Karolina Więcek
oligo, KP: 2

Praca z tekstem w klasach początkowych 1-3

Kształcenie umiejętności pracy z tekstem

Tekst pozwala integrować wszystkie ćwiczenia językowe, które wpływają na rozwój języka mówionego i pisanego dzieci. Jest podstawowym materiałem do nauczania, uczenia się języka polskiego, głównym źródłem zdobywania wiadomości i wywoływania różnego rodzaju przeżyć natury estetycznej, intelektualnej i społeczno – moralnej./Encyklopedia wiedzy o książce/

Tekst jest pewną całością językową w swoisty sposób skomponowaną, posiadającą określone prawa wewnętrznej budowy, które poznajemy analizując utwór.¹/Józefa Rytlowa/

Tekst literacki ²zawiera zawsze określoną treść, którą autor chce przekazać czytelnikowi, przemówić do jego uczuć i wyobraźni, wywołać określone nastroje, wzruszenia. W celu przekazania tej treści autor przemawia za pośrednictwem obrazu literackiego. Tworzywem tego obrazu jest język, a obrazowanie odbywa się za pomocą słowa. Może ono być realistyczne, przekształcające lub fantastyczne.

Na lekcjach w klasach I – III wykorzystuje się różnorodne teksty literackie i pozaliterackie zawarte w podręcznikach, pisemkach dziecięcych, lekturach i książkach dla dzieci.

Utwory są podstawą do:

• prowadzenia systematycznych ćwiczeń w kształceniu i doskonaleniu umiejętności czytania,

• wzbogacają czynny i bierny słownik dziecka,

• wpływają na kształtowanie postaw społeczno – moralnych,

• wzbogacają wiedzę o świecie.

Umiejętności ujęte w kategorie zadań w zakresie czytania i pracy z tekstem kl. I – III:³

1. Płynne, poprawne i wyraziste czytanie głośno łatwych tekstów.

2. Wdrażanie do czytania cichego ze zrozumieniem.

3. Wygłaszanie wierszy z pamięci z naturalną intonacją zgodną z treścią utworu, odróżnianie wiersza od prozy.

4. Ustalanie (w utworze literackim, historyjce obrazkowej ) kolejności zdarzeń i dostrzeganie ich wzajemnych zależności.

5. Wskazywanie w utworze literackim postaci głównych i drugorzędnych; dokonywanie oceny bohatera utworu i uzasadnianie swojego sądu.

6. Wykazanie się znajomością kilku utworów literackich dla dzieci, swobodne wypowiadanie się na ich temat, podanie nazwiska autora, tytułu książki.

7. Korzystanie z biblioteki szkolnej lub klasowej.

8. Dzielenie się wrażeniami z odbieranych audycji radiowych, programów telewizyjnych, sztuk teatralnych i filmów dla dzieci.

Ważne są elementy utworu takie, jak:

• temat,

• czas i miejsce akcji,

• postacie utworu,

• główny bohater,

• cechy osobowościowe,

• zawartość uczuciowa,

• języku tworu.

Praca nad tekstem według opisywanego modelu powinna przebiegać w czterech etapach i odbywać się w cyklu strukturalnie powiązanych ze sobą zajęć:

1. Pierwszy etap to przygotowanie do czytania lub słuchania tekstu.

2. Drugi etap stanowić będzie ukierunkowane czytanie – odbiór tekstu.

3. Trzeci etap to analityczno – syntetyczne opracowywanie tekstu.

4. Czwarty etap to wykorzystanie treści omawianych utworów do różnorodnej działalności dydaktyczno – wychowawczej uczniów.

Opracowanie tekstu w edukacji polonistycznej należy łączyć z treścią innych edukacji, co umożliwi bogatsze wykorzystanie tekstu, organizowanie działań uczniów i powiązanie zdobytej wiedzy z praktyką. Ważnym elementem pracy z tekstem jest przygotowanie do czytania – do odbioru tekstu. Przygotowanie to nie powinno wyczerpywać treści tekstu, lecz skupić uwagę dziecka, zaintrygować, pobudzić ośrodki skojarzeniowe, przygotować emocjonalnie i wywołać odpowiedni nastrój do odbioru tekstu.

Ćwiczenia przygotowujące do odbioru tekstu:

1. swobodne wypowiedzi dzieci, które porządkują i poszerzają wiadomości oraz zestawiają je z własnymi doświadczeniami,

2. rozmowa kierowana, która ma uświadomić braki i umotywować konieczność ich uzupełnienia,

3. omawianie obrazków tematycznych, związanych z treścią tekstu, celem pobudzenia wyobraźni, upoglądowienia treści, wywołania nastroju,

4. wyjaśnienie niezrozumiałych wyrazów i związków frazeologicznych,

5. opowiadanie nauczyciela lub nagranie magnetofonowe, które wprowadza dziecko w sytuację analogiczną lub różną, w celu pobudzenia ośrodków skojarzeniowych, wywołania chęci porównywania, różnicowania i wnioskowania,

6. wycieczka – w celu bezpośredniego poznania przedmiotów, zjawisk, obiektów, sytuacji.

Sposoby zapoznawania dzieci z tekstem⁴

1. Wzorowe czytanie, recytowanie nauczyciela.

2. Odtwarzanie tekstu z taśmy magnetofonowej.

3. Odtwarzanie z płyty utworów recytowanych przez aktorów.

4. Czytanie z podziałem na role przygotowane przez uczniów w domu.

5. Indywidualne czytanie tekstu przez uczniów w domu.

6. Samodzielne zapoznawanie się z tekstem w toku cichego czytania ze zrozumieniem.

Analityczne formy pracy z tekstem

1. zestawienie treści tekstu z własnymi przeżyciami i doświadczeniami,

2. ustalanie czasu i miejsca akcji,

3. wyodrębnianie zdarzeń,

4. ustalanie kolejności zdarzeń i ich związku,

5. wyodrębnianie postaci,

6. próby wyrażania własnego sądu o postaciach i zdarzeniach,

7. ustne lub pisemne odpowiadanie na pytania na podstawie tekstu,

8. wyszukiwanie fragmentów tekstu jako argumentów uzasadniających wyrażane sądy, opinie,

9. wyszukiwanie charakterystycznych fragmentów,

10.zestawianie tekstu z ilustracją, rysunkiem,

11.czytanie z podziałem na role,
12.nadanie utworowi innego tytułu.

Edukacja polonistyczna powinna wprowadzać dzieci w świat sztuki słowa, przeżyć literackich, pomagać w komunikowaniu się i wyrażaniu własnej osobowości.

Metodyczne opracowanie różnych rodzajów tekstów literackich⁵

ETAPY PRACY	TEKST ELEMENTARZOWY	CZYTANKI	LEKTURA	WIERSZE	CZASOPISMA
1. Przygotowanie do odbioru treści tekstu	- nawiązanie do treści poprzez pogadankę tematycznie związaną z tekstem - wprowadzenie nowego słownictwa	- podporządkowanie cz. wstępnej lekcji hasłu, tematowi, lekcji - pogadanka nawiązująca do treści czytanki połączona z ćwiczeniami słownikowo-frazeologicznymi (bogacenie słownictwa o nowe wyrazy i zw. frazeologiczne).	- stworzenie kącika książek danego autora - odnalezienie pozycji lekturowej, jej miejsca w tym kąciku - uzasadnienie wyboru danej lektury, omówienie wyglądu, ilustracji itd. - nawiązanie do tematyki utworu - pogawędkę	- nawiązanie do treści poprzez odpowiednią pogadankę na tle stworzonej sytuacji i wprowadzenie nowych wyrazów by ułatwić odbiór wiersza. - stworzenie odpowiedniego nastroju w zależności od rodzaju poezji	- przegląd bieżącego lub innego czasopisma, zwrócenie uwagi na ilustracje, działy, zagadki, teksty, - wspólny wybór odpowiedniego interesującego tekstu z danego czasopisma
Przed czytaniem każdego tekstu należy zadać dzieciom pytania lub odpowiednie polecenia.
2. Sposoby zapoznawania z treścią tekstów	- wzorowe czytanie nauczyciela I raz - czytanie przez uczniów II raz	- wzorowe czytanie przez nauczyciela - głośne czytanie przez jednego lub kilku uczniów - wysłuchanie tekstu z taśmy lub płyty - ciche czytanie ze zrozumieniem - czytanie tzw. domowe	- w zależności od objętości lektura może być czytana: *przez nauczyciela *przez uczniów w klasie pod kierunkiem nauczyciela *samodzielne przez uczniów w domu *odtworzona z taśmy	- musi być wzorowe czytanie nauczyciela lub recytacja z pamięci - po raz II musi wystąpić czytanie przez uczniów	- postępujemy tak jak w przypadku czytanki
Po przeczytaniu tekstu należy zawsze pytać dzieci o wrażenia z poznanego tekstu.
3. Analiza treści. Wyróżnia się 2 sposoby omawiania: -analityczny (zagadnieniowy) -syntetyczny (odtwórczy)	- omawia się krótko treść tekstu z uwzględnieniem aspektu wychowawczego	- analiza czytanego tekstu poprzez wskazanie czasu i miejsca akcji, postaci głównych i drugoplanowych - ocena postępowania bohatera - wierne odtwarzanie wydarzeń zawartych w utworze - przygotowanie do pisania planu: na podstawie ilustracji - tytuły nadawanie tytułów wyodrębnionym fragmentom tekstu plan abstrakcyjny – wydarzenia ujmowane na podstawie analizy treści	- opracowanie lektury zwykle planujemy na 3-4 godz.: 1. Zapoznanie z lekturą, omawiamy: -tytuł i autora, -główny bohater, -postacie 2-planowe, -czas i miejsce akcji, -pierwsze wrażenie po przeczytaniu lektury. 2. Wyodrębnienie i omówienie istotnych wydarzeń z lektury (plan wydarzeń) 3. Omówienie aspektów wychowawczych lektury 4. Określenie wartości poznawczych i wychowawczych, główna myśl utworu	- określenie nastroju utworu - I warstwa – pytamy o treść - II warstwa – pytamy o przesłanie, naukę, uczucia wywołane przez lekturę wiersza, obrazy, zdarzenia kojarzące się z wierszem - analiza budowy utworu: *wskazanie przenośni, porównań, epitetów, nie podajemy terminów *liczba zwrotek, wersów, wyszukiwanie rymów *przygotowanie recytacji i nauki na pamięć	- z tekstem beletrystycznym pracujemy jak z czytanką - tekst popularno-naukowy omawiamy zwracając uwagę na jakie nowe wiadomości poznały dzieci, gdzie można je wykorzystać i zastosować wprowadzamy nowe słownictwo
4. Ćwiczenia w pisaniu związane z opracowaniem tekstu	- układanie wyrazów z rozsypanek literowych i zadań z rozsypanek wyrazowych - kończenie rozpoczętych zdań na temat omawianego tekstu - redagowanie odpowiedzi na podane pytanie -Wspólne z dziećmi redagowanie 1 czy 2 zdań dotyczących tekstu elementarzowego	- sporządzanie planu wydarzeń - wypisywanie cech charakterystycznych bohatera - redagowanie wspólne notatki, omawianej czytanki - uzupełnienie treści z lukami - przepisywanie fragmentów tekstu związanych z tematem lekcji - redagowanie myśli przewodniej utworu	- notatka bibliograficzna - określenie czasu i miejsca akcji - wypisywanie głównych cech bohatera - prowadzenie dzienniczka lektur - podpisywanie ilustracji do lektury	- krótka wypowiedz kilkuzdaniowa określająca nastrój wiersza - wspólne redagowanie, notatka dotycząca treści utworu - przepisywanie zwrotki lub fragmentu - wypisywanie z wiersza wyrażeń, zwrotów i fraz	- postępujemy jak w przypadku czytanki

BIBLIOGRAFIA

1. C. Kupisiewicz: Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa, PWN.

2. G. Chojnacka: Proces czytania – różne formy pracy z tekstem literackim.

3. M. Szymański: Proces kształcenia - podejście systemowe: przewodnik dla nauczycieli, WSiP, Warszawa, 1986.

4. K. Mucha, A. Stalmach-Tkacz, J. Wosianek: Oto ja: program nauczania edukacji wczesnoszkolnej z uwzględnieniem procesów indywidualizacji w kształceniu, Wydawn. Grupa Edukacyjna, Kielce 2012.

5. K. Lenartowska: Lektura w kl. I-III, WSiP, Warszawa, 1987.

6. Program Wczesnoszkolnej Edukacji XXI wieku klasy I-III, WSiP, Warszawa, 1999.

7. Rytlowa J.: Czytanie i omawianie czytanek i lektury [w] Metodyka nauczania początkowego, PZWS, Warszawa, 1976.

---

1. Rytlowa J.: Czytanie i omawianie czytanek i lektury [w] Metodyka nauczania początkowego, PZWS, Warszawa 1976.↩

2. Lenartowska K., Świętek W.: Praca z tekstem w kl. I-III, WSiP, Warszawa 1982, s. 9.↩

3. Lenartowska K.: Lektura w kl. I-III, WSiP, Warszawa 1987.↩

4. Program Wczesnoszkolnej Edukacji XXI wieku klasy I-III, WSiP, Warszawa 1999.↩

5. G. Chojnacka: Proces czytania – różne formy pracy z tekstem literackim, s. 13-29.↩