nie działa w obronie koniecznej.

Nazwa kontratyp funkcjonuje w prawie karnym jako nazwa okoliczności wyłączających bezprawność (niezależnie od koncepcji wyłączających bezprawność).

  1. koncepcja prof. Andrzeja Zola – w przypadku każdego kontratypu mamy do czynienia z naruszeniem normy sankcjonowanej tj. zachowanie człowieka jest społecznie szkodliwe ponieważ narusza albo naraża na niebezpieczeństwo dobro prawne oraz reguły postępowania względem tego dobra.

Zabójstwo w obronie koniecznej nie jest jakimś innym zabójstwem – ono narusza dobro prawne jakim jest życie człowieka i jest społecznie szkodliwe. Nie jest pozbawione ujemnej oceny, ale musi być potraktowane jako legalne z pewnych względów.

Państwo nie może zakazywać zachowań naruszających normy postepowania, bo zachowania są usprawiedliwione i istnieje społeczna opłacalność poświęcenia jakiegoś dobra, dla ratowania dobra innego. Gdy przykładowo dochodzi do obrony koniecznej to dochodzi do zderzenia wartości – ochrony życia jednej osoby (np. napastnika) i ochrony życia drugiej osoby (np. osoby broniącej się); nie można odbierać prawa do obrony.

Istota każdego kontratypu - w pewnych okolicznościach naruszenie normy sankcjonowanej musi być przez państwo dozwolone na zasadzie mniejszego zła. W przypadku kolizji dwóch dóbr, poświęcenie jednego dla ratowania innego w sytuacjach kontratypowych jest społecznie opłacalne.

Przy większości kontratypów ta teoria lepiej oddaje istotę okoliczności legalizujących zachowania naruszające normy.

Z punktu widzenia rozpoznawalności istoty okoliczności wyłączających bezprawność te teorie są istotne dla tych okoliczności wyłączających bezprawność, które są poza KK. Np. problem małżeństw u Romów gdzie zamężnymi stają się dziewczynki 12-14 letnie – tzw. kontratyp zwyczaju. Jest wiele takich okoliczności, np. wykonywanie swoich uprawnień i obowiązków – czynność nienaruszająca żadnej normy, np. działanie policjanta doprowadzającego kogoś do aresztu nie jest pozbawianiem kogoś swobody. Gdy pierwszeństwo ma norma nakazująca określone zachowania (w tym przypadku wobec policjanta), to nie ma tu w ogóle żadnego kontratypu.

WARUNEK PROPORCJONALNOŚCI(SPOŁECZNA OPŁACALNOŚĆ)

Dozwala się na unicestwienie dobra pozostającego w nierozwiązywalnej innymi sposobami kolizji wtedy i tylko wtedy gdy przyniesie to społeczną opłacalność(dobro poświęcone będzie mniejszej wartości niż dobro ratowane).

  1. Ustawowe okoliczności wyłączające bezprawność (obrona konieczna, stan wyższej konieczności, dopuszczalne ryzyko eksperymentowania, działanie w ostatecznej potrzebie).

Okoliczności wyłączające bezprawność to:

  1. Obrona konieczna art. 25 kk

  2. Stan wyższej konieczności art. 26 kk

  3. Dopuszczalne ryzyko eksperymentowania art. 27 kk

  4. Działanie w ostatecznej potrzebie – obowiązek wykonania rozkazu jest ograniczony do tych, które są zgodne z prawem, żołnierz może odmówić wykonania rozkazu, art. 319 kk

OBRONA KONIECZNA – ART. 25 KK

§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.

§ 2. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

§ 3. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.

§ 4. Osoba, która w obronie koniecznej odpiera zamach na jakiekolwiek cudze dobro chronione prawem, chroniąc bezpieczeństwo lub porządek publiczny, korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.

§ 5. Przepisu § 4 nie stosuje się, jeżeli czyn sprawcy zamachu skierowany przeciwko osobie odpierającej zamach godzi wyłącznie w cześć lub godność tej osoby.

Zamach:

  1. Zachowanie stanowiące czyn bezprawny

  2. każde zaniechanie, które stanowi czyn karalny – zezwala na stosowanie obrony

  3. obronę konieczną można stosować w przypadku takiego zaniechania, w którym obowiązek działania może być faktycznie spełniony tylko przez tę osobę. Np. tylko ten kto siedzi u mnie w mieszkaniu, może z niego wyjść. Ale nie tylko ten kto nie udziela pomocy, jest zobowiązany jej udzielić.

Przesłanki:

  1. Zamach, który zawsze jest zachowaniem człowieka.

  2. Zamach bezprawny (sprzeczny z normą prawną), bezpośredni (realne zagrożenie) i rzeczywisty.

  3. Zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.

Czy zaniechanie może być zamachem są 3 stanowiska:

Warunki legalności obrony.

  1. skuteczność obrony, musi być konieczna

  2. nie może przekraczać granic obrony koniecznej

  3. współmierna do zamachu

Przekroczenie granic obrony koniecznej może przybrać postać:

Obrona podjęta natychmiast po zamachu - 2 stanowiska:

  1. przekroczenie granic czasowych obrony koniecznej – zachowanie jest bezprawne, broniący się poniesie odpowiedzialność karną, ale łagodniejszą bo jest bezpośrednio związane z zamachem

  2. atak – stanowisko skrajne.

Projekt zmian do KK:

W razie przekroczenia granic obrony koniecznej zachowanie broniącego staje się bezprawne. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Art. 25 § 3 Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.

Art. 25 § 4-5 Osoba, która staje w obronie cudzego dobra odpierając zamach na to dobro korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych jeśli jej zachowanie stanowiło ochronę bezpieczeństwa lub porządku publicznego.

STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI – ART. 26 KK

§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.

§ 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.

§ 5. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony.

Gdy dla uratowania jakiegoś dobra znajdującego się w niebezpieczeństwie trzeba poświęcić inne dobro prawnie chronione. Warunki:

  1. bezpośrednie i rzeczywiste niebezpieczeństwo, musi zagrażać dobru prawnemu.

Źródłem niebezpieczeństwa dla dobra prawnego: zachowanie człowieka, inne zdarzenie np. działanie sił przyrody czy atak ze strony zwierzęcia. Jeżeli źródłem niebezpieczeństwa jest zachowanie człowieka, to odpieranie takiego zachowania poprzez wyrządzenie szkody napastnikowi rozpatrujemy zawsze w kategoriach obrony koniecznej. Stan wyższej konieczności tylko wtedy, gdy uchylając niebezpieczeństwo poświęcamy dobro nienależące do napastnika.

  1. poświęcenie dobra w stanie wyższej konieczności jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy:

  1. nie było żadnej innej możliwości uchylenia niebezpieczeństwa – zasada subsydiarności.

  2. dobro poświęcone, nie przedstawia wartości oczywiście wyższej, od dobra ratowanego.

§ 1 art. 26 jest okolicznością wyłączającą bezprawność poświęcenia dobra, jest kontratypem, ze względu na społeczną opłacalność wynikającą z proporcji wartości między wartością dobra poświęconego i ratowanego.

§ 2 art. 26 zachowanie osoby poświęcającej dobro jest bezprawne ale nie zawinione.

Art. 26 § 5 Wybór obowiązku, który jest realizowany kosztem niewypełnienia obowiązku w stosunku do innego dobra, jest uzależniony od oceny wartości dobra ratowanego i wagi tego obowiązku.

§ 3 art. 26 gdy naruszono proporcję dóbr i poświęcono dobro oczywiście wyższej wartości - odpowiedzialność karna. Sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę albo odstąpić od jej wymierzenia.

Art. 26 § 4 - Zasada wyłączenia:

  1. tylko przypadków stanu wyższej konieczności określonych w § 2 art. 26, gdzie proporcje między dobrami poświęconym a ratowanym są takie, że wartości dóbr są równe albo wartość dobra ratowanego jest nieznacznie wyższa niż dobro poświęcane. § 4 wyłącza powoływanie się na stan wyższej konieczności tylko z § 2

  2. osób, które mają szczególny obowiązek ochrony dobra poświęcanego, nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste. - nie obejmuje obowiązku poświęcenia swojego życia lub zdrowia.

Jeżeli nastąpi przekroczenie granic SWK to sprawca popełnia przestępstwo. Sąd może jednak zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia, np. gdy niebezpieczeństwo nie jest jeszcze bezpośrednie, gdy istniała inna możliwość uchylenia niebezpieczeństwa, a ktoś sięgnął po te dobra.

DOPUSZCZALNE RYZYKO EKSPERYMENTOWANIA – ART. 27.

§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego, jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze, a oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy.

§ 2. Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika, na którym jest przeprowadzany, należycie poinformowanego o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie.

§ 3. Zasady i warunki dopuszczalności eksperymentu medycznego określa ustawa.

Warunki legalności eksperymentu:

  1. działanie wyłącznie w celu przeprowadzenia eksperymentu.

  2. Spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze lub gospodarcze.

  3. Oczekiwanie osiągnięcia korzyści, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy.

  4. zgoda uczestnika eksperymentu należycie poinformowanego.

W przypadku działań gospodarczych – np. ktoś przewiduje wzrosty na giełdzie i podejmuje decyzje niosące ryzyko wyrządzenia poważnej szkody, ale są warunki których zaistnienie będzie legalizować na zasadzie kontratypu wyłączenie odpowiedzialności karnej.

Eksperymenty poznawcze, techniczne, ekonomiczne i medyczne.

Wcześniej warunek probabilistyczny – można podejmować działania ryzykowne gdy jest oczekiwanie jakieś korzyści i jest jakieś ryzyko, prawdopodobieństwo osiągnięcia korzyści znacznie przekraczało prawdopodobieństwo mogącej wyniknąć z tego szkody.

Teraz tylko oczekiwanie, że korzyść osiągniemy, celowość i sposób musi być zgodny z aktualnym stanem wiedzy.

Są eksperymenty, w których wiedza uczestnika, jako warunek do wyrażenia przez niego wymaganej prawem zgody, przekreśla sens eksperymentu (np. przy badaniach efektu placebo albo zachowań społecznych).

DZIAŁANIE W OSTATECZNEJ POTRZEBIE KONTRATYP Z CZĘŚCI WOJSKOWEJ KK

Art. 319. § 1. Nie popełnia przestępstwa żołnierz, gdy w wypadku nieposłuszeństwa lub oporu stosuje środki niezbędne w celu wymuszenia posłuchu dla rozkazu, do którego wydania był uprawniony, jeżeli okoliczności wymagają natychmiastowego przeciwdziałania, a posłuchu dla rozkazu nie można osiągnąć w inny sposób.

§ 2. W razie przekroczenia granic ostatecznej potrzeby sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Przepis dotyczy odmówienia wykonania rozkazu.

Rozkaz, który musi być wykonany

Działanie w ostatecznej potrzebie – kontratyp, który uchyla bezprawność działania skierowanego przeciwko żołnierzowi odmawiającemu wykonania rozkazu w celu zmuszenia go do wykonania tego obowiązku. Warunkiem legalności takiego działania jest:

  1. zaistnienie sytuacji w której opór żołnierza wymaga natychmiastowego przeciwdziałania

  2. wymuszenia posłuchu dla rozkazu nie można osiągnąć w inny sposób

  3. zastosowane środki są niezbędne w celu wymuszenia posłuchu dla rozkazu.

art. 115 § 18

§ 18. Rozkazem jest polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem.

Działanie w ostatecznej potrzebie przypomina obronę konieczną, w zakresie, w jakim działanie przełożonego jest skierowane przeciwko żołnierzowi bezprawnie odmawiającemu wykonania rozkazu. Porównuje się niewykonanie rozkazu do zamachu, zachowanie bezprawne.

Z punktu widzenia warunków legalności działania w ostatecznej potrzebie przypomina stan wyższej konieczności ponieważ obowiązuje zasada subsydiarności oraz zasada ograniczonej proporcjonalności dóbr.

Wcześniej: stosowanie broni w celu wymuszenia posłuchu dla rozkazu jest dopuszczalne tylko w sytuacji bojowej.

Przekroczenie granic działania w ostatecznej potrzebie daje sądowi możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary.

  1. Pozaustawowe okoliczności wyłączające bezprawność (działanie w granicach uprawnień i obowiązków, zgoda uprawnionego, ryzyko sportowe, czynności medyczne).

Kontratyp czynności leczniczych

Czynności medyczne obejmujące czynności z udziałem lekarza i innych pracowników służby zdrowia:

  1. Leczenie terapeutyczne - mające charakter leczniczy

  2. nielecznicze czynności medyczne – np. pobieranie od kogoś kawałka wątroby do przeszczepienia go innej osoby.

Cel leczniczy (ratować zdrowie, życie, zmniejszyć cierpienia itp.). Jeśli działania są podejmowane w innym celu, to mają inny charakter.

A.Zoll podał następujące argumenty:

  1. czynność lecznicza zmierzająca do ratowania zdrowia lub życia pacjenta nie może być traktowana jako „atak” na to dobro prawne. Te czynności są legalne, jak długo są wykonywane prawidłowo, zgodnie z prawem i sztuką. Jeżeli lekarz popełnia błąd, postępuje sprzecznie z obowiązującymi regułami, i skutkiem tego jest śmierć albo rozstrój zdrowia czy uszczerbek na zdrowiu, to mimo celu leczniczego w jakim podjęta była taka czynność stanowi ona naruszenie normy sankcjonowanej.

  2. ciężar dowodu spoczywa na osobie powołującej się na okoliczność wyłączającą bezprawność (na lekarzu)

  3. bez zgody pacjenta - narusza dobro prawne w postaci prawa do samostanowienia i stanowi wypełnienie znamion przestępstwa z art. 192 KK.

Art. 192. § 1. Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Zgoda na zabiegi lecznicze:

  1. Zgoda (oświadczenie woli, tzn. powinna być złożona na serio, bez przymusu itp.)

  2. brak zgody(osoba nieprzytomna) tzw. surogaty zgody:

    1. zgoda rodziców, dzieci, najbliższych, sąd opiekuńczy jeśli rodzice nie wyrazili zgody na ratowanie dziecka

    2. decyzja consilium lekarskiego

    3. decyzja podjęta po konsultacji z innym lekarzem

    4. w wyjątkowych okolicznościach samodzielne podjęcie decyzji.

Zabiegi nielecznicze - legalność jest oparta na kontratypie określającym warunki legalności. Są uregulowane:

  1. warunki przerywania ciąży

  2. warunki pobierania organów, tkanek, narządów do przeszczepu, za życia pacjenta.

  3. zawsze dla legalności zabiegów nieleczniczych wymagana jest zgoda pacjenta, odpowiednio poinformowanego o wszystkich możliwych skutkach i ryzyku związanym z takim zabiegiem.

Działanie w granicach uprawnień i obowiązków

Zachowanie naruszające jakieś dobro prawne wykonywane w granicach uprawnień lub obowiązków nie podlega odpowiedzialności karnej. Różne stanowiska:

  1. brak odpowiedzialności uzasadniony kontratypem, którego znamiona zawarte są w normach określających zakres uprawnień i obowiązków. Np. regulaminy określające obowiązki policjanta, lekarza, strażaka itp. Funkcjonariusze publiczni mogą mieć takie uprawnienia, które wkraczają w sferę dóbr osobistych.

  2. zachowanie zgodne z normą określającą uprawnienia i obowiązki nie jest w ogóle sprzeczne z prawem i nie wymaga kontratypowego usprawiedliwienia. Np. norma zakazująca pozbawiania wolności i normę uprawniającą policjanta do pozbawiania wolności, są 2 normy które są sprzeczne ze sobą. Wybieramy normę, która ma pierwszeństwo, norma zakazująca pozbawiania wolności nie ma zastosowania.

Zgoda pokrzywdzonego (albo uprawnionego)

Znaczenie zgody podmiotu (osoby) którego dobra są naruszane, może być różnie oceniane.

  1. nie dochodzi do naruszenia normy sankcjonowanej (np. kradzież, pozbawienie wolności).

    1. nie doszło do naruszenia dobra chronionego prawem. Dopiero wbrew woli osoby dysponującej jakimś dobrem przypadki podlegałyby karze. Zabójstwo eutanatyczne? Nie da się usprawiedliwić zgodą człowieka. W zależności od przypadku, będzie różnie oceniane.

  2. powoduje wyłączenie bezprawności (jest kontratypem), np. przy eksperymentach. Inne okoliczności, które będą musiały wystąpić by mówić o legalności zachowania, narusza dobro ale to naruszenie jest legalizowane.

  3. od zgody pokrzywdzonego zależy ściganie i ponoszenie odpowiedzialności karnej.

    1. Doszło do popełnienia przestępstwa, zachowanie jest bezprawne i karalne, ale sprawca czynu może nie być karany, bo ustawodawca przekazał pokrzywdzonemu prawo do decyzji, czy organy państwa będą ścigały i czy będzie ukarane.

    2. chodzi o wolę pokrzywdzonego co do ścigania.

Warunki skutecznej zgody:

  1. musi być świadoma, tzn. że osoba wyrażająca zgodę musi być poinformowana o wszystkich okolicznościach istotnych dla jej wyrażenia. Warunki zgody określone w normie.

  2. zgoda na transplantację - prawo odstąpienia od wyrażonej zgody, zgoda musi być wyrażona zawsze przed, jeśli zrezygnuje, nawet ze szkodą niedoszłego biorcy ze względu na obniżenie jego odporności w ostatniej fazie przygotowawczej przed transplantacją, nie ponosi odpowiedzialności.

  3. w przypadku operacji, nie wolno rozszerzać pola operacji, o ile możliwe jest przerwanie lub zakończenie operacji, i uzyskanie zgody pacjenta, ponowną operację w „szerszym” zakresie przeprowadza się po uzyskaniu zgody.

Zwyczaj (okoliczność najbardziej kontrowersyjna)

Problem zwyczaju pojawił się w związku z korupcją (kwiatki na dzień nauczyciela, drobne upominki dla lekarzy itp.)

Karcenie nieletnich

Uprawianie sportu (kontratyp pozaustawowy)

Np. Piłkarz robiący wślizg nie trafia w piłkę i kopie pokrzywdzonego, który doznaje bolesnej kontuzji.

  1. Podmiot przestępstwa. Wiek a odpowiedzialność karna. Pojęcie nieletniego i młodocianego.

Nieletni (<17lat)

Art. 10

§1 „Na zasadach określonych tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat”

§2 „Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148§1,2 lub 3, art.156§1 lub 3, art. 163§1 lub 3, art. 166, art. 173§1 lub 3, art. 197 §3, art. 252§1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne”

§3 „W wypadku określonym w §2, orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary”

§4 „W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich. Jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają”

Małoletni – osoba która nie skończyła lat 18

Nieletni to osoba, która w czasie popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła 17 lat - odpowiadają na podstawie ustawy „o postępowaniu w sprawach nieletnich”

Nieletni:

Od zasady wymogu ukończenia 17 lat, są 2 wyjątki:

  1. wyjątek na niekorzyść – można odpowiedzialność ponosić nie mając ukończonych 17 lat w czasie czynu.

Jeżeli spełnione zostaną łącznie następujące warunki:

  1. w czasie czynu miał skończone 15 lat,

  2. Dopuszczenie się przynajmniej 1 czynu zabronionego wskazanego w ustawie(katalog zamknięty!):

    1. Art. 134 – zamach na Prezydenta RP

    2. Art. 148 §1, 2, 3 – zabójstwo, zabójstwo kwalifikowane, wielokrotne zabójstwo

    3. Art. 156 §1, 3 – ciężkie uszkodzenie ciała, ciężkie uszkodzenie ciała ze skutkiem śmiertelnym.

    4. Art. 163 §1, 3 – sprowadzenie katastrofy, sprowadzenie katastrofy ze skutkiem śmiertelnym lub ciężkim uszkodzeniem ciała wielu osób.

    5. Art. 166 – przejęcie kontroli na statku

    6. Art. 173 §1, 3 – sprowadzenie katastrofy w ruchu, sprowadzenie katastrofy w ruchu ze skutkiem śmiertelnym lub ciężkim uszkodzeniem ciała wielu osób.

    7. Art. 197 §3 – gwałt wspólnie z inną osobą (ale np. nie gwałt w typie podstawowym)

    8. Art. 252 §1, 2 – branie lub przetrzymywanie zakładnika, branie lub przetrzymywanie zakładnika ze skutkiem śmiertelnym lub ciężkim uszczerbku na zdrowiu.

    9. Art. 280 – rozbój

  1. W szczególności jeśli wcześniej były stosowane wobec sprawcy środki wychowawcze lub poprawcze.

  1. okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy i jego warunki oraz właściwości osobiste przemawiają za potraktowaniem go jak dorosłego.

Zawsze decyzja o sądzeniu nieletniego na zasadach ogólnych jest decyzją sądu rodzinnego i nawet spełnienie przesłanek z art. 10 § 2 nie obliguje sądu do wydania takiej decyzji.

  1. 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego Np. za zabójstwo (8, 15, 25, dożywocie) – zamiast dożywocia – 25 lat; zamiast 25 lat – 15 lat;

  2. Nieletniość jest także okolicznością uzasadniającą nadzwyczajne złagodzenie kary.

  1. wyjątek na korzyść – Art. 10 § 4. Jeżeli sprawca, pomiędzy 17 a 18 rokiem życia dopuścił się występku sąd zamiast kary stosuje środki przewidziane dla nieletnich jeżeli okoliczności sprawy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich:

  1. stosuje się do osób które nie skoczyły lat 18

  2. osoby przejawiają demoralizację.

Czyn karalny – czyn zabroniony pod groźbą kary jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, albo jedno z wymienionych enumeratywnie wykroczeń. Szersze niż pojęcie czynu zabronionego z KK.

Jeżeli sprawca nie miał skończonych lat 13 i dopuścił się czynu karalnego, np. kogoś zabił, to ustawa stanowi że do takiego sprawcy można stosować tylko środki wychowawcze.

Jeżeli ten czyn karalny jest popełniony między 13 a 17 rokiem życia, to sąd rodzinny będzie mógł:

  1. zadecydować o zastosowaniu środka wychowawczego, ewentualnie środków leczniczych,

  2. albo, zadecydować o zastosowaniu środka poprawczego jakim jest umieszczenie w zakładzie poprawczym.

Młodociany

Art. 115 §10 „Młodocianym jest sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.”

Art. 54 §1 „Wymierzając karę nieletniemu albo młodocianemu, sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować”

- nie oznacza to jednak zawsze mniejszej kary.

  1. Strona podmiotowa czynu – ustawowa definicja umyślności i nieumyślności. Przestępstwa o mieszanej stronie podmiotowej.

Umyślność i nieumyślność w ocenie prawnokarnej

Strona podmiotowa czynu oznacza stosunek psychiczny sprawcy do czynu. Charakteryzujemy go przez ustalenie treści świadomości i woli człowieka w czasie gdy dopuszczał się on określonego zachowania. W uzasadnieniu wyroku nie wystarczy więc, wbrew praktyce, stwierdzenie poprzestające tylko na tym, że świadomość i wola sprawcy czynu nie budziły wątpliwości, czy że były oczywiste.

Art. 9. § 1. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.
§ 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.
§ 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć.

Umyślność

Jest tożsama, co do znaczenia, z pojęciem zamiaru; „kto w zamiarze = kto umyślnie”.

Charakterystyka czynu to zawsze m.in. ustalenie jak działał sprawca, jaki miał zamiar, jakie było jego nastawienie.

2 rodzaje zamiaru:

  1. tzw. zamiar bezpośredni – występuje w 3 sytuacjach:

    1. chce się tego co jest pewne,

    2. chce się tego co jest możliwe;

    3. godzi się na to co jest pewne.

  2. tzw. zamiar ewentualny (pośredni, wynikowy) – zachowanie ukierunkowane na osiągnięcie jakiegoś celu (obojętne, czy jest zabroniony czy nie) ale występują skutki uboczne, które mogą zaistnieć obok celu działania sprawcy. Np. cel: spalenie domu sąsiada. Gdy w tym domu znajduje się sparaliżowany człowiek, to sprawca godzi się na to, że poza domem sąsiada spali się jeszcze coś innego. Zamiar ewentualny występuje jedynie w sytuacji gdy dopuszczenie czynu jest jedynie prawdopodobne i gdy sprawca się tylko na to godzi (mniej niż chce).

dolus directus dolus eventualis
świadomość okoliczności faktyczne stanowiące znamiona czynu zabronionego. Sprawca chce. przewidywanie możliwości popełnienia czynu - sprawca musi przewidywać, zdawać sobie sprawę, że ten czyn się może zdarzyć. Sprawca godzi się,
wola (chęć popełnienia czynu zabronionego, nastawienie) chce ; pewność czynu zabronionego godzi się (to mniej niż chce); możliwość wystąpienia czynu zabronionego

___ zamiar bezpośredni ___ zamiar ewentualny

Świadomość sprawcy:

Art. 28. § 1. Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię.

Nie ma zamiaru popełnienia czynu zabronionego sprawca, który pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię tego czynu. Pielęgniarka nie odpowiada za zabójstwo bo nie zdawała sobie sprawy z tego, że zabija człowieka.

3 koncepcje dot. zamiaru ewentualnego, wyjaśniające „godzenie się” przez sprawcę czynu:

  1. tzw. koncepcja woli warunkowej Makarewicz – godzi się, to znaczy chce, pod warunkiem, że dojdzie do popełnienia czynu zabronionego. Wola jest zawieszona, jeśli przestępstwo zostanie popełnione, on się z tym godził, jeśli nie zostało popełnione, nie godził się z tym.

  2. Koncepcja Waszczyńskiego - chcenie narażenia dobra chronionego prawem na niebezpieczeństwo oraz obojętność na to co wyniknie z takiego działania.

  3. koncepcja prof.Woltera – koncepcja obojętności woli – godzenie się oznacza że nie można powiedzieć że sprawca czynu chciał ale nie można też powiedzieć że nie chciał. Sprawcy jest to „obojętne”. Wszystko między chceniem a nie chceniem jest godzeniem się.

Art. 8 „Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi”

Przestępstwa kierunkowe, mogą być popełnione jedynie umyślnie w formie zamiaru bezpośredniego, jeśli sprawca działał nieumyślnie nie poniesie odpowiedzialności karnej za swój czyn w ogóle.

Manifestacja woli

Działa z zamiarem bezpośrednim ten kto przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego nie uczynił niczego co byłoby manifestacją tego, że nie chce by czyn zabroniony został przez niego popełniony (godzenie się to brak zachowania, które wskazywałoby wolę uniknięcia popełnienia czynu zabronionego)

Nieumyślność

  1. niezachowanie ostrożności wymaganej w danych okolicznościach - odróżnia czyny zawierające w sobie ujemną wartość społeczną od czynów, które takiej wartości nie posiadają pomimo, że prowadzą do negatywnych skutków. W przypadku czynów umyślnych podstawą ujemnej oceny zachowania, jest zły zamiar sprawcy. Czyny nieumyślne charakteryzują się brakiem takiego zamiaru – podstawą oceny naruszenie reguł ostrożności.

Naruszanie reguł ostrożności wymaganej w danych okolicznościach

Ocena naruszenia wymaganej ostrożności wymaga odniesienia się do następujących kryteriów:

  1. ocena kwalifikacji do podjęcia określonego zachowania, czynności. Wzorzec będzie budowany o formalne wymagania stawiane osobie która wzorcowo powinna znaleźć się w danej sytuacji. Brak kwalifikacji przy podjęciu się czynności jest niezachowaniem wymaganej ostrożności.

  2. stan techniczny, wyposażenie techniczne, urządzeń itp. które są wykorzystywane do danej czynności

  3. sposób wykonania czynności

  4. obiektywna przewidywalność możliwości popełnienia czynu zabronionego wg aktualnego stanu wiedzy.

Elementy nieumyślności odnoszące się do sfery psychologicznej

dolus directus dolus eventualis
świadomość okoliczności faktyczne stanowiące znamiona czynu zabronionego. Sprawca chce. przewidywanie możliwości popełnienia czynu - sprawca musi przewidywać, zdawać sobie sprawę, że ten czyn się może zdarzyć. Sprawca godzi się,
wola (chęć popełnienia czynu zabronionego, nastawienie) chce ; pewność czynu zabronionego godzi się (to mniej niż chce); możliwość wystąpienia czynu zabronionego

Nieumyślność nieświadoma – sprawca ani nie przewiduje możliwości popełnienia czynu ani nie ma żadnego nastawienia woli. Zachodzi wtedy, kiedy sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego i nie ma w stosunku do popełnienia takiego czynu żadnego nastawienia woli, ale mógł możliwość taką przewidzieć.

Nieumyślności świadoma – możliwość przewidywania możliwości popełnienia czynu zabronionego. Przy woli sprawca czynu nie chce.

2 rodzaje znamion decydujące o wyższej karalności:

§ 3 art. 9 konstrukcja tzw. mieszanej strony podmiotowej czynu

Czyny kwalifikowane przez następstwo - 3 warianty:

  1. Umyślno – umyślny (czyn umyślny + umyślne następstwo)

    1. podstawowe znamiona typu rodzajowego przestępstwa muszą być popełnione z zamiarem bezpośrednim, a następstwo zaostrzające odpowiedzialność może być objęte zamiarem ewentualnym

  2. Umyślno – nieumyślny (czyn umyślny + nieumyślny skutek)

    1. następstwo czynu może wystąpić nieumyślnie (powoduje surowszą odpowiedzialność karną tylko wtedy kiedy sprawca przewidział lub mógł przewidzieć powstanie skutku).

  3. Nieumyślno – nieumyślne (czyn nieumyślny + nieumyślne następstwo)

    1. Czyn popełniony nieumyślnie wywołuje nieumyślne następstwo.

Art. 207. § 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Obiektywne warunki wyższej karalności

okoliczności, z których wystąpieniem ustawodawca wiąże surowszą odpowiedzialność karną bez względu na to czy sprawca mógł je przewidzieć czy też nie. W Polsce nie funkcjonują.

  1. Pojęcie przedmiotu ochrony prawnokarnej. Przedmiot ochrony a przedmiot czynności wykonawczej.

Przedmiot ochrony prawnokarnej

Przedmiotem przestępstwa jest dobro chronione prawem:

Sam fakt ustanowienia dobra chronionego prawem w ustawie karnej, bez względu na to czy to dobro zostanie kiedykolwiek naruszone, ustawia je w pozycji przedmiotu przestępstwa, co oznacza, ze przedmiotem przestępstwa może być tylko takie dobro, które jest chronione prawnie, a więc ustawodawca wskazał w ustawie karnej zagrożenie ustawowe dla sprawcy, który dopuścił się jego naruszenia.

Ogólny przedmiot przestępstwa – to zespół dóbr prawnie chronionych(chronionych przez prawo karne), jest to pewien „worek” w którym znajdują się wszystkie normy prawnokarne i prokurator rozpoczyna ściganie publiczne sprawcy jeśli naruszy którą z tych norm, dlatego, że godzi w porządek społeczny, nie jest to stosunek prywatnoprawny pomiędzy ofiarą a sprawcą, ale stosunek społeczeństwa rządzącego się pewnymi zasadami chroniącymi dobra do sprawcy, który nieprzestrzegając zasad te dobra narusza.

Indywidualny(szczególny przedmiot przestępstwa – to konkretne dobro chronione prawem karnym(np. życie, zdrowie, własność, porządek publiczny). Dobra te mają zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania wspólnoty dlatego są chronione przez państwo.

Rodzajowy przedmiot przestępstwa[art. 115 §3 – przestępstwa podobne] – Dwa lub więcej przestępstw są do siebie podobne ze względu na dobro chronione, które jest naruszane w konsekwencji popełnienia tych przestępstw. Ustawodawca korzysta z instytucji podobnych przestępstw do kreowania innych instytucji prawa karnego[np. recydywa, odwieszenie wykonania kary są zależne od popełnienia podobnego przestępstwa przez sprawcę].

Przedmiot wykonawczy przestępstwa – jest to swojego rodzaju „nośnik” dobra prawnie chronionego(np. przy zabójstwie to ciało, przy kradzieży zegarek).

  1. Pojęcie winy w prawie karnym (teorie psychologiczne i normatywne).

Wina(V element przestępstwa)

Art. 1 §3 „Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeśli nie można mu przypisać winy w czasie czynu”

Wina to personalny zarzut stawiany przez sędziego konkretnemu sprawcy, którego treścią jest stwierdzenie, że naruszył normę postępowania, pomimo, że w sytuacji w której się znajdował można było od niego wymagać dochowania wierności prawu.

Polski ustawodawca nie przesądził jednoznacznie o obowiązującej teorii winy, spór toczy się również w doktrynie, powszechnie ścierają się najbardziej popularne teorie.

Zasada subiektywizmu przy ustalaniu winy:

Ze względu na „umieszczenie” winy rozróżniamy:

Teorie winy

Teoria psychologiczna(najstarsza)

Wina to psychiczny stosunek sprawcy do czynu(powstała na gruncie klasycznej nauki prawa karnego oddzielającej stronę przedmiotową(czyn) od strony podmiotowej(wina).

Występuje w dwóch wersjach:

  1. teoria woli – wina realizuje się w nastawieniu do skutku czynu. Winą jest zatem „zła” wola towarzysząca czynowi zabronionemu. Jeśli brak jest zamiaru to wina jest lekkomyślnością lub niedbalstwem w podejściu do czynu.

  2. teoria wyobrażenia – świadomość sprawcy, że podjęte przez niego działanie może doprowadzić do przestępnego skutku(bardziej represyjna w stosunku do teorii woli, bo podstawą odpowiedzialności karnej jest już sama świadomość).

Na gruncie ewolucji teorii psychicznej zbudowano koncepcję winy umyślnej i winy nieumyślnej(lekkomyślność, niedbalstwo)

Sędzia podczas oceny prawnokarnej zachowania sprawcy dekoduje to co sprawca ma w swojej świadomości i to co jest objęte jego wolą. Zgodnie z tą teorią wina leży „w głowie” sprawcy, zatem sąd przy stawianiu oskarżenia tylko wydobywa te elementy.

Krytyka:

Teoria normatywna

Wina nie wyczerpuje się w samej tylko umyślności albo nieumyślności(przeżycia psychicznego), ale wymaga oceny, czy w danej sytuacji można było domagać się od sprawcy zachowania zgodnego z prawem.

Można postawić zarzut sprawcy, że dokonał naruszenia normy(umyślnie albo nieumyślnie) mimo, iż mógł tego uniknąć.

Kompleksowa teoria winy:

Obok zarzucalności niezastosowania się do normy również umyślność albo nieumyślność(charakteryzują przeżycia sprawcy zgodnie z teorią psychologiczną).

Ta teoria łączy w sobie ocenę(zarzut) i przedmiot tej oceny(umyślność albo nieumyślność)(ocena przebiegów psychicznych).

Teoria uznawała podział winy na:

Krytyka:

Czysta normatywna koncepcja winy(nauka niemiecka):

Jest ściśle powiązana z finalną koncepcją czynu(nauka niemiecka)(stanowią systemową jedność). Skoro czyn jest celowy i sterowany przez człowieka pozwoliło to na przeniesienie umyślności i nieumyślności do pojęcia czynu, a wina stała się samym zarzutem(negatywną oceną).

Wina jest zatem wartościującym osądem opartym na odpowiednich przesłankach(poczytalność, dojrzałość, świadomość bezprawności czynu, zachowanie zgodnie z prawem).

Skoro zatem przebiegi psychiczne dotyczą czynu, to wina jest negatywną oceną przebiegów psychicznych przez sędziego.

Należy przyjąć, że na gruncie polskiego prawa karnego obecnie dominuje kompleksowa normatywna koncepcja winy z dużym „ukłonem” w kierunku czystej normatywnej koncepcji winy, gdyż umyślność i nieumyślność są wyraźnie przeniesione do znamion czynu(znajdują się w zespole znamion typów rodzajowych przestępstw), a wina staje się personalnym zarzutem stawianym sprawcy, że mógł postąpić w inny sposób, a mimo tej możliwości popełnił czyn zabroniony.

Zarzucalność – elementy zarzutu winy stawianego przez sędziego sprawcy przestępstwa(w teorii normatywnej):

  1. Capacitas doli vel culpa – zdolność danej osoby do bycia sprawcą przestępstwa, jej podatność na działanie przestępcze zarówno w formie umyślnej jak i nieumyślnej(odpowiedni wiek sprawcy, poczytalność itp.)

  2. Sytuacja motywacyjna – czym kierował się sprawca podczas dokonywania czynu zabronionego.

  3. Stwierdzenie sędziego, personalny zarzut stawiany sprawcy, że w danych okolicznościach można było od niego wymagać dochowania wierności prawu, a mimo tego naruszył normę prawnokarną.

/Pierwsze dwa elementy są ściśle związane z osobą sprawcy i to w nim się znajdują, natomiast trzeci element zależy od oceny sędziego, znajduje się zatem w głowie sędziego, a nie sprawcy/

Sytuacja motywacyjna dotyczy motywacji i okoliczności w jakich sprawca dokonał danego czynu zabronionego. Pytamy dlaczego sprawca zdolny dokonać przestępstwa, działa z premedytacja i w zamiarze bezpośrednim, a mimo to unika odpowiedzialności karnej.

Otóż wiele zależy od sytuacji motywacyjnej sprawcy w czasie dokonywania czynu zabronionego. Ustawodawca bowiem projektując przepis zakładał wobec jakich sprawców będzie on kierowany.

Np. nieudzielenie pomocy – ustawodawca przewidział, że będzie karał przede wszystkim tych, którzy wykazują się obojętnością wobec życia bliźniego, a zatem głównie do nich kieruje ten przepis.

Teoria normatywna spotyka się z krytyką ze strony części doktryny. Podnosi się, że pozostawia ona zbyt wiele możliwości i wolności do oceny sędziemu, nie wymienia żadnego katalogu anormalnych sytuacji motywacyjnych i okoliczności w których sąd mimo jawnie bezpośredniemu działaniu sprawcy nie przypisze mu winy. Krytycy uważają, że godzi to w funkcję gwarancyjną, gdyż istnieje zagrożenie, że sędziowie mogą niesłusznie uwalniać od odpowiedzialności karnej każdego przestępcę.

Prof. Kulesza ma nadzieję, że studia prawnicze, z uwagi na to, że przez pięć lat uczą nie tylko wiedzy, ale i pewnych wartości i postaw doprowadzą do tego, że przyszli praktycy prawa będą mieli na tyle sztywny kręgosłup moralny, że dysputy na temat nieuczciwości i niesprawiedliwości sędziów będą jedynie sporami akademickimi bez odniesienia do rzeczywistości.

  1. Okoliczności wyłączające winę:

- niepoczytalność i poczytalność ograniczona;

- odpowiedzialność karna za czyny popełnione w stanie nietrzeźwości i odurzenia;

- błąd co do prawa (nieświadomość bezprawności) i błąd co do kontratypu (okoliczności wyłączającej winę);

- stan wyższej konieczności jako okoliczność wyłączająca winę;

- rozkaz wojskowy.

Okoliczności wyłączające winę

Niepoczytalność

Art. 31 §1 „Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem”

§2 „Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary”

§3 „Przepisów §1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć”

Zgodnie z §1 niepoczytalność wyłącza winę, natomiast §2 przewiduje, że ograniczona poczytalność nie wyłącza winy, tylko ją ogranicza, a sąd może w takich wypadkach zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Polski ustawodawca nie definiuje poczytalności, wskazuje jedynie na niepoczytalność, z której można a contrario wyprowadzić definicję poczytalności. Ustawodawca nie przesądza także o normie psychicznej, a ocena prawnokarna opiera się na teoriach zbudowanych przez psychologię i psychiatrię:

Teoria wartości:

Normalny jest ten, który przyjmuje powszechnie przyjęty przez społeczeństwo system wartości. Nie jest normalny ten kto takie wartości odrzuca.

Krytyka: W takim wypadku przeciwnicy komunizmu w ZSRR i nazizmu w III Rzeszy byli jednostkami nienormalnymi.

Teoria przeciętności:

Normalny jest ten kto odpowiada wzorcowi przeciętnego człowieka, gdzie ten wzorzec ukształtowany jest przez różne warunki społeczne.

Krytyka: w takim stanie rzeczy nienormalni są wszyscy ludzie wybitni i wyjątkowi, którzy nie odpowiadają wzorcowi przeciętnego obywatela.

Teoria zdolności nawiązywania relacji społecznych i wchodzenia w społecznych interakcje:

Normalną jest ta jednostka, która potrafi nawiązać relacje z innymi jednostkami, wchodzić w interakcje społeczne i przyjmować na siebie wykonywanie ról społecznych, które decydują o uznaniu danej jednostki za normalną.

Krytyka: Nienormalni są samotnicy, którzy nie nawiązują relacji np. samotnik malarz

W polskim prawie karnym przyjęto, że do wyłączenia odpowiedzialności karnej konieczne jest spełnienie dwóch kryteriów:

Jeżeli łącznie spełnione są przesłanki z obu kryteriów, to sprawca uznawany jest za niepoczytalnego i nie można przypisać mu winy w czasie czynu, a więc nie podlega odpowiedzialności karnej.

Kryterium psychiatryczne:

W praktyce do ustalenia poczytalności powołuje się biegłego specjalistę, który po zbadaniu sprawcy wydaje opinię, czy wystąpiły u niego zaburzenia psychiatryczne, czy też nie.

Sąd nie jest związany opinią biegłego psychiatry, dokonuje oceny jak w przypadku każdego środka dowodowego. Opinia sprowadza się do ustalenia czy wystąpił element kryterium psychiatrycznego oraz czy zaistniał stan, o którym mówi kryterium psychologiczne tzn. sprawca nie miał w chwili czynu możliwości rozpoznania znaczenia czynu.

Zatem wniosek co do okoliczności niepoczytalności, które wyłączają winę, może i musi wyciągnąć tylko sąd(to nie biegły decyduje o niepoczytalności sprawcy, ale sąd, które na podstawie opinii biegłego dokonuje oceny poczytalności sprawcy)

Choroba psychiczna:

  1. Schizofrenia(rozpad osobowości) – Simplex => tylko dwie osobowości, multiplex => kilka osobowości.

  2. Cyklofrenia(choroba maniakalno-depresyjna) – stan depresji, podczas którego następuje znaczne otępienie przez długi okres czasu, a następnie stan manii gdzie powstaje pragnienie gwałtownego działania wypaczone przez chorobę(tutaj najczęściej popełniane są czyny zabronione)

  3. Paranoja(obłęd) – omamy w czasie których sprawca rozpoznaje grożące mu niebezpieczeństwo i popełnia czyny zabronione w ataku agresji.

  4. Epilepsja

  5. Nerwica

  6. Psychozy reaktywne(długotrwały stres itp.)

Za choroby psychiczne nie są uznawane psychopatie!

Upośledzenie umysłowe:

Wyróżnia się 3 najważniejsze stopnie niedorozwoju(terminologia łacińska):

  1. Idiotyzm(najpoważniejszy)[IQ poniżej 20] – jest to okoliczność wyłączająca czyn, gdyż sprawca ze względu na upośledzenie nie jest w stanie poddać swoich zachowań kontrolnej funkcji umysłu.

  2. Głuptactwo, imbecylizm(średni)[IQ od 20 do 34] – Wyłączenie winy sprawcy, gdyż nie jest on w stanie rozpoznać znaczenia swojego czynu i pokierować swoim postępowaniem.

  3. Debilizm(lekki)[IQ 35 – 50] – ogranicza poczytalność sprawcy, ale co do zasady nie jest okolicznością wyłączającą winę.

/ Jednak Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wskazała na konieczność zmiany tej terminologii, gdyż powyższe terminy weszły do języka codziennego jako terminy znieważające, dlatego też obecnie używa się określeń: głębokie upośledzenie, znaczące upośledzenie, lekkie itp./

To czy upośledzenie umysłowe stanowi okoliczność wyłączającą odpowiedzialność zależy również od powagi naruszenia. /np. lekko upośledzony nie zostanie oskarżony o kradzież, jeśli zabierze cudzą rzecz znalezioną, bo nie będzie wiedział, że tak nie wolno, ale odpowie za zabójstwo/

Inne zakłócenie czynności psychicznych:

Doktryna prowadzi spór czy hipnoza może być traktowana jako zakłócenie czynności psychicznych, a w konsekwencji czy może wyłączyć poczytalność sprawcy czynu zabronionego. Wątpliwości budzi również miłość, ale żeby można było ją zakwalifikować jako okoliczność ograniczającą poczytalność, to należałoby ją uznać za chorobę /prof. Kulesza dowcipnie proponuje nazwę omamica emocjonalna/

Psychoza wyindukowana – zakłócenie czynności psychicznych wytworzone na podstawie oddziaływania otoczenia. Pojawia się w społeczeństwach opartych na władzy totalitarnej. Członkowie partii tracą podmiotowe myślenie na rzecz adoracji przywódcy(Stalina, Hitlera)/np. masowe akcje przeciw Cyganom inspirowane przez system/

Poddanie się instynktowi stadnemu nie ma wpływu na odpowiedzialność karną!

Kryterium psychologiczne(pojęcie prawne):

Niezdolność rozpoznania znaczenia swojego czynu lub niemożność pokierowania swym postępowaniem(jeżeli osoba jest niezdolna do rozpoznania znaczenia swojego czynu to nie jest też zdolna pokierować swym postępowaniem).

Sąd ocenia, czy z powodów wymienionych w kryterium psychiatrycznym sprawca był w stanie rozpoznać znaczenie swojego czynu lub pokierować swoim postępowaniem:

Reakcja sądu na czyn zabroniony w oparciu o opinię biegłego, która stwierdza niepoczytalność sprawcy, może polegać na zastosowaniu środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia sprawcy w zakładzie psychiatrycznym:

Art. 93 „Sąd może orzec przewidziany w tym rozdziale środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego; przed orzeczeniem tego środka sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa”

Art. 94 §1 „Jeżeli sprawca, w stanie niepoczytalności określonej w art. 31 § 1, popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie, sąd orzeka umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym”

§2 „Czasu pobytu w zakładzie nie określa się z góry; sąd orzeka zwolnienie sprawcy, jeżeli jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne”

§3 „Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie sprawcy określonego w § 1 w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym, jeżeli przemawiają za tym okoliczności wymienione w § 1 lub w art. 93; zarządzenie nie może być wydane po upływie 5 lat od zwolnienia z zakładu”

Warunki umieszczenia sprawcy w szpitalu psychiatrycznym(muszą być spełnione łącznie):

Czas pobytu w szpitalu lub innym ośrodkiem nie jest określany z góry, sąd orzeka o zwolnieniu sprawcy jeśli jego pobyt w takiej placówce nie jest dłużej konieczny.

Sąd przy orzeczeniu niepoczytalności może również zasądzić zakazy i nakazy, które może później uchylić jeśli ustała przyczyna ich ustanowienia.

Art. 39

„Środkami karnymi są:

1) pozbawienie praw publicznych,

2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

2a) zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi,

2b) obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,

3) zakaz prowadzenia pojazdów,

4) przepadek ,

5) obowiązek naprawienia szkody,

6) nawiązka,

7) świadczenie pieniężne,

8) podanie wyroku do publicznej wiadomości.”

Poczytalność ograniczona

Poczytalność ograniczona występuje, gdy sprawca spełnił któryś z elementów kryterium psychiatrycznego, natomiast zdolność do rozpoznania znaczenia swojego czynu lub pokierowania swoim postępowaniem nie była wyłączona, a jedynie ograniczona.

§2 zakłada milcząco wystąpienie przesłanek psychiatrycznych z §1 !!!

Do oceny sądu należy w jakim stopniu była ograniczona zdolność sprawcy do rozpoznania znaczenia swojego czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, podejmuje ją na podstawie opinii biegłego, ale nie może całkowicie uwolnić sprawcy od odpowiedzialności karnej, może jedynie w wypadkach kiedy ograniczenie było znaczne zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Odpowiedzialność karna za czyn popełniony w stanie odurzenia lub nietrzeźwości

Problem odnosi się do sytuacji w której sprawca jest odurzony alkoholem w takim stopniu, że nie jest w stanie rozpoznać znaczenia swojego czynu lub pokierować swoim postępowaniem(tzw. upicie fizjologiczne). Sytuacja taka z jednej strony jest znaczącym ograniczeniem poczytalności sprawcy, natomiast od strony szkodliwości społecznej nie można sobie pozwolić na to, by była łagodniej traktowana przez ustawodawcę. Ustawodawca zawsze starał się uzasadnić penalizację czynów dokonanych w stanie silnego upojenia alkoholowego, choć czasem odbiegało to pojęcia winy.

/Odpowiedzialność karna za czyny popełnione w stanie odurzenia alkoholowego odbiegają od klasycznego pojęcia winy zawartego w §1 k.k. Konstrukcje sformułowane przez doktrynę są bardziej uzasadnieniem karalności tych czynów ze względu na ich społeczną szkodliwość niż podstawą do ich karania. Można założyć, że przy czynie popełnionym w stanie bardzo silnego upojenia mamy niemalże do czynienia z elementami obiektywnej odpowiedzialności karnej niezależnej od winy(stricte liability w krajach anglosaskich) Trudno bowiem przypisać kompletnie pijanemu sprawcy winę za pobicie ze skutkiem śmiertelnym jeśli był tak pijany, że nie pamięta w ogóle bójki – przypis autora skryptu oparty na komentarzu z ćwiczeń/

Actio libera in causa (skarga wolna w przyczynie):

Przyjmowana przez polski k.k. z 1932 r. koncepcja broniona przez Juliusza Makarewicza. Sprawca odpowiadał za czyn popełniony w stanie upojenia jeśli w momencie pełnej poczytalności powziął zamiar popełnienia czynu zabronionego i w tym celu wprawił się w stan odurzenia.

Koncepcja ta dopuszczała karalność za czyny popełnione w stanie upojenia alkoholowego zarówno w formie umyślnej jak i nieumyślnej:

Krytyka:

Koncepcji często zarzucano brak konsekwencji. Trudno jest bowiem uznać, że sprawca w celu popełnienia przestępstwa wprawiał się w stan odurzenia alkoholowego aż do takiego stopnia, że niemalże wyłączał poczytalność, bo jak mógł realizować zamiar popełnienia przestępstwa w takim stanie?

Koncepcja pełnego upicia oparta na rauschdelikt – nauka niemiecka(Vollrausch)

art.. 323 1. „Kto wprawia się umyślnie lub nieumyślnie za pomocą alkoholu lub innych środków odurzających w stan upicia (rauschu), podlega karze pozbawienia wolności do lat 5 lub karze grzywny jeżeli w tym stanie popełnia czyn zabroniony, za który nie może być ukarany, ponieważ z powodu rauschu, w którym się znajdował nie można mu przypisać winy”

2. „Kara nie może być jednak surowsza aniżeli, ta którą zagrożony jest czyn faktycznie popełniony przez sprawcę działającego w stanie rauschu”

Sama koncepcja zwana jest jako rauschdelikt, czyli przestępcze upicie.

Sprawca ponosi odpowiedzialność karną za to, że wprowadził się w stan odurzenia, w którym to stanie popełnił jakikolwiek czyn zabroniony, za który nie może być oskarżony gdyż nie można mu przypisać winy w chwili popełnienia czynu. Karzemy go za fakt upicia i w tym stanie dokonanie czynu zabronionego.

Jeżeli czyn zabroniony objęty jest karą niższą niż rauschdelict stosuje się karę niższą przewidzianą za ten czyn!!!

Koncepcja winy na przedpolu(obecnie stosowana w Polsce):

art.31 §3 „Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.”

Sprawca odpowiada za czyn, który faktycznie popełnił, nie można do niego zastosować przepisów ani o wyłączeniu winy, ani o nadzwyczajnym złagodzeniu kary. Odpowiedzialność występuje za popełnienie czynu zabronionego w stanie odurzenia, w który to stan sprawca wprawił się świadomie lub nieświadomie, a mógł to przewidzieć lub przewidywał.

Na gruncie tej teorii bez znaczenia dla odpowiedzialności karnej jest, czy sprawca był odurzony w czasie czynu też nie, gdyż przewidywana jest odpowiedzialność karna w takim samym zakresie.

Sąd bada w takiej sprawie tylko czy sprawca znał działanie tego środka lub powinien je znać i przewidział lub mógł przewidzieć, że pod wpływem tego środka człowiek traci zdolność oceny swojego postępowania.

Sąd uwolni tylko takiego sprawcę, który udowodni(co jest niemalże niemożliwe) że nie zna działania alkoholu, pierwszy raz wprowadził się w stan upojenia i działania tego nie przewidział i nie mógł przewidzieć.

Z treści komentowanego art. 31§3 wynika, że dla odpowiedzialności karnej sprawcy niepoczytalnego z powodu odurzenia alkoholem nie ma znaczenia czy wprowadzający się w stan odurzenia przewidywał albo mógł przewidzieć, że w tym stanie popełni czyn zabroniony.

Znaczenie ma tylko to czy przewidywał albo mógł przewidzieć to, że wprowadzenie się w stan odurzenia spowoduje utratę zdolności rozpoznania znaczenia czynu i kierowania swym postępowaniem lub zdolność tą będzie miał ograniczoną.

W praktyce sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej jedynie za tzw. „upicie patologiczne”,

czyli chorobliwa reakcja człowieka na niewielką dawkę alkoholu, która to reakcja powoduje utratę zdolności rozpoznawcze czynu i kierowania swym postępowaniem, a sprawca działa w stanie podobnym do paranoi. Dokonuje czynu zabronionego, najczęściej w postaci zaatakowania innej osoby. Po tej okoliczności zapada w długi sen, zaś po przebudzeniu nie pamięta nic.

Do objaw zewnętrznych należy zaliczyć przede wszystkim, silne, wręcz „fontannowe” pocenie się sprawcy.

Upojenie patologiczne występuje bardzo rzadko i tylko u osób nie uzależnionych od alkoholu, nie mających częstego kontaktu z alkoholem.

Reakcja patologiczna występuje po spożyciu niewielkiej ilości alkoholu np. 50 ml wódki 40%.(nie może się jednak powołać na upicie patologiczne ten, kto już wcześniej wprawił się w taki stan i wiedział, że tak zareaguje na alkohol, jeśli spożyje go ponownie).

Rozkaz

Problem rozkazu dotyczy czynów zabronionych popełnionych przez żołnierza w czynnej służbie wojskowej, który dokonuje je na rozkaz żołnierza wyższego stopniem.

Rozkaz wydany przez starszego stopniem do podległego żołnierza jeżeli prowadzi do dokonania czynu zabronionego nie wyłącza bezprawności!

Rozkaz nie jest prawem dla żołnierza dlatego też nie wyłącza bezprawności, może jedynie wyłączyć winę.

W kwestii rozkazu jako okoliczności wyłączającej winę powstały dwie rywalizujące teorie:

Teoria ślepych bagnetów

Żołnierz podwładny jest tylko narzędziem realizującym wolę rozkazodawcy, jest bezrozumny, wykonuje bezwzględnie rozkaz przełożonego, toteż nie ponosi odpowiedzialności karnej za czyn będący treścią rozkazu z powodu braku winy.

/np. dowódca w czasie ćwiczeń wydaje rozkaz podpalenia okolicznej wioski pełnej ludności cywilnej dla podniesienia realizmu manewrów, żołnierze wykonują ten rozkaz. Odpowiedzialności karnej podlega dowódca, natomiast żołnierze są wolni ze względu n a brak winy/

Teoria myślących bagnetów

Obowiązkiem żołnierza jest refleksja prawna nad treścią rozkazu, toteż ponosi on odpowiedzialność karną za treść rozkazu jeżeli jest to czyn zabroniony.

/np. dowódca rozkazuje użycie w transporcie jakiegoś pojazdu opancerzonego, ale żołnierz twierdzi, że samochód nie posiada świateł drogowych, więc musi się skontaktować z prawnikiem, czy w takiej sytuacji może prowadzić taki pojazd czy też jest to zabronione/

Unormowanie polskie:

Art. 318 „Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu, chyba, że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo”

Sprawca nie ponosi odpowiedzialności karnej za czyn zabroniony będący przedmiotem rozkazu, jeśli nie popełnił tego czynu umyślnie(zarówno z zamiarem bezpośrednim jak i ewentualnym). Natomiast poniesie odpowiedzialność karną jeśli umyślnie popełni przestępstwo.

Art. 334 §1 „Nie popełnia przestępstwa określonego w art. 343 żołnierz, który odmawia wykonania rozkazu polecającego popełnienie przestępstwa albo nie wykonuje go”

W procesach zbrodniarzy wojennych XX wieku często powołują się oni na wykonywanie rozkazu. Jednak ponosi odpowiedzialność karną ten kto działa z zamiarem popełnienia przestępstwa toteż sprawcy często powołują się na SWK, twierdząc, iż odmowa wykonania rozkazu byłaby równoznaczna ze śmiercią, a więc starają się uniknąć odpowiedzialności karnej.

W historii nie jest znany jednak ani jeden przypadek żeby odmawiający rozkazowi popełnienia zbrodni został dotknięty bezpośrednim zagrożeniem życia.

Sprawa Nangar Khel:

W sytuacji kiedy popełniono zbrodnię wojenną działa zasada aut dedere aut punie(wydaj albo ukarz)

Podczas polskiej misji w Afganistanie żołnierze ostrzelali afgańską wioskę Nangar Khel gdzie zginęło kilku cywili. Media niesłusznie rozpowszechniały wiadomość, że zostali oni oskarżeni o ludobójstwo(jest to zupełnie inna kwalifikacja prawnokarna, ludobójstwo dotyczy mordowania w celu wyniszczenia grupy etnicznej, politycznej lub religijnej). W wypadku incydentu w Nangar Khel sprawcy mogą być oskarżeni:

[oskarżenie]Podwójna bezprawność:

Art. 123 k.k. [zabójstwo ludności cywilnej niezgodne z prawem międzynarodowym]

§1 „Kto naruszając prawo międzynarodowe, dopuszcza się zabójstwa[…] 4) ludności cywilnej obszaru okupowanego[…]”

Jest to zarówno czyn zabroniony w myśl polskiego prawa karnego jak i wiążących Polskę umów międzynarodowych takich jak:

  1. Błąd co do znamion jako okoliczność wyłączająca umyślność. Błąd co do okoliczności stanowiącej znamię uprzywilejowujące typ czynu zabronionego.

Błąd

Błąd to rozbieżność pomiędzy rzeczywistością, a odbiciem tej rzeczywistości w świadomości sprawcy.

Może wystąpić w dwóch postaciach(albo w obu naraz):

W praktyce występują często sytuacje, kiedy to na skutek błędu sprawcy podejmują działanie, którego nie podjęliby gdyby nie znajdowali się w błędzie. Problem polega na wyznaczeniu granicy odpowiedzialności karnej dla takich osób, a dokładniej, kiedy można złagodzić ocenę prawnokarną takiego zachowania lub nawet nie przypisać odpowiedzialności karnej za czyn zabroniony popełniony w warunkach błędu z powodu braku winy po stronie sprawcy.

Np. uczestnik polowania słyszy ruch w krzakach i błyska mu kawałek brązowego futra, oddaje strzał w tamtym kierunku sądząc, że strzela do dzika, a okazuje się, że na skutek błędu zabił kobietę w futrze zbierającą grzyby – czy sprawca poniesie odpowiedzialność karną za zabójstwo?”

Nie wszystkie jednak momenty, w których świadomość sprawcy rozmija się z obiektywną rzeczywistością traktowane są jako błąd w rozumieniu prawnokarnym. Zdarzają się bowiem sytuacje kiedy, błąd jest na tyle nie dotyczy zawartości kryminalnego bezprawia działania sprawcy, albo też w ogóle nie dotyczy jego działania, że staje się on nieistotny w ocenie prawnokarnej. Na gruncie dogmatyki prawa karnego wyróżnia się zatem:

Błędy nieistotne:

Błędy nieistotne nie wpływają na ocenę prawnokarną zachowania sprawcy, mogą wystąpić w formie nieświadomości, urojenia lub w obu formach jednocześnie:

  1. Error in personam(błąd co do osoby) – sprawca oddaje strzał aby zabić osobę A, ale okazuje się, że to nie A tylko B i w efekcie sprawca zabija B/chciał zabić A, a zabija B). Jest to błąd nieistotny dla oceny prawnokarnej, sprawca bez względu na to jaką tożsamość miała ofiara odpowie za zbrodnię morderstwa z art. 148§2 (kto zabija człowieka) Błąd co do tożsamości ofiary nie wpłynie na zakres odpowiedzialności karnej.

  1. Error in faciendo(błąd co do sposobu działania) – Sprawca błędnie przypisuje skutek jakiejś części swego działania choć w rzeczywistości ten skutek jest spowodowany innym działaniem sprawcy/np. sprawca bił swoją ofiarę do utraty przytomności i był pewien, ze ofiara już nie żyje. Następnie wrzucił ciało do wody. Sekcja zwłok wykazała, że bezpośrednią przyczyną śmierci było utonięcie. Pozostaje to bez wpływu na odpowiedzialność karną sprawcy, gdyż zrealizował on przesłanki przepisu kto zabija człowieka, bez względu na to, któremu swojemu działaniu przypisywał w świadomości wywołanie skutku w postaci śmierci.

  2. Błąd co do znamion podmiotowych charakteryzujących np. stan emocjonalny sprawcy – Sprawca znajduje się w błędzie co do swojego stanu emocjonalnego, nie ma to wpływu na ocenę prawnokarną /moim zdaniem nie można tutaj w ogóle mówić o błędzie, gdyż trudno sobie wyobrazić dogmatycznie poprawne uzasadnienie do argumentacji: „Wysoki sądzie, w chwili kiedy dokonywałem zabójstwa eutanatycznego wydawało mi się, że byłem pod wpływem żalu, ale teraz doszedłem do wniosku, że byłem w błędzie” – przypis autora skryptu”

  3. Abberatio ictus(zboczenie działania) – Występuje wtedy i tylko wtedy, gdy działanie sprawcy wywołuje skutek różny od zamierzonego, ale podlegający takiej samej klasyfikacji prawnokarnej.

    1. Art. 11 §1 „Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo”

    2. Art. 11 §2 „Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów”

W przypadku abberatio ictus należy wyraźnie rozróżnić dwie sytuacje:

  1. Sprawca wywołuje inny skutek niż zamierzony, ale o takiej samej prawnokarnej ocenieni/np. Sprawca strzela do A, a zabija siedzącego obok B. Sprawca chciał dokonać morderstwa na A, a wywołał inny skutek, morderstwo na B, ale w ocenie prawnokarnej oba skutki(zamierzony i niezamierzony) mają taką samą kwalifikację/ W pierwszym momencie wydawałby się mogło, iż sprawca dokonał dwóch przestępstw: usiłowanie zabójstwa A i dokonanie zabójstwa B. Jednak zgodnie z Art. 11§1 jeden czyn możne stanowić tylko jedno przestępstwo, zatem sprawca odpowie jedynie za zabójstwo, bo bez względu na zboczenie działania dokonał on zabójstwa. Tylko taka sytuacja jest oznaczana mianem abberatio ictus!

  2. Sprawca wywołuje inny skutek niż zamierzony, ale ich ocena prawnokarna jest różna. /np. sprawca strzela do A z zamiarem zabicia, ale nie trafia i w efekcie powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu siedzącego obok B/ W tym stanie rzeczy dochodzimy do wniosku, że sprawca swoim zachowaniem dokonał dwa przestępstwa: usiłowanie zabójstwa A i ciężki uszczerbek na zdrowiu B. Ponieważ czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo, to w wypadku, gdy skutek zamierzony i niezamierzony mają inną kwalifikację stosują się zasady dotyczące zbiegu przepisów ustawy(o czym mowa dalej – przypis autora skryptu) Takie działanie nie będzie więc traktowane jako abberatio ictus, a więc nie jest też błędem nieistotnym!

Błędy istotne:

Błędy istotne, jeśli zostaną stwierdzone po stronie sprawcy podczas procesu sądowego, w pewien sposób wpływają na ocenę prawnokarną takiego zachowania. Samo stwierdzenie błędu nie wystarczy do uwolnienia od odpowiedzialności karnej, należy jeszcze ocenić czy błąd był usprawiedliwiony czy też nie.

Błąd:

O tym czy błąd jest usprawiedliwiony czy tez nie decyduje sąd biorąc pod uwagę obiektywne kryterium jakim jest uśrednione pojęcie oparte na doświadczeniu, czy można było wymagać od sprawcy żeby się zorientował, ze jest w błędzie czy też nie.

Konsekwencji przyjęcia danej oceny są różne:

Błąd co do ustawowych znamion(Error facti – błąd co do faktu)

Art. 28 §1 „Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię”

§2 „Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od którego taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy”

Sprawca znajdujący się w błędzie nie odpowiada za czyn umyślny, a więc jeśli ustawa karna nie przewiduje penalizacji danego czynu w postaci nieumyślnej, to sprawca uniknie odpowiedzialności karnej. /np. mężczyzna wracający z teatru zabrał cudzy płaszcz myśląc, ze to jego. Ponieważ nie można popełnić przestępstwa kradzieży nieumyślnie, to sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej”

Taka sytuacja występuje gdy sprawca nie jest świadom, że jego działanie w warstwie obiektywnej rzeczywistości realizuje znamiona przestępstwa.

Ustawodawca nie wymaga tutaj tego, aby błąd był usprawiedliwiony, ale uwalnia od odpowiedzialności tylko za czyn umyślny, jeżeli zatem istnieje wariant nieumyślny danego przestępstwa, a działanie sprawcy spełni wymagania odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne(niezachowanie ostrożności) to sprawca odpowie za czyn w wariancie nieumyślnym.

KAZUS 1:

Myśliwy na polowaniu oddaje strzał do dzika biegnącego po polu, po czym okazuje się, że ten dzik to człowiek kradnący z pola ziemniaki ubrany w futro, który ginie na skutek postrzału. Czy sprawca poniesie odpowiedzialność karną?”

Najpierw badamy, czy błąd w którym znajdował się sprawca jest istotny czy też nie

/art. 148 §1 przewiduje odpowiedzialność karną dla tego kto zabija człowieka. Sprawca zdecydowanie zrealizował znamię czasownikowe zabija, oddając strzał z broni palnej, natomiast przedmiotem przestępstwa może być w tym wypadku jedynie osoba ludzka. Jeśli więc sprawca był w błędzie co do swego celu, to jest to błąd istotny, gdyż jest konstytutywny dla odpowiedzialności karnej/

Pozostając w istotnym błędzie sprawca nie może popełnić czynu w formie umyślnej. Skoro więc art. 8 k.k. przewiduje, że zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, to dedukujemy, że sprawca nie mógł popełnić zbrodni z art. 148§1, a odpowiedzialność karną może ponieść jedynie, jeśli zrealizował swym zachowaniem znamiona nieumyślnego występku. Jeśli ustawa karna nie przewiduje nieumyślnego występku zgodnego z działaniem sprawcy działającego w błędzie co do faktu, to będzie on uwolniony od odpowiedzialności karnej ze względu na brak winy.

A contrario należy stwierdzić, że musi istnieć nieumyślny wariant czynu zabronionego aby można było mówić o odpowiedzialności karnej osoby działającej w błędzie co do faktu!!!

/np. Sprawca nabył samochód na giełdzie po okazyjnej cenie. Auto wymagało rejestracji, po uprzednim wykonaniu przeglądu technicznego. Okazało się, że koszt naprawy będzie wielokrotnie przekraczał wartość samochodu. W złości sprawca wziął pręt metalowy i zniszczył samochód stojący przed budynkiem firmy dokonującej przeglądu. Okazało się, że zniszczył on nie swój samochód lecz cudzy, tej samej marki i tego samego koloru – ponieważ zniszczenie cudzej rzeczy nie przewiduje wariantu nieumyślnego, to sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej/

Odnośnie spowodowania skutku śmiertelnego istnieje jednak występek w formie nieumyślnej:

Art. 155 „Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”

Skoro więc myśliwy wywołał skutek w postaci śmierci człowieka, to należy przeanalizować, czy spełnił przesłanki odpowiedzialności karnej za czyn nieumyślny, to jest czy naruszył regułę ostrożności:

Odpowiedzialności karnej za czyn popełniony w warunkach błędu co do ustawowych znamion przestępstwa podlega sprawca, jeśli łącznie zostały spełnione warunki:

  1. Obok umyślnego wariantu przestępstwa w ustawie karnej penalizowany jest także wariant nieumyślny.

  2. Sprawca naruszył reguły ostrożności.

  3. Można przypisać sprawcy winę w czasie czynu, który dokonywał w warunkach błędu co do okoliczności stanowiących znamię przestępstwa.

Na podstawie §2 powołanego przepisu łagodniejszą odpowiedzialność karną poniesie ten sprawca, który znajdował się w błędnym mniemaniu, że okoliczność łagodząca zachodzi i błąd w którym się znajdował jest usprawiedliwiony. /Sprawca zabił chorego mężczyznę pod wpływem współczucia i na jego żądanie, po czym okazuje się, że ofiara wcale nie żądała uśmiercenia. W takim wypadku, jeśli sąd orzeknie, że błąd sprawcy był usprawiedliwiony[np. ofiara kiwnęła głową na pytanie sprawcy i ponagliła go ruchami ręki, a potem okazało się, ze próbowała złapać powietrze] to sprawca poniesie łagodniejszą odpowiedzialność karną, jeśli zaś błąd był nieusprawiedliwiony[np. ofiara powiedziała „zabij mnie a sobie nie przypomnę” a sprawca potraktował to jako żądanie i był pełen współczucia wobec słabej pamięci ofiary] to sprawca poniesie odpowiedzialność karną za czyn w wariancie podstawowym/

Błąd co do znamienia kontratypu(Error facti – błąd co do faktu)

Art. 29 „Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary”

Błąd co do kontratypu odnosi się tylko i wyłącznie do kontratypu istniejącego w systemie prawa karnego, a więc jeśli sprawca uroił sobie kontratyp, którego nie ma w systemie prawa karnego, to błąd sprawcy nie jest błędem co do kontratypy, ale błędem co do prawa(omawiany dalej).

Omawiany artykuł dotyczy błędu co znamienia stanowiącego kontratyp. Występuje w sytuacji kiedy sprawca uroił sobie, że działa w sytuacji kontratypowej, a w rzeczywistości tak nie jest. /np. obrona konieczna – sprawca uroił sobie nieistniejący zamach ze strony napastnika(który napastnikiem de facto nie jest), czyniąc uszczerbek w jego zdrowiu, odpierając owy zamach. Sprawca uroił sobie także istnienie bezprawności, bezpośredniości, rzeczywistości zamachu/

Kazus 1:

Sprawca mieszkał na obrzeżach wsi i docierały do niego informacje o zamachach rabunkowych dokonywanych na mieszkańcach wsi. Aby uchronić się przed potencjalnym zamachem, zaopatrzył się w metalowy pręt. Słysząc pewnego wieczoru pukanie do drzwi, podszedł do drzwi i spytał: „Kto tam?” usłyszał odpowiedź: „Swój.” Otwierając drzwi sprawca zadał cios intruzowi, nie mogąc zobaczyć jego twarzy. Okazało się, że po 2 stronie drzwi stał listonosz mający paczkę dla adresata. Sprawca tłumaczył się, że nie był wstanie rozpoznać twarzy pokrzywdzonego. Czy sprawca odpowie za ciężki uszczerbek na zdrowiu?

Odpowiedzialności karnej nie odpowiada ten kto popełnia czyn zabroniony w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że wystąpiła okoliczność kontratypowa.

Istotą odpowiedzialności karnej, jeśli uznamy, że sprawca rzeczywiście działał w błędzie, jest określenie czy błąd ten był usprawiedliwiony czy też nie. W tym celu stosujemy test rozważnego obywatela, który jest abstrakcyjnym standardem zachowań dla danego społeczeństwa. Jeżeli zatem sąd uzna, że rozsądny obywatel postąpiłby w ten sam sposób, to błąd będzie uznany za usprawiedliwiony, zatem sprawca uniknie odpowiedzialności karnej ze względu na brak winy.

Czyn w ramach obrony koniecznej – wyłączenie bezprawności

Czyn w usprawiedliwionym błędzie co do okoliczności stanowiących kontratyp obrony koniecznej – wyłącza winę.

Przedmiotem błędu może być znamię kontratypu:

/W przypadku kontratypu dozwolonej publicznej krytyki (art.213 k.k.), jeżeli zarzut okaże się obiektywnie nieprawdziwy badamy zaistniałą sytuację zgodnie z art. 29 k.k. Aby sprawdzić czy był to błąd usprawiedliwiony należy odwołać się do wzorca roztropnego i rozważnego obywatela. Czy sprawca na podstawie zgromadzonych przez siebie przesłanek doszedłby do wniosku, że zarzut przez niego stawiany jest zarzutem prawdziwym. Błąd będzie usprawiedliwiony wtedy gdy sprawca działa w ochronie interesu publicznego./

Sprawca uniknie odpowiedzialności karnej jeśli błąd będzie usprawiedliwiony, jeśli jednak błąd nie będzie usprawiedliwiony sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Błąd co do prawa(Error iuris)

Art. 30 „Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary”

Występuje gdy sprawca realizuje swoim zachowaniem znamiona typu rodzajowego przestępstw nie mając świadomości, że ustawodawca wiąże z takim zachowaniem odpowiedzialność karną.

Nie jest błędem co do prawa w ustalonym wyżej rozumieniu, urojenie bezprawności, błędne wyobrażenie, że konkretne zachowanie jest czynem zabronionym. Dopuszczenie się pewnego zachowania w świadomości, że popełnia się przestępstwo. Urojenie bezprawności (delictum tutativum) pozostaje poza zainteresowaniem prawa karnego z tego względu, że art.1 k.k. stanowi, że odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnił czyn zabroniony przez ustawę obowiązującą w chwili jego popełnienia./np. sprawca wstał z łóżka lewą nogą myśląc, że jest to zabronione. Sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej, a jego wyobrażenie nie podlega ocenie prawnokarnej/

Co do zasady funkcjonuje Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi(nie uwalnia od odpowiedzialności karnej)

Zasada ta ma dalej mocne zastosowanie, lecz od XIX wieku doznała pewnych ograniczeń.

Teoria zamiaru:

Krytyka:

Teoria winy:

Polski ustawodawca przyjął ograniczoną teorię winy:

Zwrot „Nie popełnia przestępstwa” należy interpretować jako brak przestępstwa z powodu niemożności przypisania sprawcy winy, niemożności wymagania od niego dochowania wierności prawu w sytuacji gdy pozostawał w usprawiedliwionej nieświadomości bezprawności swego zachowania.

A contrario: Można od sprawcy wymagać posłuszeństwa prawu jeżeli nieświadomość prawa była nieusprawiedliwiona, a zatem jeżeli sprawca powinien był i mógł poznać treść przepisu, który naruszył, a mimo to z treścią przepisu się nie zapoznał.

W istocie łączy się to z podziałem czynów zabronionych na:

Nie da się skutecznie przed sądem dowieść, że sprawca znajdował się w błędzie co do prawa, jeśli chodzi o czyn zły sam w sobie(mala in se)/n[. nie uwolni się od odpowiedzialności karnej sprawca, który stwierdzi, ze nigdy nie czytał kodeksu karnego i nie wiedział, ze nie można kraść, ani włamywać się do domów/

Można natomiast skutecznie powołać się na błąd co do prawa w sytuacji, kiedy bezprawność danego zachowania wynika tylko i wyłącznie z tego, że został on zabroniony, bez względu na to, czy czyn sam w sobie jest zły(mala in prohibita – zło zabronione). /np. można sobie wyobrazić, że młody holender, przejeżdżał akurat przez Polskę i został zatrzymany, a miał przy sobie małą dawkę narkotyku, która w Holandii jest dozwolona. Może powołać się na błąd co do prawa, jeśli będzie on usprawiedliwiony(np. tylko przez Polskę przejeżdżał, a jego cel leżał gdzie indziej). Jeśli jednak np. był już w Polsce wiele razy i studiował tutaj rok czasu, to na pewno sąd stwierdzi, ze powinien był zapoznać się z prawem, a więc jego błąd jest nieusprawiedliwiony/

To czy błąd był usprawiedliwiony bada się również za pomocą testu roztropnego obywatela.

Pytanie: Co uczyniłby w konkretnej sytuacji dobry obywatel by poznać treść danego przepisu a czego nie uczynił sprawca powołujący się na błąd co do prawa?

Jeżeli sprawca uczynił wszystko co na jego miejscu poczyniłby dobry obywatel, a mimo to sprawca nie rozpoznał bezprawności swego zachowania, powiemy, że jego błąd był usprawiedliwiony.

Dopuszczając się czynu nie popełnił przestępstwa z powodu braku winy, inaczej mówiąc stopień jego winy jest zdecydowanie mniejszy niż sprawców działających w świadomości bezprawności popełnianego czynu.

Dlatego też ustawodawca zezwala sądowi na nadzwyczajne złagodzenie kary.

Wymaga to uściślenia i namysłu nad tym jaki zakres znawstwa prawa powinien cechować obywatela?

Jednakże od dobrego obywatela nie wymaga się znajomości przepisów, których treść jest obliczona na działanie profesjonalistów np. przepisy o publicznym obrocie papierów wartościowych.

Jednak jeśli obywatel zachowuję się tak jak profesjonalistą bądź jeśli znajduję się sytuacji dla niego charakterystycznej wymaga się od niego znawstwa przepisów z tej szczególnej dziedziny.

W historii Polski, w okresie stanu wojennego wystąpiły okoliczności pogwałcające prawo karne.

Otóż „Dekret o wprowadzeniu stanu wojennego z 14.XII.1981r. ” przewidywał odpowiedzialność karną za organizowanie strajków.

Oskarżeni na jego podstawie powoływali się na błąd co do prawa, nie mieli możliwości zapoznania się z jego postanowieniami w dniu 13.XII.1981r. gdyż został opublikowany on dzień później. Nawet dobry obywatel nie był wstanie zapoznać się z treścią dekretu gdyż możliwe to było dopiero po czynie!!

Tylko sąd w Olsztynie miał odwagę uniewinnić człowieka za udział w strajku w dniu 13.XII.1981r.

/przepis ten ma niewielkie zastosowanie praktyczne i jest stosowany absolutnie wyjątkowo – przypis autora skryptu/

  1. Formy stadialne przestępstwa:

- usiłowanie udolne i nieudolne;

- czynny żal w odniesieniu do usiłowania;

- karalność czynności przygotowawczych i odstąpienie od przygotowania.

Formy stadialne przestępstwa

Przed dokonaniem przez sprawcę przestępstwa dochodzi do wielu procesów myślowych i faktycznych, w których sprawca powoli realizuje dane przestępstwo. Określane jest to mianem iter delicti, czyli droga przestępstwa(lub pochód przestępstwa). Sprawca przechodzi przez kolejne etapy w procesie realizacji znamion czynu zabronionego zbliżając się do jego dokonania. Ustawodawca wyróżnił poszczególne etapy, by w niektórych przypadkach penalizować już przygotowanie do dokonania danego czynu, zwłaszcza przy przestępstwach o dużym ciężarze gatunkowym.

Formy stadialne przestępstwa dotyczą oczywiście jedynie przestępstw umyślnych(przy przestępstwach nieumyślnych nie badamy tej drogi, gdyż sprawca nie popełnił czynu celowo, a więc nie kierował się świadomie w kierunku jego realizacji.

Wyróżniamy dwa rodzaje iter delicti:

Pochód wewnętrzny nie jest karalny, a pochód zewnętrzny może być karalny w przypadkach określonych przez ustawę.

Zamiar

Zamiar popełnienia czynu zabronionego nigdy nie jest karalny, bo niedopuszczalne jest w państwie demokratycznym, aby karano za myśli. Ten pogląd wyraża łacińska premia:

cogitationis poenam nemo patitur – nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje myśli.

/Została ona skrytykowana przez dogmatyków prawa radzieckiego. Prokurator Generalny ZSRR A. Wyszyński wykazał wyższość prawa karnego radzieckiego nad prawem karnym burżuazyjnym. Uznał, że w prawie karnym ZSRR wystarczy chociażby „cień zamiaru” by pociągnąć osobę do odpowiedzialności karnej. W późniejszych latach popadł nawet w mistycyzm mówiąc, że wystarczy nawet „cień, cienia zamiaru”/

Zgonie z art. 1 k.k. który wskazuje podstawy odpowiedzialności karnej, karze podlega jedynie czyn człowieka, a nie zamiar jego popełnienia. Nie podlega odpowiedzialności karnej ten, kto powziął zamiar popełnienia czynu zabronionego.

Przygotowanie

Art. 16 §1 „Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania”

§2 „Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi”

Przygotowanie jest kolejnym etapem na drodze przestępstwa, który przechodzi sprawca popełniając czyn. Dotyczy oczywiście jedynie przestępstw w zamiarze przemyślanym, nie występuje co do zasady w momencie kiedy czyn zabroniony jest popełniany w zamiarze nagłym.

Przygotowanie co do zasady nie jest karalne, ale jeśli ustawa tak stanowi, to już przygotowanie może podlegać karze. W praktyce pojawia się to przy najcięższych gatunkowo czynach zabronionych.

Powstaje pytanie dlaczego ustawodawca nie penalizuje przygotowania do jakiekolwiek przestępstwa?

  1. Od przygotowania do dokonania jest jeszcze długa droga przed przestępcą, w tym czasie może zrezygnować, zapobiec zaistnieniu przestępstwa, odstąpić od jego dokonania.

  2. Względy praktyczne – trudno jest udowodnić, że sprawca znalazł się na etapie przygotowań do np. kradzieży, dlatego też racjonalny ustawodawca nie tworzył przepisów, które w ogromnej większości pozostałyby martwe.

/Ciekawym przykładem jest zabójstwo, które mimo niewątpliwie dużego ciężaru gatunkowego, nie jest karalne na etapie przygotowania. Powodem tego stanu rzeczy jest przede wszystkim trudność w przeprowadzenia dowodu/

Karalne przygotowanie:

Przygotowanie różni się od usiłowania właśnie tym, że usiłowanie zmierza bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego, natomiast przygotowanie jest czynione w celu stworzenia warunków do dokonania.

(Przygotowanie nie zmierza bezpośrednio do czynu zabronionego, a jedynie tworzy warunki do jego dokonania). /Dwóch sprawców przygotowywało się do dokonania przestępstwa rozboju, które to przygotowanie wg k.k. nie jest karalne. Sprawcy działali z zamiarem bezpośrednim dokonania rozboju na samotnie mieszkającej, starej osobie. Jedne ze sprawców miał przebrać się za listonosza, zaś drugi miał zaczaić się pod ścianą i w momencie gdy ofiara uchyli drzwi wtargnąć do mieszkania, gdzie sprawcy mieli dokonać rozboju. Sprawcy podzielili się swoimi planami ze znajomym listonoszem od, którego pożyczyli strój.

Listonosz powiadomił jednak Policję, funkcjonariusze zatrzymali sprawców przed drzwiami domu staruszki.

Prokurator prowadzący śledztwo w tej sprawie chciał zakwalifikowania działań sprawców jako usiłowanie popełnienia przestępstwa rozboju.

Obrona podniosła, że zachowanie sprawców nie wykroczyło poza etap niekaralnego przygotowania. Argumentując, podkreśliła fakt, że istotą przygotowania jest stworzenie warunków do podjęcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego. Zatem sprawcy powinni być uwolnieni od odpowiedzialności karnej/

Problem polega zatem na oddzieleniu przygotowania od usiłowania, nie jest to jednak zadanie proste, gdyż granica ta podczas pochodu przestępstwa często zaciera się.

L. Gardocki:

Dogmatycy krakowscy:

Buchała:

To rozumowanie SN idzie zbyt daleko, dopiero próba wejścia do mieszkania jest karalnym usiłowaniem.

/W praktyce powstało również pytanie czy karalne jest przygotowanie do przestępstwa nieopłacalnego. W latach 70-tych sprawcy przygotowywali się do fałszowania 5 złotówek przy pomocy patelni aluminiowych, gdzie patelnia była droższa niż spodziewane korzyści z przestępstwa. Czy w takich wypadkach możemy mówić o przygotowaniu?/

Przygotowanie może polegać na:

  1. Wejściu w porozumienie z inną osobą(przygotowanie grupowe)/od przygotowania grupowego należy odróżnić wejście do grupy, która cechuje się stałością celów i zorganizowaniem, gdyż jest to już przestępstwo opisane w art. 258 udział w gangu/

  2. Uzyskanie lub przysposobienie środków, zbieranie informacji, lub sporządzanie planu działania(przygotowanie rzeczowe)

Przykłady karalności przygotowania:

Jeżeli ustawodawca nie przewidział karalności przygotowania do danego przestępstwa, to sprawca odpowie tylko za takie czyny związane z przygotowaniem, które będą realizowały samodzielnie znamię czynu zabronionego opisanego w ustawie karnej/np. sprawcy w ramach przygotowania do napadu na bank kradną samochód, który ma posłużyć jako transport. Zatrzymani sprawcy nie odpowiedzą za przygotowanie do napadu, ale poniosą odpowiedzialność za kradzież/

Czynny żal sprawcy przygotowania:

Art. 17 §1 „Nie podlega karze za przygotowanie, kto dobrowolnie od niego odstąpił, w szczególności zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich w przyszłości; w razie wejścia w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia czynu zabronionego, nie podlega karze ten, kto nadto podjął istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonaniu”

§2 „Nie podlega karze za przygotowanie osoba, do której stosuje się art. 15 §1(odstąpienie od usiłowania)”

Nie podlega odpowiedzialności za przygotowanie ten kto:

Usiłowanie

Obecnie w polskim prawie karnym stosowana jest teoria subiektywna:

Odpowiedzialność karna za usiłowanie oparta jest na uzewnętrznionym zamiarze naruszenia normy sankcjonującej, bez względu na obiektywne zagrożenie dla dobra chronionego prawem. Znalazło to swój wyraz w kodeksowej regulacji:

Art. 13 §1 „Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje”

§2 „Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego”

Warunki bytu usiłowania:

  1. Uzewnętrzniony zamiar(występujący w obu postaciach, zarówno bezpośrednim jak i ewentualnym)(element subiektywny)

  2. Zachowanie bezpośrednio zmierzające do dokonania(element obiektywny)

  3. Dokonanie nie nastąpiło.

Usiłowanie może być popełnione jedynie przy przestępstwach umyślnych, jednak zauważyć należy, że w odróżnieniu od przygotowania, które może być popełnione jedynie z zamiarem bezpośrednim, usiłowanie można popełnić zarówno w zamiarze bezpośrednim jak i zamiarze ewentualnym(jeżeli natomiast do bytu przestępstwa wymagane jest działanie w zamiarze bezpośrednim, to usiłowanie aby było karalne musi być popełnione także w zamiarze bezpośrednim).

Istotą usiłowania jest bezpośrednie zmierzanie ku dokonaniu czynu zabronionego, pod którym to pojęciem rozumie się stworzenie obiektywnego zagrożenia dla dobra chronionego prawem bez potrzeby włączenia się dodatkowych elementów przyczynowości, uruchamianych przez samo zachowanie sprawcy.

Orzecznictwo SN:

„Bezpośredniość jako kryterium usiłowania należy oceniać na podstawie takich czynności, które są zbliżone do dokonania czynu zabronionego, a podjęte w celu urzeczywistnienia zamiaru sprawcy”

„Bezpośredniość to ostatnia forma działalności sprawcy, którą chce dokonać aby urzeczywistnić swój zamiar”

Zatem bezpośredniość to zachowanie sprawcy stwarzające obiektywne zagrożenie dla dobra chronionego prawem także wtedy gdy uzyskanie zamierzonego skutku uzależnione jest od postępowania innych osób.

/np. usiłowaniem jest nadanie przesyłki, zwierającej materiał wybuchowy, która ma być umieszczona na pokładzie samolotu, choćby sprawca nie był wstanie sam zrealizować tego czynu. Mianowicie to pracownicy obsługi lotniska umieszczą paczkę na pokładzie samolotu./

Na bezpośredniość nie ma wpływu także odległość czasowa i miejscowa od czynności mających na celu spowodowanie uszczerbku w dobru chronionym prawem. Jeżeli zatem sprawca dokonał wszelkich czynności potrzebnych do dokonania czynu zabronionego i nie jest już potrzebne uruchamianie przez niego żadnych dodatkowych czynności, to mamy do czynienia z usiłowaniem. /np. sprawca włożył uzbrojoną bombę do paczki i wysłał pocztą. Jest to działanie bezpośrednie mimo, że bomba ma wybuchnąć parę dni później i w miejscu odległym o setki kilometrów/

Usiłowanie zostało podzielone w doktrynie na:

Podział kodeksowy:

Przy przestępstwach formalnych usiłowanie równoznaczne jest z dokonaniem, gdyż do znamion przestępstw formalnych nie jest włączony skutek.

Usiłowanie przestępstw formalnych z zaniechania

Część doktryny uważa, że można dokonać usiłowania przestępstwa formalnego z zaniechania.

Przyjmuje się, że usiłowanie np. nieudzielenia pomocy człowiekowi, będzie miało miejsce wtedy gdy sprawca pozbawia się sam swoim własnym czynem możliwości wypełnienia obowiązku nakazanego przez prawo. Z chwilą gdy sprawca sam pozbawi się możliwości wypełnienia obowiązku, powstaje usiłowanie popełnienia przestępstwa nie udzielenia pomocy.

Kazus: /Lekarz dyżurny otrzymał wiadomość, że do izby przyjęć zmierza karetka z ofiara wypadku. Nakazał on pielęgniarce zamknięcie izby przyjęć i włączenie TV, gdyż bardzo chciał zobaczyć konkurs skoków narciarskich. Tym samym pozbawił się możliwości wykonania ciążącego na nim obowiązku ustawowego. Jeśli karetka zawiezie ofiarę wypadku do innego szpitala i inny lekarz przeprowadzi skutecznie operację, ratując życie ofiary wypadku, lekarz, który oglądał skoki poniesie odpowiedzialność karną za usiłowanie. Gdyby ofiara zmarła poniósłby odpowiedzialność karną za przestępstwo umyślne zabicia człowiek z art. 148 k.k./

Karalność usiłowania:

Art. 14 §1 „Sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa”

§2 „W wypadku określonym w art. 13 §2 sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia”

Za usiłowanie udolne sprawca poniesie odpowiedzialność karną w granicach ustawowego zagrożenia, jednak powinna ona być niższa niż za dokonania, co znajduję swoją podstawę w art. 115 §2 wskazującym społeczną szkodliwość w związku z art. 53 §1 wymieniającym społeczną szkodliwość jako podstawę wymierzenia kary(usiłowanie jest zawsze mniej społecznie szkodliwe niż dokonanie).

Przy usiłowaniu nieudolnym sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Sama możliwość karalności usiłowanie nieudolnego wskazuje wyraźnie na koncepcję subiektywną karania za usiłowanie, gdyż karanie za usiłowanie nieudolne to w praktyce wymierzanie kary za czyn nie powodujący obiektywnego zagrożenia dla dobra chronionego prawem.

(kolejny argument do twierdzenia, iż prawo karne w pierwszej kolejności broni norm postępowania z dobrami chronionymi prawem)

Odstąpienie od usiłowania(czynny żal):

Art. 15 §1 „Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego”

§2 „Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego”

Tak długo jak dobro prawne nie zostało naruszone ustawodawca stara się „przekonać” sprawcę, by nie dopuścił do naruszenia tego dobra, zapewniając mu w takim wypadku uniknięcie odpowiedzialności karnej(w myśl zasady – nigdy nie jest za późno dopóki nie zniszczysz dobra)

Odstąpienie może wystąpić w dwóch postaciach:

  1. Dobrowolne odstąpienie od dokonania

Dobrowolne wyrażenie woli o odstąpieniu od dokonania czynu w sytuacji gdy usiłowanie nie zostało zatamowane, wtedy kiedy istnieje obiektywna możliwość dokonania czynu zabronionego(sprawca z własnej woli nie przymuszonej okolicznościami odstępuje od usiłowania czynu). Z punktu widzenia tej konstrukcji bez znaczenia pozostaje motywacja sprawcy/np. dobrowolność występuje gdy sprawca zrozumiał swój błąd, stwierdził, że jest to nieopłacalne, boi się kary, nie wystąpił dobry moment do zamachu na dobro, a nawet pchany motywami, które są potępiane społecznie – np. mężczyzna napada kobietę i usiłuje ją zgwałcić, ale w pewnym momencie mówi jej, że jak mu odda pieniądze to jej nie zgwałci, a ona oddaje te pieniądze. Sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej za usiłowanie gwałtu, bo dobrowolnie odstąpił od jego dokonania/ Nie będzie jednak dobrowolnym odstąpieniem od usiłowania kradzieży z włamaniem sytuacja kiedy sprawca ucieka na widok policjanta.

  1. Dobrowolne zapobiegnięcie skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego(czynny żal)

Sprawca dobrowolnie zapobiega skutkowi wchodzącemu w skład znamion czynu zabronionego i udaje mu się to(tzw. czynny żal udały). /np. sprawca podłożył bombę pod samochód żony, ale po pewnym czasie zanim ona wsiadła do samochodu rozbraja ją/

Usiłowanie kwalifikowane:

Usiłowanie kwalifikowane ma miejsce gdy sprawca działając w zamiarze popełnienia danego przestępstwa zapobiega skutki wchodzącemu w zespół znamion tego przestępstwa, jednak jego działanie wypełnia znamiona innego przestępstwa. W takim wypadku sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej za przestępstwo zamierzonego, którego skutkowi dobrowolnie zapobiegł, a poniesie odpowiedzialność karną za przestępstwo dokonane./np. sprawca z zamiarem zabójstwa dźga nożem swoją ofiarę, po czym udziela jej pomocy i ofiara zostaje uratowana, ale doznaje ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej za usiłowanie zabójstwa, ale poniesie odpowiedzialność karną za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu/

Czynny żal nieudały[§2]:

Sprawca starał się zapobiec skutkowi swojego działania wchodzącego do zespołu znamion przestępstwa, ale nie udało mu się temu skutkowi zapobiec. W takiej sytuacji sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, ale nie może odstąpić od jej wymierzenia.

Kazus:

Doktorant składa pracę doktorską – plagiat. Czy jeżeli dobrowolnie przerwie proces nadania doktoratu to czy uniknie odpowiedzialności karnej?

Art. 272 „Kto wyłudza poświadczenie nieprawdy przed podstępne wprowadzenie w błąd funkcjonariusza publicznego lub innej osoby upoważnionej do wystawienia dokumentu podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”

Różne spojrzenia na ten problem:

  1. Przestępstwo wyłudzenia poświadczenia nieprawdy jest przestępstwem formalnym, więc jest popełnione już gdy przedstawiamy pracę do podpisu(z chwilą wyłudzenia już jest przestępstwem bez względu na skutek) /rezygnacja nie wyłącza odpowiedzialności karnej/

  2. Przestępstwo wyłudzanie poświadczenia nieprawdy jest przestępstwem materialnym, a więc ma miejsce dopiero gdy nieprawda zostanie poświadczona przez odpowiedni organ. /rezygnacja wyłączy odpowiedzialność karną/

Promotor, który nie przeczyta pracy magistranta, a wystawi opinię pozytywną działa cum dolo eventuali jako pomocnik do przestępstwa wyłudzenia poświadczenia nieprawdy.

DOKONANIE PRZESTĘPSTWA NASTĘPUJE:

W WYPADKU PRZESTĘPSTW MATERIALNYCH – KIEDY WYSTĄPI SKUTEK ZNAJDUJĄCY SIĘ W ZESPOLE ZNAMION CZYNU ZABRONIONEGO, KTÓRY JEST ZMIANĄ W ŚWIECIE MATERIALNYM.

  1. Teorie odpowiedzialności karnej za przestępne współdziałanie (teoria udziału w cudzym czynie, jednolitego sprawstwa, postaci zjawiskowych przestępstwa).

Teoria udziału w cudzym przestępstwie(akcesoryjność)

Teoria ta zakłada, że istnieje jedno popełnione przestępstwo dokonane przez sprawcę głównego(sprawca sensu stricte), a udział w tym przestępstwie biorą inne osoby, jak podżegacz(nawołujący do popełnienia przestępstwa) czy pomocnik(udzielający pomocy przy przestępstwie).

Popełnia przestępstwo jedynie sprawca główny, natomiast podżegacz i pomocnik biorą w nim udział, a co za tym idzie ich odpowiedzialność jest akcesoryjna(jest całkowicie zależna od odpowiedzialności karnej sprawcy głównego):

Kazus:

Adwokatka została poproszona przez swego mandanta o udzielenie pomocy w postaci dostarczenia mu nabitego pistoletu. Mandant był przesłuchiwany przez policję, zaś adwokatka jako pełnomocnik oskarżonego wzięła udział w przesłuchani, przekazując mu wtedy broń.

Jej intencją było udzielenie pomocy do sterroryzowania policjanta i samouwolnienia. Jednak sprawca zastrzelił strażnika. Pani adwokat, w tym wypadku pomocnik, niezależnie od intencji, zamiaru udzielenia pomocy poniesie odpowiedzialność karną za przestępstwo faktycznie popełnione.

Adwokatka została skazana za nieumyślny udział w umyślnym przestępstwie zabójstwa.

Krytyka:

Ta koncepcja spotkała się z szeroką krytyką, która podważała uzasadnienie dogmatyczne takiego założenia. Z największym oporem spotkała się ta teoria w przypadku sprawcy, który nie popełnił przestępstwa, a jedynie czyn zabroniony, w takim wypadku podżegacz i pomocnik mieli uniknąć odpowiedzialności karnej.

Na gruncie takiej krytyki powstała koncepcja sprawcy pośredniego:

Sprawca pośredni – to osoba, która posługuję się osobą nie podlegającą odpowiedzialności karnej(głownie dzieckiem) w celu zrealizowania swego własnego przestępczego zamiaru. Wg tej koncepcji jeśli sprawca główny dokonał czynu zabronionego nie podlegającego odpowiedzialności karnej, to odpowiedzialność ta przechodziła na sprawcę pośredniego.

/Sprzeciwiał się temu zwłaszcza Juliusz Makarewicz, który uważał za degenerację myśli prawniczej traktowanie sprawcy czynu zabronionego niezdolnego do dokonania przestępstwa jak psa, jak narzędzie w rękach innych/

Z takim rozwiązaniem nie zgodziło się również 3 wybitnych prawników: Nikolanoi, Getz, Fojnicki. Zwrócili oni uwagę, że teoria udziału w cudzym przestępstwie ściśle trzyma się schematu iż niezależnie od ilości osób biorących udział w popełnianiu przestępstwa, wg tej teorii zostaje popełnione tylko 1 przestępstwo.

Takie rozwiązanie jest sprzeczne z zasadą odpowiedzialności za własny czyn.(W takiej sytuacji sprawca pośrednio poniesie odpowiedzialność za czyn sprawcy głównego, co kłóci się z zasadą, ze każdy odpowiada za swój czyn/

Uważali, że podżegacz i pomocnik powinni ponosić odpowiedzialność za własny czyn.

Norweski prokurator Getz zaproponował zmianę opisów przestępstw rodzajowych w k.k.

Kodeks norweski opisywał nie tylko zachowanie sprawcy głównego, ale podżeganie i pomocnictwo /np.

„Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, bądź też podżega do popełnienia czynu zabronionego, albo pomaga w jego popełnieniu podlega karze”/

Każdy ze współdziałających popełnia własne przestępstwo. Wypełnia on swoim zachowaniem określone znamię występujące w ustawowym opisie przestępstwa.

Wyraża to łacińska premia:

QUOD DELIQUENTES QUENTA TOT DELICTO – Ile przestępstw tylu sprawców

Teoria postaci zjawiskowych przestępstwa(Juliusz Makarewicz):

Juliusz Makarewicz stworzył własną autorską koncepcję, która została przyjęta w polskim k.k. z 1932. Zakłada ona, iż każdy biorący udział w przestępstwie popełnia własne przestępstwo. Nie uważał, za konieczne, żeby w każdym przepisie części szczególnej opisywać poszczególne formy, zakładał, iż wystarczy „wyjąć przed nawias”(do części ogólnej), że za każdy czyn zabroniony odpowiedzialny jest także podżegacz i pomocnik.

Sprawca sensu stricto – sprawca

Sprawca sensu largo – podżegacz, pomocnik

Konsekwencje:

Krytyka:

Powstało poważne pytanie, czy teoria ta nie idzie za daleko w wyznaczaniu odpowiedzialności karnej, skoro np. podżegacz ponosi odpowiedzialność karną już w momencie kiedy skutecznie nakłonił sprawcę do popełnienia przestępstwa, nawet jeśli sprawca nigdy tego czynu nie dokonał.

/np. Sprawca sensu stricto(nie doszły) zawarł związek małżeński. Napisał list do swego przyjaciela po pewnym okresie trwania małżeństwa. Stwierdził w liście, że jego życie stało się gehenną z powodu teścia, który nie ustanie inwigilował jego postępowanie. Sprawca spytał co ma robić?

Uzyskał odpowiedź: „Zabij starego”. Po 10 latach od owej wymiany listów, sprawca napisał kolejny list, w którym stwierdził: „Dziękuje Ci za dobrą radę, podjąłem zamiar zabicia teścia, nie zrealizowałem go, ale myśl o tym, że może go zabije, pomagała mi cieszyć się każdym nowo rozpoczętym dniem”. Teść zmarł w końcu w wyniku śmierci naturalnej.

List przyjaciela ze stwierdzeniem „zabij” wpadł jednak ręce organu prowadzącego śledztwo w tej sprawie. Pytanie: Czy nadawca listu ze zwrotem „zabij starca” poniesie odpowiedzialność karną?/

Jeżeli podżeganie i pomocnictwo to równoważne ze sprawstwem, typy rodzajowe przestępstwa, to nadawca listu poniesie odpowiedzialność karną za przestępstwo w postaci zjawiskowej podżegania do zabójstwa.

Prowadzi to do zbyt dalekich skutków (sprawca poniósłby karę 8 lat pozbawienia wolności!!!!), otóż obecny k.k. w celu złagodzenia tak daleko idących skutków wprowadził „odblask” akcesoryjności:

Odblask akcesoryjności:

Art. 22 §2 „Jeżeli czynu zabronionego nie usiłowano dokonać, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia[w stosunku do podżegacza i pomocnika]”

W tym stanie rzeczy podżegacz i pomocnik do przestępstwa, którego sprawca sensu stricto nawet nie próbował dokonać, popełniają własne przestępstwo, ale sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Krytyka: Owy odblask akcesoryjności nie rozwiązuje problemu(ale znacząco łagodzi teorię zjawiskową)

  1. Występuje jedynie możliwość odstąpienia od wymierzenia kary

  2. Przepis wskazuje, na to że w owej sytuacji trzeba przeprowadzić całe postępowanie karne i sądowe

  3. Sąd może sprawce sensu largo uwolnić od odpowiedzialności karnej ale tylko w wyroku skazującym, zatem owy sprawca popełnia przestępstwo!!!

Kazus:

Łódzki są rozważał kwestię odpowiedzialności karnej sprawcy A, który nakłaniał swoją przyjaciółkę do poddania się zabiegowi przerwania ciąży. Jednak kobieta zdecydowanie odmawiała. Zatem sprawca A znalazł sprawcę B, aby ten pobił kobietę ciężarną, w celu aby ta ostatnia poroniła. Sprawca B nie chcąc samemu dokonać owego czynu zabronionego, znalazł sprawcę C, któremu zagwarantował ekwiwalent pieniężny w zamian za popełnienie czynu. Ostatecznie zdjęcie ofiary trafiło do sprawcy C. Potencjalny wykonawca czynu zabronionego, nie dokonał czynu zabronionego, gdyż widząc kobietę, zrobiło mu się przykro, żal przyszłej matki i nawet nie usiłował popełnić przestępstwa.

Wystąpiła tu sytuacja przestępstwa typu zjawiskowego podżegania do podżegania.

Jak zbadać tutaj ową płaszczyznę aksjologiczną?

Czy z faktu iż w sprawcy C odezwały się ludzkie instynkty, postąpił zgodnie z zasadami prawa, humanitaryzmu, to czy z tego faktu sprawca A i B mają uzyskać korzyści? Przecież mogliby ponownie próbować dokonać czynu zabronionego. Trzeba więc zawsze wziąć pod uwagę płaszczyznę aksjologiczną, na której opiera się prawo karne.

Art. 19 §1 „Sąd wymierza karę za podżeganie lub pomocnictwo w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo”

§2 „Wymierzając karę za pomocnictwo sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary”

§1 – wyraża dokładnie koncepcję J. Makarewicza, że każde przestępstwo ma być traktowane samoistnie i jest równoważne wobec innych, a więc wymierzane w granicach ustawowego zagrożenia przewidzianego dla dokonania(oczywiście ze względu na art. 155§2 w związku z 53 §1 będzie to zawsze niższa odpowiedzialność karna niż za dokonanie).

§2 – w wypadku pomocnictwa sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary

Tym samym bardzo nieudolnie ustawodawca polski sformułował przepis w §2, wymieniając w nim jedynie pomocnictwo a zapominając całkowicie o podżeganiu!!!(w stosunku do podżegania sąd nie może zastosować nadzwyczajnego złagodzenia kary na podstawie art. 19).

  1. Sprawstwo, podżeganie i pomocnictwo – definicje, zasady odpowiedzialności, współdziałanie przy przestępstwach nieumyślnych i indywidualnych, karalność podżegania i pomocnictwa, prowokacja.

Sprawstwo

Art. 18 §1 „Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu”

Sprawstwo w polskim prawie karnym to:

/Niektórzy przedstawiciele doktryny postulują dodanie sprawstwa na zlecenie(np. zabójstwa na zlecenie), ale prof. Kulesza twierdzi, że taka postać mieści się już w kodeksowym ujęciu sprawstwa/

Jednosprawstwo

Jednosprawstwo ma miejsce wtedy, gdy sprawca samodzielnie realizuje wszystkie znamiona czynu zabronionego, dokonuje go samodzielnie. Istnieją dwie teorie wskazujące na istotę Jednosprawstwo:

  1. teoria formalno – obiektywna / Wykonuje własnoręcznie sprawstwo ten kto wykonuje wszystkie znamiona czynu zabronionego samodzielnie.

  2. teoria subiektywna / Sprawcą jest ten kto działa cum animo actoris(ten kto jest autorem intelektualnym czynu zabronionego) Poprzez czyn realizuje on własną wolę popełnienia czynu mimo, że pewne czynności popełnione są przez kogoś innego.

Powołany art. 18 k.k. w pierwszej części wskazuje na teorię subiektywną, natomiast w dalszej części wymienia postaci sprawstwa przewidziane przez teorię subiektywną.

Współsprawstwo

Jest dokonanie czynu zabronionego wspólnie i w porozumieniu:

Istotą współsprawstwa jest działanie w porozumieniu, które to porozumienie w pewien sposób łączy sprawców czynu zabronionego, jest podstawą działania wspólnego.

/np. Kradzież z włamaniem, sprawca pragnął obrabować pewien sklep, wybijając szybę wystawową w tym celu. Jednak zabrana przez niego drewniana pałka, nie była wstanie rozbić szyby. Jednak współsprawca przejeżdżający samochodem ową ulicą, na której mieścił się sklep, zatrzymał się i rozbił szybę kluczem francuskim. Następnie wraz z 2 sprawcą wyniósł towar ze sklepu/

Każdy współsprawca odpowiada w całości za czyn zabroniony, nawet jeśli dokonał tylko części znamion przestępstwa. /np. przy przestępstwie rozboju, jeden tylko używa siły fizycznej, a drugi tylko okrada ofiary. Odpowiedzą razem za całe przestępstwo rozboju.

Tak samo działa to przy kradzieży mienia znacznej wartości. Jeżeli zatem dwóch sprawców ukradło mienie znacznej wartości 200.000 zł i następnie podzielili się łupem, każdy po 100.000 zł, to poniosą wspólnie odpowiedzialność za kradzież mienia znacznej wartości, mimo, że dochód z przestępstwa każdego z nich nie mieścił się w pojęciu mienie znacznej wartości/

Współsprawstwem nie jest natomiast działanie koincydentalne(tzw. wielosprawstwo), które ma miejsce wtedy, gdy wielu sprawców realizuje znamiona przestępstwa w tym samym miejscu i czasie, ale nie ma między nimi porozumienia(każdy działa samodzielni i na własną rękę). /np. wybuchły zamieszki i ktoś wybił szybę do sklepu RTV. Uczestnicy zamieszek wchodzą do sklepu i każdy bierze co mu się podoba, działają oddzielnie, bez porozumienia, a mijają się tylko w drzwiach/

Eksces współsprawcy

Ma miejsce wtedy, gdy jeden ze współsprawców dokonuje czynu nieobjętego porozumieniem, który realizuje kwalifikowaną formę przestępstwa lub inne przestępstwo niż to wobec, którego sprawcy byli w porozumieniu. Powstaje pytanie o odpowiedzialność współsprawcy za eksces innego współsprawcy.

/np. sprawcy porozumieli się w sprawie dokonania rozboju, a podczas jego dokonywania jeden z nich zabił ofiarę/

Uznaje się, że co do zasady jeden współsprawca nie odpowiada za eksces drugiego współsprawcy.

Jan Waszczyński: Współsprawca odpowiada za eksces jeśli w czasie ekscesu nie odstąpi od realizacji czynu objętego porozumieniem. /np. dwóch sprawców włamuje się do mieszkania w nocy, żeby je okraść. Jeden z nich zabija jednak właściciela. Jeżeli ten drugi nie zwróci na to uwagi i będzie dalej okradał mieszkanie to poniesie odpowiedzialność karną za eksces, jeśli natomiast zostawi łup i ucieknie z mieszkania, to nie poniesie odpowiedzialności karnej/

Krytyka:

Ta teoria przypisuje odpowiedzialność karną za czyny wykraczające poza świadomość współdziałającego co do umówionych wcześniej działań, a istotą współsprawstwa jest działanie w porozumieniu.

Leon Tyszkiewicz: Współsprawca jest odpowiedzialny za eksces, jeśli eksces taki mógł przewidzieć.

Praktyka sądowa:

W praktyce sądowej przyjęło się, że granicą odpowiedzialności karnej współsprawcy jest porozumienie. Wyrok SN zanegował pogląd Jana Waszczyńskiego.

Art. 280[rozbój]

§2 „Jeżeli sprawca rozboju posługuje się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym albo działa w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu lub wspólnie z inną osobą, która posługuje się taką bronią, przedmiotem, środkiem lub sposobem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3”

Kulesza:

Tę wykładnie należy odrzucić. Należy przyjąć, iż w treści art. 280§2 znamię porozumienia jest milcząco założone.

Prof. Kulesza podtrzymuje pogląd Jana Waszczyńskiego dotyczący odpowiedzialności współsprawcy za eksces jeśli nie odstąpił od dokonywania przestępstwa, gdyż uważa, że dalsze dokonywanie przestępstwa jest milczącym porozumieniem wobec zmieniających się okoliczności czynu.

Należy przyjąć również, iż:

Różnica pomiędzy współsprawcą a pomocnikiem:

/W praktyce często trudno wyznaczyć granicę pomiędzy współsprawstwem, a pomocnictwem, dlatego bardzo często jest to przedmiotem rozważań sądu/

Kazus:

/Sprawcy umawiają się co do napadu na bank i dzielą między siebie role. Gdy sprawcy udają się już do budynku, jeden z nich zostaje w samochodzie jako kierowca podczas ucieczki. Sprawcy zostają jednak ujęci przed wejściem do banku. Czy kierowca poniesie odpowiedzialność karną?/

Należy przyjąć, iż kierowca podlega odpowiedzialności karnej z chwilą wyjścia współsprawców w kierunku banku(usiłowanie). Mimo, iż nie realizuje on swoim zachowaniem znamion przestępstwa, to poprzez realizację tego czynu wypełnia się jego przestępcza wola jego dokonania, powinien być zatem traktowany jako współsprawca, a nie jako pomocnik.

Sprawstwo kierownicze:

Art. 18 §1 „Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu”

Sprawca kierowniczy to ten, który nie realizując samodzielnie żadnego znamienia czynu zabronionego(„rąk sobie nie brudząc”) panuje nad przebiegiem realizacji znamion przestępstwa, a fizycznie wykonują te znamiona inni sprawcy zależni od sprawcy kierowniczego. /w praktyce chodzi tu przede wszystkim o hersztów grup przestępczych/

Sprawca kierowniczy:

Istotą sprawstwa kierowniczego jest jego dominujący wpływ na przestępstwo, decyduje o tym kiedy się rozpoczyna, kończy, gdzie będzie dokonywane, w jakim zakresie i przez kogo. Sprawcy realizują jego wolę. Ma miejsce nawet wtedy gdy sprawca znajduje się setki kilometrów od miejsca przestępstwa(jeśli tylko ma kontakt ze sprawcami i może koordynować ich działania).

Odpowiedzialność sprawcy kierownicze powstaje w momencie, kiedy wykona wszelkie działania kierownicze(np. przygotuje całą akcję i wyda polecenie jej rozpoczęcia). Ponosi odpowiedzialność karną za usiłowanie nawet wtedy, kiedy sprawcy sensu stricte nie przystąpią do usiłowania. /np. sprawca kierowniczy wyda polecenie rozpoczęcia akcji, a w drodze na miejsce przestępstwa sprawcy zostaną ujęci/

Sprawstwo polecające

Występuje wtedy gdy sprawca korzystając ze stosunku zależności wydaje polecenie sprawcy sensu stricte, które przedmiotem jest dokonanie czynu zabronionego.

Art. 18 §1 „Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu

Istotą sprawstwa polecającego jest stosunek zależności pomiędzy sprawcą polecającym a sprawcą sensu stricto. W odróżnieniu od sprawstwa kierowniczego, sprawca polecający nie kontroluje całej akcji dokonywania czynu, a jedynie „wprawia maszynę w ruch” wydając polecenie dokonania czynu.

Sprawca polecający odpowie za usiłowanie nawet wtedy, gdy sprawca sensu stricto nawet nie przystąpił do usiłowania(analogicznie do sprawcy kierowniczego).

Prof. Kulesza uważa, że smutnym faktem dla myśli prawniczej w Polsce jest to, że część wojskowa kodeksu karnego nie przewiduje zasad odpowiedzialności karnej dla dowódców, których rozkazy były poleceniem dokonania czynu przestępnego. Powoduje to, iż dowódcy Wojska Polskiego zostali niejako „wrzuceni do jednego worka” z hersztami grup przestępczych i odpowiadają na takich samych zasadach na podstawie przepisów dotyczących sprawstwa kierowniczego i sprawstwa polecającego.

Podżeganie

Art. 18 §2 „Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego”

Podżeganie to podjęte z zamiarem bezpośrednim(cum dolo directo) nakłanianie innej osoby do popełnienia czynu zabronionego. Nie jest możliwe zatem popełnienie podżegania z zamiarem ewentualnym.

Podżegacz oddziałuje na psychikę osoby w taki sposób aby wywołać zamiar popełnienia czynu zabronionego u osoby, która nakłania.

Podżeganie może mieć formę:

Podżeganie ukończone – ma miejsce w sytuacji kiedy u osoby, wobec której kierowana jest namowa, powstaje zamiar dokonania czynu zabronionego. Nie jest natomiast konieczne aby osoba ta kiedykolwiek podjęła się usiłowania dokonania czynu zabronionego.

Karalność podżegania:

  1. Podżeganie jest skierowane do konkretnej osoby oznaczonej indywidualnie w celu wywołania u niej zamiaru popełnienia czynu zabronionego. W takim wypadku sprawca odpowie za taki czyn w formie podżegania, jaki osoba dokonała. /np. jeśli Franek zabije babsztyla, to podżegacz odpowie za podżeganie do zabójstwa/

  2. Podżeganie czynione jest publicznie, do nieokreślonej grupy osób. W takim wypadku sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej za przestępstwo do którego nawoływał, ale odpowie za przestępstwo sui generis jakim jest nawoływanie do zbrodni.

Art. 255[podżeganie czynione publicznie]

§1 „Kto publicznie nawołuje do popełnienia występku lub przestępstwa skarbowego podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”

§2 „Kto publicznie nawołuje do popełnienia zbrodni, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”

Odpowiedzialność prowokatora

Art. 24 „Odpowiada jak za podżeganie, kto w celu skierowania przeciwko innej osobie postępowania karnego nakłania ją do popełnienia czynu zabronionego; w tym wypadku nie stosuje się art. 22 i 23”

Prowokator nie podżega innej osoby do faktycznego popełnienia przestępstwa, a ponosi odpowiedzialność jak za podżeganie jeśli ma na celu ujęcie osoby do której kieruje swoje nakłanianie.

Podżegacz – dąży swym działaniem do popełnienia przestępstwa.

Prowokator – dąży swym działaniem do ujęcia sprawcy.

CBA:[czynności o charakterze prowokacji]

Są to czynności operacyjno – rozpoznawcza, która ma na celu potwierdzenie wiarygodnych informacji uzyskanych o przestępstwie, tak aby zgromadzić dowody i ująć sprawców.

/może być zatem stosowana wobec tego, kto ma np. opinię łapówkarza, a nie ma na to dowodów, choć istnieje rzetelna wiedza/

Możliwe jest podjęcie takiej operacji w sytuacji w której istnieją uzasadnione podejrzenia popełnienia przestępstwa, ale nie dają się przełożyć na dowody procesowe. W tak wypadku można „złożyć propozycję” uzyskania korzyści, a w pojęciu „złożyć propozycję” nie może być zawarte działanie mające na celu wywołanie zamiaru u osoby poddanej prowokacji. Jeżeli w treści złożonej propozycji będzie zamieszczona działalność mająca na celu nakłonienie do popełnienia przestępstwa, wtedy agent CBA usiądzie na ławie oskarżonych.

USA – teoria owoców z zatrutego drzewa(fruits of the poisonous tree theory)

Zgodnie z tą koncepcją nie można przed sądem powoływać dowodów, które zostały pozyskane w sposób nielegalny.

Polska – działanie nielegalne funkcjonariusza CBA nie unicestwi wartości takich dowodów przed sądem, ale funkcjonariusz naraża się na odpowiedzialność karną.

Nie jest prowokatorem ten kto nakłania inną osobę do dokonania czynu zabronionego nie w celu skierowania przeciw niemu postępowania, ale wie, iż jest wysokie prawdopodobieństwo, ze zostanie ujęta na gorącym uczynku.

Do prowokatora nie stosuje się:

/artykuły te zostaną opisane w dalszej części wywodu/

Pomocnictwo

Art. 18 §3 „Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie”

Pomocnictwo może być udzielone zarówno w zamiarze bezpośrednim jak i ewentualnym(w zamiarze – polski ustawodawca obejmuje tym pojęciem obie postacie zamiaru)

Istotą pomocnictwa jest ułatwienie popełnienia przestępstwa:

Kazus:

/Sprawca wynosi z przedpokoju rower sąsiada na dół, a tam ekipa sprzątająca wywozi bezużyteczne rzeczy. W tym wypadku jednak sprawca odpowie nie za pomocnictwo, a za kradzież, gdyż istotą kradzieży jest wyjęcie rzeczy ruchomej spod władztwa osoby uprawnionej i rozporządzenie rzeczą jak właściciel/

Pomocnictwo może być kierowane do indywidualnie nieokreślonej osoby. /np. pomocnik wywiesza na drzwiach nielubianego sąsiada informacje o tym, w jakich dniach go nie będzie i jakie są zabezpieczenia drzwi. Nie jest to kierowane do konkretnej osoby, ale do kogokolwiek kto zechciałby okraść sąsiada/

Pomocnictwo może być dokonane przez zaniechanie. /np. matka, która przygląda się jak konkubent zabija jej dziecko podlega odpowiedzialności karnej za pomocnictwo do zabójstwa/

Karalność za przestępstwa w postaci zjawiskowej

Zakres odpowiedzialności karnej

Art. 19 §1 „Sąd wymierza karę za podżeganie lub pomocnictwo w granicach zagrożenia przewidzianego za przestępstwo”

§2 „Wymierzając karę za pomocnictwo, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary”

W związku z tym, iż postacie zjawiskowe są wobec siebie równorzędne, to sąd wymierza karę w granicach zagrożenia ustawowego.

Wyjątkiem jest tutaj art. 19 §2, który przewiduje możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary za pomocnictwo/widocznie ustawodawca traktuje pomocnictwo jako najmniej szkodliwą społecznie formę zjawiskową przestępstwa/

Art. 22 §1 „Jeżeli czynu zabronionego tylko usiłowano dokonać, podmiot określony w art. 18§2 i §3[podżegacz i pomocnik] odpowiada jak za usiłowanie”

§2 „Jeżeli czynu zabronionego nie usiłowano dokonać, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia”

Zgodnie z powyższym podżegacz i pomocnik odpowiadają za podżeganie i pomocnictwo w postaci usiłowania wtedy kiedy czynu zabronionego tylko usiłowano dokonać.

Jeśli natomiast czynu nie usiłowano dokonać, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary a nawet odstąpić od jej wymierzenia(odblask akcesoryjności).

Umyślność i nieumyślność współdziałających

Przy współsprawstwie możliwe jest popełnienie wspólnie i w porozumieniu przestępstwa nieumyślnie.

Treścią porozumienia staje się wspólne naruszenie reguł ostrożności, w warunkach, których współsprawcy podjęli zagrażające dobru chronionemu prawem.

Kazus:

Robotnicy postanowili, że nie zabezpieczą chodnika, gdy będą naprawiać dach, zrzucili belkę z dachu razem, bo była ciężka. Spadła na kogoś. Jeżeli został zraniony- nieumyślnie, wspólnie i w porozumieniu popełnione przestępstwo ciężkiego uszkodzenia ciała.

Sprawca sensu stricto może działać nieumyślnie, a podżegacz i pomocnik z zamiarem- czyn może być popełniony nieumyślnie.

Powstaje pytanie o odpowiedzialność karną sprawcy, który daje osobie odurzonej alkoholem kluczyki do samochodu.

/np. mąż daje pijanej żonie kluczyki, a ona potrąca przechodnia powodując jego śmierć/

Lech Gardocki:

Kto przekazuje osobie odurzonej alkoholem kluczyki ten odpowiada za nieumyślne spowodowanie śmierci z powodu bycia sprawcą pośrednim.

Andrzej Zoll:

Ten kto przekazuje kluczyki pijanemu ten odpowiada za sprawstwo jako ten, który wykonał czyn zabroniony samodzielnie(posiadał animus actoris dokonania przestępstwa).

Kazus: Sprawca udostępnia kluczyki do samochodu osobie odurzonej alkoholem. Jest to pomocnictwo ale nie do popełnienia czynu zabronionego, nie było zamiaru, by wykonawca dokonał czynu zabronionego lecz by ten naruszył reguły ostrożności. Pomocnik nie może ponieść odpowiedzialności karnej, bo nie chciał i nie godził się by sprawca czyn zabroniony popełnił.

Nie ma nieumyślnego pomocnictwa i podżegania!

Podżegacz odpowiada, gdy namówił inną osobę chcąc, by wykonawca popełnił czyn zabroniony, a pomocnik, gdy w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym ułatwia innej osobie popełnienie czynu zabronionego.

Art. 20 „Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających”

Zgodnie z teorią postaci zjawiskowych Juliusza Makarewicza każdy ze współdziałających odpowiada oddzielnie i samoistnie w granicach swojej umyślności albo nieumyślności – umyślność jednego ze współdziałających nie przesądza umyślności innych.

Współdziałający – to zarówno sprawca, jak i podżegacz czy pomocnik.

Kazus:

Pracownicy naprawiając dach działając w porozumieniu zrzucali ciężką belkę z dachu, w momencie gdy przechodził przechodzień. Odpowiadają oni za współsprawstwo ciężkiego uszkodzenia ciała choć nieumyślnego. Mogło być także tak, że jeden ze współsprawców widział przechodnia, a pozostali czekali na znak, kiedy będą mogli zrzucić belkę. Ten, mimo, iż widział przechodnia, dał znak do zrzutu. Przypiszemy mu umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku ciała, pozostali - nieumyślnie.

Kazus II: Sprawca wykorzystując podległość pozostałych członków grupy, polecił jednemu z członków zabójstwo drugiego, gdyż podejrzewał, że jest on informatorem policji. Miał on wsypać truciznę do napoju ofiary. Zdecydował się jednak na akt czynnego żalu. Po wypiciu przez ofiarę zawiadomił policję i pogotowie. Szef grupy przestępczej wyjaśniał, że sprawdzał lojalność swej grupy, podał nie cyjanek, a cukier puder. Za co odpowiada szef grupy przestępczej?

Nie odpowiada on ani za podżeganie ani za pomocnictwo – brak zamiaru!!.

Bezpośredni wykonawca poniesie odpowiedzialność za nieudolne spowodowanie zabójstwa człowieka, gdyż użył środka, który nie mógł spowodować śmierci człowieka. Czy będzie miało to wpływ na odpowiedzialność karną to, że dokonał aktu czynnego żalu?

Zgodnie z treścią art. 15 nie powinien podlegać karze - aczkolwiek sprawca nie zapobiegł skutkowi przestępnemu, gdyż skutek ten nie mógł nastąpić ze względu na użycie niewłaściwego środka. Zgodnie z art. 15 §2 sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Można też zastosować art. 14 §2 – nadzwyczajne złagodzenie kary przy usiłowaniu nieudolnym.

Zasada indywidualizacji odpowiedzialności karnej

Art. 21 §1 „Okoliczności osobiste, wyłączające lub łagodzące albo zaostrzające odpowiedzialność karną, uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą”

§2 „Jeżeli okoliczność osobista dotycząca sprawcy, wpływająca chociażby tylko na wyższą karalność, stanowi znamię czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła”

§3 „Wobec współdziałającego, którego nie dotyczy okoliczność określona w §2, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary”

Kazus:

Sprawca stawiając pierwsze kroki w swym przestępnym życiorysie namówił wielokrotnego recydywistę do współdziałania w przestępstwie kradzieży z włamaniem, bo chciał wykorzystać doświadczenie recydywisty. Dokonali czynu. Art. 64 przewiduje surowszą odpowiedzialność karną recydywistów. §2 tego artykułu mówi o tzw. recydywie wielokrotnej, przy której sąd wymierza karę pozbawienia wolności powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia a może ją zwiększyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. W przypadku kradzieży z włamaniem (art. 279) sąd może wymierzyć karę pozbawienia wolności do lat 15. Jak będzie odpowiadał sprawca wcześniej nie karany?

Wg art. 21 §1 okoliczności osobiste zaostrzające odpowiedzialność karną będą uwzględniane tylko w odniesieniu do recydywisty. Sprawca wcześniej nie karany nie poniesie surowszej odpowiedzialności karnej.

§1 stanowi, ze okoliczności osobiste, które dotyczą danej osoby, a nie są okolicznościami stanowiącymi znamię danego typu rodzajowego przestępstwa stosuje się tylko w odniesieniu do danej osoby:

Te okoliczności to:

§2 Dotyczy przypadku kiedy jedna z osób współdziałających posiada szczególną cechę znajdującą się w zespole znamion przestępstwa(decyduje o bytności danego przestępstwa – przestępstwa indywidualne właściwe) lub ta szczególna cecha wpływa na zaostrzenie odpowiedzialności karnej(jej posiadanie nie warunkuje, ale zaostrza odpowiedzialność karną – przestępstwa indywidualne niewłaściwe). Przepis ten nie odnosi się do sytuacji, które dotyczą cech łagodzących odpowiedzialność karną.

EKSTRANEUS – osoba, która nie posiada szczególnej cechy

INTRANEUS – osoba, która szczególną cechę posiada

Powstaje pytanie, czy extraneus ponosi odpowiedzialność karną lub ta odpowiedzialność jest zaostrzona za współdziałanie z intraneusem?

Kazus I:

Sekretarka posła przyjmuje za niego łapówkę i później mu przekazuje. Sekretarka nie pełni funkcji publicznej. Czy poniesie odpowiedzialność karną za pomocnictwo przy łapownictwie biernym[art. 228]?

Kazus II:

Każdy obywatel ponosi odpowiedzialność karną za nieudzieleni pomocy[art. 160 §1]. Jeżeli sprawca jest podżegaczem do nieudzielenia pomocy przez matkę w stosunku do dziecka, na której ciąży szczególny prawny obowiązek związany z wyższą odpowiedzialnością karną w przypadku naruszenia, to czy podżegacz odpowie za nieudzielenie pomocy w typie podstawowym czy kwalifikowanym?

Ekstraneus poniesie odpowiedzialność karną jak intraneus za współdziałanie z intraneusem wtedy, gdy o szczególnej cesze intraneusa wiedział, choćby go nie dotyczyła.

Kazus 1:

Sekretarka wiedziała, że poseł sprawuje funkcję publiczną, a więc posiada szczególną cechę wpływającą na zaistnienie odpowiedzialności karnej, zatem zostanie postawiony jej zarzut pomocnictwa do łapownictwa biernego.

Kazus II:

Jeżeli dany sprawca podżegania wiedział o tym, że ta osoba jest matką i ciąży na niej szczególny prawny obowiązek ochrony dziecka, to poniesie odpowiedzialność karną za podżeganie do typu kwalifikowanego, a jeżeli nie wiedział, ze jest to matka, odpowie za podżeganie do typu podstawowego.

Na podstawie §3 sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do extraneusa współdziałającego z intraneusem przy dokonaniu czynu zabronionego.

Czynny żal współdziałającego

Art. 23 §1 „Nie podlega karze współdziałający, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego”

§2 „Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do współdziałającego, który dobrowolnie starał się zapobiec dokonaniu czynu zabronionego”

Jeżeli współdziałający dokona aktu:

Czynny żal stosuje się tylko i wyłącznie do osoby, która podjęła takie działania i nie ma wpływu na odpowiedzialność karną innych współdziałających.

Przepisów o czynnym żalu nie stosuje się do prowokatora, który nie może powołać się na dobrowolne zapobiegnięcie skutkowi.

  1. Pozorny (pomijalny) i rzeczywisty zbieg przepisów ustawy.

Zbieg przepisów ustawy

Art. 11 §1 „Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo”

§2 „Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów”

§3 „W wypadku określonym w §2, sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu innych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów”

Zbieg pozorny przepisów ustawy – Jeden czyn tego samego sprawcy wypełnia dwa lub więcej przepisów, lecz używając reguły wyłączania wielości ocen prawno karnych sprowadzamy czyn do jednego przepisu, który stanowi podstawę oceny prawnokarnej(zgodnie z art. 11 jeden czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo).

Reguły(wyłączanie wielości ocen prawno karnych):

I. Lex specialis derogat legi generali(zasada specjalności)

Przepis szczegółowy uchyla przepis ogólny. Jeśli sprawca dopuszcza się zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem, to tym samym nie podlega odpowiedzialności karnej z art. 148 §2, a nie zabójstwa w typie podstawowym z art. 148 §.

Andrzej Zoll(komentarz krakowski):

Ta reguła to błędne rozumowanie, przepis szczególny opisuje zachowanie, które narusza tę samą normę, która stanowi podstawę przepisu ogólnego. Przepis szczegółowy jest tylko dopełnieniem do pełnego zakresu. Zoll uważa, że w takich wypadkach nie ma zbiegu przepisów.

Witold Kulesza: [Złośliwość wobec argumentów Zolla] Skoro tak to dochodzimy do wniosku, że sprawca zabił w art. 148 §2, a nie zabił w art. 148 §1 – błąd logiczny, jest zbieg przepisów, który należy usunąć regułą specjalności.

II. Lex primaria derogat legi subsidiariae(przepis pierwotny uchyla przepis posiłkowy)

Jeśli mamy przepis o charakterze pierwotnym i posiłkowym, to przepis posiłkowy stosujemy wtedy i tylko wtedy, kiedy nie stosuje się przepisu pierwotnego.

/np. przepis pierwotny – łapówkarstwo bierne[art. 228 §1] i przepis posiłkowy – nadużycie służbowe w celu osiągnięcia korzyści majątkowej[art. 231 §1]. Jeśli zakwalifikujemy czyn sprawcy jako łapówkarstwo bierne, które to jest przepisem pierwotnym chroniącym dane dobro prawne, to jego zachowanie nie będzie zakwalifikowane jako nadużycie służbowe w celu uzyskania korzyści majątkowej, gdyż to jest przepis posiłkowy, jeśli zabronione działanie sprawcy nie mieści się w zakresie przepisu pierwotnego.

Art. 231 §4 „Przepisu §2[nadużycie służbowe w celu osiągnięcia korzyści majątkowych] nie stosuje się, jeżeli czyn wyczerpuje znamiona czynu zabronionego określonego w art. 228[łapownictwo bierne]”

Odpowiedzialność karna za pewien etap na iter delicti jest formą subsydiarną w stosunku do formy bardziej zaawansowanej na drodze przestępstwa. /np. jeśli osoba odpowiada za usiłowanie, to nie będzie odpowiadać za przygotowanie, jeśli odpowiada za dokonanie, to nie podlega odpowiedzialności za usiłowanie.

Jeśli odpada odpowiedzialność karna na pewnym etapie iter delicti to nie wznawia to odpowiedzialności karnej za etap poprzedni – np. sprawca został uznany ze niewinnego dokonania, to nie bada się jego odpowiedzialności za usiłowanie.

Narażenie dobra chronionego prawem jest subsydiarne wobec naruszenie tożsamego dobra prawnego.

/np. sprawca spychał z dachu(narażając na bezpośrednie zagrożenie życia)i zepchnął(zabił) – sprawca odpowie za zepchnięcie/

III Lex consumens derogat legi consumptae

Przepis konsumujący uchyla przepis konsumowany. Regułę tę stosujemy gdy przepis konsumujący oddaje całą zawartość kryminalnego bezprawia czynu, który wypełnia znamiona przepisu konsumowanego. Podstawą odpowiedzialności karnej jest wtedy przepis konsumujący.

/np. sprawca włamuje się do mieszkania w celu kradzieży[art. 279] i dopuszcza się przy tym zniszczenia zamków w drzwiach mieszkania[art. 288 – uszkodzenie mienia]. Przyjmuje się, że przepis dotyczący kradzieży z włamaniem oddaje cały zakres kryminalnego bezprawia zawartego w czynie zniszczenia mienia przez włamywacza/

Wyjątek(z orzecznictwa):

Nie zachodzi zbieg pozorny(nie działają zasady wyłączenia wielości ocen) gdy wartość zniszczonego przy kradzieży zabezpieczenia jest znacznie wyższa niż łup włamywacza. O społecznej szkodliwości tego czynu decyduje wartość zniszczonej rzeczy, a nie rzeczy skradzionej.

/np. włamywacz aby dostać się do wnętrza starego kościoła wybił XV wieczny witraż, po czym skradł 200 zł z pojemniczka z darami na kwiaty – nie będzie to pozorny zbieg przepisów, gdyż wartość mienia zniszczonego znacznie przewyższa wartość kradzieży, zatem przepis kradzieży z włamaniem nie zawiera odpowiedniej ilości kryminalnego bezprawia, którego dopuścił się sprawca/

Np. art. 207[znęcanie się] jest konsumujący wobec działań które składają się na znęcanie się{np. wobec zniewag czy naruszenia nietykalności cielesnej)

Zbieg rzeczywisty przepisów ustawy

Zbieg rzeczywisty ma miejsce wtedy, gdy z dwóch lub więcej przepisów konkurujących nie da się wybrać jednego stanowiącego podstawę do odpowiedzialności karnej.

/np. sprawca podczas rozboju tak intensywnie używał przemocy wobec swojej ofiary, że doprowadził do ciężkiego uszczerbku na zdrowiu/

Jeżeli czyn wypełnia znamiona dwóch lub więcej przepisów to sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów ustawy.

W sytuacji zbiegu przestępstw sąd tworzy „nowy” typ rodzajowy przestępstwa posługując się znamionami zawartymi w dwóch lub więcej przepisów, gdyż jeden czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo[art.. 11 §1]

/Sąd uzna, że sprawca dokonał jednego przestępstwa, stworzonego z połączenia znamion, które „nazwiemy” rozbojem ze skutkiem w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu/

Skazanie: Skazanie oznacza, że czyn odpowiada wszystkim pięciu elementom przestępstwa. Skazanie dogmatycznie nie zawiera wymierzenia kary, jest procesem poprzedzającym, który stwierdza, ze czyn dokonany przez sprawcę jest przestępstwem i sprawca ten podlega karze.

Kara: Zgodnie z [art. 11 §3] Sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego najsurowszą odpowiedzialność karną, ale nie stoi to na przeszkodzie, aby zastosował inne środki reakcje przewidziane w innych przepisach stanowiących podstawę skazania. /np. w przypadku rozboju z ciężkim uszczerbkiem sąd wymierzy karę w granicach surowszych przewidzianych dla uszczerbku od 2 lat do 12/

  1. Pozorny (pomijalny) i rzeczywisty zbieg przestępstw. Zasady orzekania kary łącznej.

Pozorny zbieg przestępstw

Możemy mieć także do czynienia z pozornym zbiegiem przestępstw. Ma to miejsce zawsze wtedy, kiedy dwa lub więcej zachowania sprawcy traktujemy jak jeden czyn zabroniony.

I – przestępstwo wieloczynowe(kolektywne, zbiorowe):

Wiele czynów może być potraktowane jako jedno przestępstwo gdy w ustawie opis tego zachowania jest tak sformułowany, że wynika bez wątpliwości, że ustawodawca objął opisem wielość jednostkowych zachowań.

/np. art. 207[znęcanie się] – ustawodawca projektując ten przepis objął przestępstwem znęcania się wielość zachowań sprawcy, takich jak zniewagi czy naruszenie nietykalności cielesnej, by łącznie zakwalifikować je jako znęcanie się/

Przy znęcaniu się wyjątkowo jeden czyn może stanowić o bycie przestępstwa wieloszynowego/np. przypalenie dziecka papierosem/

Wyjątkiem jest także przepis dotyczący handlu ludźmi[art. 253]

Przepis przewiduje, ze podlega karze ten kto uprawia handel ludźmi, wskazując na przestępstwo wieloczynowe.

/ Sąd Okręgowy miasta „L” stanął przed pytaniem jak zakwalifikować czyn człowieka, który tylko jeden raz sprzedał jedną osobę – sąd uznał, że nie jest to handel ludźmi, gdyż to zachowanie człowieka nie miało charakteru wieloszynowego/

Sąd oczywiście popełnił błąd, gdyż był to niewątpliwe handel ludźmi, który może być dokonany jednym czynem mimo, że z treści przepisu wynika wieloszynowość.

II – przestępstwo dwuaktowe:

Opis przestępstwa zawiera dwa czyny(dwie przesłanki)które muszą być spełnione łącznie, aby powstała odpowiedzialność karna.

/np. przestępstwo płatnej protekcji[art. 230] ustawodawca dla zaistnienia tego przestępstwa wymaga aby sprawca:

Występuje także wtedy, kiedy ustawodawca przewiduje dwa zachowania składające się na dane przestępstwo, z którego każde jest oddzielnie penalizowane w ustawie karnej

/np. przestępstwo rozboju – ustawodawca zadecydował, że do zaistnienia przestępstwa rozboju wymagane jest zarówno użycie siły fizycznej jak i kradzież/

III – współukarane czyny uprzednie:

Dwa czyny traktujemy jako pozorny zbieg przestępstw:

  1. Wtedy gdy sprawca dopuszcza się czynu na określonym etapie iter delicti, a następnie dopuszcza się drugiego czynu na następnej stacji iter delicti.(ukaranie za następny etap będzie zawierało również karę za etap poprzedni)./np. facet strzela do żona – nie trafia, a za parę dni próbuje jeszcze raz i tym razem ją zabija. Odpowie za jedno zabójstwo, w którym będzie zawierać się kara za usiłowanie – warunki:

    1. Ten sam sprawca

    2. Działa w tym samym miejscu(lub wobec tej samej osoby)

    3. Odstęp czasu był niewielki

Jeśli te wymogi nie będą spełnione to zbieg przestępstw będzie rzeczywisty i sprawca poniesie odpowiedzialność karną za dwa oddzielne przestępstwa.

  1. Sprawca dopuszcza się jednym czynem podżegania lub pomocnictwa, a następnie wspólnie ze sprawcą dokonuje czynu zabronionego.

IV – współukarane czyny następcze:

Sprawca korzysta z owoców przestępstwa lub zaciera ślady, a owo korzystanie lub zacieranie śladów stanowi odrębne przestępstwo, jednak przyjmujemy, że ukaranie za czyn poprzedni będzie uznane za współukarane za czyny następcze.

/np. ukradł samochód, jeździł nim przez jakiś czas, a potem go zniszczył. Odpowie za kradzież, a nie za późniejsze zniszczenie cudzego mienia/

Współukaranie czynów następczych nie ma zastosowania przy przestępstwie spowodowania wypadku drogowego[art. 177] kiedy sprawca następnie ucieka z miejsca zdarzenia. Jeżeli sprawca zbiegł z miejsca przestępstwa lub był pod wpływem alkoholu, to kara zostanie wymierzona w graniach od dolnej granicy zwiększonej o połowę do górnej granicy zwiększonej o połowę.

Sądy traktują kwalifikowaną formę wypadku drogowego spowodowaną ucieczką sprawcy jako współukaranie nieudzielenia pomocy, ale jest to rozumowanie błędne dogmatycznie:

/nie da się dogmatycznie uzasadnić współukaranie za dane przestępstwa/

Rzeczywisty zbieg przestępstw

Art. 85 „Jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną, biorąc za podstawę kary z osobna wymierzone za zbiegające się przestępstwa”

Rzeczywisty zbieg przestępstw ma miejsce gdy ten sam sprawca popełnia 2 lub więcej przestępstw, z których każde jest oddzielne i podlega karze tego samego rodzaju i nie jest to pozorny zbieg przestępstw i nie zapadł wyrok co do któregokolwiek z tych przestępstw.

W takich okolicznościach sąd wymierza karę za każde z tych przestępstw, a następnie orzeka karę łączną.

Kara łączna[Art. 86]:

[Art. 87]

Jeżeli zbiega się kara pozbawienia wolności z karą ograniczenia wolności, to sąd wymierza karę łączną pozbawienia wolności przyjmując, że miesiąc ograniczenia wolności to 15 dni pozbawienia wolności.

[Art. 88]

Jeżeli najsurowszą karą orzeczoną za zbiegające się przestępstwa jest kara 25 lat pozbawienia wolności albo kara dożywotniego pozbawienia wolności, to orzeka się tą karę jako karę łączną.

Jeśli zbiegają się dwie lub więcej kar 25 lat pozbawienia wolności sąd może orzec jako karę łączną karę dożywotniego pozbawienia wolności.

  1. Konstrukcja czynu ciągłego i ciągu przestępstw.

Zbieg przestępstw

Sytuacja ta zachodzi, gdy powstaje pytanie czy wielość zachowań sprawcy mających miejsce w krótkim odstępie czasu traktować jako jeden czyn, czy też jako oddzielne przestępstwa.

/klasyczny przykład: kamerdyner co wieczór zabierał jedno drogie cygaro z gabinetu swego pracodawcy i wypalał je przed pójściem do domu. Czy sprawca dopuścił się jednego przestępstwa kradzieży 100 cygar, czy też 100 kradzieży jednego cygara?/

W kodeksie karnym z 1932 istniała konstrukcja przestępstwa ciągłego, która w obecnym uregulowaniu z 1997 została zastąpiona dwoma pojęciami:

Czyn ciągły

(pojęcie łączy się z pozornym zbiegiem przestępstw – wiele zachowań, jedno przestępstwo)

Art. 12

„Dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony; jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego”

Czyn ciągły – Warunki:

W obecnym kodeksie karnym uznanie zachowań sprawcy za jeden czyn ciągły jest dla niego korzystniejsze, bo mimo wielu zachowań przestępczych odpowie jak za jeden czyn(w kodeksie z 1932 zaostrzało to odpowiedzialność karną – w obecnym tej odpowiedzialności nie zaostrza).

Najczęściej ma to miejsce wtedy, gdy sprawca postanawia dokonać jedno przestępstwo „na raty”. /np. pracownik salonu samochodowego postanawia ukraść samochód, ale codziennie wynosi jedną część, najpierw koło, potem drugie, potem kierownice itp./

Aby uznać wielość czynów za jedno przestępstwo należy wykonać test usiłowania(czy jedno działanie sprawcy było usiłowaniem dokonania całego przestępstwa?)

/np. jeżeli zostanie zatrzymany sprawca kradzieży koła do samochodu i udowodnimy, ze miał na celu kradzież całego pojazdu to będzie to zakwalifikowane jako czyn ciągły/

Wymagany jest również krótki odstęp czasu pomiędzy poszczególnymi zachowaniami składającymi się na dany czyn ciągły(uznaje się kilka do kilkunastu dni). Jeżeli zatem przerwa trwała dłużej, to nastąpi przerwanie czynu ciągłego i powrót do dokonania będzie stanowił odrębny czyn zabroniony.

Krytyka(A. Wąsek)/zwolennik przestępstwa ciągłego z 32):

Warunkiem przyjęcia czynu ciągłego jest z góry powzięty zamiar sprawcy(np. jeśli urzędnik przerwał ten zamiar, to każdy kolejny czyn nie jest już podjęty ze z góry powziętym zamiarem, a więc to nowe przestępstwa.

Słabość tej koncepcji:

Dwa artykuły zniesławiające tę samą osobę zostały wydane w krótkim czasie i ze z góry podjętym zamiarem zniesławienia tej osoby, a więc zostaną zakwalifikowane jako jeden czyn ciągły.

Konstrukcja czynu ciągłego nie łączy się z ustawowym zaostrzeniem wymiaru kary!!!

Sąd wymierzając karę za zachowania jednostkowe wchodzące w skład jednego czynu ciągłego nie może przekroczyć ustawowego zagrożenia przewidzianego dla przestępstwa tego rodzaju./np. sprawca codziennie kradł z domu ofiary jedno cygaro warte 300 PLN przez 100 dni, więc odpowie za czyn ciągły kradzieży do maksymalnej wysokości kary przewidzianej za kradzież od 3 miesięcy do lat 5/

Ciąg przestępstw

Jest to kolejna konstrukcja, która zastąpiła znane z wcześniejszych uregulowań przestępstwo ciągłe. Jest związana z rzeczywistym zbiegiem przestępstw, gdzie wiele zachowań uważane jest za oddzielne przestępstwa popełniane w ciągu.

Art. 91 §1 „Jeżeli sprawca popełnia w podobny sposób, w krótkich odstępach czasu, dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw, sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę”

§2 „Jeżeli sprawca w warunkach określonych w art. 85 popełnia dwa lub więcej ciągów przestępstw określonych w §1 lub ciąg przestępstw oraz inne przestępstwo, sąd orzeka karę łączną, stosując odpowiednio przepisy tego rozdziału”

§3 „Jeżeli sprawca został skazany dwoma lub więcej wyrokami za przestępstwa należące do ciągu przestępstw określonego w § 1, orzeczona w wyroku łącznym kara nie może przekroczyć górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, przewidzianego w przepisie, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje”

Ciąg przestępstw – Warunki:

Jeżeli 4 powyższe warunki są spełnione, sąd orzeka 1 karę, mimo wielości jednostkowych przestępstw, na podstawie przepisu, którego znamiona, każde z tych jednostkowych przestępstw wyczerpuje. Sąd wymierza karę w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę (nadzwyczajne obostrzenie kary) za jeden ciąg przestępstw.

/np. sprawca włamał się do kilku samochodów po kolei kradnąc z nich radia i znaleziono je w trakcie przeszukania w jego mieszkaniu/

Nauka o karze i innych środkach penalnych

  1. Pojęcie i cele kary.

POJĘCIE KARY KRYMINALNEJ

Można wyróżnić 3 aspekty kary:

  1. zagrożenie karne zawarte w ustawie

  2. kara orzeczona w wyroku skazującym

  3. kara wykonana

Odpowiedzialność karna zawsze wiąże się z koniecznością wymierzenia sankcji za popełnienie przestępstwa. Jest ona jednak wymierzana tylko wtedy, gdy zostaną spełnione wszystkie warunki odpowiedzialności karnej.

Cechy kary kryminalnej:

Kara kryminalna (def. J. Waszczyński) jest środkiem przymusu państwowego stosowanym przez sąd wobec sprawcy przestępstwa, polegającym na wyrządzeniu określonej dolegliwości o charakterze osobistym, współmiernej do wagi popełnionego czynu przestępnego i wyrażającej potępienie jego sprawcy.

Środki karne stosowane są obok kary i mają na celu wyrządzenie dodatkowej dolegliwości dostosowanej do charakteru popełnionego przestępstwa. Ich katalog wymienia art. 39 K.k.:

Środki zabezpieczające są to środki penalne, które stosowane są wobec sprawców, którym z powodu niepoczytalności nie można przypisać winy. Różnią się od kary tym, że ich celem nie jest wyrządzenie dolegliwości sprawcy.

Środki związane z poddaniem sprawcy próbie – należą do nich:

CELE KARY I ŚRODKÓW KARNYCH

Cel sprawiedliwościowy – kara powinna wyrządzać sprawy tylko taką dolegliwość, jaka jest współmierna do jego winy i wagi (stopnia społecznej szkodliwości) popełnionego czynu.

Prewencja indywidualna – działanie zapobiegawcze i wychowawcze na sprawcę. Cel zapobiegawczy zostaje spełniony, gdy sprawca nie powraca na drogę przestępstwa. Duże znaczenie mają tu środki karne. Osiągnięcie celu zapobiegawczego, bez wychowawczego nazywane jest poprawą jurydyczną. Większą pewność, iż sprawca nie powróci na drogę przestępstwa daje realizacja zarówno celu zapobiegawczego, jak i celu wychowawczego, poprzez resocjalizację.

Prewencja generalna – początkowo oznaczała odstraszanie potencjalnych sprawców poprzez zagrożenie karą oraz jej orzekanie i wykonanie. Jest to tzw. prewencja negatywna, sprzeczna z zasadami humanitaryzmu (art. 3 K.k.), a kara ma na celu jedynie odstraszenie innych, potencjalnych sprawców. Dziś przez prewencję generalną należy rozumieć pozytywnie, tj. jako kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa poprzez zagrożenie karą oraz jej wymierzanie. W tym ujęciu celem jest kształtowanie postaw i poczucia, że prawo jest egzekwowane.

Naprawienie szkody (kompensacja) – domena prawa cywilnego. Jest jednym ze środków karnych (art. 46 K.k.). Składa się na nie nie tylko wymiar finansowy, lecz również zadośćuczynienie moralne.

Kary(rodzaje)

Art. 32 K.k. – za przestępstwo mogą być wymierzone następujące kary:

Kolejność ważna, gdyż sąd powinien najpierw rozważyć możliwość wymierzenia kary łagodniejszej, a dopiero w ostateczności surowszej.

Sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary.

  1. Katalog kar i środków karnych. Różne rodzaje sankcji karnych.

GRZYWNA

Kara majątkowa.

Dolegliwość: uszczuplenie majątku skazanego.

Jest szeroko stosowana we współczesnych systemach prawnych.

Zalety:

Wady:

Grzywna samoistna – wymierzana jako jedyna dolegliwość (+ ewentualnie środek karny).

Grzywna kumulatywna – wymierzana obok kary pozbawienia wolności.

Grzywna samoistna – orzekanie:

Grzywna kumulatywna:

Korzyść majątkowa – art. 115 §4 – korzyść dla siebie, innej osoby fizycznej lub prawnej, jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej oraz grupy osób prowadzącej zorganizowaną działalność przestępczą.

W obecnym systemie karnym funkcjonują 2 systemy wymiaru grzywny – stawek dziennych (K.k. 1997) oraz system kwotowy (K.k. 1969 oraz niektóre ustawy zawierające ustawy karne)!!!

SYSTEM STAWEK DZIENNYCH

Zastosowany po raz pierwszy w krajach skandynawskich.

Ustalenie ostatecznego wymiaru grzywny odbywa się w 2 etapach. W każdym sąd rozważa inne przesłanki decydujące o wymiarze kary:

I ETAP:

II ETAP

W systemie kwotowym nie ma praktycznie możliwości dopasowania grzywny do wagi czynu ze względu na konieczność jednoczesnego dopasowania sytuacji majątkowej i osobistej skazanego.

Grzywnę określa się poprzez określenie jednej stawki dziennej oraz ilość stawek.

Najniższa liczba stawek dziennych może wynosić 10, a największa 360.

Górna granica liczby stawek dziennych może ulec modyfikacji:

  1. skazanie za przestępstwo z art. 296 §3, art. 297 §1 (oszustwo kredytowe) lub art. 299 (pranie brudnych pieniędzy) – zwiększenie do 2000 stawek dziennych

  2. nadzwyczajne obostrzenie kary lub wymierzenie kary łącznej do 540 stawek dziennych

  3. grzywna wymierzana w związku z warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności oraz jako kara łączna z takich grzywien – nie może przekroczyć 180 stawek dziennych

  4. grzywna wymierzana w związku z warunkowym zawieszeniem wykonania kary ograniczenia wolności oraz łączna kara z takich grzywien nie może przekroczyć 90 stawek dziennych

Wysokość jednej stawki dziennej nie może być niższa od 10 zł ani przekraczać 2000 zł.

Orzekając wysokość sąd bierze pod uwagę (na podstawie art. 33 §3):

Grzywny nie orzeka się, gdy dochody sprawcy i inne ww. okoliczności wskazują, że nie uiści on grzywny i nie będzie można jej ściągnąć w drodze egzekucji.

Skazany jej wzywany do dobrowolnego uiszczenia kary grzywny w terminie 30 dni. Jeśli termin ten upłynie bezskutecznie, grzywnę ściąga się w drodze egzekucji. Gdy egzekucja okaże się bezskuteczna, sąd może zmienić grzywnę (nie przekraczającą 100 stawek dziennych) na pracę społecznie użyteczną, po wyrażeniu zgody przez skazanego. Praca ta trawa min. miesiąc, a max. 12 miesięcy. Granice obowiązku pracy wyznacza przepis art. 35 §1. Gdy nie można zastosować ww. wariantów (brak zgody na pracę) sąd orzeka wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności:

1 dzień = 2 stawki dzienne grzywny

Kara zastępcza nie może przekraczać 12 miesięcy pozbawienia wolności lub górnej granicy kary pozbawienia wolności za to przestępstwo, a jeśli ustawa nie przewiduje pozbawienia wolności za to przestępstwo – nie więcej niż 6 miesięcy.

Sąd może odroczyć ściągnięcie grzywny, lub rozłożyć ją na raty (na rok), gdy ściągnięcie grzywny przyniosłoby zbyt ciężkie skutki dla jego rodziny. W szczególnych wypadkach grzywnę można rozłożyć na 3 lata.

KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI

Alternatywa dla krótkoterminowego pozbawienia wolności. Nie ma charakteru izolacyjnego.

Dolegliwość: nałożenie na skazanego szeregu obowiązków, z których najważniejszy to obowiązek pracy.

Wymierza się w miesiącach – od 1 do 12 (art. 34 §1).

Obowiązki:

Obowiązek pracy (dwa warianty – art. 35):

  1. wykonywanie nieodpłatnej, dozorowanej pracy na cele społeczne, wskazane przez sąd w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej itp. od 20 do 40 godzin

  2. potrącenie od 10 do 25% wynagrodzenia miesięcznego na rzecz skarbu państwa albo na cel społeczny wskazany przez sąd. W tym czasie skazany nie może bez zgody sądu rozwiązać stosunku pracy.

Miejsce, czas, rodzaj i sposób wykonywania pracy określa sąd po wysłuchaniu skazanego, jednak jego zgoda nie jest dla sądu wiążąca.

Uchylanie się od tej kary skutkuje orzeczeniem zastępczej kary grzywny:

1 dzień ograniczenia wolności = 1 stawka dzienna

Jeżeli orzeczenie zastępczej kary grzywny jest niecelowe sąd orzeka zastępczą karę pozbawienia wolności:

2 dni pozbawienia wolności = 1 dzień ograniczenia wolności

Jeśli ustawa nie przewiduje za dane przestępstwo kary pozbawienia wolności, kara zastępcza nie może przekraczać 6 miesięcy.

KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI (art. 37)

Najsurowsza sankcja karna.

Dolegliwość: godzi w podstawowe prawo każdego obywatela – wolność.

3 rodzaje:

  1. pozbawienie wolności

  2. 25 lat pozbawienia wolności

  3. dożywotnie pozbawienie wolności

Jakościowo się nie różnią, gdy każda z nich polega na umieszczeniu skazanego w zakładzie karnym.

Odmiennością charakteryzuje się jedynie kara aresztu wojskowego (art. 322). Wymierzana jest żołnierzom na czas nie krótszy niż 2 miesiące i nie dłuższy niż 2 lata. Skazany podlega w czasie jej odbywania szkoleniu wojskowemu. Stosuje się odpowiednio przepisy o karze pozbawienia wolności.

W podstawowym rodzaju kara pozbawienia wolności trwa najkrócej miesiąc, a najdłużej 15 lat. Wymierzana jest w miesiącach i latach (wyjątek stanowi zastępcza kara pozbawienia wolności). Np. „grozi kara pozbawienia wolności do lat 3” należy rozumieć „od miesiąca do lat 3”.

Jedyną karą bezwzględnie oznaczoną jest kara 25 lat pozbawienia wolności.

Kara dożywotniego pozbawienia wolności ma głównie cel prewencyjny – odizolowanie sprawcy najcięższych zbrodni od społeczeństwa. Pełni funkcje ochronna i odstraszającą.

Środki karne

Środki karne – w kodeksie z 1969 roku znane jako kary dodatkowe. Środki karne wymienione w art. 39 mogą być używane również jako środki zabezpieczające (art. 99). Poza art. 39 znajdują się środki karne o charakterze probacyjnym.

Mogą być orzekane obok kary zasadniczej lub zamiast niej.

Art. 39 wymienia następujące środki karne:

  1. pozbawienie praw publicznych

  2. zakaz zajmowania określonego stanowiska lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej

  3. zakaz prowadzenia pojazdów

  4. przepadek przedmiotów

  5. obowiązek naprawienia szkody

  6. nawiązka

  7. świadczenie pieniężne

  8. podanie wyroku do publicznej wiadomości

Poza treścią art. 39 znajdują się:

  1. przepadek korzyści majątkowych uzyskanych z popełnienia przestępstwa (art. 45)

  2. zwrot korzyści majątkowej (art. 52)

Środki karne stosowane wobec żołnierzy wymienia art. 324 §1:

Niestosowanie się do orzeczonych przez są zakazów zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu, prowadzenia działalności gospodarczej lub prowadzenia pojazdów stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 3.

POZBAWIENIE PRAW PUBLICZNYCH

Szeroki zakres stosowania.

  1. Utrata czynnego i biernego prawa wyborczego do organów władzy publicznej, organów samorządu zawodowego lub gospodarczego.

Może nastąpić w stosunku do podmiotów sprawujących taką władzę (Prezydenta RP, członka KRRiTV, Krajowej Rady Sądownictwa, sędziego TK, sędziego TS, Sejmu, Senatu, rad gmin i ich komisji, izb lekarskich itp.) oraz w stosunku do podmiotów takiej władzy nie sprawujących.

Nie można pozbawić czynnego i biernego prawa wyborczego do partii politycznych, fundacji itp.

  1. Utrata prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego i zawodowego.

Jest to zakaz wykonywania funkcji sędziego (także TK i TS), ławnika, arbitra, notariusza itp. Dotyczy to też członkowstwa w komisjach orzekających w sprawach dyscyplinarnych.

  1. Utrata posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego, a także utraty orderów, odznaczeń i tytułów honorowych przyznawanych przez uprawnione do tego podmioty (Prezydenta RP, samorząd terytorialny, władze wyższej uczelni) oraz utraty zdolności do ich uzyskania w okresie trwania tego środka karnego.

Można pozbawić skazanego tytułu dr honoris causa, lecz nie można pozbawić stopni naukowych i tytułów zawodowych (profesora, magistra).

Środek ten orzeka się fakultatywnie w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie (pojecie szersze niż „niskie pobudki” – z chęci uzyskania korzyści majątkowej, z zemsty).

Pozbawienie praw publicznych orzeka się w latach od roku do 10 lat, chyba że ustawa daje możliwość orzeczenia w innym wymiarze.

Po terminie, na jaki został ten środek orzeczony, nabywa się zdolność do ponownego uzyskania praw publicznych, nie przywrócenia!!

Przedmiotem orzeczenia mogą być tylko prawa, które sprawca posiadał w chwili orzeczenia, nie przyszłe!

Okres, na który środek ten został orzeczony, nie biegnie czasie odbywania kary pozbawienia wolności.

Sąd po upływie połowy okresu, na który środek ten został orzeczony, uznać, że środek ten został wykonany, jeżeli sprawca przestrzegał porządku prawnego, a zakaz był wykonywany przynajmniej przez rok.

ZAKAZ ZAJMOWANIA OKREŚLONEGO STANOWISKA, WYKONYWANIA OKRESLONEGO ZAWODU LUB PROWADZENIA OKREŚLONEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

Trzy różne zakazy:

  1. Zakaz zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu.

By sąd orzekł ten środek karny, muszą być spełnione warunki:

Zachowania te mogą być objęte umyślnością lub nieumyślnością. „Okazanie, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanego zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem” – zazwyczaj chodzi tu o niedołożenie należytych starań w ich wykonywaniu.

Okazanie (np. brak wiedzy, odporności na stres) też musi mieć związek z popełnionym przestępstwem!

  1. Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej.

Orzeczony jedynie wtedy, gdy:

Nie musi to oznaczać zakazu wykonywania zawodu – zakresy tych znamion nie pokrywają się.

Naruszenie orzeczonego przez sąd zakazu wykonywania zawodu, zajmowania stanowiska lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej stanowi przestępstwo z art. 244, zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3.

Zakaz ten orzeka się fakultatywnie w latach, od roku do 10 lat.

Obowiązuje od uprawomocnienia się wyroku, wykonywany po odbyciu kary pozbawienia wolności.

Sąd po upływie połowy okresu, na który środek ten został orzeczony, uznać, że środek ten został wykonany, jeżeli sprawca przestrzegał porządku prawnego, a zakaz był wykonywany przynajmniej przez rok.

ZAKAZ PROWADZENIA POJAZDÓW (art. 42)

  1. Zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju.

Może być orzeczony (fakultatywnie) w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji.

Przez „pojazd” należy rozumieć wszelki pojazd przystosowany do poruszania się po drodze publicznej, wodnej lub powietrznej.

Zakaz ten można orzec, jeżeli okoliczności popełnionego przestępstwa wskazują na to, iż prowadzenie pojazdów określonego rodzaju zagraża bezpieczeństwu w komunikacji z powodu, np. istotnej wady wzroku kierującego, barku poczucia odpowiedzialności.

  1. Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych określonego rodzaju.

Orzeka się obligatoryjnie, jeżeli zaistniała choć jedna z przesłanek:

Pojazdy mechaniczne (m.in.):

Zbiec z miejsca zdarzenia – oddalić się bez zamiaru powrotu.

Orzeczenie następuje na czas od roku do 10 lat (do lat 2 w związku z warunkowym umorzeniem postępowania) oraz tytułem środka zabezpieczającego.

Sąd po upływie połowy okresu, na który środek ten został orzeczony, uznać, że środek ten został wykonany, jeżeli sprawca przestrzegał porządku prawnego, a zakaz był wykonywany przynajmniej przez rok.

  1. Zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych.

Przesłanki:

Może być orzeczony:

Sąd nakłada obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu.

Jeśli ten środek karny orzeczony zostaje jako środek zabezpieczający to orzeczenie następuje bez określenia terminu.

PRZEPADEK PRZEDMIOTÓW

Ma na celu pozbawienie sprawcy przestępstwa korzyści z niego osiągniętych.

Orzekany:

Przepadek nie ma miejsca, jeśli przedmioty te podlegają zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.

Jeśli nie można ich zwrócić, po uprawomocnieniu się wyroku stają się własnością Skarbu Państwa.

Jeśli sprawca świadomie spowoduje niemożność orzeczenia przepadku rzeczy (np. ją spali), wówczas sąd może orzec obowiązek uiszczenia kwoty stanowiącej równowartość tej rzeczy. Jeżeli nie można pieniędzy zwrócić pieniędzy poszkodowanemu przechodzą na rzecz Skarbu Państwa.

Przepadek orzeka się niezależnie od tego czy rzeczy są własnością sprawcy.

Przepisów tych nie można stosować do przypadków nieświadomej utraty tych przedmiotów.

Nie orzeka się przepadku instrumenta sceleris, jeśli orzeczenie tego środka karnego byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego czynu. Zamiast przepadku sąd może orzec nawiązkę na rzecz Skarbu Państwa. Jeśli sprawca świadomie spowoduje niemożność orzeczenia przepadku rzeczy użytej do popełnienia przestępstwa, wówczas sąd może orzec obowiązek uiszczenia kwoty stanowiącej równowartość tej rzeczy.

Jeśli ww. przedmioty nie są własności sprawcy podlegają zwrotowi poszkodowanemu, lub przy jego braku Skarbowi Państwa.

Przepisów tych nie można stosować do przypadków nieświadomej utraty tych przedmiotów.

Jeśli przedmioty stanowią własność sprawcy, można orzec ich przepadek tylko jeśli wskazuje na to ustawa (np. art. 139).

Ma to charakter zarówno zabezpieczający (uniemożliwia sprawcy ponowne użycie przedmiotu), jak i wyrządzający sprawcy określoną dolegliwość.

W wypadku współwłasności – orzeka się przepadek części należącej do sprawcy albo obowiązek uiszczenia kwoty pieniężnej.

Sąd może orzec (art. 100) przepadek rzeczy jeśli społeczna szkodliwość jest znikoma, w razie warunkowego umorzenia postępowania albo gdy zostanie stwierdzone, że zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego.

Przepis jest ważny, by można było orzec przepadek rzeczy w wypadku, gdy czyn nie stanowi przestępstwa lub gdy stanowiłby przestępstwo, ale nie można wymierzyć środka karnego, gdyż nie zostaje wymierzona kara.

Przepadek orzeka się w przypadku skazania za pranie brudnych pieniędzy.

PRZEPADEK KORZYŚCI MAJATKOWYCH OSIĄGNIĘTYCH Z POPEŁNIENIA PRZESTEPSTWA

Przepadek korzyści majątkowych osiągniętych z popełnienia przestępstwa (lub ich równowartość) może być orzeczony:

Jest to względna obligatoryjność, gdyż dochodzi do przepadku korzyści majątkowych, jeśli zostały one zwrócone poszkodowanemu lub innemu podmiotowi.

„Równowartość mienia” budzi wiele kontrowersji – czy ma to być kwora pieniężna, czy rzecz o podobnej wartości należąca do sprawcy (powrót do konfiskaty mienia).

Ciężko jest udowodnić, że korzyści pochodzą pośrednio z przestępstwa.

OBOWIĄZEK NAPRAWIENIA SZKODY

Może być orzeczony w całości lub w części w postępowaniu karnym po uprzednim złożeniu wniosku przez pokrzywdzonego lub inną osobę uprawniona.

Jeśli wniosek taki nie zostanie złożony, pokrzywdzony (lub inna uprawniona osoba) może dochodzić roszczeń w postępowaniu karnym jako oskarżyciel posiłkowy lub w drodze powództwa cywilnego.

Sąd wnioskiem nie jest związany!

Szkoda naprawiona może być np. przez nawiązkę (substytut obowiązku naruszenia szkody), która nie może przekroczyć 10x najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji.

Powstaje na podstawie przepisów prawa karnego, więc nie podlega terminom przedawnienia prawa cywilnego.

Orzeczenie tego środka jest uzależnione od możliwości skazania za określone przestępstwo (np. spowodowanie śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, przestępstwo przeciwko mieniu, środowisku itp.). Gdy czyn nie okaże się bezprawny, odszkodowania dochodzić na zasadach ogólnych prawa cywilnego.

NAWIĄZKA (art. 47)

W razie skazania za przestępstwo przeciwko środowisku można wyznaczyć nawiązkę na cel społeczny związany z ochroną środowiska w wysokości od 3x do 20x najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji.

  1. Sprowadzenie katastrofy w ruchu (art. 173)

  2. Sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy komunikacyjnej (art. 174)

  3. Wojskowy wypadek komunikacyjny (art. 355)

jeśli był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo zbiegł z miejsca zdarzenia.

Nawiązka od 3x do 100X najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji, na rzecz organizacji społecznej pomagającej osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych.

Do jej orzeczenia nie jest wymagany wniosek!

Nawiązkę można orzec:

ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE (art. 49)

Dwie przesłanki orzekania:

  1. w przypadku odstąpienia od wymierzenia kary

  2. „w wypadkach przewidzianych w ustawie”:

    1. Art. 36 §2 – zezwala na orzeczenie świadczenia pieniężnego wobec sprawcy skazanego na karę ograniczenia wolności

    2. Art. 67 §3 – zezwala na orzeczenie świadczenia pieniężnego w wypadku warunkowego umorzenia postępowania karnego

    3. Art. 72 §2 – zezwala na orzeczenie świadczenia pieniężnego w wypadku zawieszenia wykonania kary

Orzeka się je fakultatywnie na cel społeczny w wysokości nie przekraczającej 3x najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji.

Możliwe jest łączne orzekanie świadczenia pieniężnego z obowiązkiem naprawienia szkody i nawiązką.

Ustawa wprowadziła obligatoryjne świadczenie pieniężne w razie skazania sprawcy za przestępstwo z art. 178a (prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości). Orzekane jest na rzecz instytucji państwowej lub organizacji społecznej, do której zadań należy świadczenie pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych. Świadczenie takie nie może przekraczać 10X najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji.

PODANIE WYROKU DO PUBLICZNEJ WIADOMOŚCI (art. 50)

Stosowane w wypadkach wskazanych w ustawie (np. art. 215)

Środek względnie obligatoryjny – wymaga wniosku pokrzywdzonego, którym może być osoba fizyczna lub prawna.

Możliwe jest przez:

Termin „inny sposób” wskazuje, że podanie wyroku może nastąpić w jakimkolwiek miejscu. Sprzeciwia się temu K. Buchała, który wskazuje, że powinno to być miejsce merytorycznie związane ze skazaniem (np. zakład pracy).

Sąd rozważa, który ze sposobów publikacji jest najbardziej pożądany.

ZWROT KORZYŚCI MAJĄTKOWEJ (art. 52)

Zobowiązanie podmiotu, który uzyskał korzyść majątkową przez inną niż sprawca osobę fizyczną, prawną lub jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej w wyniku przestępczych działań jej przedstawicieli, do zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej przez ten podmiot w wyniku tych działań.

Nie jest wymieniony w art. 39!!

Zwrot, o którym tu mowa jest orzekany wobec podmiotu, który uzyskał korzyść majątkową z przestępstwa, za które sprawca, działający w imieniu lub interesie tego podmiotu, został skazany.

Niezbędne jest stwierdzenie, że sprawca popełnił przestępstwo, które przyniosło korzyść majątkową podmiotom w tym przepisie wymienionym, jeżeli czyn ten podjęty był w ich interesie.

Nie dotyczy to sprawcy przestępstwa, o którym mowa w art. 52!!

Do sprawcy środki karne orzeka się wg ogólnych zasad.

Zwrot następuje na korzyść Skarbu Państwa, chyba że korzyść ta podlega zwrotowi innemu podmiotowi.

  1. Ustawowy i sędziowski wymiar kary, zasady wymiaru kary.

ZASADY WYMIARU KARY

Podporządkowany jest im wymiar kary, by niwelować wątpliwości przy jej wymierzaniu. Zawarte są w Konstytucji RP i przepisach K.k. Muszą być uwzględniane przy wymierzaniu kary.

W Konstytucji zawarte są 2 zasady: praworządności i równości wobec prawa.

ZASADA WZGLĘDNEJ SWOBODY SĄDU (Art. 53 §1)

„Sąd wymierza karę wg swojego uznania w granicach przewidzianych przez ustawę”

Wynika z niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów.

Sędzia, mimo iż nie podlega żadnym wpływom, powinien kierować się dyrektywami sądowego wymiaru kary, linie orzecznictwa i piśmiennictwo przedmiotu.

„W granicach przewidzianych przez ustawę”:

„Wg swojego uznania”:

ZASADA HUMANITARYZMU (art. 3)

Kary oraz inne środki przewidziane w K.k. stosuje się z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka.

Sprowadza się do przeciwdziałania kierowaniu się w procesie wymiaru kary prewencja ogólną w sensie negatywnym.

ZASADA INDYWIDUALIACJI KAR I ŚRODKÓW KARNYCH (art. 55)

Okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się co do osoby, której dotyczą.

Zasada ta umożliwia zróżnicowanie odpowiedzialności karnej wobec osób współdziałających w popełnieniu przestępstwa, w szczególności współsprawców oraz podżegacza.

ZASADA ZALICZENIA ARESZTU TYMCZASOWEGO NA POCZET ORZECZONEJ KARY ORAZ ŚRODKÓW KARNYCH NA POCZET ORZECZONYCH ŚRODKÓW (art. 63)

Obligatoryjnie zalicza się okres tymczasowego aresztowania w zaokrągleniu do jednego pełnego dnia wg następujących zasad:

1 dzień rzeczywistego pozbawienia wolności = 1 dzień kary pozbawienia wolności

= 2 dni ograniczenia wolności

= 2 dni dziennej stawki grzywny

Wlicza się również czas zatrzymania i przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej w trybie art. 247 K.p.k. (?)

Okres zatrzymania nie pokrywa się z okresem tymczasowego aresztowania.

Obligatoryjnie zalicza się również środki zapobiegawcze, które rodzajowo odpowiadają środkom karnym.

ZASADA WYBORU W PIERSZEJ KOLEJNOŚCI KAR I ŚRODKÓW NIE ZWIĄZANYCH Z POZBAWIENIEM WOLNOŚCI

Kodeks z 1969 roku „sugerował” by sąd w pierwszej kolejności orzekał karę pozbawienia wolności (kolejność wymienionych kar odwrotna niż w dzisiejszym kodeksie).

Dzisiejszy kodeks wymienia kary w następującej kolejności (art. 32):

  1. grzywna

  2. ograniczenie wolności

  3. pozbawienie wolności

Wzmocnieniem tej zasady jest art. 58 §1 – ilekroć ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko tedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary.

§3 tegoż artykułu pozwala zamiast kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 5 lat orzec karę grzywny albo ograniczenia wolności (chyba, że działanie przepisu jest wyłączone).

Art. 59 – gdy przestępstwo zagrożone karą do 3 lat pozbawienia wolności albo alternatywnie: grzywna lub karą ograniczenia wolności, a szkodliwość społeczna czynu jest niewielka, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli orzeczono równocześnie środek karny i uznano, że w ten sposób cele kary zostaną spełnione.

ZASADA WINY (Art.1 §3)

Wina jest podstawą odpowiedzialności karnej.

Jest jednym z elementów konstytuujących przestępstwo.

Uwzględniana musi być również przy wymierzaniu środków karnych, probacyjnych albo zabezpieczających (tu wyjątkiem jest niepoczytalność sprawcy).

ZASADA OZNACZONOŚCI ŚRODKÓW KARNYCH

Sąd musi wskazać rodzaj i wysokość kary i środków karnych. Uniemożliwia to ich późniejszą modyfikację po uprawomocnieniu się orzeczenia, chyba że ma miejsce ułaskawienie, warunkowe przedterminowe zwolnienie, bezwarunkowe zwolnienie z odbycia części kary lub środka karnego, orzeczenia kary zastępczej.

  1. Dyrektywy ogólne i szczególne sędziowskiego wymiaru kary.

DYREKTYWY WYMIARU KARY

Należy wiązać e z celami karania, wynikającymi z przepisów K.k. Są to wskazówki, jakimi powinien kierować się sąd wydając wyrok wg swego uznania w granicach przewidzianych w ustawie.

DYREKTYWY OGÓLNE

Dotyczą stosowania kar i środków karnych wobec każdego sprawcy przestępstwa.

  1. Dyrektywa współmierności kary do stopnia winy.

Dwie funkcje winy – legitymuje odpowiedzialności karną oraz limituje karę.

Art. 53 §1 – dolegliwość kary nie może przekraczać stopnia winy -> kara musi być współmierna do winy.

Na stopień winy wpływają:

Nie wpływają na stopień winy:

Kodeks z 1969 roku – kara współmierna do stopnia społecznego niebezpieczeństwa- takie sformułowanie stymulowało możliwość kształtowania wymiaru kary zgodnie z potrzebami kryminalno-politycznymi.

Obecnie – społeczna szkodliwość czynu jest brana pod uwagę przy określaniu wymiaru kary i środków karnych.

Dyrektywa ta wraz z dyrektywą współmierności kary do stopnia winy wzajemnie się uzupełniają:

Dyrektywa stopnia społecznej szkodliwości nie pozwala wymierzyć kary zbyt łagodnej.

Dyrektywa współmierności kary do stopnia winy nie pozwala wymierzyć kary zbyt surowej.

  1. Dyrektywa prewencji indywidualnej.

Art. 53 §1 – przy wymiarze kary sąd musi brać pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze.

Zapobieganie – ochrona społeczeństwa przed zagrożeniami ze strony sprawcy (ponownym popełnieniem przez niego przestępstwa). Można to osiągnąć przez odstraszanie sprawcy wysokimi karami za pewne rodzaje przestępstw lub uniemożliwienie sprawcy popełnienia przestępstwa, np. orzekając zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju.

Wychowanie – dążenie do resocjalizacji sprawcy (przekształcenie osobowości skazanego, aby można go było ponownie be nadmiernego ryzyka włączyć do społeczeństwa).

Miarą osiągnięcia celu zapobiegawczego jest to, że sprawca nie popełnia ponownie przestępstwa, zaś celu wychowawczego – moralna poprawa osobowości sprawcy.

  1. Dyrektywa prewencji ogólnej.

Art. 53 §1 – „kształtowanie świadomości społecznej”

Przy wymiarze kary należy uwzględnić potrzeby społeczeństwa w zakresie kształtowania świadomości prawnej.

Jest to prewencja pozytywna – wprowadza konieczność kształtowania postaw proprawnych, szczególnie poprzez przekonanie o nieuchronności kary. Szczegółowe cele:

Orzeczona kara przede wszystkim powinna wywierać wpływ na osoby związane ze sprawcą lub na jego środowisko.

Prewencja negatywna – taki sposób orzekania kar, który poprzez surowość i nieuchronność wpływa na psychikę potencjalnych sprawców, przyczyniając się do powstrzymania się przez nich od popełniania przestępstw.

  1. Okoliczności mające wpływ na wymiar kary i środka karnego (art. 53 §2 i 3)

Katalog ten należy rozpatrywać w powiązaniu z dyrektywami ogólnymi.

Okolicznościami tymi są:

Nie maja jednolitego charakteru (niektóre są obciążające, innego łagodzące, a jeszcze inne z kolei albo obciążające albo łagodzące).

DYREKTYWY SZCZEGÓLNE

  1. DYREKTYWA WYMIARU KARY WOBEC NIELETNICH ALBO MŁODOCIANYCH

Art. 54 §1 – cel wychowawczy wysuwa się tu przed cele kary

Nie musi to jednak oznaczać wymierzenia kary łagodniejszej niż dorosłemu.

Czynnikiem wiodącym są warunki i właściwości osobiste sprawcy. Gdy dyrektywy ogólne i szczególne prowadzą do rozbieżnych rozwiązań pierwszeństwo należy dać karze, która pozwoli wychować sprawcę, nauczyć go zawodu i wdrożyć do przestrzegania porządku prawnego.

Art. 54 §2 – zakaz orzekania kary dożywotniego pozbawienia wolności wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie osiągnął 18 lat. Dotyczy więc nieletnich oraz młodocianych, którzy nie ukończyli 18 roku życia. Możliwe jest więc orzekanie kary dożywotniego pozbawienia wolności wobec młodocianych (dyrektywa z art. 54 §1 nie jest stosowana).

Art. 10 §3 – wobec nieletniego, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego wymienionego w §2 tego artykułu, kara nie może przekroczyć 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za to przestępstwo. Sąd może też zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Art. 60 – sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary wobec młodocianego, jeśli przemawia za tym cel wychowawczy.

  1. DYREKTYWA ORZEKANIA GRZYWNY

Pod rządami kodeksu z 1969 roku sądy przy wymierzaniu kary grzywny kierowały się głównie stopniem społecznego niebezpieczeństwa czynu i innymi dyrektywami ogólnymi, co oznaczało wymierzanie grzywny bez brania pod uwagę realnej sytuacji majątkowej sprawcy. W rezultacie często orzekano karę pozbawienia wolności za nieziszczone grzywny.

Obecnie orzekając wysokość grzywny sąd bierze pod uwagę (na podstawie art. 33 §3):

Ma to na celu przeciwdziałaniu ww. praktykom.

Na wymiar grzywny powinno mieć wpływ orzeczenie środków karny (np. nawiązki).

K.k. wprowadził dyrektywę nieorzekania grzywny niecelowej oraz dyrektywę nieorzekania grzywny, gdy dochody sprawcy i inne ww. okoliczności wskazują, że nie uiści on grzywny i nie będzie można jej ściągnąć w drodze egzekucji.

Uniemożliwia to wymierzenie kary, gdy czyn przestępny zagrożony jest wyłącznie karą grzywny!

PIERWSZEŃSTWO DYREKTYW WYMIARU KARY I ŚRODKÓW KARNYCH

Ciężko rozpatrywać kwestie prymatu dyrektywy in abstracto. Zawsze zależy to od konkretnego przypadku i stopnia winy sprawcy, np. położenie nacisku na cel wychowawczy, gdy sprawcą nie jest osoba wyjątkowo zdemoralizowana.

  1. Nadzwyczajne zaostrzenie i złagodzenie kary.

Nadzwyczajne złagodzenie i nadzwyczajne obostrzenie kary

NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY

Polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy zagrożenia ustawowego albo kary łagodniejszego rodzaju w wypadkach wskazanych w ustawie oraz w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym cele wychowawcze, a ponadto w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana w ustawie byłaby „niewspółmiernie surowa”.

Istnieją dwa rodzaje nadzwyczajnego złagodzenia kary – fakultatywne i obligatoryjne.

FAKULTATYWNE NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY

Sąd może je zastosować:

  1. w wypadkach wskazanych w ustawie (art. 60 §1)

Wskazane w przepisach ogólnych i szczególnych K.k. Jest ich 13 w części ogólnej i 8 w szczególnej.

W przepisach części szczególnej nadzwyczajne złagodzenie kary może nastąpić wraz z odstąpieniem od jej wymierzenia. Może też być jedynie możliwość odstąpienia od jej wymierzenie – wtedy będzie to traktowane jako nadzwyczajne złagodzenie kary.

Nie ma podanych powodów, dla których nadzwyczajne złagodzenie kary jest stosowane.

  1. w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze, o których mowa w art. 54 §1 (art. 60 §1)

Ustawodawca podaje powody, dla których nadzwyczajne złagodzenie kary jest stosowane. Są to względy wychowawcze. Sąd musi uznać, że nawet najniższa kara wskazana w ustawie za dany czyn jest niewspółmiernie surowa.

Nie dotyczy to nieletnich!! – w stosunku do nich podstawą nadzwyczajnego złagodzenia kary jest art. 10 §3 (pozwala na nadzwyczajne złagodzenie kary, nie uzależniając tego od dodatkowych okoliczności; sąd ex lege wymierza nieletniemu karę nie przekraczającą 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia).

  1. w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa (art. 60 §)

Możliwe, gdy inne przepisy części ogólnej czy szczególnej tego nie przewidują. Katalog przypadków dających taką możliwość jest otwarty, o ile będą spełniać kryterium zawarte w tym przepisie – będzie to przypadek „szczególnie uzasadniony”, który da pretekst do przypuszczenia, że nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo będzie niewspółmiernie surowa.

Przykładowy katalog takich przypadków:

Pojednanie nie jest regulowane, może przybrać każdą postać, która mogłaby być uznana przez sąd (sąd może dopuścić dowód z przesłuchania świadków, że pojednanie miało miejsce). W zależności od konkretnego stanu faktycznego zależeć może od podjęcia działań mających na celu naprawienie szkody.

Naprawienie szkody – wyrównanie strat poniesionych przez pokrzywdzonego w skutek uprzedniego zniszczenia lub uszkodzenia mienia.

Powinno się brać po uwagę głównie postawę sprawcy, nie zaś skuteczność podjętych działań.

Stosowane głównie przy popełnieniu przestępstwa z art. 177 (wypadek komunikacyjny).

„Poważny uszczerbek” – nie tylko efektywnie poniesiona szkoda, lecz także inne straty (np. niemożność wykonywania pracy).

Kwestia innych nie wymienionych wyżej przypadków pozostaje otwarta – w tym celu należy odwołać się do orzecznictwa SN.

„Szczególnie uzasadnionymi wypadkami” są zdarzenia, w których „zdecydowanie przeważają ważkie okoliczności tak dalece łagodzące winę, że nawet najniższa kara przewidziana za to przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa.

Ocena kary „nadmiernie surowej” wymaga uwzględnienia rodzaju kary, czasu jej trwania, a także faktu ewentualnego orzeczenia innych środków karnych.

Chodzi tu więc o takie okoliczności jak:

W takich wypadkach nadzwyczajne złagodzenie kary stosuje się wg zasad ogólnych.

  1. w przypadkach złożenia wniosku przez prokuratora w stosunku do sprawcy przestępstwa, który, niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego kara powyżej 5 lat pozbawienia wolności (art. 60 §4)

Stosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary podlega podwójnej ocenie – prokuratora (składa wniosek) i sędziego.

Ujawnienie nie musi być dobrowolne – może nastąpić ustnie lub pisemnie.

Istotne okoliczności – takie, których ujawnienie przyczyniło się do ustalenia sprawstwa lub okoliczności popełnienia czynu. Wymierzając karę pozbawienia wolności do lat 5, sąd może warunkowo zawiesić jej wykonanie na okres próby wynoszący lat 10, jeżeli uzna, że pomimo niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie przestępstwa.

OBLIGATORYJNE NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY

Stosuje się wobec sprawcy, który współdziałał z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu ścigania informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia (art. 60 §3).

Osoby współdziałające:

Muszą ujawnić:

Ujawnienie nie musi być dobrowolne, forma dowolna.

Informacje te mogą być znane organom, liczy się współpraca z wymiarem sprawiedliwości.

Nadzwyczajne złagodzenie kary może prowadzić do warunkowego zawieszenia jej wykonania, jeżeli wymierzono karę pozbawienia wolności do lat 5. Okres próbny będzie wynosić 10 lat. Ważne jest przekonanie sądu, że sprawca nie powróci na drogę przestępstwa.

Gdy informacje przyczyniły się do zapobieżenia innemu przestępstwu, a rola sprawcy była niewielka – sąd może odstąpić od wymierzenia kary i środków karnych.

ZBIEG PODSTAW DO NADZWYCZAJNEGO ZŁAGODZENIA KARY

Sąd może tylko raz nadzwyczajnie karę złagodzić.

Ta sama okoliczność może być tylko raz uwzględniania w wymiarze kary. Jeżeli takie podstawy zbiegają się – decyzja o wyborze należy do sądu.

SPOSOBY NADZWYCZAJNEGO ZŁAGODZENIA KARY

Nadzwyczajne złagodzenie kary – wymierzenie kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju.

  1. ZBRODNIE

Wymierzenie kary pozbawienia wolności w wymiarze co najmniej równym 1/3 dolnej granicy ustawowego zagrożenia.

Nie ma zastosowania do zbrodni, w których jedynym zagrożeniem jest kara 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności, a także zbrodni zagrożonych jedynie kara dożywotniego pozbawienia wolności.

Zawsze jest to kara poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia (np. rozbój kwalifikowany zagrożony karą od 3 do 15 lat pozbawienia wolności -> przy nadzwyczajnym złagodzeniu kary sad może wymierzyć karę od 1 roku (1/3) do 2 lat 11 miesięcy pozbawienia wolności).

  1. WYSTĘPKI

Zagrożony karą pozbawienia wolności:

Zagrożony alternatywnie grzywną, karą ograniczenia wolności i kara pozbawienia wolności (orzekaną samoistnie) -> odstąpienie od wymierzenia kary i wymierzenie środka karnego (art. 60 §7) (samoistne orzekanie środka karnego).

NADZWYCZAJNE OBOSTRZENIE KARY

Może dotyczyć zarówno górnej jak i dolnej granicy ustawowego zagrożenia.

Przewidziana przy:

CIĄG PRZESTEPSTW

Wymierzanie kary w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Podstawą do wymierzania jest sankcja tego typu czynu zabronionego, którego znamiona wypełniają przestępstwa pozostające w ciągu.

RECYDYWA SPECJALNA

Wyróżniamy:

  1. recydywę kryminologiczną – fakt popełnienia przez tego samego sprawcę przestępstwa po raz drugi, niezależnie czy był on za to pierwsze ukarany czy nie

  2. recydywa penitencjarna – ponowne znalezienie się tego samego sprawcy w zakładzie karnym w związku z ponownym skazaniem go na bezwzględną karę pozbawienia wolności

  3. recydywę ustawową (jurydyczną), - w tym:

K.k. 1969 r. -> K.k. 1997 r.:

  1. RECYDYWA SPECJALNA PODSTAWOWA

Spełnione kumulatywnie następujące przesłanki (znamiona):

Nie dotyczy przestępstw popełnionych nieumyślnie oraz wykroczeń.

6 miesięcy – łączny okres odbywania kary w zakładzie karnym i tymczasowego aresztowania (w tej samej sprawie). Nie dotyczy zakładów poprawczych!

Przestępstwa podobne – (art. 115 §3) przestępstwa należące do tego samego rodzaju, czyli naruszające tę samą normę sankcjonowaną lub różne normy sankcjonowane, ale godzące w to samo dobro prawne;

Są też nimi przestępstwa dokonane z użyciem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Przedawnienie recydywy – 5 lat, licząc od dnia upływu kary pozbawienia wolności wymierzonej za poprzednie przestępstwo umyślne.

Za skazanie w warunkach recydywy specjalnej podstawowej sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Gdy czyn stanowi zbrodnię – kara wymierzana w granicach ustawowego zagrożenia.

Jeśli sprawa tyczy się kary 25 lat pozbawienie wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, kary te sąd może orzec jedynie w takim wymiarze.

Nie można warunkowo umorzyć postępowania w warunkach recydywy specjalnej podstawowej!!

Można warunkowo zawiesić wykonanie kary, a także warunkowo przedterminowo zwolnić skazanego z odbycia reszty kary po odbyciu minimum 2/3 kary.

  1. MULITERCYDYWA

Spełnione kumulatywnie następujące przesłanki (art. 64 §2):

Sprawca popełnia co najmniej trzecie przestępstwo, przy czym dwa poprzednie były umyślnymi przestępstwami podobnymi, popełnionymi przed upływem 5 lat od odbycia kary pozbawienia wolności, oraz odbyło dwukrotnie kary pozbawienia wolności.

Sprawca musiał odbyć dwie kary zasadnicze pozbawienia wolności (każda w wymiarze co najmniej 6 miesięcy).

Chodzi nie o jakiekolwiek popełnione wcześniej przestępstwo, ale o przestępstwo objęte skazaniem!!

Sąd wymierza karę powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę (podwyższanie granicy ustawowego zagrożenia nie dotyczy zbrodni!).

Jeśli sprawa tyczy się kary 25 lat pozbawienie wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, kary te sąd może orzec jedynie w takim wymiarze.

Nie można warunkowo umorzyć postępowania.

Można warunkowo zawiesić wykonanie kary (ale tylko w szczególnych okolicznościach), a także warunkowo przedterminowo zwolnić skazanego z odbycia reszty kary po odbyciu minimum ¾ kary, ale nie mniej niż 1 roku.

STAŁE ŹRÓDŁO DOCHODU JAKO PRZESŁANKA NADZWYCZAJNEGO OBOSTRZENIA KARY (art. 65)

„Stałe źródło dochodu” – subiektywna ocena, czy sprawca przekonany jest, że popełnianie przestępstw stanowi dla niego „stałe źródło dochodu”.

Popełnienie co najmniej kilku przestępstw, które nie muszą być popełnione w warunkach recydywy, zbiegu przestępstw, ciągu przestępstw.

Dochód nie musi pochodzić wyłącznie z przestępstwa, ważne by miał charakter trwały.

POPEŁNIENIE PRZESTĘPSTWA W ZORGANIZOWANEJ GRUPIE ALBO W ZWIĄZKU MAJACYM NA CELU POPEŁNIANIE PRZESTEPSTW JAKO PRZESŁANKA NADZWYCZAJNEGO OBOSTRZENIA KARY

„Grupa zorganizowana” i „związek mający na celu popełnianie przestępstw” nie mają normatywnego wyjaśnienia. Ich wykładnia dokonywana na podstawie doktryny i judykatury.

Zasady wymierzania kary i środków karnych – jak przy multirecydywie.

Art. 258 – kara na przynależność do ww. struktur bez względu na pełnioną w nich rolę.

„Grupa zorganizowana”- konstrukcja podstawowa do karania przestępców działających w ramach przestępczości zorganizowanej, obejmująca swoim zakresem dwu lub więcej sprawców, których celem działania jest popełnienie przestępstwa.

„Grupa zorganizowana” a współsprawstwo – stopień zorganizowania grupy może być niski byleby zapewniał dokonywanie przestępstw i posiadanie stałego źródła dochodu; grupa taka ma swojego przywódcę.

Czy mamy do czynienia z grupą zorganizowaną? :

Jest to kwalifikowana postać współdziałania przestępnego.

„Związek” – (wyrok SN) porozumienie co najmniej 3 osób, w którym istnieją rygory organizacyjne, a osoby zobowiązane do wykonania polecenia w przypadku nie wykonania go spotykają się z określonymi konsekwencjami.

ZBIEG PODSTAW DO NADZWYCZAJNEGO OBOSTRZENIA KARY

Sąd może tylko raz nadzwyczajnie karę obostrzyć.

ZBIEG PODSTAW DO NAZWYCZAJNEGO ZŁAGODZENIA I OBOSTRZENIA KARY

Np. młodociany recydywista.

Sąd dokonuje wyboru czy karę nadzwyczajnie złagodzić czy zaostrzyć.

ZAOSTRZENIE USTAWOWEGO WYMIARU KARY W PRZYPADKU POPEŁNIENIA PRZESTEPSTWA PRZECIWKO BEZPIECZEŃSTWU W KOMUNIKACJI (art. 178)

Szczególne nadzwyczajne zaostrzenie kary.

Przepis ten obliguje sąd do wymierzenia kary pozbawienia wolności nie niższej od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, dopuszcza zaś, by wymierzona kara pozbawienia wolności była orzeczona do górnej granicy tegoż zagrożenia zwiększonego o połowę.

Kara w tych granicach może być orzekana wyłącznie wobec sprawcy przestępstwa:

znajdującego się w chwili czynu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka

odurzającego, czy wobec sprawcy, który zbiegł z miejsca zdarzenia.

  1. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie (warunkowe umorzenie postępowania karnego, warunkowe zawieszenie wykonania kary, warunkowe przedterminowe zwolnienie).

Warunkowa reakcja karna

Są to tzw. instytucje probacyjne.

Mają na celu poddanie sprawcy próbie, od wyniku której zależą jego dalsze losy.

Można rozróżnić 3 systemy probacji:

W polskim systemie prawa środkami probacyjnym są:

WARUNKOWE UMORZENIE POSTEPOWANIA KARNEGO (art. 66)

W stosunku do sprawców pewnej kategorii przestępstw, którzy spełniają dodatkowe ustawowo określone przesłanki można podjąć decyzję o umorzeniu postępowania karnego, która staje się ostateczna dopiero po pozytywnym przebiegu okresu próby.

Decyzje zawsze podejmuje sąd, z reguły jednak na wniosek prokuratora.

Art. 66 – przesłanki war4unkowego umorzenia postępowania karnego:

Umarzając warunkowo sąd wyznacza okres próby i zakłada na sprawcę określone obowiązki. Okres próby może trwać najkrócej 1 rok – najdłużej 2 lata i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.

Obligatoryjnie sąd zobowiązuje sprawcę do:

Fakultatywnie sąd zobowiązuje sprawcę do:

Sąd może orzec świadczenie pieniężne oraz zakaz prowadzenia pojazdów na okres do 2 lat, a także oddać sprawce pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

Czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków sąd określa po wysłuchaniu skazanego.

W okresie próby sąd może ustanawiać, rozszerzać lub zmieniać nałożone obowiązki albo zwolnic od ich wykonywania, jak również oddać sprawcę pod dozór, albo od dozoru zwolnić.

Możliwość zwolnienia nie dotyczy obowiązku naprawienia szkody oraz uiszczenia świadczenia pieniężnego.

Sąd wydaje decyzję o podjęciu postępowania:

Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Daje on możliwość działania sądowi w sytuacji, gdyby przesłanki podjęcia postępowania zaistniały pod koniec okresu próby.

Po upływie tego terminu postępowanie uważa się za umorzone bezwarunkowo (ostatecznie).

WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY

Zawsze poprzedzone jest skazaniem sprawcy za przestępstwo oraz orzeczeniem w stosunku do niego kary określonego rodzaju oraz w określonej wysokości.

Art. 69 – przesłanki:

Okres próby na jaki następuje zawieszenie zależy od rodzaju kary i wynosi od 2 do 5 lat (kara pozbawienia wolności) oraz od 1 roku do 3 lat (kara ograniczenia wolności oraz grzywna).

Jeżeli jednak kara pozbawienia wolności orzeczona jest w stosunku do młodocianego lub multirecydywisty okres próby wynosi od 3 do 5 lat.

Okres próby zaczyna biec od uprawomocnienia się wyroku.

Zawieszając wykonanie kary sąd może skazanego zobowiązać do:

Sąd może oddać sprawce pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

Dozór – obowiązkowy wobec sprawcy młodocianego i multirecydywisty.

Czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków sąd określa po wysłuchaniu skazanego.

W okresie próby sąd może ustanawiać, rozszerzać lub zmieniać nałożone obowiązki (oprócz informowania o przebiegu, przeproszenia oraz łożenia na utrzymanie innej osoby) albo od ich wykonania zwolnić.

Może oddać pod dozór albo z dozoru zwolnić.

Z zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności wiąże się możliwość wymierzenia grzywny (aby nie zmniejszać zanadto dolegliwości kary), o ile jej orzeczenie na innej podstawie nie jest możliwe.

Grzywna – do 180 stawek dziennych (pozbawienie wolności)

- do 90 stawek dziennych (ograniczenie wolności)

Jeśli sąd zarządzi wykonanie kary pozbawienia lub ograniczenia wolności – kary grzywny się wykonuje się. Jeśli została wpłacona – nie podlega zwrotowi, ale kara ulega zwróceniu.

Zarządzenie wykonania kary:

Zarządzenia wykonania kary nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

Skutkiem pozytywnego przebiegu okresu próby jest zatarcie skazania z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia tego okresu. Skazanie z tą chwilą uważa się za niebyłe, a wpis usuwa się z rejestru skazanych.

Gdy orzeczono grzywnę, lub środek karny, to zatarcie skazania nie może nastąpić przed ich wykonaniem ,darowaniem lub przedawnieniem (nie dotyczy naprawienia szkody).

WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE

Idea: w miarę postępów w resocjalizacji skazanego powinno następować łagodzenie warunków odbywania kary, włącznie z zezwoleniem odbycia jej ostatniego etapu na wolności. Pojawiła się w XIX w. (położenie nacisku na resocjalizację).

Wcześniejsze zwolnienie skazanego – przesłanki:

Przesłanki te dzielimy na:

Prognoza – sąd bierze pod uwagę:

Gdy skazany ma orzeczone dwie kary, a jedno przestępstwo popełnione w warunkach recydywy, to przesłanki formalne stosuje się do innych popełnionych przez niego przestępstw.

Art. 79 §2 – skazanego można niezależnie od ww. warunków zwolnic po odbyciu kary 15 lat pozbawienia wolności.

Okres próby – tyle, ile jeszcze kary skazany ma do odbycia (min. 2 lata, max 5 lat).

Multirecydywista – minimalny okres próby – 3 lata

Zwolnienie z dożywotniego pozbawienia wolności – zawsze 10 lat.

Art. 77 §2 - sąd może zaostrzyć ograniczenia dotyczące warunkowego zwolnienia (nigdy na odwrót!).

W okresie próby sąd może oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

Obowiązkowy dozór wobec – recydywistów szczególnych, młodocianych, którzy popełnili przestępstwo umyślne, skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności.

Przesłanki odwołania warunkowego zwolnienia:

Odwołanie – w ciągu trwania próby i 6 miesięcy po. Ponowne zwolnienie nie jest wykluczone (po roku od osadzenia skazanego, dożywotnie – 5 lat).

Kara odbyta – czas próby + 6 miesięcy.

Można przedterminowo zwolnić osobę skazaną na ograniczenie wolności, po połowie upływy, gdy przestrzegała porządku prawnego, spełniła nałożone obowiązki.

Środki karne – tak samo, gdy dotyczą pozbawienia praw i zakazów (oprócz prowadzenia pojazdów).

Uchylenie i darowanie kary

Uchylenie kary - z powodu:

Darowanie kary:

  1. Rodzaje i funkcja środków zabezpieczających. Różnica między karą a środkiem zabezpieczającym.

Środki zabezpieczające

Ich celem jest (nie jak kary realizacja wymiaru sprawiedliwości) ochrona społeczeństwa przed osobami zagrażającymi porządkowi prawnemu – więc ich stosowanie nie opiera się na zasadzie winy. Konieczne jest natomiast popełnienie czynu zabronionego ze strony sprawcy(choćby będącego w stanie niepoczytalności) gdyż niedopuszczalne jest stosowanie środków zabezpieczających z powodu samego zagrożenia jakie osoba stwarza dla społeczeństwa(środki o charakterze predeliktualnym).

Różnice pomiędzy karami, a środkami zabezpieczającymi:

Wyróżnia się:

środki o charakterze leczniczo – izolacyjnym.

środki o charakterze administracyjnym.

ŚRODKI O CHARAKTERZE LECZNICZO - IZOLACYJNYM

Art. 93. 

Sąd może orzec przewidziany w tym rozdziale środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego; przed orzeczeniem tego środka sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa.

Rodzaje leczniczych środków zabezpieczających:

Użycie tego środka jest stosowane wtedy i tylko wtedy gdy jest to niezbędne aby zapobiec ponownemu dokonaniu czynu zabronionego i aby zapewnić poprawne leczenie. Orzeczone zostaje zawsze po wysłuchaniu opinii biegłych psychiatrów i psychologa.

Przymusowe leczenie psychiatryczne(orzekane obligatoryjnie jeśli)[art. 94] – szpital psychiatryczny:

Fakultatywne orzeczenie leczenia psychiatrycznego[art. 95] – zakład karny stosujący szczególne środki lecznicze i rehabilitacyjne:

Jeśli pobyt w zakładzie nie jest konieczny sąd orzeka zwolnienie. Sprawca może być ponownie umieszczony w zakładzie, jeśli może on znów popełnić przestępstwo, jednak dopiero po upływie 5 lat od zwolnienia.

Umieszczenie sprawcy w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego[art. 96](zawsze fakultatywne):

Leczenie nie może być krótsze niż 3 miesiące i dłuższe niż 2 lata. O zwolnieniu rozstrzyga sąd na podstawie przebiegu leczenia. Po odbyciu tego leczenia skazany przystępuje do odbycia kary, ale czas spędzony na leczeniu zalicza się na poczet przyszłej kary pozbawienia wolności, a sąd może warunkowo zwolnić z pozostałej do odbycia kary.

Jeżeli skazany wykazuje duże postępy, można wyznaczyć mu próbę i nakazać odbywanie tego leczenia w wariancie wolnościowym. Okres próby trwa od 6 miesięcy do 2 lat i sprawca jest oddany pod dozór kuratora.

Sąd może ponownie zarządzić umieszczenie w zakładzie zamkniętym jeśli oskarżony w czasie próby:

ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE O CHARAKTERZE NIELECZNICZYM (środki administracyjne)

Środki te polegają na orzeczeniu pozbawienia praw (zakaz) lub przepadku przedmiotów.

Są to:

zakaz zajmowania określonego stanowiska,

zakaz wykonywania określonego zawodu,

zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

zakaz prowadzenia pojazdów,

przepadek rzeczy.

Pozbawienie praw lub zakazy orzeka się bezterminowo – sąd uchyla zakaz, gdy ustały przyczyny jego orzeknięcia. Zakazy odnosi się do sprawców, którzy dopuścili się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności.

Przepadek przedmiotów jako środek zabezpieczający może być także orzeczony w razie umorzenia postępowania z powodu znikomej szkodliwości czynu, warunkowego umorzenia postępowania a także, gdy zachodzi okoliczność wyłączająca karalność sprawcy.

  1. Przedawnienie i zatarcie skazania.

PRZEDAWNIENIE

Elementy leżące u podstaw przedawnienia:

Przestępstwo i jego waga nie mogą pozostać bez wpływu na okresy przedawnienia. Im waga przestępstwa większa, tym okres przedawnienia bardziej odległy, albo dane przestępstwo nie podlega przedawnieniu

Brak możliwości efektywnego oddziaływania na sprawcę, jeżeli między przestępstwem a chwilą orzeczenia i wykonania kary upływnie zbyt długi okres

Po upływie określonego czasu nie mogą być już osiągnięte.

W przypadkach, w których termin przedawnienia uległ wydłużeniu w stosunku do terminu przedawnienia określonych w k.k. z 19696 roku terminy przedawnienia określa się wg zasad wskazanych w K.k. z 1997 roku, chyba że termin przedawnienia już upłynął.

Przedawnienie karalności

Terminy przedawnienia karalności zależą od tego czy czyn stanowi zbrodnię (i jaką) czy też występek (art. 101 §1 i 2)

Terminy mogą ulec wydłużeniu nawet o 5 lat, jeśli w okresach liczonych jako termin przedawnienia karalności dla poszczególnych rodzajów zbrodni i występków wszczęto postępowanie przeciwko osobie karalność popełnionego przez nią przestępstwa ustaje z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu.

Art. 101 §1 i 2 – względne terminy przedawnienia

Art. 101 i 102 – bezwzględne terminy przedawnienia (z ich upływem możliwość ukaranie sprawcy przestępstwa jest wyłączona ex lege)

Jest negatywna przesłanka procesową – w razie jest stwierdzenia postępowanie karne powinno być umorzone. Mimo upływu terminy przedawnienia k.p.k. dopuszcza wniesienie kasacji lub wznowienie postępowania. Po upływie terminu przedawnienia nie można orzec środków zabezpieczających, o których mowa w art. 94 i 95 (brak związku – ze względu na upływ czasu między czynem a przesłanką zastosowania tych środków jaką jest „poważne

zagrożenie dla porządku prawnego”). Może być orzeczony przepadek rzeczy.

Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z chwilą popełnienia (zakończenia) przestępstwa (p. formalne), lub z chwilą nastąpienia Funku (p. materialne).

Przestępstwa z zaniechania – decyduje czas, w którym sprawca był zobowiązany do działania lub zaniechania.

Tak samo w odniesieniu do przygotowania lub usiłowania.

Czas zakończenia przestępstwa, do którego podżegano lub udzielano pomocy jest początkiem biegu przedawnienia dla czyny podżegacza i pomocnika. Gdy nawet nie usiłowano rozpocząć realizacji przestępstwa decyduje czas działania lub zaniechania podżegacza lub pomocnika.

PRZEDAWNIENIE WYKONANIA KARY

Uzależnione jest od czasu wymiaru kary i rodzaju środka karnego za popełnione przestępstwo.

Terminy te biegną, jeśli od uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynęło:

SPOCZYWANIE BIEGU PRZEDAWNIENIA

W przypadku zaistnienia okoliczności wskazanych w ustawie przedawnienie nie biegnie do czasu ustania tych okoliczności.

Przedawnienie nie biegnie, jeżeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania karnego (np. immunitet formalny) – charakter prawny.

W przypadku przestępstw ściganych na wniosek lub z oskarżenia prywatnego brak stosownego wniosku albo oskarżenia prywatnego nie powoduje spoczywania biegu przedawnienia w odniesieniu do tych przestępstw.

Nie przerywa spoczywania biegu przedawnienia także odbywanie kary pozbawienia wolności orzeczonej innym wyrokiem.

Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw nie ściganych z przyczyn politycznych popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn.

Ustalenie czy przestępstwo nie było ściganie z przyczyn politycznych oparte być musi wyłącznie na ocenach. W demokratycznym państwie należeć będzie do rzadkości..

Bieg terminu przedawnienia umyślnych przestępstw przeciwko życiu, zdrowiu, wolności lub wymiarowi sprawiedliwości zagrożonych karą pozbawienia wolności powyżej 3 lat popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych w okresie od 1.01. 1944 roku do 31.12. 1989 roku w czasie lub w związku z pełnieniem ich funkcji rozpoczyna się od 1.01.1990 roku.

Do 1.01.1990 roku termin przedawnienia za wskazane w nim przestępstwo spoczywa.

Spoczywanie dotyczy przedawnienia karalności (art. 101) jak i wykonania kary (art. 103).

WYŁĄCZNIE BIEGU PRZEDAWNIENIA

Art. 105 §1 i 2 – obejmuje 2 kategorie przestępstw:

Źródła w prawie międzynarodowym i prawie wewnętrznym.

Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości z 1968 roku.

Art. 43 Konstytucji RP – zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu.

Art. 105 §1 ma szerszy zakres – obejmuje bowiem zbrodnie przeciwko pokojowi.

Nie ulegają przedawnieniu zbrodnie (nie zaś występki) przeciwko pokojowi i ludzkości oraz zbrodnie i występki (przestępstwa wojenne).

Art. 105 §2 – nie ma wyraźnego oparcia w normach konstytucyjnych. A. Zoll: przestępstwo zabójstwa obejmuje przestępstwo określone w art. 148 §2, natomiast nie obejmuje przestępstwa określonego w art. 148 §4 (afekt) i art. 150 §1 (eutanazja).

Przestępstwa określone w tym przepisie zostały popełnione przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, niekoniecznie zaś w czasie ich pełnienia.

ABOLICJA

Zaniechanie ścigania i orzekania w sprawach o przestępstwa wskazane w akcje abolicyjnym (ranga ustawy).

Prawny zakaz wszczęcia postępowania karnego lub nakaz jego umorzenia, a w przypadku prawomocnego skazania jego zatarcie z mocy prawa.

Charakterystyczne zwroty:

W gestii ustawodawcy pozostaje decyzja co do zakresu przestępstw objętych abolicja.

Zazwyczaj są to motywy polityczne.

Ustawodawca może uzależnić stosowanie abolicji od pewnych szczególnych ustawowo określonych warunków (np. podjęcie pracy).

AMNESTIA

Wprowadzana aktem normatywnym rangi ustawy.

Polega na darowaniu lub złagodzeniu orzeczonej wcześniej kary kryminalnej.

Po II wojnie światowej akty amnestyjne uchwalane były przeważnie z powodów:

Amnestia z roku 1989 – celem było złagodzenie represyjnej polityki karnej okresu PRL.

UŁASKAWIENIE

Akt o charakterze indywidualnym skierowany zawsze do określonej osoby.

Prezydent RP stosuje prawo łaski (nie dotyczy to skazań przez TS).

Brak innych postanowień regulujących zakres ułaskawień -> przedmiot ułaskawień jest nieograniczony.

Ułaskawienie dotyczyć może kar:

Nie dotyczy to rozstrzygnięć o charakterze cywilno-prawnym, a także uchylania środków zabezpieczających orzeczonych w trybie art. 94, przewinień i wykroczeń dyscyplinarnych.

Może polegać na abolicji indywidualnej, na nie orzekaniu kary ani środków karnych za popełnione przestępstwo, co w praktyce oznacza zakaz wszczęcia lub nakaz umorzenia postępowania karnego wobec sprawcy przestępstwa, np. z powodu złego stanu zdrowia skazanego, jego sytuacji rodzinnej lub podeszłego wieku.

Nie znosi skutków wykonanej już kary (nie ma charakteru restytucyjnego).

ZATARCIE SKAZANIA

Zatarcie skazania polega na uznaniu skazania za niebyłe i usunięciu wpisu o skazaniu z Krajowego Rejestru Karnego. Od tego momentu skazany ma prawo twierdzić, że nie był karany, a żaden organ czy instytucja nie może ograniczyć jego praw z powołaniem się na karalność. Wszelkie oświadczenia o niekaralności nie mogą być w takim wypadku traktowane jako oświadczenie nieprawdy. Usunięcie wpisów dotyczących skazania jest jedynie aktem deklaratoryjnym, co oznacza, że formalnoprawne skutki powstają niezależnie od usunięcia wpisu.

Art. 107. 

§ 1. W razie skazania na karę pozbawienia wolności wymienioną w art. 32 pkt 3 lub karę 25 lat pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.

§ 2. Sąd może na wniosek skazanego zarządzić zatarcie skazania już po upływie 5 lat, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat.

§ 3. W razie skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od uznania jej za wykonaną, od darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.

§ 4. W razie skazania na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 5 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania; na wniosek skazanego sąd może zarządzić zatarcie skazania już po upływie 3 lat.

§ 5. W razie odstąpienia od wymierzenia kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia.

§ 6. Jeżeli orzeczono środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania, z zastrzeżeniem art. 76 § 2.

Terminy po których następuje zatarcie skazania:

Zatarcie w przypadku orzeczenia środka karnego lub kary grzywny, nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem lub przedawnieniem jego wykonania(nie dotyczy art. 39 pkt. 5 – obowiązek naprawienia szkody).

Tryb dokonywania zatarcia skazania:

Jednoczesne zatarcie skazań:

Art. 108. 

Jeżeli sprawcę skazano za dwa lub więcej nie pozostających w zbiegu przestępstw, jak również jeżeli skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem, okresu wymaganego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.

Zatarcie skazania w takich wypadkach może nastąpić tylko jednocześnie. Jeżeli natomiast była kara łączna, to za każde przestępstwo zatarcie następuje oddzielnie(chyba, ze jedna z kar zostało w całości wykonana przed orzeczeniem kary łącznej).


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
wykład ogólny
3 ogolny schemat replikacji i onkogeza DNA wirusowa
Prezentacja PPK wykaz praktyk ogólnopolskich III 2010 '
02 OGÓLNY POGLĄD NA ZDROWIE I CHOROBĘid 3432 ppt
Elektrycznosc statyczna wykaz obowiazujacych norm definicje
63 w sprawie ogolnych przepisow Nieznany (2)
03 wykaz prac niebezp , których nie należy pow dzieciom do ~2
0 0 WYKAZ PRZEPISOW obowiazujacych do egzaminu w sesji wiosennej 2011
07a Plan ogolny lotn Pyrzowicei Nieznany (2)
PODZIAL OGOLNY I BUDOWA KOSCI M Jazdzyk
wykaz ilości jedzenia chomika, PASJE MOJEJ CÓRECZKI ANI, chomiczek w domu
powiklania po znieczuleniu ogolnym, Pielęgniarstwo - materiały na studia, IT
2 wykaz WYMAGANIA WYKONYWANIA PRAC SZCZEGÓLNIE NIEBEZPIECZNYCH W, egzaminy zawodowe technik bhp, 3,
wykaz tematow, wykład salwinski
Wykaz poszczególnych sędziów i opiekunów dla danych konkurencji, AWF, TiR
Wykaz Pieśni, Religijne

więcej podobnych podstron