Rozkojarzenie jest formą zaburzenia myślenia. Zaburzenia myślenia przejawiają się głównie w mowie i komunikacji między osobą chorą psychicznie a jej środowiskiem. Myślenie, język i porozumiewanie się to trzy sposoby posługiwania się złożonymi reprezentacjami psychicznymi, które niezależnie od siebie funkcjonować mogą tylko teoretycznie. W rzeczywistości między myśleniem a komunikacją zachodzi sieć skomplikowanych, wzajemnych zależności. Dlatego też podstawowym sposobem analizy zaburzeń myślenia u chorego jest analiza jego wypowiedzi, które z jednej strony pozostają pod kontrolą jego umiejętności językowych, z drugiej - umiejętności porozumiewania się.
Podział zaburzeń myślenia:
dotyczące treści (tego, co człowieka myśli i w jakim stopniu to, co myśli pozostaje zgodne z zasadą rzeczywistości, przykład: urojenia, myśli natrętne)
zaburzenia formalne (jak człowiek myśli). Formalne dzieli się na 2 podgrupy:
prostsze zaburzenia toku myślenia (tempo, rytm, płynność, przykład: spowolnienie/ przyspieszenie, natłok, rozwlekłość)
bardziej złożone zaburzenia dot. struktury i funkcji (przykład: zubożenie myślenia, splątanie, myślenie niekomunikatywne, rozkojarzenie).
Rozkojarzenie to złożone zaburzenie zarówno struktury jak i funkcji myślenia charakterystyczne dla zaburzeń psychotycznych, szczególnie dla schizofrenii i zaburzeń z jej kręgu.
W schizofrenii jednym ze znaczących objawów jest tzw. rozszczepienie osobowości, które dotyczyć może różnych sfer : uczuć, dążeń, sądów i myśli. Takie rozszczepienie sferze myślenia prowadzi m.in. do rozkojarzenia. W wypowiedziach:
tworzenie neologizmów,
perseweracje (uporczywe powtarzanie słów, zdań),
werbigeracje (wypowiadanie głosek lub słów nie powiązanych ze sobą logicznie, podobnych do siebie tylko pod względem rytmu czy rymu),
wypowiadanie po sobie niezwiązanych ze sobą zdań,
wtrącanie niepasujących bądź niezrozumiałych słów,
wątek myślowy jest nielogiczny i niezrozumiały,
zbaczanie z tematu, przeskoki i niespójność myśli, przerwy, wstawki w toku myślenia,
odpowiadanie bez związku na zadane pytanie,
przechodzenie od jednego do drugiego sądu często jest przypadkowe,
wyraźnie widoczna jest nieskładność w myśleniu,
tworzenie przesłanek odbywa się na zasadzie myślenia konkretnego i wypaczania procesu uogólniania, stąd w wypowiedzi chorego znajdujemy wątki bardzo konkretne i naduogólnione, powstałe w wyniku uwzględnienia jakiejś nieistotnej właściwości przedmiotu,
choć struktura gramatyczna wypowiedzi jest zachowana, to aspekt semantyczny i pragmatyczny pozostaje najbardziej zaburzony
Rozkojarzony tok myślenia jest więc objawem rozpadu osobowości w sferze myśli.
Na rozkojarzone myślenie składają się elementy niekomunikatywności (np. autyzm w myśleniu), paralogii (wypowiedzi gubią swój sens) i nieskładności myślenia (np. przemieszanie wątków, uskokowość, niespójność) prowadzące do różnego stopnia dezorganizacji myślenia i wypowiedzi.
W mniej nasilonych stadiach nieprawidłowości mogą przejawiać się sporadycznym występowaniem oderwanych od rzeczywistości wyrażeń, szczególnym "prywatnym" znaczeniem niektórych słów, niezbyt jasnym, mało płynnym sposobem mówienia lub stereotypowym powracaniem do pewnych tematów.
W zaawansowanym stadium wypowiedzi mogą odrywać się od aktualnych realiów życiowych, uderzać niezwykłością słownictwa i argumentacji (mowa jakby "szyfrowana"), chaotycznością narracji, niespójnością myśli, przemieszaniem fragmentów wypowiedzi, co powoduje to, że całości wypowiedzi nie da się zrozumieć i trudno się z chorym porozumieć.
W skrajnej postaci wypowiedzi tracą składność gramatyczną. Mamy tu do czynienia z tzw. SCHIZOFAZJĄ ("sałata słowna") = chaotyczny sposób wypowiadania się, w którym logika, składnia, komunikatywność wypowiedzi praktycznie zanikają.
Rozkojarzenie jest również zaliczane do tzw. pozytywnych objawów schizofrenii. Objawy negatywne świadczą o obniżeniu lub braku prawidłowych funkcji psychicznych, natomiast pozytywne świadczą o zaburzeniach tych funkcji. Objawy pozytywne wiążą się z aktywnością układu dopaminergicznego śródmózgowo- limbicznego (neuroleptyki). Formalne zaburzenia myślenia w schizofrenii, których typowym objawem jest rozkojarzenie, dotyczą 40-50% chorych.
Rozkojarzony tok myślenia pojawia się przy zachowaniu przytomności w odróżnieniu do stanu splątania, które występuje w stanach uwarunkowanych somatycznie, zwykle na tle zmienionej świadomości oraz w stanach znacznego pobudzenia. Splatanie cechuje brak logiki wypowiedzi, agramatyzm, rozerwanie zw. myślowych, wypowiedzi są wybitnie niezrozumiałe, niekomunikatywne.