5. ANTYK JAKO TRADYCJA W POSZCZEGÓLNYCH EPOKACH.

ŚREDNIOWIECZE:

• Wyodrębniły się dwa nurty: poantyczny i judeochrześcijański (na tym podłożu wzrosły kultury poszczególnych narodów europejskich).

• Za czasów panowania Karola Wielkiego podczas tzw. renesansu karolińskiego nastąpiło odrodzenie tradycji starożytnej i zespolenie dziedzictwa „pogańskiego” z chrześcijańskim nurtem kultury.

• XI-XIII w. to wzmożona fascynacja antykiem, tłumaczono dzieła, studiowano autorów rzymskich, prowadzono badania klasyczne (miało to wpływ na myśl filozoficzno- estetyczną chrześcijaństwa;

  • Duża rola szkoły w Chartres- tam ugruntował się platonizm;

  • Odrodzenie się kultury antycznej w renesansie XII wieku;

  • Chrześcijańska myśl filozoficzna wspartatradycją filozofii greckiej ( św. Augustyn- synteza platonizmu z chrześcijaństwem, Boecjusz- wybitny przedstawiciel myśli starożytnej, św. Tomasz z Akwinu- synteza filozofii Arystotelesa z chrześcijaństwem)

• Filozofia chrześcijańska korzystała przez całe wieki z dorobku filozofii antycznej, w późnych wiekach średnich przede wszystkim z Arystotelesa , ale rozległa i systematyczna adaptacja zacierała różnice między starożytną przeszłością a chrześcijańską teraźniejszością.

  • Powrót do symboliki antycznej i języka łacińskiego;

  • Próby stworzenia uniwersalnej teorii poezji, wyprowadzonej z założeń poetyki rzymskiej oraz retoryki.

• Mały wpływ tradycji antycznej w Polsce, widoczny był tylko w obrębie piśmiennictwa łacińskojęzycznego i sprowadzał się bądź do przejmowania tekstów funkcjonujących w całym świecie chrześcijańskim (Wergiliusz, Horacy, Owidiusz, Liwiusz), bądź do prób stosowania niektórych starożytnych form metrycznych.

RENESANS:

• Renesans to odrodzenie idei antyku wraz z całym jego dorobkiem literackim, filozoficznym, kulturowym, to ponowne odkrycie starożytnej sztuki, architektury, antycznych kanonów piękna.

• W XV wieku za sprawą pisarzy humanistycznych dokonała się zmiana postawy ludzi wobec „pogańskiej starożytności”. Twórcy renesansowi w wyborze i interpretacji tradycji antycznych odrzucili kategorycznie pośredbictwo Kościoła. Sam humanizm zaś powstał w opozycji do średniowiecznego teocentryzmu. Odwoływał się do myśli Cycerona, postulującego harmonijny rozwój człowieka (w centrum uwagi znalazła się jednostka ze swoimi problemami moralnymi, społecznymi, politycznymi). Hasło antopocentryzmu głoszone przez Terencjusza w myśl zasady „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce.”

• Zauważene indywidualnych potrzeb człowieka, jako jednostki i nacisk na konieczność jego wszechstronnego rozwoju- stąd odwołania do epikureizmu i hedonizmu, które głosiły potrzebę korzystania z wszelkich przejawów życia wobec niezbadanej zmienności losu, szczęście jest natomiast rozumiane jako brak cierpienia.

• Kult retoryki i gramatyki , najdoskonalsze wzory w łacnie i grece (Cyceron).

• Dążenie do normatywizmu, dlatego ponowne zainteresowanie Poetyką Arystotelesa. Trzy źródła humanistycznej refleksji teoretycznoliterackiej: Dialogi Platona, List do Pizonów Horacego.

• Neoplatonizm łączący w sobie idee starożytne z chrześcijaństwem, idea tzw. szału poetyckiego, czyli pozarozumowego aktu natchnienia, sława doczesna i pośmiertna artysty- jako efekt mocy tworzenia, wyjątkowość jednostki obdarzonej poetyckim talentem (Kochanowski, Pieśń XXIV, ks. II). Cyceron zalecał godność wobec nieszczęścia (Kochanowski, Tren XIX). Element światopoglądu humanistów- stoicyzm, umiar w radości i smutku, aby być przygotowanym na nieszczęście i szczęście, życie zgodne z rozumem, nie uleganie ulotnym namiętnościom (Kochanowski, Pieśń III, ks. II).

• Pisarze renesansu chętnie sięgali po cytaty z dzieł wybitnych twórców starożytnych (parafrazowali ich utwory) oraz z motywów mitologicznych (Jan Kochanowski,Treny; Odprawa posłów greckich- motyw z Iliady; Na lipę- Orfeusz, symbol cudownej mocy sztuki; Do fraszek- Fortuna, symbolika losu; Klemens Janicki, O sobie samym-Wenera, symbol miłości).

  • Horacjanizm („carpe diem”- chwytaj dzień) zaleca wesołe życie, umiejętność radowania się z tego, co przynosi każdy dzień, co człowek w danej chwili posiada;

  • Topos exegi monumentum, to typowe marzenie poety o sławie, o nieśmiertelności swoich wierszy. Świadomość własnego talentu, ponadczasowość utworów.

• Renesans kultywował przede wszystkim gatunki cenione w starożytności: liryczne- ody, treny, fraszki, pieśni, elegie, hymny, epigramy, anakreontyki, sielanki; epickie- bohaterskie eposy; dramatyczne- tragedie i komedie.

  • Klemens Janicki, elegia O sobie samym do potomności 1542 r., pisana klasyczną łaciną, dystychem elegijnym, wyraz dumy twórczej i poczucia własnej odrębności, bogactwa wewnętrznego.

  • Jan Kochanowski, typ „poety uczonego, wczesna twórczość- trzy zbiory łacińskich liryków, fraszek i elegii miłosnych, wzorowanych na poetachr rzymskich: Monomachija Parysowa- tłumaczenie trzeciej księgi Iliady oraz Carmina Horacego.

  • Bukoliki i Georgiki Wergiliusza jako wzór zainteresowań wsią, życiem rolnika, moralnymi problemami egzystencji; pochwała życia na wsi, trudu rolnika, piękna przyrody ( Pieśń Świętojańska o Sobótce Kochanowskiego); realistyczny obraz pracy na polu chłopów forwarczanych w Żeńcach Szymonowica.

  • Na wzór liryków Anakreonta fraszki miłosne Kochanowskiego O miłości, Do Hanny, Do dziewki; pieśni biesiadne ; przyjemność życia towarzyskiego, jedzenia i picia, zrównanie wszystkich stanów przy stole i zabawie.

  • Wizja państwa Platona i Cycerona- rządy monarchy wspomagane przez grupę przedstawicieli ludu (gr. Polieja), odbicie w O poprawie Rzeczpospolitej Andrzeja Frycza Modrzewskiego- harmonia, wszystkie stany zrównane wobec prawa, surowe rządy władcy kontrolującego najważniejsze dziedziny życia polityczno- społecznego.

  • Epitety złożone na wzór greckich, Kochanowski Psałterz Dawidów: różanoręka zorza, Bóg władogromy. Twórczość poetów nowołacińskich- pisali nie o antyku, ale o własnej współczesności, używali jednak leksyki, frazeologii i stylistyki klasycznej, chcieli podnieść współczesność do rangi czasów klasycznych i dać wyraz przekonaniu o uniwersalności antycznego dorobku artystycznego.

  • Typy wersyfikacji antycznej: strofa saficka, dystych elegijny, wiersz stychiczny.

  • Sztuka; malarstwo – Jan Michałowicz z Urzędowa, architektura- zabudowa Zamościa (jasność, harmonia, proporcja, czysta forma).

BAROK:

• Sarmatyzm- czyli przekonanie o starożytnym pochodzeniu szlachty polskiej ;

• Nawiązania w poezji- Kasper Twardowski, cykle alegorii antycznych; Szymon Zimorowic, Roksolanki, sięgał do Owidiusza; Kasper Miaskowski, Rotuły na narodzie Syna Bożego,kreuje obraz zwrotu w dziejach, zderzenia się dwu epok (Apollo wraz z muzami klęka przed narodzonym Chrystusem); Maciej Kazimierz Sarbiewski, ambitna próba konfrontacji nowożytnej, katolickiej myśli z antykiem, szukał wzorców w antyku, dialog z Horacym, wraz z nim kończy się długi okres oddziaływania łaciny na rozwój naszej literatury narodowej.

• Poeci polsko- łacińscy przełomu renesansowego przybliżyli literaturę ojczystą do wzorów antycznego klasycyzmu. Wzorem dla nowożytnej literatury był epos antyczny- przekłady i rozmaite przeróbki.

  • Bieniasz Budny, Krótkich powieści, które zwą Apoftegmata, księgach czterech, głownie anegdoty antyczne.

  • Krzysztof Opaliński zbiorem Satyry albo przestrogi do naprawy rządów i obyczajów w Polszcze.., opartym na szerokiej erudycji, korzystającym swobodnie z Juwenalisa, Persjusza, Seneki przyswoił literaturze polskiej wzór gatunkowy rzymskiej satyry.

OŚWIECENIE:

• Klasycyzm- doktryna literacka i typ literatury, kierunek programowo nawiązujący do antycznej teorii poezji, uznawał za cel sztuki osiągnięcie doskonałości w realizacji piękna i prawdy jako zaakceptowanych przez rozum uniwersalnych wartości, zalecenia harmonii i umiaru, ładu, porządku i symetrii, nakaz przestrzegania jedności estetycznej utworu, sztuka zorientowana intelektualnie, gatunki uznane za „królewskie” to: epopeja i tragedia.

• Pod koniec XVII wieku tworzy się kierunek nazwany rokokiem, jego podłoże filozoficzne to epikureizm, charakteryzował go wdzięk i wyrafinowana zabawa, zamiłowanie do motywów mitologicznych.

• Odwołanie do antyku: Elżbita Drużbacka, Stanisław Trembecki (Safiówka- poemat opisowy), Wacław Rzewuski- pierwszy manifest klasycyzmu w Polsce O nauce wierszopiskiej.

Sorry za ew. błędy/wpadki. Enjoy.