Esej Odnowa brytyjskiego toryzmu

Margaret Thatcher

Odnowa Brytyjskiego Toryzmu

Po drugiej wojnie światowej Wielka Brytania, jak większość krajów Europy, musiała poradzić sobie z wieloma problemami gospodarczymi. Jednym z najważniejszych był oczywiście problem bezrobocia. Ta specyficzna, powojenna sytuacja spowodowała, iż w Zjednoczonym Królestwie kolejne rządy brytyjskie prowadziły politykę interwencjonizmu gospodarczego. Obie główne partie działały w oparciu o tzw. „polityczny konsensus”, który polegał na tym, że żaden kolejny rząd nie negował ustawodawstwa poprzedniego i nie przeprowadzał żadnych radykalnych reform. Zarówno Partia Konserwatywna jak i Partia Pracy akceptowały i dążyły do realizacji projektu „państwa dobrobytu” (welfare state). Za główny cel postawiły sobie one budowę „społeczeństwa, w którym państwo przejęło odpowiedzialność za zapewnienie szeroko pojętego dobrobytu wszystkim obywatelom”. Polityka konsensusu, jaką prowadziły główne stronnictwa Wielkiej Brytanii, skutkowała zatarciem ich ideologicznego wizerunku. Mimo to, aż do lat 60. owa polityka zdawała egzamin. W tym okresie nastąpił regres ekonomiczny. Wówczas premierem rządu był polityk z ramienia Partii Pracy - Harold Wilson. W reakcji na kryzys w gospodarce zwiększył jeszcze bardziej wysiłki zmierzające do zbudowania państwa dobrobytu. Sprowadzało się to do tego, iż zwiększył wydatki publiczne, świadczenia społeczne czy wzrost płac. W rezultacie doprowadziło to do zwiększenia inflacji, powiększenia deficytu państwa, spadku konkurencyjności brytyjskich przedsiębiorstw itd.

Złą sytuację gospodarczą w Wielkiej Brytanii wykorzystała pierwsza kobieta, która stanęła na czele jednego z dwóch głównych stronnictw w Wielkiej Brytanii – Margaret Thatcher. Urodzona w 1925r. w Gratham we wschodniej Anglii ukończyła chemię na uniwersytecie w Oxfordzie oraz prawo studiując zaocznie. W 1979 r. poprowadziła partię konserwatywną, spadkobierczynię brytyjskiej partii torysów, do zwycięstwa w wyborach. Piastowała urząd premiera przez jedenaście lat, czyli najdłużej spośród wszystkich premierów sprawujących ten urząd w XX w. Dzięki swojej zdecydowanej polityce zyskała przydomek „Żelaznej Damy”. Termin ten pierwszy raz został sformułowany w 1976r. przez radziecką gazetę „Czerwona gwiazda” w reakcji na wystąpienie M. Thatcher, w którym ostrzegała przed kompromisową polityką wobec ZSRR. Brytyjska pani premier na stałe zapisała się w historii Wielkiej Brytanii. Może o tym świadczyć fakt, iż jako jedyną uhonorowano ją jeszcze za życia pomnikiem w brytyjskiej Izbie Gmin obok m.in. pomnika Winstona Churchila. W 1992 r. została powołana do Izby Lordów. Oprócz polityki zajmowała się także pisaniem. Spod jej ręki wyszły m.in. „The Downing Street Years”, w której opisuje wspomnienia z okresu, kiedy pełniła funkcję premiera oraz „The Path to Power” („Droga do władzy”). Istotnym dokumentem, dającym możliwość zapoznania się z doktryną M. Thatcher, jest wydany w 1979 r. manifest partii konserwatywnej „The Right Approach” („Właściwa droga”). Doktryna brytyjskiej premier nosi od jej nazwiska miano thatcheryzmu.

Wpływ doktryny „Żelaznej Damy” był tak ogromny, że badacze wiele uwagi poświęcają na analizę oraz próbę zdefiniowania thatcheryzmu. Za Tomaszem Ceranem przytoczę dwie interesujące, choć zdecydowanie odmienne definicje tej doktryny. Pierwsza z nich została zawarta w encyklopedii The Cambridge, druga natomiast w Słowniku Polskim. I tak w przytoczonej encyklopedii czytamy, iż thatcheryzm:

- „to styl polityczny M. Thatcher (irytujący i bezpośredni) i jej polityka (redukcja podatków i afirmacja wolnego rynku)”.

Owa definicja wydaje się zbyt wąska, natomiast słowo styl zdecydowanie nie podkreśla, że mamy do czynienia z doktryną. Druga z przytoczonych definicji stwierdza, że thatcheryzm to:

- „model konserwatyzmu brytyjskiego związany z osobą i działalnością M. Thatcher, będący w sensie politycznym konserwatyzmem opartym na purytańskich wartościach, przeciwstawiający się nurtom postępowym i socjalizmowi”.

Wśród badaczy nie ma oczywiście zgodności, co do tego, jak należy definiować owo pojęcie. Nie sposób więc nie przeanalizować głównych założeń doktryny stworzonej przez Margaret Thatcher, jeśli chce się ją poznać i zrozumieć.

Jedną z podstawowych zasad pani premier jest sprzeciw wobec mającego miejsce w ówczesnej Anglii „konsensusu politycznego”. Uważała, iż była to polityka bezideowa, która jest sprzeczna z zasadami demokracji. To właśnie w takiej polityce partii Konserwatywnej dopatrywała się przyczyny kolejnych porażek wyborczych. Według niej Konserwatyści powinni prowadzić politykę przekonań. Powinni wypowiadać swoje zdanie i starać się przekonać do swoich poglądów innych. W takiej polityce dostrzegała sens demokracji. Wykonywanie sprzecznych ze swoim sumieniem postulatów powodował, według niej, utratę zaufania w oczach wyborców.

Kolejna istotna zasada doktryny thatcheryzmu to idea wolnego i odpowiedzialnego państwa. Sedno tej zasady świetnie ilustruje poniższy cytat M. Thatcher:

„Gdybym musiała streścić konserwatyzm w jednym zdaniu powiedziałabym: Oznacza on poczucie osobistej odpowiedzialności za własne życie, odpowiedzialność za swoją własną rodzinę i innych ludzi. I to jest dokładnie istota odpowiedzialności, która prowadzi do sprzeciwu wobec kontynuacji bieżącej polityki”.

Owa odpowiedzialność za siebie i za współobywateli jest przez nią bardzo często podkreślana. To właśnie na niej powinno się budować społeczeństwo, zdejmując z państwa obowiązek odpowiedzialności. Związany z tą zasadą jest także sprzeciw wobec interwencjonizmu państwowego. To nie państwo powinno troszczyć się o zapewnienie środków ekonomicznych obywatelom, lecz ich odpowiedzialność za siebie nakłada na nich ten obowiązek. Zamiast modelu państwa dobrobytu M. Thatcher woli mówić o państwie możliwości, w którym rząd będzie jedynie wspomagać rozwój przedsiębiorczości jednostek. Dla brytyjskiej premier priorytetem była zmiana mentalności społeczeństwa, które powinno przestać oczekiwać coraz więcej od państwa, a w zamian zacząć wymagać więcej od siebie.

Rozwój „demokracji właścicieli”, jest równie istotny w tej doktrynie. Thatcher wychodzi z założenia, że wolność polityczna jest możliwa tylko wtedy, kiedy w kraju istnieje wolność ekonomiczna. Jej zdaniem im więcej ludzi będzie posiadało własność prywatną, która zmusza do wzięcia za nią odpowiedzialności, tym kraj, a zarazem demokracja, będą silniejsze. Rozwój kapitalizmu spowoduje ponadto uniezależnienie się obywateli od państwa. Według M. Thatcher własność prywatna jest koniecznym elementem na drodze do odbudowy odpowiedzialności wśród całego społeczeństwa.

Istotną pozycję w doktrynie zajmuje zasada subsydiarności. Polega ona na tym, że pomoc państwa w stosunku do obywateli, nie powinna być czymś spotykanym na porządku dziennym, a jedynie w sytuacjach wyjątkowych. Państwo może spróbować pomóc obywatelowi jedynie wówczas, gdy on sam lub np. z pomocą swoich bliskich nie jest w stanie sobie poradzić. Główną rolą państwa jest więc równoważenie sprzecznych interesów. Rząd ma za zadanie wyzwolić w jednostkach idee samopomocy i przedsiębiorczości, które w znacznym stopniu wpływają na rozwój ekonomiczny kraju.

Zasada silnego rządu szeroko eksponowana w klasycznym konserwatyzmie jest także obecna w poglądach pani Thatcher. Obie doktryny interpretują ją jednak w różny sposób. Według M. Thatcher silny rząd to taki, który nie wykracza poza swoje kompetencje. Jeśli rząd łamie tę zasadę i np. ingeruje w wolność osobistą jednostki, to sam siebie osłabia. Działania takie powodują bowiem utratę autorytetu w społeczeństwie. Według pani premier taka idealna sytuacja występuje wówczas, gdy w państwie funkcjonują rządy prawa. Mimo, iż zdaniem „Żelaznej Damy” ludzie nie są względem siebie równi, w czym przeciwstawia się egalitaryzmowi, to każdy człowiek powinien być sądzony jednakowo zgodnie z obowiązującym prawem. Propaguje więc równość wobec prawa, obywateli z wszystkich grup społecznych. Jej zdaniem role i pozycje społeczne określa talent i pracowitość jednostki. Świadczy o tym poniższy cytat, który uzasadnia ponadto pogląd na brak równości ludzi:

„Ludzie różnią się talentami i możliwościami ich wykorzystania. Póki jednak reguły jakim poddane jest gromadzenie majątku są uczciwe i póki, oczywiście istnieje troska o tych, którzy sobie nie radzą, póty brak równości jest nie tylko usprawiedliwiony, lecz stanowi także niezbędny warunek samej wolności”.

Idea organicyzmu, czyli postrzegania państwa i jego elementów jako struktury składającej się na organizm, także występuje w thatcheryzmie. Nie jest to nowa idea, lecz nawiązuje do tej sformułowanej przez klasycznych konserwatystów. Mimo to w pojmowaniu przez M. Thatcher dostrzec można pewną nowość. Teoria ta bowiem nie jest wykorzystywana do niszczenia indywidualizmu czy też niszczenia jednostki, jak to było robione za sprawą klasycznego konserwatyzmu. Celem pani Thatcher było przywrócenie równowagi między państwem a jednostką.

Zgodnie z zasadą solidaryzmu narodowego thatcheryzm przeciwstawiał się akcentowaniu podziałów klasowych. Według doktryny brytyjskiej premier ludzie muszą sobie uświadomić, że dobry los pracodawcy wpływa na poziom życia pracownika. Pracodawcy z kolei muszą zdać sobie sprawę, że posiadający odpowiednie warunki pracownik pracuje bardziej wydajnie, co wpływa na polepszenie rentowności przedsiębiorstwa. To z kolei nie jest bez znaczenia dla poziomu życia pracodawcy. Ludzie powinni pomagać innym, bo wtedy, zdaniem M. Thatcher, mogą liczyć na pomoc z ich strony.

Omawiana doktryna bardzo szeroko odwołuje się do tzw. „rewolucji purytańskiej”. Jest to nawiązanie do etyki protestanckiej. Zasady moralne są, zdaniem pani Thatcher, niezbędnym elementem porządku społecznego. Swoistą oś doktryny stanowią wyróżnione przez nią wartości będące elementem owej rewolucji. Do tych wartości należą m.in. pracowitość, oszczędność, pilność, solidaryzm i odpowiedzialność. Uważała ona, że ich porzucenie, negatywnie wpłynie na wszystkie aspekty społeczeństwa, nie wyłączając sfery gospodarczej. Istotne jest to, że państwo nie powinno narzucać tych wartości. Jej zdaniem całe społeczeństwo powinno je czerpać z religii.

Według thatcheryzmu, zmiany przeprowadzone w państwie powinny mieć charakter stopniowy i być wprowadzane z poszanowaniem tradycji. Doktryna, nawiązuje tu więc do klasyka brytyjskiego konserwatyzmu E. Burke’a. Mimo, że premier zapowiadała gruntowną przemianę kraju, to według niej, wizja którą przedstawiała, nie oznaczała zerwania z tradycją i ciągłością; a wręcz przeciwnie. Postulowane przez siebie wartości społeczne, uważała za głęboko zakorzenione w tradycji Wielkiej Brytanii, w przeciwieństwie do forsowanych idei socjalistycznych, które były wdrażane w ramach polityki konsensusu.

Mimo przynależności M. Thatcher do partii konserwatywnej, opinie badaczy myśli politycznej są podzielone w kwestii utożsamiania doktryny pani Thatcher z nurtem konserwatywnym. Zdaniem polskiego badacza Ryszarda Skarzyńskiego: „z punktu widzenia historyka myśli politycznej taczeryzm bardziej należy do dziejów myśli liberalnej”. Podobnego zdania jest Roger Scruton, autor książki „Co znaczy konserwatyzm”, a także Milton Friedman, który tak opisuje poglądy M.Thatcher: „Ona w ogóle nie jest prawdziwym konserwatystą, ale dziwiętnastowiecznym liberałem”.

Większość badaczy, zalicza jednak tą doktrynę do nurtu konserwatywnego. Do tej grupy badaczy zaliczają się m. in. Andrzej Zięba, Roman Tokarczyk czy Andrew Beesley. Wszyscy spośród wymienionych badaczy, akcentują jednak dość wyraźnie jej liberalny charakter.

Sama M. Thatcher uważała się za konserwatystkę, uważając, że wolność, indywidualizm i wolny rynek, stanowią także spuściznę klasycznego konserwatyzmu i nie powinny być wiązane jedynie z liberalizmem. Jej zdaniem konserwatyzm powinien stać na straży równowagi, między liberalnym indywidualizmem i kolektywistycznym socjalizmem. Koncentrowała się na wolności jednostki, gdyż ówcześnie, jak uważała, w Wielkiej Brytanii właśnie wolność i poczucie indywidualnej odpowiedzialności były zagrożone. Jej zdaniem stosowała się do jednej z głównych zasad E. Burke’a prowadząc politykę „pragmatyzmu nie teorii i iluzji”.

Nie zależnie od tego czy uznamy thatcheryzm za doktrynę konserwatywną, czy też liberalną, bezapelacyjny jest fakt, iż wywierała i wywiera ona ogromny wpływ na politykę wielu krajów Europy. Kontynuatorów polityki prowadzonej przez panią Thatcher, możemy odnaleźć zarówno w samej Anglii, jak i innych krajach. Nic więc dziwnego, że powstaje i z pewnością będzie powstawało, wiele prac dotyczących doktryny stworzonej przez kobietę, która doprowadziła do „odnowy” brytyjskiego toryzmu.

Bibliografia:

Ceran T. S., Thatcheryzm jako doktryna społecznopolityczna, Toruń, 2008.

Tokarczyk R., Współczesne doktryny polityczne, Kraków, 2002.

Zalewski M „Żelazna dama z Downing Street”, Warszawa, 1985.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
odnowa prezentacja
Brytyjczycy straszą Czy Polska idzie na dno
Esej o chrześcijaństwie
MSIOB CW VIII, Fizjoterapia, Odnowa biologiczna
esej rodzina, Pedagogika, socjologia edukacji
trening zdrowotny, MEDYCYNA, Odnowa Biologiczna
Soborowa wizja charyzmatów, odnowa-charyzmaty
Dzień Brytyjski, Edukacja
esej z psychiatrii, PIELĘGNIARSTWO ROK 3 LICENCJAT
SKŁADANIE EWOLUCYJNEJ MOZAIKI esej
Dola ateisty esej
Odnowa
Odnowa biologiczna
O zakładzie Pascala słów kilka esej
Euro ratunek czy katastrofa esej id
BRYTYJSKIE SIŁY ZBROJNE
Esej Współczesne Kierunki Wychowania

więcej podobnych podstron