Walory turystyczne środowiska geograficznego Polski wykłady

Walory turystyczne środowiska geograficznego Polski

ATRAKCYJNOŚĆ TURYSTYCZNA

Atrakcyjność turystyczna – zespół czynników wpływających na rozwój turystyki w każdym obszarze turystycznym, miejscowości czy szlaku. Kompleks (suma) walorów turystycznych i walorów recepcji (dostępność komunikacyjna i urządzeń turystycznych). Dużą rolę w jej ocenie odgrywa subiektywny czynnik psychologiczny. J. Warszyńska

O atrakcyjności obszaru, miejscowości czy szlaku decydują trzy czynniki (pomijając aspekt psychologiczny):

Walory turystyczne (ranga walorów turystycznych)
Dostępność komunikacyjna i finansowa
Zdolność obsługowa urządzeń turystycznych (podaż usług związanych z gospodarką turystyczną)

Atrakcja turystyczna jest pojęciem integrującym elementy będące podstawą rozwoju ruchu turystycznego, czyli walory turystyczne z warunkami zaspokajania potrzeb tego ruchu w postaci odpowiednie wykształconej infrastruktury turystycznej (technicznej i społecznej).

Walory turystyczne to specyficzne cechy i elementy środowiska naturalnego oraz przejawy działalności człowieka, które są przedmiotem zainteresowania turystów.

Najczęściej stosuje się podział walorów na dwie grupy: przyrodnicze i kulturowe (antropogeniczne).

Inny podział uwzględnia motyw zainteresowania turysty, wyróżniając walory:

Krajoznawcze
Wypoczynkowe (służące regeneracji sił fizycznych i psychicznych)
Uzdrowiskowe
Specjalistyczne (związane z uprawianiem turystyki kwalifikowanej)

W zależności od stopnia atrakcyjności, walory turystyczne kwalifikuje się jako:

Wybitne, które mają często charakter unikatowy i z tego względu stanowią one przedmiot zainteresowania z całego kraju i z zagranicy – mają znaczenie międzynarodowe
Atrakcyjne, które reprezentują wysoką wartość poznawczą lub wypoczynkową, dlatego interesują turystów z całego kraju – mają znaczenie ogólnokrajowe
Swoiste, które są charakterystyczne dla danego regionu i budzą zainteresowanie tylko części turystów – mają znaczenie regionalne

Walory turystyczne

Walory przyrodnicze to dobra naturalne, istniejące niezależnie od działalności człowieka:

Ukształtowanie powierzchni (budowa geologiczna, wzgórza o różnej genezie, wąwozy, skałki na powierzchni, wydmy, piaszczyste plaże)
Elementy klimatu
Wody powierzchniowe, śródlądowe (rzeki, jeziora) oraz morze
Elementy przyrody żywej na powierzchni terenu, w tym:
- Świat roślinny
- Świat zwierzęcy

Część dóbr naturalnych została wydzielona, a ich infrastruktura niekiedy nawet przystosowana do potrzeb człowieka:

Rezerwaty przyrody
Parki narodowe
Parki krajobrazowe
Lasy zagospodarowane

Walory antropogeniczne – to obiekty wytworzone przez człowieka, mające znaczną wartość historyczną, naukową, artystyczną, estetyczną.

Są to głównie zabytki i dobra kultury, do których zalicza się dzieła budownictwa, urbanistyki i architektury, obiekty archeologiczne, pamiątki historyczne, obiekty techniki i kultury materialnej, dzieła sztuk plastycznych, dokumenty i eksponaty historyczne. Dzieła sztuki są zgrupowane w muzeach lub kolekcjach. Walory krajoznawcze mają również ośrodki tradycyjnej kultury ludowej, miejsca historyczne, miejsca bitew, miejsca martyrologii.

Walory antropogeniczne tworzą nie tylko obiekty historyczne, ale też wytwory współczesnej działalności człowieka: obiekty nowoczesnej gospodarki, nauki, techniki i kultury. Zalicza się do nich nowoczesne zakłady produkcyjne, zespoły urbanistyczne, konstrukcje architektoniczne, rozwiązania komunikacyjne, obiekty budownictwa wodnego, obiekty kulturalne, sportowe, religijne, itp.

Walory krajoznawcze to ten rodzaj walorów turystycznych, których wartości charakteryzują się największym zróżnicowaniem, a ich geneza tkwi zarówno w środowisku naturalnym (walory przyrodnicze), jak i w historii i współczesności (walory antropogeniczne).

Walory wypoczynkowe – to walory przyrodnicze sprzyjające przebywaniu turysty na obszarze turystycznym przez dłuższy okres (klimat, wody, lasy, góry, itp.).

Walory uzdrowiskowe – to naturalne elementy przyrody wykorzystywane w celach leczniczych i rekreacyjnych: elementy klimatu (czyste powietrze, mikroklimat) oraz źródła mineralne.

Walory specjalistyczne – to elementy przyrody umożliwiające uprawianie różnych form sportu i tzw. turystyki kwalifikowanej:

Skały i skałki – wykorzystywane do wspinaczki oraz skały wapienne z jaskiniami (dla speleologów)
Obszary wodne – rzeki, jeziora, wody przybrzeżne – wykorzystywane przez kajakarzy, żeglarzy, płetwonurków, „motorowodniaków”
Tereny leśne i uprawne, wyznaczone jako rewiry łowieckie
Rzeki i jeziora jako tereny wędkarskie
Szlaki górskie i nizinne dla pieszej turystyki kwalifikowanej

Dostępność komunikacyjna oznacza możliwość dojazdu środkami komunikacji do celu podjętej podróży, obejmuje zatem:

Sieć połączeń komunikacyjnych między miejscem stałego zamieszania turysty a celem podróży
System połączeń komunikacyjnych, szlaków i wyciągów turystycznych, umożliwiających turyście odbywanie wycieczek w obrębie wybranego regionu turystycznego do określonych miejsc (jest to element zagospodarowania turystycznego obszaru)

ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE

Zagospodarowanie turystyczne albo baza materialne turystyki to zespół obiektów i urządzeń stanowiących wyposażenie określonego terenu, umożliwiających zaspokojenie potrzeb ruchu turystycznego. Jego celem jest przystosowanie przestrzeni do potrzeb ruchu turystycznego poprzez:

Ochronę i przystosowanie do potrzeb turystów walorów turystycznych
Zapewnienie dostępności komunikacyjnej obszarów, miejscowości i obiektów, będących celem wyjazdów turystycznych
Zapewnienie turystom niezbędnych warunków egzystencji w miejscach lub na szlakach będących celem podróży, poprzez wyposażenie ich w odpowiednie urządzenia obsługowe

Elementy zagospodarowania turystycznego:

Baza noclegowa
Baza żywieniowa
Baza komunikacyjna
Baza towarzysząca (pozostałe usługi)

Urządzenia turystyczne to składniki produktu turystycznego; zalicza się do nich te obiekty (urządzenia), których podstawową funkcją jest obsługa ruchu turystycznego (baza noclegowa, gastronomiczna, urządzenia transportowe, na przykład kolejki turystyczne).

Urządzenia para turystyczne (gr. para – poza, obok) to obiekty (urządzenia) przeznaczone do innych potrzeb społeczno-gospodarczych, z których korzystają turyści jako jedna z grup użytkowników (np. urządzenia ogólnomiejskie – baseny, boiska, muzea, komunikacja miejska).

TURYSTYCZNE JEDNOSTKI PRZESTRZENNE

Do turystycznych jednostek przestrzennych używa się najczęściej następujących określeń: przestrzeń turystyczna, obszar, region i rejon turystyczny, miejscowość i szlak turystyczny.

Przestrzeń turystyczna to część przestrzeni geograficznej i społeczno-ekonomicznej, w której zachodzą zjawiska turystyczne dzieli się ona na mniejsze jednostki powierzchniowe: obszary, rejony, regiony, miejscowości turystyczne.

Obszar turystyczny to jednostka przestrzenna o jednorodnym typie i randze walorów turystycznych, mająca dobre potencjalne warunki rozwoju turystyki.

Obszar recepcji turystyki stanowią kraje, regiony, miasta i inne obszary odwiedzane przez turystów.

Region turystyczny to na ogół większy obszar (część kraju), charakteryzujący się wysokimi walorami turystycznymi oraz walorami recepcji, na którym koncentruje się ruch turystyczny. Odznacza się on pewną jednorodnością cech środowiska geograficznego oraz wewnętrznymi powiązaniami usługowymi.

Obszar regionu turystycznego ma, z powodu dużej powierzchni, różną atrakcyjność – zwykle tylko część regionu charakteryzuje się wysoką atrakcyjnością turystyczną i większym natężeniem ruchu turystycznego. Pozostałe obszary regionu pełnią inne funkcje gospodarcze, często mało atrakcyjne dla wypoczynku lub turystyki. Regiony turystyczne: bałtycki, pomorski, warmińsko-mazurski, podlaski, mazowiecki, wielkopolski, lubuski, lubelski, świętokrzysko-sandomierski, krakowsko-śląski, niziny śląskiej, sudecki, karpacki. Regiony te dzielą się jeszcze na mniejsze jednostki, w sumie jest ich 46.

Rejon turystyczny to część regionu turystycznego, w której występuje zgrupowanie walorów turystycznych i miejscowości turystycznych połączonych trasami lub szlakami turystycznymi.

W zależności od charakteru walorów dzielą się one na wypoczynkowe, krajoznawcze i specjalistyczne.

W zależności od stopnia atrakcyjności rejony turystyczne dzieli się na wybitne, atrakcyjne i swoiste (znaczenie międzynarodowe, krajowe, regionalne).

Przykłady rejonów turystycznych: Zalewu Szczecińskiego, Zalewu Zagierzyńskego, Wybrzeża Słowińskiego, Pojezierza Drawskiego, Kotliny Kłodzkiej.

Miejscowość turystyczna to jednostka osadnicza (miasto, wieś) charakteryzująca się walorami turystycznymi, urządzeniami turystycznymi i dostępnością komunikacyjną, stanowiącą docelowy lub etapowy punkt ruchu turystycznego.

Z uwagi na położenie w określonych jednostkach krajobrazowych miejscowości turystyczne dzielą się na górskie, nadmorskie, pojezierne, śródleśne itp.

W zależności od zakresu i stopnia atrakcyjności wyróżniamy:

Centra turystyczne
Ośrodki turystyczne

Centrum turystyczne to duży ośrodek pełniący różnorodne funkcje (administracyjne, gospodarcze, kulturalne itp.), mający zróżnicowane i często unikatowe walory turystyczne oraz wybitne walory recepcji w skali światowej lub europejskiej.

W Polsce wyróżniamy osiem centrów turystycznych: Warszawę, Kraków, Wrocław, Poznań, Szczecin, Toruń, Lublin i Trójmiasto.

Ośrodek turystyczny to miejscowość turystyczna o odpowiednich walorach turystycznych i wysokim stopniu zagospodarowania turystycznego oraz dysponująca szerokim zakresem usług związanych z obsługą ruchu turystycznego, w której funkcja turystyczna ma charakter przewodni. Ogólnie, to miejsce, gdzie przyjeżdża duża liczba turystów.

Stosowanie do posiadanych walorów ośrodki turystyczne dzielą się na wypoczynkowe, krajoznawcze, sportowe itp.

W zależności od rodzaju pełnionej funkcji ośrodki turystyczne można podzielić na miejscowości klimatyczne, uzdrowiska, kąpieliska, letniska, zimowiska, wsie turystyczne.

Miejscowość klimatyczna to miejscowość o specyficznych warunkach klimatycznych (bioklimacie), charakteryzująca się odpowiednimi stosunkami termicznymi i wilgotnościowymi powietrza, wolna od pyłów i dymów przemysłowych, komunikacyjnych, komunalnych itp. Miejscowości klimatyczne są najczęściej zlokalizowane w górach, nad morzem oraz wśród lasów, zwłaszcza iglastych.

Uzdrowisko to miejscowość turystyczna o naturalnych właściwościach leczniczych (mająca wody mineralne, borowiny lub określone warunki klimatyczne), wyposażona w urządzenia (zakłady) lecznicze lub zapobiegawcze (sanatoria, prewentoria, zakłady kąpielowe, pijalnie wód itp.), w której prowadzi się działalność leczniczą.

Uzdrowiska są często zlokalizowane z dala od skupień miejskich ze względu na lecznicze właściwości czystego powietrza w górach, wśród sosnowych lasów na piaszczystym podłożu, nad brzegiem morskim. O uznaniu miejscowości za uzdrowiska decyduje minister zdrowia.

Inowrocław, Ciechocinek, Wieniec- Zdrój – uzdrowiska w kuj-pomorskim.

W zależności od zasobów (walorów leczniczych) uzdrowiska dzielą się na:

Zdrojowiska (wykorzystywanie wód leczniczych lub mineralnych do leczniczych kąpieli i picia kuracyjnego)
Kąpieliska morskie (wykorzystywanie leczniczych właściwości morza – jod)
Stacje klimatyczne (wykorzystywanie właściwości leczniczych klimatu)

ROZWÓJ TURYSTYKI W POLSCE

Historię rozwoju turystyki w Polsce dzielimy na 5 okresów:

Do 1873 roku – okres prekursorski; działalność wybitnych propagatorów krajoznawstwa (Staszic, Niemcewicz, Kolberga, Pol, Chałubiński); brak form organizacyjnych
1873-1918 – kształtowanie się podstaw krajoznawstwa i turystyki; powstanie Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (1873) i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (1906)
1918-1939 – rozwój organizacji turystyki; powstanie Biura Podróży „Orbis” (Lwów, 1923), Spółdzielni Turystyczno-Wypoczynkowej „Gromada” (1937), Centralnego Biura Wczasów (1938). Począwszy od 1919 r. podejmowano próby kierowania turystyką przez administrację państwową; tworzono komisje lub wydziały przy ministerstwach, głównie przy ministerstwie komunikacji;
1945-1988 – rozwój turystyki masowej; wznowiły działalność organizacje turystyczne istniejące przed wojną. W 1950 r. powołano jednolitą organizację PTTK. Oprócz „Orbisu” i „Gromady” powstały Spółdzielnia „Turysta”, „Sports-Tourist”, „Juventur”, Fundusz Wczasów Pracowniczych (1949), Komitet do Spraw Turystyki (1952) i in., a także Główny Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki (1960), który był organem centralnym. W drugiej połowie lat 70 rozwój gospodarki turystycznej w Polsce przyczynił się do powstania Głównego Komitetu Turystyki (1978).
Rozwój masowej turystyki wypoczynkowej oraz zorganizowanej turystyki młodzieżowej.
Rozwój budownictwa turystycznego również w bloku państw socjalistycznych – np. Na wybrzeżu czarnomorskim Bułgarii, na Węgrzech, w Rumunii.
W tym samym czasie wzrósł bardzo ruch turystyczny w Europie Zachodniej, w którym turyści z Polski brały udział w minimalnym stopniu.
Od 1989 roku – sprywatyzowanie działalności turystycznej; powstanie licznych małych biur turystycznych; powstanie prężnego rynku turystycznego; tworzenie spółek polsko-zagranicznych; współpraca z biurami zagranicznymi w akwizycji turystycznej.
Wraz ze zmianą systemu gospodarczego i rozwojem gospodarki rynkowej turystyka przeszła szybki proces prywatyzacji.
Początkowo powstało ponad 4000 biur turystycznych. Obecnie działa tylko ok. 2000 biur; są to w większości biura pośredniczące w sprzedaży produktu turystycznego, często współpracujące z biurami europejskimi. Wiele z nich specjalizuje się w określonych kierunkach ruchu turystycznego lub w obsłudze pewnego rodzaju turystyki (np. turystyka kongresowa, pielgrzymkowa, wyjazdy zdrowotne, turystyka specjalistyczna itp.).

ELEMENTY ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO POLSKI

Polska leży w środkowej części wielkiej strefy nizin europejskich, rozciągających się od Pirenejów po Ural.

Równoleżnikowe ukształtowanie obszaru Polski jest wynikiem:

Fałdowań górotwórczych – ich skutki są wyraźnie widoczne tylko w górach,
Działania lądolodu czwartorzędnego – ponieważ prawie cały obszar Polski był pokryty lądolodem, na przeważającej części kraju występuje równoleżnikowy układ form ukształtowania powierzchni.

W Polsce wyróżniamy następujące pasy ukształtowania powierzchni, które tworzą rozmaite typy krajobrazów:

1. Pobrzeża: krajobraz Pobrzeża Południowobałtyckiego został uformowany po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia głównie przez działanie morza i rzek. Dominujące formy w krajobrazie pobrzeża to plaże piaszczyste rozciągające się do klifowego (+klify same w sobie) brzegu lub wału wydmowego, wydmy (najwyższe na Mierzei Łebskiej), mierzeje (Helska, Wiślana) i jeziora przybrzeżne (Łebsko, Gardno, Jamno, Bukowo, Wieczno), delta Odry stanowiąca oś Niziny Szczecińskiej i delta Wisły (Żuławy Wiślane z depresją) oraz Zalew Szczeciński i Zalew Wiślany.
W skład pobrzeża wchodzą m.in. Nizina Szczecińska, Pobrzeże Słowińskie, Pobrzeże Kaszubskie, Żuławy Wiślane i Wysoczyzna Elbląska.

2. Pojezierza: obszary ukształtowane przez lądolód bałtycki (ostatnie zlodowacenie). Formy dominujące w krajobrazie pojezierzy to jeziora, moreny czołowe (najwyższa Wieżyca 329 m n.p.m.), sandry (obszary piaszczyste), równiny moreny dennej, pradoliny i torfowiska.
Pojezierze Wielkopolskie składa się m.in. z Pojezierza Lubuskiego, Poznańskiego, Gnieźnieńskiego i Kujawskiego.
Pojezierze Pomorskie składa się z Pojezierza Myśliborskiego, Wałeckiego, Drawskiego, Krajeńskiego, Kaszubskiego i Równiny Borów Tucholskich.
Pojezierze Mazurskie tworzą: Pojezierze Iławskie, Chełmińskie, Dobrzyńskie, Brodnickie, Olsztyńskie, Mrągowskie, Kraina Wielkich Jezior Mazurskich i Pojezierze Ełckie.
Położone najdalej na wschodzie Pojezierze Suwalskie zaliczane jest do Pojezierza Litewskiego.

3. Niziny Środkowopolskie: równiny obszar powstały w wyniku działania topniejących wód lądolodu ostatniego zlodowacenia i późniejszej działalności rzek. W krajobrazie dominują rozległe równiny poprzecinane dolinami rzecznymi oraz wysoczyzny morenowe. Obszar ten składa się z Nizin: Śląskiej, Wielkopolskiej, Mazowieckiej i Podlaskiej oraz Polesia Lubelskiego.

4. Wyżyny: Śląska, Małopolska (z Górami Świętokrzyskimi oraz Niecką Nidziańską), Lubelska i Roztocze. Jest to obszar zbudowany głównie ze skał wapiennych, z licznymi skałkami na powierzchni (Wyżyna Krakowsko- Częstochowska) i zjawiskami krasowymi (jaskinie). Na powierzchni występuje krajobraz lessowy (na Wyż. Sandomierskiej i Lubelskiej). Na obszarze Gór Świętokrzyskich wychodzą na powierzchnię stare skały (piaskowce, dolomity, łupki).

5. Obniżenia podkarpackie: Kotlina Sandomierska, Brama Krakowska i Kotlina Oświęcimska. Jest to zapadlisko tektoniczne, które zostało zasypane utworami lodowcowymi i karpackimi, naniesionymi przez wody rzeczne.

6. Góry: rozciągnięte równoleżnikowo Karpaty oraz masywy Sudetów

Karpaty są młodymi górami (alpejskimi), zbudowanymi głównie z fliszu (młodych skał osadowych, zlepieńców). Fliszowa część Karpat nosi nazwę Beskidów, do których nie należą tylko Tatry (krystaliczne wschodnie i wapienne zachodnie) oraz Kotlina Orawsko-Podhalańska i Pieniny (wapienne). W skład obszaru beskidzkiego Karpat wchodzą: Przedgórze Karpackie, Beskidy Zachodnie, Środkowe (Beskid Niski) i Wschodnie (Bieszczady).

Sudety są to stare góry zrębowe (hercyńskie) składające się z Przedgórza Sudeckiego i Podgórza Zachodniosudeckiego oraz Sudetów Zachodnich, Środkowych i Wschodnich.

ATRAKCYJNOŚĆ ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO POLSKI DLA TURYSTY ZAGRANICZNEGO

Przyczyny zainteresowania turystycznego Polską:
- Walory środowiska naturalnego
- Nagromadzenie walorów kulturowych
- Bogaty folklor niektórych regionów oraz imprezy folklorystyczne
- Specjalności kuchni polskiej i dobre wyżywienie (zajazdy podróżne)
- Możliwości polowania
- Niskie ceny i przeciętne koszty pobytu (szczególnie ważne na obszarach przygranicznych)
- Tranzytowe położenie
Główne walory środowiska naturalnego atrakcyjne dla turystów zagranicznych
- Wybrzeże – warunki klimatyczne i plażowe, kąpieliska
- Pojezierza – warunki dla turystyki wodnej, wędkarstwa i wypoczynku
- Góry – duże zróżnicowanie krajobrazów młodych i starych gór; atrakcyjne tereny dwusezonowe, tereny narciarskie i do wędrówek pieszych
- Duże kompleksy leśne z możliwością wypoczynku i organizowania polowań
- Rezerwaty biosfery (obszary podlegające szczególnej ochronie ze względu na nagromadzenie unikalnych elementów przyrody, niezakłócone działalnością człowieka i odpowiadające wymogom badań naukowych; „rezerwaty te są tworzone, aby promować i demonstrować zrównoważony związek człowieka z biosferą”)
  - Projekty takich rezerwatów zatwierdza UNESCO
  - Spośród ponad 530 rezerwatów biosfery na Ziemi, w Polsce znajduje się 10, w tym 9 przynajmniej częściowo na terenie parków narodowych:
    - Rezerwat Biosfery Babia Góra
    - Białowieski Rezerwat Biosfery
    - Rezerwat Biosfery Jezioro Łuknajno (nie znajduje się na trenie żadnego parku narodowego)
    - Słowiński Rezerwat Biosfery
    - Międzynarodowy Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie (polsko-słowacko-ukraiński) – w tym: Bieszczadzki PN, Ciśniańsko-Wetliński PK, PK Doliny Sanu
    - Tatrzański Rezerwat Biosfery (polsko-słowacki)
    - Karkonoski Rezerwat Biosfery (polsko-czeski)
    - Rezerwat Biosfery Puszcza Kampinoska
    - Rezerwat Biosfery Polesie Zachodnie
    - Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie (wpis 2010) – w tym: PN Bory Tucholskie, Tucholski PK, Wdecki PK, Wdzydzki PK, Zaborski PK
- Do rezerwatów o znaczeniu międzynarodowym należą także obszary wodno-błotne, ustalone przez Konwencję Ramsar; w Polsce jest 13 obszarów przyrody chronionej (łącznie ponad 125 tys. ha) wpisanych na listę konwencji ramsarskiej:
  - Rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno
  - PN Ujście Warty
  - Rezerwat przyrody Jezioro Karaś
  - Rezerwat przyrody Jezioro Siedmiu Wysp (Jez. Oświn, pow. Węgorzewo)
  - Rezerwat przyrody Świdwie (pow. Police)
  - Biebrzański PN
  - Słowiński PN
  - Stawy Milickie w PK Dolina Baryczy
  - Narwiański PN
  - Poleski PN
  - Wigierski PN
  - Rezerwat przyrody Jezioro Drużno
  - Subalpejskie torfowiska w Karkonoskim PN

Konwencja Ramsar (od miasta w Iranie) zawarta w 1971 r. ma na celu ochronę obszarów podmokłych, o dużym znaczeniu przyrodniczym (ostoje ptactwa wodnego i przelotnego). W Polsce weszła w życie w 1978 roku. Do 2009 r. konwencją ramsarską objęte było 1869 obszarów o łącznej powierzchni ponad 183 mln hektarów. Do tej pory podpisało są 159 państw.

WALORY PRZYRODNICZE

W grupie walorów przyrodniczych wydzielamy ich trzy rodzaje: osobliwości skalne, wodne oraz flory i fauny.

Osobliwości skalne
- Skałki i grupy skalne, szczyty górskie i pojedyncze punkty widokowe: należą tu skałki wapienne na Wyżynie Krakowsko Częstochowskiej (w zespole Jurajskich Parków Krajobrazowych), w Górach Świętokrzyskich, w Tatrach Zachodnich; skały krystaliczne (Tatry Wysokie) i piaskowce (Góry Stołowe); a także pojedyncze wzniesienia morenowe na pojezierzach, z rozległymi panoramami
- Wąwozy i doliny rzeczne w górach: Sudety – Bardo, Borowy Jar w Jeleniej Górze; Karpaty – Dolina Kościeliska, przełom Dunajca
- Wąwozy lessowe: Wyżyna Sandomierska, Wyżyna Lubelska
- Stożki wulkaniczne: Przedgórze Sudeckie (Ślęża), Podgórze Karpackie (Wżar), Kotlina Jeleniogórska
- Głazy narzutowe i głazowiska: wielskie głazy narzutowe występują na obszarze ostatniego zlodowacenia; największy „Trygław” o obwodzie 50 m znajduje się w Tychowie na Pomorzu; w Górach Świętokrzyskich „gołoborza”; ponad 1100 głazów narzutowych uznano za pomniki przyrody
- Wydmy: występują wzdłuż niskiego brzegu Bałtyku, najwyższe na Mierzei Łebskiej (do 56 m); w środkowej Polsce w pradolinach Noteci (Puszcza Notecka) i Wisły (Puszcza Kampinoska)
Osobliwości wodne
- Jeziora: rynnowe i morenowe na pojezierzach: najdłuższe – Jeziorak (27,5 km); najgłębsze – Hańcza (109 m); największe – Śniardwy (114 km²);

Tatrzańskie: Wielki Staw w Dolinie Pięciu Stawów (79 m głębokości), Czarny Staw nad Morskim Okiem (76 m głębokości)

Przybrzeżne: Łebsko (72 km2), Gardno, Jamno, Bukowo

Błotne: J. Zygmunta Augusta koło Knyszyna

Krasowe: w Poleskim PN i Sobiborskim PK

Wodospady i źródła: w Tatrach Wielka Siklawa i Wodogrzmoty Mickiewicza, w Beskidzie Żywieckim Sopotnia Wielka, w Sudetach Kamieńczyk, Szklarka

Źródła: w Tatrach Jaszczurówka, Kalatówki, Lodowe Źródło (wywierzysko); wywierzyska Pilicy, Przemszy

Zjawiska krasowe: jaskinie – w Tatrach Zachodnich (ok. 400 jaskiń), na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej )ok. 1000 jaskiń – tylko niektóre z nich mają walory turystyczne); w Sudetach (Masyw Śnieżnika, Góry Złote, Góry Kaczawskie), w Pieninach, w Górach Świętokrzyskich; najgłębsze i najdłuższe jaskinie – w Tatrach Zachodnich; jaskinie solne występują w Wieliczce i na Kujawach
Rzeki: stanowią przedmiot zainteresowania turystów, jeśli dają możliwość kąpieli, uprawiania sportów wodnych, mają walory widokowe i wędkarskie

Najważniejsze szlaki wodne o walorach turystycznych w Polsce

Brda (od Nowej Brdy do Wisły)
Dunajec (od Nowego Targu do Wisły)
Drawa (od Czaplinka do Noteci)
Wda (od Lipusza do Wisły)
Pasłęka (od jeziora Morąg do Zalewu Wiślanego)
Wielkie Jeziora Mazurskie
Radunia
Kurtynia (od Sorkwit do Kamienia nad j. Bełdany)
Kanał Elbląsko-Ostródzki
Czarna Hańcza (od j. Wigry do Kanału August.)
Jeziora Brodnickie (od Tamy Brodzkiej do Brodnicy)
Jeziora Iławskie (od Ostródy do Iławy)
Kanał Augustowski (od Czarnej Hańczy do Biebrzy)

Osobliwości flory i fauny – są to pojedyncze drzewa – pomniki przyrody (dąb Bartek k. Zagnańska, Car-Dąb we wsi Topiło, w Puszczy Białowieskiej, dąb Chrobry w Piotrowcach k. Szprotawy, Dęby Rogalińskie) lub rezerwaty roślinne i zwierzęce (żubrów, Stawy Milickie, Jezioro Łuknajno).

W Polsce jest 34 tys. pomników przyrody; w tym 27 tys. pojedynczych drzew, 4,5 tys. grup drzew oraz blisko 800 alei.

OBSZARY O WALORACH PRZYRODNICZYCH WYDZIELONE PRZEZ CZŁOWIEKA

Parki narodowe – obszary wydzielone znajdujące się pod całkowitą ochroną. Obejmują obszary o powierzchni większej niż 10km² (najmniejszy w Polsce Ojcowski PN ma 21 km²).

W Polsce są 23 Parki Narodowe, dzielimy je na:

nadmorskie: Woliński, Słowiński
niżowe: Białowieski(najstarszy), Biebrzański(największy), Borów Tucholskich, Drawieński, Kampinoski, Narwiański, Ujścia Warty, Wielkopolski, Wigierski;
wyżynne: Poleski, Roztoczański, Świętokrzyski, Ojcowski;
górskie: Babiogórski, Bieszczadzki, Gorczański, Karkonoski, magurski, Pieniński, Gór Stołowych, Tatrzański.

Parki krajobrazowe – obszary chronione ze względu na wartości przyrodnicze i kulturowe; na obszarze parków krajobrazowych dopuszczalna jest gospodarka naturalna człowieka.

Łączna powierzchnia PK w Polsce przekracza 25 tys. km2. Jest ich obecnie 120, w tej liczbie 14 parków grupuje się w 3 zespoły:

Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych (7 parków)
Zespół PK Gór Świętokrzyskich (4 parki)
Zespół PK Ponidzia (3 parki)

Największych parków krajobrazowych (> 500 km²) jest w Polsce 13; parków o powierzchni od 200 do 500 km² jest 37; od 100 do 200 km² jest 35, a poniżej 100 km² – 36.

Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionych – ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, w także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.

Najwięcej istnieje w Polsce rezerwatów leśnych – 680 (2001 r.), zajmujących powierzchnię około 516 km². Łączna liczba wszystkich rodzajów rezerwatów wynosi 1345 (dane na rok 2001), których suma powierzchni wynosi około 1476 km².

Parki zabytkowe i ogrody historyczne: jest ich 12 tys. Większość to parki XIX-wieczne; 85% to parki wiejskie, 15% znajduje się w miastach. Największy jest Park Kultury i Wypoczynku w Chorzowie.

Ogrody botaniczne. Zaliczamy do nich ogrody uniwersyteckie (jest ich 5, najstarszy założony w 1783 r. znajduje się w Krakowie), palmiarnie, arboreta, alpinaria; łącznie w 20 ośrodkach w Polsce. Ogrody botaniczne mają bardzo dużą liczbę zwiedzających – w 2000 r. ponad 606 tysięcy. Najwięcej zwiedzających miały ogrody warszawskie (205 tys.) i dolnośląskie (157 tys.).

Ogrody zoologiczne. Jest ich w Polsce 13; najstarsze są we Wrocławiu i Poznaniu; największe w Poznaniu i Gdańsku (pow. 100 ha). W ostatnim dziesięcioleciu powstają również prywatne ogrody zoologiczne (np. Świerkocin, Kadzidłowo). Ogrody zoologiczne odwiedziło w 2000 roku prawie 2800 tys. osób; najwięcej warszawski (680 tys.) i wrocławski (440 tys.).

WALORY WYPOCZYNKOWE

Podstawowym elementem walorów wypoczynkowych jest klimat. Najważniejsze elementy klimatu, mające wpływ na wypoczynek:

Liczba dni słonecznych i związany z tym rozkład temperatur
Rozkład opadów w ciągu roku (najwięcej jest ich w miesiącach letnich)
Grubość pokrywy śnieżnej w zimie i czas jej zalegania
Temperatura wody w morzu, jeziorach i rzekach, która decyduje o możliwości kąpieli

Ważnym walorem przyrodniczym i wypoczynkowym są lasy; mają one również udział w turystyce kwalifikowanej. Udział lasów w Polsce, który wynosi średnio prawie 29%, w niektórych województwach jest znacznie wyższy (w woj. Lubuskim > 48%).

Miejsca kąpieliskowe nad morzem, nad rzekami i jeziorami mają duży walor wypoczynkowy, szczególnie tam, gdzie są plaże strzeżone.

Walory uzdrowiskowe posiadają obszary nadmorskie, górskie, obszary dużych kompleksów leśnych i miejscowości, w których występują źródła mineralne.

Największe uzdrowiska w Polsce:

Kołobrzeg (znaczenie międzynarodowe, największe w Polsce, na Pomorzu, 2-3 miliony kuracjuszy rocznie)
Ciechocinek (największe uzdrowisko nizinne, konkuruje z Inowrocławiem)
Krynica Zdrój (największe wyżynne/górskie)
Ustroń

Uzdrowiska Sudeckie: największa koncentracja w Kotlinie Kłodzkiej: Duszniki Zdrój, Kudowa Zdrój, Lądek Zdrój, Długopole Zdrój, Polanica Zdrój

Uzdrowiska Karpackie: skoncentrowane w rejonie Pienin, Beskidu Niskiego: Szczawnica Zdrój, Krynica Zdrój, sama sobie znajdę, Wysowa, Wapienny, Iwonicz Zdrój, Rymanów Zdrój, dupa dupa 123

Obszary wyżynne: Solec Zdrój, Horyniec Zdrój, Nałęczów,... ...

WALORY SPECJALISTYCZNE

Walorami specjalistycznymi nie są zainteresowani uczestnicy masowego ruchu turystycznego. Korzystanie z tych walorów wymaga specjalnych umiejętności, przygotowania sprawnościowego, kwalifikacji formalnych, a często także drogiego sprzętu.

Walory kajakowe i żeglarskie. Walory te posiada 159 rzek, większość jezior, sztuczne zbiorniki wodne oraz kanały: Wielkich Jezior Mazurskich, Augustowski, Elbląski, Ślesiński, Bydgoski. W Polsce znajduje się około 120 wyznaczonych szlaków wodnych, w tym 30 żeglarskich. 15 szlaków ma walory międzynarodowe (10 kajakowych i 5 żeglarskich):
- Kajakowe: Poprad, Radunia, Pasłęka, Dunajec, Krutynia, Czarna Hańcza, Jeziora Brodnickie, Brda, Wda, Drawa
- Żeglarskie: Wielkie Jeziora Mazurskie (od Węgorzewa do jeziora Wiartel i od jeziora Śniardwy do Pisza), Kanał Augustowski, Jeziora Iławskie (od Ostródy do Iławy), Kanał Elbląsko-Ostródzki

Poza szlakami wodnymi dużą rolę odgrywają takie akweny jak: Zatoka Gdańska, Zalew Szczeciński wraz z jeziorem Dąbie, a także pojedyncze duże zbiorniki wodne

Naturalne: jeziora Drawskie, Gopło, Rajogrodzkie
Zaporowe: Solińskie, Zegrzyńskie, Sulejowskie (na Pylicy), Jeziorsko (na Warcie), Turawskie, Goczałkowickie, Nyskie, Włocławskie, Siemianówka

Walory wędkarskie występują na wodach nizinnych i wodach górskich. Mamy 7 głównych regionów turystyki wędkarskiej (wszystkie na obszarach nizinnych) na powierzchni ok. 9500 km²:
- Słowiński
- Drawski (5 jezior i zespół dorzecza dolnej Drawy)
- Charzykowsko-Wdzydzki
- Iławsko-Brodnicki
- Wielkich Jezior Mazurskich
- Wigierski
- Żmigrodzko-Milicki
Walory myśliwskie. Obwody łowieckie zajmują 250 000 km². Ze zwierząt łownych w dużych ilościach występują sarny, jelenie, dziki, zające, kuropatwy; rzadziej występują łosie, daniele, cietrzewie, a w małych populacjach muflony, wilki, rysie, głuszce.

Polowaniami zajmuje się Polski Związek Łowiecki, który gospodaruje w ok. 4800 obwodów łowieckich. Polowania dla turystów zagranicznych organizują nadleśnictwa wspólnie z biurami turystycznymi.

Walory jeździeckie. W Polsce jest 28 stadnin ogierów; najstarsza znajduje się w Janowie Podlaskim (od 1817 r.). Obecnie przy każdym ośrodku hodowli koni lub stadninie są ośrodki jeździeckie. Powstaje także coraz więcej małych ośrodków jeździeckich w pobliżu wielkich miast, w których organizuje się wczasy jeździeckie, wakacje w siodle.
Walory taternickie. Najlepsze walory taternickie posiadają Tatry, natomiast dobre walory posiada 8 obszarów w Sudetach i na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Taternictwo mogą uprawiać członkowie Klubu Wysokogórskiego... ...
Walory speleologiczne posiadają Tatry Zachodnie, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Sudety (Masyw Śnieżnika, Góry Kaczawskie), Pieniny i Pasmo Chęcińskie Gór Świętokrzyskich.

Spośród ponad 1500 jaskiń w Polsce, zaledwie kilka ma znaczenie turystyczne (są udostępnione do zwiedzania), np. Jaskinia Raj koło Chęcin, Jaskinia Niedźwiedzia w Kletnie (Masyw... ...

Lista Pomników Historii w Polsce (stan z września 2014, 58 obiektów, podkreślono wpisy z listy UNESCO)

Zespoły staromiejskie:

Chełmno – stare miasto
Gdańsk – miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku
Kazimierz Dolny
Kraków - historyczny zespół miasta
Lublin - historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny
Paczków - zespół staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji
Poznań – historyczny zespół miasta
Toruń – zespół staromiejski ( Stare miasto, Nowe Miasto, ruiny Zamku Krzyżackiego)
Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem
Wrocław – Zespół historycznego centrum
Zamość – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX w.

Obiekty sakralne o wybitnych walorach architektonicznych I historycznych:

Bohoniki i Kruszyniany – meczety i Mizary
Częstochowa – Jasna Góra wraz z Parkami Jasnogórskimi – zespół klasztoru oo. Paulinów
Frombork – zespół archikatedralny
Gniezno – archikatedra p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
Gostyń – Głogówko – zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri
Kalwaria Zebrzydowska – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego
Kamień Pomorski – zespół katedralny
Krzeszów – zespół dawnego opactwa cystersów
Ląd – zespół dawnego opactwa cystersów w Lądzie nad Wartą
Legnickie Pole
Leżajsk – zespół klasztorny oo. Bernardynów
Lubiń – zespół opactwa Benedyktynów
Nysa – zespół kościoła farnego p.w. św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki
Łowicz – Bazylika Katedralna WNMP
Stargard Szczeciński – zespół kościoła p.w. NMP Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta
Sulejów – zespół opactwa cystersów
Strzegom – kościół p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła
Żagań – poaugustiański zespół klasztorny

Zamki i pałace:

Kozłówka – zespół pałacowo – parkowy
Kórnik – zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym – nekropolią właścicieli
Łańcut – zespół zamkowo-parkowy
Malbork – zespół zamku krzyżackiego

Obiekty dziedzictwa przemysłowego, inżynierii lądowej i wodnej:

Bochnia – kopalnia soli
Duszniki-Zdrój – Młyn papierniczy z 1605r.
Kanał Augustowski
Kanał Elbląski
Katowice – osiedle robotnicze „Nikiszowiec”
Tarnowskie Góry – podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni „Czarnego Pstrąga”
Warszawa – Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya
Wieliczka- kopalnia soli
Wrocław- Hala stulecia
Żyrardów – XIX- wieczna osada Fabryczna

Miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń (pola bitew)

44. Gdańsk – pole bitwy na Westerplatte

45. Grunwald – pole bitwy pod Grunwaldem w 1410 r.

46. Racławice – teren historycznej Bitwy pod Racławicami

Obiekty budownictwa obronnego

47. Srebrna Góra – Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII w.

Krajobrazy kulturowe oraz parki i ogrody o wybitnych walorach kompozycyjnych, krajobrazowych i przyrodniczych

48. Łęknica – Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym

49. Góra Świętej Anny – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy

50. Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej

Zabytki archeologiczne

51. Biskupin – rezerwat archeologiczny

52. Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego – kopalnie krzemienia z okresu neolitu

53. Lednogóra – wyspa Ostrów Lednicki na Jeziorze Lednickim

WALORY TURYSTYCZNE POLSKI

KLASYFIKACJA MIEJSCOWOŚCI TURYSTYCZNYCH

Klasyfikacje miejscowości turystycznych biorą za podstawę walory turystyczne oraz elementy zagospodarowania turystycznego i dostępności komunikacyjnej.

Najczęściej stosowany jest podział na trzy kategorie:

Centra turystyczne: posiadają unikalne i zróżnicowane nagromadzenie walorów w skali światowej i europejskiej; w Polsce wyróżniamy 8 centrów turystycznych: Warszawa, Kraków, Poznań, Wrocław, Gdańsk, Toruń, Lublin, Szczecin; turystyka w centrach turystycznych nie jest funkcją wiodącą
Ośrodki turystyczne: miejscowości o wybitnych walorach turystycznych o znaczeniu ogólnokrajowymi ich liczba wynosi około 60; turystyka najczęściej jest głównym rodzajem działalności
Miejscowości turystyczne: posiadają duże walory o znaczeniu ogólnokrajowym lub regionalnym; w Polsce jest ponad 400 miejscowości z zabytkami godnymi zwiedzenia; turystyka najczęściej jest głównym rodzajem działalności

Miejscowości i obiekty turystyczne w Polsce o najwyższej atrakcyjności dla turystów zagranicznych:

Gdańsk, Kraków, Poznań, Toruń, Warszawa, Wrocław (duże nagromadzenie zabytków, starówki)
Kazimierz Dolny (zespół architektoniczno-krajobrazowy)
Zamość (zabytkowy zespół architektoniczny)
Częstochowa (jedno ze światowych centrów pielgrzymkowych)

WALORY KULTUROWE

Walory kulturowe (antropogeograficzne) są to obiekty związane z działalnością człowieka i przez niego wytworzone, stanowiące przedmiot zainteresowania turystów. Można je podzielić na 8 grup:

Zabytki architektury i budownictwa; zajmują one czołowe miejsce w przewodnikach. Najbardziej uczęszczane obiekty mają ok. 1 mln odwiedzających rocznie. Do najwybitniejszych w Polsce zaliczamy obiekty dawnej „grupy 0”, których jest 71; 35 z nich znajduje się w ośmiu miastach (Kraków 10, Toruń 7, Gdańsk 5, Kazimierz Dln., Wrocław, Poznań po 3, Zamość, Warszawa po 2); pojedyncze obiekty znajdują się w 36 miejscowościach.

Klasy zabytków – obowiązująca w latach 1961-1973 pięciostopniowa klasyfikacja obiektów zabytkowych (klasy od 0 do IV), określająca ich wartość artystyczną, historyczną i naukową.

Zabytki nieruchome podzielono wówczas pod względem ich wartości:

0 – zabytki i zespoły zabytkowe o najwyższej wartości artystycznej, historycznej i naukowej w skali światowej, które mogą być uznane za pomnik historii;

I – reprezentacyjne w skali krajowej, dobrze zachowane, nie przebudowywane w nowszych czasach;

II – reprezentacyjne dla regionu lub miejscowości lub przebudowane przy zachowaniu znacznej części dawnej substancji zabytkowej;

III – przeciętnej lub miernej, lecz bezspornej wartości artystycznej, historycznej lub naukowej;

IV – obiekty pierwotnie zaliczające się do wyższych grup klasyfikacyjnych, których zły stan techniczny wyklucza skuteczną konserwację, a wartość artystyczna, historyczna lub naukowa jest minimalna.

1a) Zamki

Spośród zabytków budownictwa szczególne zainteresowanie turystów budzą zamki. Niestety, większość z nich jest w ruinie. Te, które odbudowane lub odrestaurowano, często są wykorzystywane w celu turystycznym (muzea, biura turystyczne, wystawy, hotele).

Szlak Orlich Gniazd – przetrwał jeden zamek, wykorzystywany do czasów współczesnych (Pieskowa Skała). Zamek Mirów, Zamek Bobolice (zakupione przez właściciela prywatnego, który podjął się odbudowy).

Obszary państwa krzyżackiego: zamki z czerwonej cegły, Golub-Dobrzyń, Toruń, Świecie, Brodnica.

Największe skupisko zamków krzyżackich jest w Polsce północnej. Budowane z cegły, czworoboczny plan.

Malbork
Gniew
Reszel
Lidzbark Warmiński – Zamek biskupi (zamek gotycki, przykład typowej architektury dla tamtych ziem, styl krzyżacki choć jest zamkiem biskupim)
Kwidzyn – zamek kapituły pomezańskiej
Radzyń Chełmiński
Nidzica
Bytów
Golub-Dobrzyń
--- Na południu (małopolska) mamy Szlak Orlich Gniazd
Warszawa
Kraków – Wawel
Kórnik
Książ (największy po Malborku)
Pieskowa Skała
Bobolice
Niedzica
Nowy Wiśnicz
Łańcut
Krasiczyn
Baranów Sandomierski
--- południowy zachód (Dolny Śląsk) – kolejne skupisko <ogarnąć jakieś konkretne przykłady>

1b) Pałace

Pałac Krasińskich w Warszawie
Łazienki Królewskie
Wilanów
Białystok – pałac Branickich
Nieborów – pałac biskupi
Kozłówka (k. Lubartowa)
Śmiełów (k. Jarocina)
Pawłowice (k. Oleszna)
Lubostroń (k. Łabiszna)
Ostromecko (k. Bydgoszczy) – Stary i Nowy Pałac
Pałac Dąmbskich w Toruniu

1c) Ratusze

Toruń
Główne Miasto w Gdański
Wrocław
Poznań
Zamość
Sandomierz
Chełmno
Tarnów
Szydłowiec
Staszów

1d) Świątynie, zwłaszcza

Katolickie kościoły romańskie, gotyckie, renesansowe, barokowe
Inne o bogatym artystycznie wnętrzu
Świątynie innych religii (cerkwie, meczety)
--- romańskie
- Kościół Św. Trójcy i Rotunda Św. Prokopa w Strzelnie
- Bazylika NMP w Inowrocławiu
- Kościół św. Andrzeja w Krakowie
--- gotyk
- Bazylika Mariacka Wniebowzięcia NMP w Gdańsku
- Kościół Wniebowzięcia NMP w Toruniu
- Kościół Św. Janów
- Kościół Św. Jakuba
- Bazylika Mariacka w Krakowie
- Archikatedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu
--- renesans
- Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w Zamościu
- Wawel – Kaplica Zygmuntowska
--- barok
- Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie
--- meczety
- Meczet w Bohonikach
- Meczet w Gdańsku
--- cerkwie
- Cerkiew prawosławna św. Ducha w Białymstoku
- Cerkiew prawosławna w Tomaszowie Lubelskim
- Cerkiew prawosławna w Hrubieszowie

1e) Budynki teatrów i oper

Teatr Wielki w Warszawie
Teatr im Juliusza Słowackiego
Moniuszki w Poznaniu
Wiliama Horzycy w Toruniu
Baj Pomorski w Toruniu

1f) Zabytkowe kamienice

Kamienica Pod Gwiazdą w Toruniu
Złota Kamienica w Gdańsku
Kamienica Celejowska w Kazimierzu Dolnym

2) Obiekty historyczno wojskowe – budowle obronne (w tym umocnienia z czasów II wojny światowej), cmentarze wojskowe, pomniki w miejscach bitew, muzea wojskowe. W Polsce istnieje 20 muzeów wojskowych i duża liczba cmentarzy wojskowych oraz miejsc bitew.

...jakieś braki...

* Gierłoż

* Twierdza Osowiec nad Narwią

* Twierdza Modlik

* Twierdza Przemyśl

* Klasztor w Częstochowie

* Kłodzko

* Srebrna Góra

Muzea wojskowe

Wiele większych miast: Warszawa, Poznań, Łódź

Statki i okręty

Niszczyciel ORP Błyskawica w Gdyni
Okręt patrolowy ORP Fala w Kołobrzegu
Statek SS Sołdek w Gdańsku
Żaglowiec Dar Pomorza w Gdyni
Kuter desantowy w poligonie przeciwpożarowym

3) Miejsca i muzea martyrologii z czasów II wojny światowej

Miejscami martyrologii są:

- obozy koncentracyjne i obozy zagłady

- getta żydowskie

- miejsca straceń (masowe groby)

- obozy jenieckie

Pomnikami martyrologii są:

- muzea i pomniki w miejscach byłych obozów koncentracyjnych, zagłady i jenieckich oraz w dawnych więzieniach

- mauzolea w miejscach masowych egzekucji i cmentarze z mogiłami ofiar martyrologii

- tablice pamiątkowe w miejscach straceń

- obeliski, głazy upamiętniające.......

... ...

Obozy: Oświęcim, Brzezinka, Kraków Płaszów, Majdanek, Chełmno, Bełżec, Rokoźnica, Sztutowo, Treblinka

4) Zabytki techniki, przemysłu i działalności gospodarczej oraz muzea techniki

Wenecja (muzeum kolejnictwa), Wolsztyn, najwięcej jest muzeów związanych z kolejnictwem. Kopania w Złotym Stoku, Muzeum Latarnictwa w...,

5) Ośrodki twórczości ludowej to miejsca pokazujące folklor. Na mapie wymienione są główne regiony kultury ludowej oraz środki twórczości ludowej, w których rozwijało się rękodzieło (stroje, ozdoby, naczynia gospodarstwa domowego... ...

Regiony historyczno-etnograficzne: Ziemia Łowicka, Kociewie, Kujawy, Pałuki, Kaszuby, Śląsk, Podhale, Zakopane, Chochołów, Zubrzyca Górna

6) Współczesne imprezy kulturalne

W Polsce odbywa się rocznie ponad 40 imprez kulturalnych o międzynarodowym znaczeniu oraz ponad 300 imprez ogólnopolskich. Są to imprezy muzyczne, teatralne, filmowe, tańca towarzyskiego.... .........

7) Miejsca pielgrzymkowe zajmują bardzo ważne miejsce w masowym ruchu turystycznym. Niektóre z nich to ośrodki kultu związane z miejscem, w którym występowały zjawiska nadprzyrodzone (uznane przez Kościół). Miejsca pielgrzymkowe to nie tylko miejsca religijne. Mogą to być także miejsca martyrologii, jak Oświęcim, do którego przybywają pielgrzymki turystów z różnych krajów, z których więźniowie ginęli w tym obozie. Są to swego rodzaju pielgrzymki świeckie.

W Polsce jest ponad 500 miejscowości pielgrzymkowych:

6 ma zasięg międzynarodowy

5 krajowy

25 regionalny

130 diecezjalny

ok 350 lokalny

Częstochowa 4-5 (pielgrzymi w mln rocznie)
Kraków-Łagiewniki (1,8-2,0)
Licheń (1,5-1,8)
Kalwaria Zebrzydowska (1,0)
Niepokalanów (0,8)
Tuchów (0,8)
Warszawa (0,6)
Piekary Śląskie (0,6)
Góra Świętej Anny (0,5)
Oświęcim (0,5)

8) Muzea

W Polsce czynne są 656 muzea (2011), które znajdują się w 401 miejscowościach (w tym w 344 miejscowościach z jednym muzeum). Od 1990 przybyło 69 muzeów. Wyróżniamy następujące rodzaje muzeów:

Artystyczne 82
Archeologiczne 12
Etnograficzne 45
Historyczne 108
Biograficzne 49 (Chopina, Jana Pawła II, Mikołaja Kopernika, Matejki w Krakowie, Sienkiewicza w Oblęgorku)
Martyrologiczne 19
Regionalne 187
Przyrodnicze 38
Techniki 33
Inne 81

Największe skupisko zamków krzyżackich jest w Polsce północnej. Budowane z cegły, czworoboczny plan.

Malbork
Gniew
Reszel
Lidzbark Warmiński – Zamek biskupi (zamek gotycki, przykład typowej architektury dla tamtych ziem, styl krzyżacki choć jest zamkiem biskupim)
Kwidzyn – zamek kapituły pomezańskiej
Radzyń Chełmiński
Nidzica
Bytów
Golub-Dobrzyń
--- Na południu (małopolska) mamy Szlak Orlich Gniazd
Warszawa
Kraków – Wawel
Kórnik
Książ (największy po Malborku)
Pieskowa Skała
Bobolice
Niedzica
Nowy Wiśnicz
Łańcut
Krasiczyn
Baranów Sandomierski
--- południowy zachód (Dolny Śląsk) – kolejne skupisko <ogarnąć jakieś konkretne przykłady>