1. Pojęcia: ochrona środowiska, zrównoważony rozwój, zanieczyszczenie

OCHRONA ŚRODOWISKA – podjęcie lub zaniechanie działań umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona środowiska polega w szczególności na :

1. racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,

2. przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

3. przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ – to rozwój społeczno – gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych.

ZANIECZYSZCZENIE – emisja, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska.

1. Funkcje prawa w ochronie środowiska

ORGANIZACYJNA- tworzenie podstaw prawnoustrojowych ochrony środowiska. Na podstawie aktów prawnych powoływane są do życia różnego rodzaju instytucje m.in. organy i urzędy państwowe lub samorządowe, placówki naukowo-badawcze, organizacje społeczne o ściśle określonych zadaniach w zakresie ochrony środowiska. Do organów kontrolnych należą: Straż Miejska, Straż Leśna, WIOŚ i Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne. Mają one na celu ocenę stanu środowiska (powietrza, wody, gleby) co pozwala na określenie kierunków ochrony zasobów środowisk przed emisją zanieczyszczeń.
REGLAMENTACYJNO – OCHRONNA - polega na:
- wprowadzaniu ograniczeń i zasad korzystania z zasobów środowiska np. normy emisji zanieczyszczeń, pozwolenia wodnoprawne
- nadawaniu poszczególnym elementom środowiska statusu obiektów chronionych np. w formie pomnika przyrody, rezerwatu, użytku ekologicznego.
Reglamentacja przestrzeni jest to działalność zmierzająca do planowego zagospodarowania przestrzeni, tworzenie warunków do rozwoju produkcji i wszechstronnego zaspokajania potrzeb ludności, połączone z dbałością o racjonalne gospodarowanie środowiskiem przyrodniczym i ochronę wartości kulturowych. Podstawą planowania przestrzennego jest ład przestrzenny i zrównawożony rozwój.
OCHRONY PRAW PODMIOTOWYCH - zaspokajanie różnego rodzaju roszczeń typu kompensacyjnego (naprawianie szkody majątkowej, wypłacanie odszkodowania), zapobiegania (żądanie zaniechania zakłóceń w środowisku) albo przywracanie stanu zgodnego z prawem np. odszkodowanie za zatrucie ryb w rzece przez ścieki zawierające substancje chemiczne.
STYMULATORA PROCESÓW GOSPODARCZYCH- stosowanie środków ekonomiczno-prawnych stanowiących system oddziaływań motywacyjnych na podmioty gospodarcze (np. wprowadzenia technologii małoodpadowych, zamknięte obiegi wody). Są to różnego rodzaju podatki środowiskowe, dotacje, kredyty, opłaty za korzystanie ze środowiska, kary za przekroczenie dopuszczalnych norm.
WDRAŻANIA POSTĘPU TECHNICZNEGO- prawo (normy ogólnokrajowe - PN, branżowe - BN, zakładowe - ZN, międzynarodowe - ISO) jako podstawowe narzędzie rozwoju i ugruntowania postępu naukowo-technicznego.
REPRESYJNA PRAWA- polega na ustanowieniu surowych sankcji karnych za naruszenie prawa ochrony środowiska, zakwalifikowane jako przestępstwa (zbrodnie lub występki) lub wykroczenia. Wymienione kary mają charakter prewencji ogólnej. Groźba zastosowania kary pozbawienia wolności, konfiskata mienia, ograniczenie wolności i grzywny mają na celu powstrzymywanie osób do działań przestępczych i wykroczeń.
OCHRONY WALORÓW LUB ZASOBÓW O ZNACZENIU PONADPAŃSTWOWYM - ochrona zasobów środowiska wynikająca z traktatów prawa międzynarodowego.

Konwencje:

-K. wiedeńska „O ochronie warstwy ozonowej” sporządzona w Wiedniu dnia 22.03.1985.

-K. w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości -Genewa 13.11.1979.

-K. bazylejska „O kontroli trans granicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych sporządzona w Bazylei 22.03.1969.

-K. sztokholmska w sprawie TZO (trwałe zanieczyszczenia organiczne) - Sztokholm 24.06.1998.

Skuteczna ochrona środowiska jest możliwa tylko przy współistnieniu powyżej opisanych działów nauki. Rozwiązania prawne pozwalają na oszczędne korzystanie z zasobów środowiska, wprowadzając zasady użytkowania i dopuszczalne normy emisji zanieczyszczeń. Natomiast rozwiązania techniczne, a w szczególności najlepsze dostępne techniki, umożliwiają przestrzeganie zasad i norm określonych w aktach prawnych.
EDUKACYJNA

1. Organy ochrony środowiska (z ustawy Prawo ochrony środowiska) i ochrony przyrody (z ustawy o ochronie przyrody)

OGRANY OCHRONY ŚRODOWISKA:

• Wójt, burmistrz, prezydent miasta

• Starosta

• Sejmik województwa

• Marszałek województwa

• Wojewoda

• Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska

• Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska

• Minister właściwy ds. ochrony środowiska

OGRANY OCHRONY PRZYRODY:

• Wójt, burmistrz, prezydent miasta

• Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska

• Wojewoda

• Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska

• Marszałek województwa

1. Dyscypliny naukowe niezbędne w ochronie środowiska.

• EKOLOGIA – jest to dział biologii zajmujący się zasadami organizacji i funkcjonowania systemów naturalnych. Jest to nauka o związkach między organizmami lub grupami organizmów, a środowiskiem albo o współzależnościach pomiędzy żywymi organizmami a ich środowiskiem. Często jest utożsamiania z ochroną środowiska, szczególnie w rozumieniu potocznym. Ekologia definiuje prawa rządzące naturą, podczas gdy ochrona środowiska zajmuje się reakcją systemów naturalnych na przekształcenie środowiska w wyniku jego użytkowania przez człowieka.

• PRAWO OCHRONY SRODOWISKA - odgrywa szczególna ochronę w ochronie zasobów środowiska, zarówno tych odnawialnych (woda, gleba, powietrze, lasy), jak i nieodnawialnych (surowce mineralne, węgiel kamienny, ropa naftowa.

• EKONOMIKA ŚRODOWISKA - bada relacje pomiędzy gospodarką, a środowiskiem, uwzględniając gospodarcze wykorzystanie środowiska, jego wpływ na środowisko oraz wynikające z tego koszty i korzyści. Instrumenty ekonomiczne: subwencje (dotacje, pożyczki), opłaty, kary.

Subwencje – dotacje o pożyczki z różnych źródeł finansowania
Opłaty – to opłaty za korzystanie ze środowiska
a) za przejmowanie gruntów na cele nierolnicze i nieleśne
b) za wprowadzanie zanieczyszczeń
c) opłaty koncesyjne za poszukiwanie i wydobywanie kopalin
d) opłaty administracyjne
e) opłaty produktowe
Kary dzielą się na:
- za przekroczenie emisji określonych w pozwoleniu
- za emisje bez pozwolenia
dwie grupy:

• NAUKI TECHNICZNE - umożliwiają poszukiwanie technologii sprzyjających ochronie środowiska (nisko- lub bezodpadowych, energooszczędnych, wodo-oszczędnych, instalacji do usuwania zanieczyszczeń emitowanych do wód, powietrza, gleby itd.) Przyczyniają się w ten sposób do rozwoju techniki ochrony środowiska. To wszelkiego rodzaju technologie, techniki i instalacje, mające na celu ochronę zasobów środowiska. (np. oczyszczalnie ścieków, filtry na kominach, katalizatory w pojazdach samochodowych).

• BIOETYKA ( EKOFILOZOFIA ) – jest to nauka o systemowym ujęciu problematyki filozoficznej środowiska społeczno- przyrodniczego, a przedmiotem jej badań jest istota i natura środowiska, jego właściwości ilościowe oraz jakościowe, związki przyczynowe, a także wszelkie oddziaływania między antroposfera a biosferą.
  Założenia ekofilozofii:

- życie i zdrowie człowieka stanowią wartości nadrzędne
- struktura człowieka tworzy jedność psychofizyczną z biologiczną, psychiczną i duchową
- etyka, moralność i prawodawstwo ekologiczne to istotne elementy edukacji ekologicznej
- człowiek jest istotą immanentną oraz transcendentną wobec przyrody
- przyrodę, kosmos a tkaże całe środowisko przyrodnicze ujmuje się jako dzieło stworzenia
Etyka środowiskowa (ekologiczna) – określa zasady i normy postępowania człowieka wobec środowiska przyrodniczego, społecznego
Bioetyka ustala oceny i normy moralne ważne w dziedzinie działań polegających na ingerencji w granicznych sytuacjach związanych z zapoczątkowaniem życia, jego trwaniem oraz śmiercią

1. Zadania administracji samorządowej i rządowej w zakresie ochrony środowiska (ze szczególnym uwzględnieniem zadań wynikających z ustawy o samorządzie gminnym oraz z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminie)

1. Zasoby ilościowe i jakościowe wód powierzchniowych.

ZASOBY WODNE ZIEMI:

Woda słona (97% - oceany)

Woda słodka (3%)

- pokrywy lodowe i lodowce (68,2%)

- wody podziemne (31,4%)

- inne (0,4%)

Woda powierzchniowa słodka:

- jeziora (87%)

- bagna (11%)

- rzeki (2%)

Zasoby wody słodkiej na Ziemi – 37,5 mln. km³

Zasoby Polski – 220 km³ wody (0,0006% zasobów światowych)

Straty:

- parowanie 70%

- odpływa rzekami głównie do Bałtyku (konieczność retencji) 28%

*W ciągu roku na każdego mieszkańca przypada średnio:

- na Ziemi 7300 m³ wody

- w Europie 4560 m³ wody

- w Polsce 1580 m³ wody

Tylko dwa europejskie kraje mają mniejsze od Polski zasoby wodne w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Są to Belgia i Malta.

Udział wód powierzchniowych w ogólnej powierzchni województwa warmińsko – mazurskiego wynosi 5,7% (średnio w kraju 2,7%).

Polska jest krajem ubogim w zasoby wodne. 1 Mieszkaniec/ 1,6 tys.m3 wody na rok. Jest to trzykrotnie mniej niż średnio w Europie i pięciokrotnie mniej niż na świecie

Zasoby wodne Polski cechuje duża zmienność sezonowa, roczna i nierównomierność rozmieszczenia na terytorium kraju. Obszary zagrożone deficytem wody ocenia się na 38% powierzchni kraju. Całkowita ilość wody w przyrodzie jest stała. Woda występuje w trzech stanach (ciekłym, gazowym i stałym) i podlega stałemu krążeniu.

Większość wody zgromadzona jest w oceanach oraz morzach. Lądy otrzymują wodę z opadów atmosferycznych. Część wód opadowych paruje ze zbiorników wód powierzchniowych, a także z roślin (transpiracja), część w wyniku spływu powierzchniowego dostaje się di cieków wodnych i nimi do mórz i oceanów, a reszta wsiąka w grunt.

Bilans wodny:

przychody (zasilenie) opady atmosferyczne 97,3% oraz dopływ wód z zagranicy 2,7%.

rozchody (ubytki) parowanie i transpiracja, pobór wód do celów bytowo

gospodarczych 69,4%, odpływ wód do morza 30,6%.

Zasoby wód powierzchniowych przeznaczone są przede wszystkim na zaopatrzenie ludności w wodę pitną. W Polsce pobór wody do celów komunalnych obecnie wynosi 36m3/rok/osobę. W przemyśle woda wykorzystywana jest w procesach technologicznych (gaśnica). Głównie zużywa energetyka, górnictwo, przemysł chemiczny, papierniczy. W rolnictwie do nawadniania gruntów, hodowli ryb oraz zwierząt hodowlanych.

Struktura poboru wody na potrzeby gospodarki narodowej w Polsce: 69,8% przemysł, 20,0%

gospodarka komunalna oraz 10,2% rolnictwo i leśnictwo.

1. Instrumenty zarządzania zasobami wodnymi.

• BEZPOŚREDNIE:

1) regulacje prawne,

2) instrumenty prawno administracyjne:

- zakazy i nakazy;

- standardy;

- pozwolenia;

- procedury prośrodowiskowe

• POŚREDNIE:

1) instrumenty ekonomiczne:

- o charakterze danin publicznych (opłaty, podatki ekologiczne); administracyjne kary pieniężne;

- o charakterze rynkowym (pozwolenia emisyjne);

- zachęty finansowe (ulgi podatkowe, dotacje);

- zabezpieczenia finansowe (ubezpieczenie od skutków awarii)

2) instrumenty dobrowolnego stosowania:

- dobrowolne umowy;

- dobrowolne procedury;

- przeglądy ekologiczne

3) instrumenty społecznego oddziaływania:

- edukacja;

- dostęp do informacji;

- lobbing;

- sponsoring;

- instrumenty nacisku społecznego;

- usługi społeczne;

- społeczne działanie komplementarne.

1. Organy właściwe w sprawach gospodarowania wodami.

• minister właściwy do spraw gospodarki wodnej;

• Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - jako centralny organ administracji rządowej, nadzorowany przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej;

• dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej - jako organ administracji rządowej niezespolonej, podlegający Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej;

• wojewoda;

• organy jednostek samorządu terytorialnego.

1. Podział wód i własność wód na podstawie ustawy Prawo wodne.

WODY

ŚRÓDLĄDOWE MORSKIE (SP)

WODY WEWNĘTRZNE (SP)

WODY TERYTORIALNE (SP)

POWIERCHNIOWE PODZIEMNE ( SP)

PRZYBRZEŻNE (SP)

STOJĄCE PŁYNĄCE ( SP ) PRZEJŚCIOWE (SP)

jedynie te mogą

być prywatne

Wody przybrzeżne – obejmują pas wód morskich o szerokości 1 mili morskiej przylegające do wód morza terytorialnego

Wody przybrzeżne – wody w ujściach rzek, które ze względu na bliskość z wodami morskimi są częściowo zasolone np. wody ujścia Wisły do Morza Bałtyckiego

Wody stojące – wody w stawach i jeziorach bezodpływowych, można być właścicielem takiego jeziora

Wody płynące – rzeki, potoki, inne cieki wodne oraz jeziora przepływowe, czyli takie, które są połączone za pomocą rzeki lub kanału z innym zbiornikiem wody; nie podlegają obrotowi cywilnoprawnemu

1. Powszechne, zwykłe i szczególne korzystanie z wód.

• POWSZECHNE – każdemu przysługuje prawo do korzystania z wód publicznych; cele : zaspokajanie potrzeb osobistych, gospodarstwa domowego i rolnego, bez stosowania specjalnych urządzeń technicznych, wypoczynek, uprawianie turystyki, amatorski połów ryb

Powszechne korzystanie z wód nie obejmuje:

1) wydobywania kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów z morskich wód wewnętrznych wraz z wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej oraz z wód morza terytorialnego;

2) wycinania roślin z wód lub brzegu;

3) wydobywania kamienia i żwiru z potoków górskich;

4) korzystania z wód w zbiornikach wodnych, przeznaczonych do chowu lub hodowli ryb oraz innych organizmów wodnych, usytuowanych na wodach płynących;

5) wprowadzania ścieków.

Wydobywanie kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów w granicach powszechnego korzystania z wód może odbywać się, po uzyskaniu zgody właściciela wody, w miejscach wyznaczonych przez radę gminy w drodze uchwały.

• ZWYKŁE – dotyczy właścicieli gruntów, na których znajdują się wody; dotyczy to wód powierzchniowych, ale także właściciel gruntu może korzystać z wód podziemnych znajdujących się w gruncie ( bez wykorzystania urządzeń wodnych ); cele: zaspokajanie potrzeb gospodarstwa domowego i rolnego

Nie stanowi zwykłego korzystania z wód:

1) nawadnianie gruntów lub upraw wodą podziemną za pomocą deszczowni;

2) pobór wody powierzchniowej lub podziemnej w ilości większej niż 5 m3 na dobę;

3) korzystanie z wód na potrzeby działalności gospodarczej;

4) rolnicze wykorzystanie ścieków lub wprowadzanie do wód lub do ziemi oczyszczonych ścieków, jeżeli ich łączna ilość jest większa niż 5 m3 na dobę.

• SZCZEGÓLNE - szczególnym korzystaniem z wód jest korzystanie wykraczające poza korzystanie powszechne lub zwykłe, w szczególności:

1) pobór oraz odprowadzanie wód powierzchniowych lub podziemnych; (powyżej 5 m3 na dobę)

2) wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi;

3) przerzuty wody oraz sztuczne zasilanie wód podziemnych;

4) piętrzenie oraz retencjonowanie śródlądowych wód powierzchniowych;

5) korzystanie z wód do celów energetycznych;

6) korzystanie z wód do celów żeglugi oraz spławu;

7) wydobywanie z wód kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów, a także wycinanie roślin z wód lub brzegu;

8) rybackie korzystanie ze śródlądowych wód powierzchniowych.

Jeżeli wodę w wykorzystujemy w celu sprzedaży (działalność gospodarcza) to jest to korzystanie szczególne.

Studnia – powyżej 30 m głębokości to jest to korzystanie szczególne, poniżej – zwykłe.

Korzystanie szczególne wymaga pozwolenia wodnoprawnego.

1. Pozwolenie wodnoprawne i jego rola w ochronie wód, kiedy jest wymagane, czas na jaki może być wydane, organy upoważnione do wydania pozwolenia

POZWOLENIE WODNOPRAWNE WYMAGANE :

1) szczególne korzystanie z wód;

2) regulację wód oraz zmianę ukształtowania terenu na gruntach przylegających do wód, mającą wpływ na warunki przepływu wody;

3) wykonanie urządzeń wodnych;

4) rolnicze wykorzystanie ścieków, w zakresie nieobjętym zwykłym korzystaniem z wód;

5) długotrwałe obniżenie poziomu zwierciadła wody podziemnej;

6) piętrzenie wody podziemnej;

7) gromadzenie ścieków oraz odpadów w obrębie obszarów górniczych utworzonych dla wód leczniczych;

8) odwodnienie obiektów lub wykopów budowlanych oraz zakładów górniczych;

9) wprowadzanie do wód powierzchniowych substancji hamujących rozwój glonów;

10) wprowadzanie do urządzeń kanalizacyjnych, będących własnością innych podmiotów, ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego określone w przepisach wydanych na podstawie art. 45arozporządzenie dotyczące substancji, których wprowadzenie do ścieków wymaga pozwolenia wodnoprawnego, ust. 1.

11) gromadzenie ścieków, a także innych materiałów, prowadzenie odzysku lub unieszkodliwianie odpadów,

12) wznoszenie obiektów budowlanych oraz wykonywanie innych robót,

13) wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów oraz ich składowanie

POZWOLENIE WODNOPRAWNE WYDAWANE JEST NA CZAS OKREŚLONY:

• Nie dłużej niż na 20 lat, np. na pobór wody

• Nie dłużej niż na 10 lat, np. na odprowadzanie ścieków

• Nie dłużej niż na 5 lat, np. na wydobywanie kamienia, żwiru, piasku z wody, wycinanie roślin wodnych

• Nie dłużej niż na 4 lata, np. na wprowadzanie substancji szczególnie szkodliwych do urządzeń kanalizacyjnych

POZWOLENIE WYDAJE:

• Starosta, a w niektórych przypadkach Marszałek Województwa np. na przerzuty wody, budowę urządzeń przeciwpowodziowych

• Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska

• Regionalny Dyrektor Regionu Wodnego

1. Przyczyny i skutki eutrofizacji

EUTROFIZACJA- wzbogacenie wody biogenami, w szczególności związkami azotu (N) lub fosforu (P), powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakoś tych wód.

Do eutrofizacji przyczyniają się przede wszystkim ścieki miejskie (fosforany z detergentów), wody odpadowe z przemysłu, ścieki rolnicze (odchody z ferm zwierzęcych bogate w azot i potas oraz nawozy mineralne zawierające azot, fosfor i potas), erozja i ługowanie gleb oraz wody opadowe. Widocznym efektem jest tzw. zakwit wody. Eutrofizacja jezior jest najczęstszym i najbardziej rzemiennym w skutkach antropogenicznym zakłóceniem funkcjonowania ekosystemów wodnych.

Skutkiem eutrofizacji są zmiany właściwości wody polegające na:

-występowanie intensywnego zapachu i zabarwienia;

-pojawienie się mętności wody;

-dużych wahaniach stężenia tlenu i odczynu pH w warstwie górnej;

-powstawanie warunków beztlenowych w głębszych warstwach

1. Procesy samooczyszczania wód.

SAMOOCZYSZCZANIE WÓD jest naturalnym zjawiskiem likwidacji zanieczyszczeń, które dostały się do wody, zachodzącym w wyniku kompleksowego działania procesów fizycznych, chemicznych i biologicznych.
Proces fizyczno-biochemiczny polegający na samoistnym zmniejszaniu się stopnia zanieczyszczenia wód, występuje w wodach płynących i stojących z różną intensywnością.

Najważniejsze procesy to:

a)biodegradacja związków organicznych (biochemiczny rozkład związków organicznych na prostsze składniki chemiczne w obecności rozpuszczonego tlenu)

b)sedymentacja zawiesin (powolnym procesem wytrącania się z wody zawiesiny pod wpływem siły ciężkości i osadzania się ich na dnie zbiornika)

c)adsorpcja (zatrzymywanie zanieczyszczeń chemicznych na powierzchni dna i brzegów roślinności wodnej, konstrukcji hydrotechnicznych i na innych ciałach stałych znajdujących się w wodzie).

1. Rodzaje ścieków (ust. Prawo wodne) i metody ich oczyszczania

Ściekami są wody zużyte powstające w wyniku działalności bytowo-gospodarczej człowieka. Zawierają pierwiastki biogenne, np. fosfor.

Oczyszczanie ścieków:

• Etap pierwszy mechaniczny (oczyszczanie wstępne) polega na zatrzymaniu większych części stałych mineralnych i organicznych pływających w ściekach. Proces ten przebiega w trzech urządzeniach: (kraty – zatrzymują duże części stałe), piaskowniki -przepływ ścieków jest spowolniony, tłuszczowniki – substancje lżejsze od wody unoszą się ku powierzchni, osadniki – oddzielenie ścieków od osadu, który gromadzi się na dnie osadnika

• Etap drugi biologiczny polega na stworzeniu jak najlepszych warunków dla zespołu bakterii, pierwotniaków i grzybów, które rozmnażają się oraz rozwijają a przy tym rozkładają materie organiczną, zawarta w ściekach, aż do substancji nieorganicznej, dwutlenku węgla, wody, azotanów i fosforanów. Warunkiem jest stały dopływ tlenu. Metody oczyszczania biologicznego: za pomocą błony biologicznej (budowanie złóż) i osadu czynnego (doprowadzenie do komory ze ściekami powietrza o dużej zawartości tlenu, powodującej mieszanie się ścieków)

• Etap trzeci chemiczny- polega na związaniu fosforu w postaci osadów, np. za pomocą preparatów żelazowych (PIX).

1. Strefy ochronne ujęć wody (teren ochrony bezpośredniej i pośredniej

Tereny ochrony bezpośredniej ujęć wód podziemnych:

Strefa ochrony bezpośredniej wyznaczana jest dla każdej studni głębinowej (jest to zwykle ogrodzony teren, w którym znajduje się otwór studzienny wraz z urządzeniami do poboru wody podziemnej - podwodny agregat pompowy wraz z armaturą tłoczącą i kontrolno - pomiarową) oraz obudowa studni.

Na terenach ochrony bezpośredniej ujęć wód podziemnych zabronione jest użytkowanie gruntów do celów niezwiązanych z eksploatacją ujęć wody.

Na terenie ochrony bezpośredniej ujęcia wody podziemnej należy:

1) odprowadzać wody opadowe w sposób uniemożliwiający przedostawanie się ich do urządzeń służących do poboru wody;

2) zagospodarować teren zielenią;

3) odprowadzać poza granicę terenu ochrony bezpośredniej ścieki z urządzeń sanitarnych, przeznaczonych do użytku osób zatrudnionych przy obsłudze urządzeń służących do poboru wody;

4) ograniczyć do niezbędnych potrzeb przebywanie osób niezatrudnionych przy obsłudze urządzeń służących do poboru wody.

Teren ochrony bezpośredniej należy ogrodzić, a na ogrodzeniu umieścić tablice zawierające informacje o ujęciu wody i zakazie wstępu osób nieupoważnionych według wzoru określonego w obowiązujących w tym zakresie przepisach.

 Tereny ochrony pośredniej ujęć wód podziemnych:  

 Strefy ochronne ustanowione zostały przez Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu dla wszystkich głównych ujęć wody oraz dla 3 ujęć pomocniczych. Strefy ochronne stanowią obszar zasilania ujęć wyznaczony 25 letnim czasem wymiany wody  w warstwie wodonośnej. W ustanowionych strefach ochronnych wprowadzone zostały między innymi następujące zakazy:

• wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi,

• lokalizowanie składowisk odpadów komunalnych, niebezpiecznych, innych niż niebezpieczne i obojętne oraz obojętnych,

• lokalizowanie cmentarzy oraz grzebanie zwłok zwierzęcych,

• przechowywanie i składowanie odpadów promieniotwórczych,

• składowanie środków ochrony roślin i opakowań po tych środkach,  

• lokalizowanie przydomowych oczyszczalni ścieków,  

• lokalizowania instalacji w rozumieniu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.: Prawo ochrony środowiska, których funkcjonowanie ze względu na rodzaj i skalę prowadzonej w nich działalności może powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości.

1. Obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych

Obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych, zwane dalej „obszarami ochronnymi”, stanowią obszary, na których obowiązują zakazy, nakazy oraz ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów lub korzystania z wody w celu ochrony zasobów tych wód przed degradacją.

Na obszarach ochronnych można zabronić wznoszenia obiektów budowlanych oraz wykonywania robót lub innych czynności, które mogą spowodować trwałe zanieczyszczenie gruntów lub wód, a w szczególności lokalizowania inwestycji zaliczonych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko.

Obszar ochronny ustanawia, w drodze aktu prawa miejscowego, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej na podstawie planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza, wskazując zakazy, nakazy lub ograniczenia oraz obszary, na których one obowiązują.
Obszary ochronne tworzone są wokół jezior i w dorzeczach rzek. Strefa brzegowa jeziora odgrywa istotna rolę w funkcjonowaniu ekosystemów wodnych bariera chroniąca jezioro przed zanieczyszczeniami.

1. Podział odpadów ze względu na miejsce powstawania (komunalne, przemysłowe, medyczne, weterynaryjne, z wypadków, zielone)

• KOMUNALNE – powstają w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady od innych wytwórców niezawierające odpadów niebezpiecznych, których skład jest podobny do odpadów powstających w gospodarstwach domowych; skład : frakcja organiczna ponad 20%, odpady zielone, wielkogabarytowe, tekstylia, odpady niebezpieczne 1%.

• PRZEMYSŁOWE- powstają podczas wydobywania i przetwarzania różnych surowców w procesach produkcyjnych. Najwięcej odpadów wytwarzają energetyka, górnictwo oraz przemysł metalurgiczny. Na szczególna uwagę zasługują odpady niebezpieczne, które mogą zawierać substancje chemiczne takie jak: zużyte oleje, smary, rtęć, metale ciężkie, wyroby z azbestu.

• MEDYCZNE – powstające w związku ze świadczeniem usług zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń w zakresie medycyny; część odpadów medycznych jest niebezpieczna.

• WETERYNARYJNE – powstają w związku ze świadczeniem usług weterynaryjnych oraz w związku z prowadzeniem badań na zwierzętach.

• Z WYPADKÓW – powstają podczas akcji ratowniczej lub gaśniczej wyłączenia: odpady powstałe w wyniku awarii przemysłowej, odpady powstałe w wyniku szkody w środowisku.

• ZIELONE – odpady komunalne stanowiącej części roślin, pochodzące z pielęgnacji terenów zielonych i targowisk; odpadami zielonymi nie są odpady pochodzące z czyszczenia ulic i placów.

1. Podział odpadów ze względu na charakter (niebezpieczne, obojętne, ulegające biodegradacji)

• NIEBEZPIECZNE - oznaczają odpady wykazujące co najmniej jedną spośród właściwości niebezpiecznych

Kryteria klasyfikacji odpadów niebezpiecznych:

- miejsce postawania

-właściwości odpadów niebezpiecznych np. mutagenne, zakaźne, uczulające,

-składniki odpadów niebezpiecznych o stężeniach przekraczających wartości organiczne np. metale ciężkie, chrom, dioksyny, rtęć, azbest, biocydy, nikiel.

• OBOJĘTNE - odpady, które nie ulegają istotnym przemianom fizycznym, chemicznym lub biologicznym, nie wchodzą w takie reakcje, nie stanowią zagrożenia dla środowiska, ludzi, zwierząt np. gruz budowlany.

• ULEGAJĄCE BIODEGRADACJI - odpady, które ulegają rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu przy udziale mikroorganizmów. Do tej grupy należą odpady organiczne. Ten rodzaj odpadu podlega recyklingowi organicznemu.

1. Procesy odzysku i unieszkodliwiania odpadów – zalety i wady stosowanych rozwiązań.

ODZYSK– rozumie się przez to jakikolwiek proces, którego głównym wynikiem jest to, aby odpady służyły użytecznemu zastosowaniu przez zastąpienie innych materiałów, które w przeciwnym przypadku zostałyby użyte do spełnienia danej funkcji, lub w wyniku którego odpady są przygotowywane do spełnienia takiej funkcji w danym zakładzie lub ogólnie w gospodarce

Odzysk to wszelkie działania, nie stwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części, lub prowadzące do odzyskania z opadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania.

1. Recykling - odzysk, w ramach którego odpady są ponownie przetwarzane na produkty, materiały lub substancje wykorzystywane w pierwotnym celu lub innych celach; obejmuje to ponowne przetwarzanie materiału organicznego (recykling organiczny), ale nie obejmuje odzysku energii i ponownego przetwarzania na materiały, które mają być wykorzystane jako paliwa lub do celów wypełniania wyrobisk. Recykling musi być poprzedzony segregacją i sortowaniem odpadów „u źródła”, tzn w gospodarstwach domowych, budynkach użyteczności publicznej itp. Odpady są zbierane do oddzielnych, specjalnie do tego przygotowanych pojemników i worków. Następnie są wrzucane do odpowiednich kontenerów, zapewnionych przez gminę w ramach zadań w zakresie utrzymania czystości i porządku. Kolejnym etapem jest przewiezienie posegregowanych odpadów z kontenerów do sortowni, gdzie poddawane są kolejnej segregacji i przekazywane odbiorcom przetwarzającym poszczególne grupy odpadów. W Polsce w 2004 r. najwyższy poziom recyklingu odpadów opakowaniowych uzyskano w przypadku opakowań z papieru i tekstury, a najniższy z opakowań wielomateriałowych.

2. Kompostowanie – recykling organiczny, czyli obróbka tlenowa lub beztlenowa odpadów, które ulegają rozkładowi biologicznemu w kontrolowanych warunkach przy wykorzystaniu mikroorganizmów. W jej wyniku powstaje materia organiczna lub metan.

ODZYSK - WADY I ZALETY:

1)Recykling

zaleta-bezpieczeństwo dla środowiska, odzysk surowców

wada- energochłonność, skomplikowane technologie, zbyt zależny od sytuacji rynkowej.

2)Kompostowanie

zaleta-proste technologie, niska energochłonność

wada- terenochłonność, duży balast do składowani, trudność w zbyciu produktu.

PROCES ODZYSKU:

R 1 Wykorzystanie głównie jako paliwa lub innego środka wytwarzania energii

R 2 Odzysk/regeneracja rozpuszczalników

R 3 Recykling lub odzysk substancji organicznych, które nie są stosowane jako rozpuszczalniki
(w tym kompostowanie i inne biologiczne procesy przekształcania)

R 4 Recykling lub odzysk metali i związków metali

R 5 Recykling lub odzysk innych materiałów nieorganicznych

R 6 Regeneracja kwasów lub zasad

R 7 Odzysk składników stosowanych do redukcji zanieczyszczeń

R 8 Odzysk składników z katalizatorów

R 9 Powtórna rafinacja lub inne sposoby ponownego użycia olejów

R 10 Obróbka na powierzchni ziemi przynosząca korzyści dla rolnictwa lub poprawę stanu środowiska

R 11 Wykorzystywanie odpadów uzyskanych w wyniku któregokolwiek z procesów wymienionych w pozycji R 1 – R 10

R 12 Wymiana odpadów w celu poddania ich któremukolwiek z procesów wymienionych w pozycji R1 – R 11

R 13 Magazynowanie odpadów poprzedzające którykolwiek z procesów wymienionych w pozycji R1 – R 12
R14 Inne działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części

R15 Przetwarzanie odpadów, w celu ich przygotowania do odzysku, w tym do recyklingu.

UNIESZKODLIWIANIE ODPADÓW – proces niebędący odzyskiem, nawet jeżeli wtórnym skutkiem takiego procesu jest odzysk substancji lub energii. Unieszkodliwianie to poddanie odpadów procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych, w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagrożenia dla życia, zdrowia lub środowiska.

1. Spalanie – najbardziej radykalna metoda unieszkodliwiania odpadów (przemysłowych, medycznych, komunalnych). Jest to termiczne przekształcanie odpadów.

Odmianą spalania jest piroliza, czyli odgazowanie – beztlenowy proces fizycznego i chemicznego rozkładu masy organicznej, przebiegający na drodze termicznej, przeprowadzana w specjalnych urządzeniach, np. piecach fluidalnych.

Spalarnia odpadów – to zakład lub jego część przeznaczone do termicznego przekształcania odpadów z odzyskiem lub bez odzysku wytwarzanej energii cieplnej, obejmujące instalacje i urządzenia służące do prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów wraz z oczyszczaniem gazów odlotowych i wprowadzaniem ich do powietrza, kontrolą, sterowaniem i monitorowaniem procesów oraz instalacjami związanymi z przyjmowaniem, wstępnym przetwarzaniem i magazynowaniem odpadów dostarczonych do termicznego przekształcania oraz instalacjami związanymi z magazynowaniem i przetwarzaniem substancji otrzymanych w wyniku spalania i oczyszczania gazów odlotowych; jeżeli współspalanie odpadów odbywa się w taki sposób, że głównym celem tej instalacji nie jest wytwarzanie energii ani wytwarzanie produktów materialnych, tylko termiczne przekształcenie odpadów, wówczas instalacja ta uważana jest za spalarnię odpadów.

Współspalarnie odpadów – zakład lub jego część, których głównym przedmiotem działalności jest wytwarzanie energii lub produktów, w których wraz z paliwami są przekształcane termicznie odpady w celu odzyskania zawartej w nich energii lub w celu ich unieszkodliwiania, obejmujące instalacje i urządzenia służące do prowadzenia procesu termicznego przekształcania wraz z oczyszczaniem gazów odlotowych i wprowadzaniem ich do atmosfery, kontrolą, sterowaniem i monitorowaniem procesów, instalacjami związanymi z przyjmowaniem, wstępnym przetwarzaniem i magazynowaniem odpadów dostarczonych do termicznego przekształcania oraz instalacjami związanymi z magazynowaniem i przetwarzaniem substancji otrzymanych w wyniku spalania i oczyszczania gazów odlotowych.

1. Składowanie – metoda bardzo uciążliwa dla środowiska oraz człowieka; składowisko odpadów – to obiekt budowlany przeznaczony do składowania odpadów.

UNIESZKODLIWIANIE – WADY I ZALETY

1)Spalanie

zaleta- redukcja objętości do 90%, unieszkodliwianie sanitarne, odzysk energii, mała terenochłonność

wada- wysoki koszt oczyszczania spali, konieczność unieszkodliwiania popiołów i żużli, trudności lokalizacyjne., pozostałości po spalaniu, emisja gazów często toksycznych.

2)Składowanie

zaleta-małe nakłady inwestycyjne, mała energochłonność, prosa technologia

wada- terenochłonność, niepełne unieszkodliwienie, wysokie koszty transportu, trudności w uzyskaniu lokalizacji, powoduje powstawanie odcieków ze składowisk i gaz wysypiskowy.

PROSES UNIESZKODLIWANIA
D 1 Składowanie w gruncie lub na powierzchni ziemi (np. składowiska itp.)

D 2 Przetwarzanie w glebie i ziemi (np. biodegradacja odpadów płynnych lub szlamów w glebie i ziemi itd.)

D 3 Głębokie zatłaczanie (np. zatłaczanie odpadów w postaci umożliwiającej pompowanie do odwiertów, wysadów solnych lub naturalnie powstających komór itd.)

D 4 Retencja powierzchniowa (np. umieszczanie odpadów ciekłych i szlamów w dołach, poletkach osadowych lub lagunach itd.)

D 5 Składowanie na składowiskach w sposób celowo zaprojektowany (np. umieszczanie w uszczelnionych oddzielnych komorach, przykrytych i izolowanych od

siebie wzajemnie i od środowiska itd.)

D 6 Odprowadzanie do wód z wyjątkiem mórz i oceanów

D 7 Odprowadzanie do mórz i oceanów, w tym lokowanie na dnie mórz

D 8 Obróbka biologiczna, niewymieniona w innej pozycji niniejszego załącznika, w wyniku której powstają ostateczne związki lub mieszanki, które są unieszkodliwiane za pomocą któregokolwiek spośród procesów wymienionych w poz. D 1 – D 12

D 9 Obróbka fizyczno-chemiczna, niewymieniona w innej pozycji niniejszego załącznika, w wyniku której powstają ostateczne związki lub mieszaniny unieszkodliwiane za pomocą któregokolwiek spośród procesów wymienionych w pozycjach D 1 – D 12 (np. odparowanie, suszenie, kalcynacja itp.)

D 10 Przekształcanie termiczne na lądzie

D 11 Przekształcanie termiczne na morzu

D 12Trwałe składowanie (np. umieszczanie pojemników w kopalniach itd.)

D 13 Sporządzanie mieszanki lub mieszanie przed poddaniem odpadów któremukolwiek z procesów wymienionych w pozycjach D 1 – D 12

D 14 Przepakowywanie przed poddaniem któremukolwiek z procesów wymienionych w pozycjach D 1 – D 13

D 15 Magazynowanie poprzedzające którykolwiek z procesów wymienionych w pozycjach D 1 – D 14 (z wyjątkiem wstępnego magazynowania u wytwórcy odpadów)
D16 Przetwarzanie odpadów, w wyniku którego są wytwarzane odpady przeznaczone do unieszkodliwiania.

1. Wymogi techniczne i lokalizacyjne składowisk odpadów

WYMOGI TECHNICZNE SKŁADOWISK ODPADÓW:

1) warstwa uszczelniająca dno i boki składowiska (sztuczna bariera geologiczna) o minimalnej grubości 0,5 m

2) drenaż wód odciekowych – system zapewniający gromadzenie i oczyszczanie wód odciekowych w stopniu umożliwiającym przyjęcie do oczyszczalni ścieków

3) instalacja odprowadzająca metan, który może być przetworzony na energię elektryczną lub jeśli nie ma takiej możliwości musi być spalony w pochodni

4) pas zieleni izolacyjnej o szerokości 10 m

5) waga do ważenia odpadów

6) brodzik dezynfekcyjny służący do dezynfekcji kół pojazdów opuszczających składowisko

7) ogrodzenie, obiekt monitorowany

WYMOGI LOKALIZACYJNE SKŁADOWISK ODPADÓW:

Składowiska odpadów niebezpiecznych oraz składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne nie mogą być lokalizowane:

1)na obszarach ochronnych zbiorników wód podziemnych;

2)na obszarach otulin parków narodowych i rezerwatów przyrody;

3)na obszarach lasów ochronnych;

4)w dolinach rzek, w pobliżu zbiorników wód śródlądowych, na terenach źródliskowych. bagiennych i podmokłych, w obszarach mis jeziornych i w strefach krawędziowych, na obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, o których mowa w art. 88d ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne

5)w strefach osuwisk i zapadlisk terenu, w tym powstałych w wyniku zjawisk krasowych, oraz zagrożonych lawinami;

6)na terenach o nachyleniu powyżej 10°;

7)na terenach zaangażowanych glacitektonicznie lub tektonicznie, poprzecinanych uskokami, spękanych lub uszczelinowaconych;

8)na terenach wychodni skał zwięzłych porowatych, skrasowiałych i skawernowanych;

9)na glebach klas bonitacji I i II;

10)na terenach, na których mogą wystąpić deformacje ich powierzchni na skutek szkód spowodowanych ruchem zakładu górniczego;

11)na obszarach ochrony uzdrowiskowej;

12)na obszarach górniczych utworzonych dla kopalin leczniczych;

13)na obszarach określonych na podstawie odrębnych przepisów.

2.Składowiska odpadów obojętnych nie mogą być lokalizowane na obszarach, o których mowa w ust. 1 pkt 1-6 i 13.

3.Minimalna odległość składowiska odpadów niebezpiecznych lub składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne od budynków mieszkalnych, budynków zamieszkania zbiorowego i budynków użyteczności publicznej, w rozumieniu przepisów prawa budowlanego, mierzona od krawędzi kwatery składowiska odpadów, jest ustalana zgodnie z raportem o oddziaływaniu składowiska odpadów na środowisko.

Wymagania określone w ust. 1-3 stosuje się także w przypadku rozbudowy składowisk odpadów.

1. Zasoby ilościowe i jakościowe lasów.

Ogólna powierzchnia lasów w Polsce wynosiła w 2004 r. 9170,9 tys. ha, zatem lesistość kraju wynosi ok. 28,7%, podczas gdy średnia europejska kształtuje się na poziomie 33,7%. W porównaniu z lesistością większości krajów europejskich lesistość Polski jest niska. Najwyższy poziom lesistości występuje w województwach:lubuskim (48,7%), podkarpackim (36,6%) i pomorskim (35,9%). Natomiast położone centralnie województwa: łódzkie, lubelskie, mazowieckie i kujawsko-pomorskie charakteryzują się bardzo niską lesistością (na tych obszarach wichury wyrządzają największe szkody).

Rozmieszczenie lasów w Polce jest nierównomierne, przy czym, poza obszarami puszcz, są one często bardzo rozdrobnione, przy czym poza obszarami puszcz, są one często bardzo rozdrobione. Największa powierzchnia gruntów leśnych występuje w województwach zachodniopomorskim i mazowieckim

– 818,1 tys. ha, a najmniejsza w opolskim – 254,1 tys. ha

Lasy polskie charakteryzują się bardzo dużym udziałem drzewostanów młodych – 41,8% powierzchni to lasy czterdziestoletnie, a powierzchnie drzewostanów w wieku powyżej 80 lat stanowią 17,0%. Mały udział drzewostanów, w których rosną kilkudziesięcioletnie drzewa, powoduje obniżenie różnorodności biotycznej. Tylko w sędziwych – kilkudziesięcioletnich drzewach – powstają dziuple służące m.in. wiewiórkom, popielicom, kunom oraz wielu gatunkom ptaków czy owadów. Tylko na tych drzewach ptaki drapieżne mogą budować gniazda o bardzo dużych rozmiarach i dużej masie, np. bielik buduje gniazdo o średnicy od 1 do 2 m i wysokości od 0,5 do 1,5 m na wysokich drzewach w górnej części korony blisko pnia.

W składzie gatunkowym przeważają drzewostany iglaste, chociaż od 1945 r. ich udział zmniejszał się z 87% do 77% w 2002 r. Zwiększył się natomiast udział gatunków liściastych z 13% do 22,7%. Znaczny udział drzew iglastych nie jest korzystny, ponieważ są one bardziej podatne na zanieczyszczenia atmosferyczne (szczególnie tlenki siarki i azotu). Spowodowane jest to tym, iż drzewa iglaste, w odróżnieniu od liściastych, nie zmieniają co roku liści. Ponadto lasy iglaste rosną na glebach lekkich, bielicowych, a to sprawia, że są bardziej narażone na zakwaszenie i wypłukiwanie substancji odżywczych. Zanieczyszczenia atmosfery, gleby i wód przyczyniły się do dewastacji zasobów leśnych, powodując uszkodzenia wielu drzewostanów. Obecnie tylko 8,34% drzew nie ma żadnych uszkodzeń. Na skutek oddziaływania zanieczyszczeń powietrza straty w gospodarce leśnej sięgają rocznie w skali kraju 2,1 biliona zł, przy czym najwyższe notowane są na południu Polski, gdzie występują duże obszary lasów górskich.

1. Funkcje ekologiczne i gospodarcze lasów.

Funkcje ekologiczne:

• produkcja tlenu i uzupełnianie jego zapasów w atmosferze,

• wiązanie dwutlenku węgla, a tym samym łagodzenie "efektu cieplarnianego",

• zatrzymywanie pyłowych i gazowych zanieczyszczeń powietrza,

• regulacja stosunków wodnych na obszarze i w pobliżu jego występowanie,

• umożliwianie życia wielu gatunkom roślin i zwierząt.

Funkcje gospodarcze:

• źródło pozyskiwania drewna, wykorzystywanego jako surowiec opałowy, budowlany, czy papierniczy,

• źródło biomasy,

• miejsce występowania wielu gatunków jadalnych roślin i grzybów,

• miejsce występowania zwierzyny łownej.

1. Lasy ochronne.

Obszary leśne podlegające ochronie ze względu na spełniane funkcje (lasy szczególnie chronione).

Za lasy ochronne mogą być uznane lasy, które:

- ochronią glebę przed zmywaniem lub wyjałowieniem;

- powstrzymują usuwanie się ziemi, obrywanie się skał lub lawin;

- chronią brzegi wód przed obrywaniem się, a źródła rzek przed zasypaniem;

- ograniczają powstawanie lub rozprzestrzenianie się lotnych piasków;

- stanowią drzewostany uszkodzone na skutek działalności przemysłu;

- stanowią drzewostany nasienne lub ostoje zwierząt podlegających ochronie gatunkowej;

- mają szczególne znaczenie przyrodniczo-naukowe lub dla obronności i bezpieczeństwa Państwa;

- są położone: w granicach administracyjnych miast i w odległości do 10 km od granic administracyjnych miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców; w strefach ochronnych wokół sanatoriów i uzdrowisk; w strefie górnej granicy lasów.

Uznanie lasu za ochronny lub pozbawienie go tego charakteru następuje w drodze decyzji ministra właściwego do spraw środowiska na wniosek: Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, po zasięgnięciu opinii rady gminy, w odniesieniu do lasów stanowiących własność Skarbu Państwa, a w odniesieniu do pozostałych lasów - wojewody na wniosek starosty, uzgodniony z właścicielem lasu i zaopiniowany przez radę gminy.

W lasach ochronnych prowadzi się gospodarkę leśną w sposób zapewniający ciągłe spełnianie przez nie celów, dla których zostały wydzielone, w szczególności poprzez:

- dbałość o stan zdrowotny i sanitarny lasów,

- preferowanie naturalnego odnowienia lasu,

- ograniczanie regulacji stosunków wodnych do prac uzasadnionych potrzebami odnowienia lasu oraz użytkowania sąsiadujących z lasami ochronnymi gruntów leśnych,

- ograniczanie trwałego odwadniania bagien śródleśnych do przypadków, w których wyniki przeprowadzonych badań i ekspertyz wykluczają niekorzystny wpływ tego zabiegu na stosunki wodne w lasach ochronnych,

- kształtowanie struktury gatunkowej i przestrzennej lasu zgodnie z warunkami siedliskowymi, w kierunku powiększania różnorodności biologicznej i zwiększania odporności lasu na czynniki destrukcyjne,

- stosowanie indywidualnych sposobów zagospodarowania i ochrony poszczególnych drzewostanów, ustalanie etatu cięć według potrzeb hodowlanych lasu,

- ograniczanie stosowania zrębów zupełnych do najsłabszych siedlisk leśnych oraz prowadzenie ścinki drzew, zrywki i wywozu drewna w sposób zapewniający w maksymalnym stopniu ochronę gleby i roślinności leśnej,

- zakaz pozyskiwania żywicy i karpiny.

1. Cele i zasady gospodarki leśnej.

CELE:

1) zachowania lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę, glebę, warunki życia i zdrowia człowieka oraz na równowagę przyrodniczą;

2) ochrony lasów, zwłaszcza lasów i ekosystemów leśnych stanowiących naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze względu na:

a) zachowanie różnorodności przyrodniczej,

b) zachowanie leśnych zasobów genetycznych,

c) walory krajobrazowe,

d) potrzeby nauki;

3) ochrony gleb i terenów szczególnie narażonych na zanieczyszczenie lub uszkodzenie oraz o specjalnym znaczeniu społecznym;

4) ochrony wód powierzchniowych i głębinowych, retencji zlewni, w szczególności na obszarach wododziałów i na obszarach zasilania zbiorników wód podziemnych;

5) produkcji, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewna oraz surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu.

ZASADY:

1) powszechna ochrona lasów

- zabiegi profilaktyczne zapobiegania powstawania i rozprzestrzeniania się pożarów

- zapobieganie i zwalczanie organizmów szkodliwych

- ochrona gleb i wód leśnych

2) utrzymywanie trwałości i ciągłości lasów:

- zachowanie w lasach roślinności leśnej oraz naturalnych bagien i torfowisk

- w miejsce wyciętego drzewa trzeba zasadzić nowe w ciągu 2 lat, 5 lat w wyniku klęski żywiołowej

- pielęgnowanie ochrona lasów

- przebudza drzewostan poza celami produkcyjnymi

3) zrównoważone wykorzystanie wszystkich funkcji lasów:

- pozyskiwać drzewo w granicach nie przekraczające możliwości produkcyjne lasów

4) powiększanie zasobów leśnych przez zalesianie na gruntach:

- położonych przy zbiornikach rzek lub potoków, na obrzeżach jezior, wzdłuż rzek

- lotne piaski

- strome zbocza

- hałdy i tereny po wyeksploatowanym żwirze.

25. Zasady udostępniania lasów.

Każdy człowiek ma prawo do korzystania z wartości środowiska naturalnego oraz obowiązek jego ochrony - gwarantuje to ustawa o lasach. Jednak w szczególnych przypadkach obowiązują stałe bądź okresowe zakazy wstępu do lasu na administrowanym przez nadleśnictwo terenie, mając na celu ochronę przyrody lub zapewnienie bezpieczeństwa ludziom.

Stałym zakazem wstępu objęte są lasy stanowiące:

1. uprawy leśne do 4 m wysokości; 

2. powierzchnie doświadczalne i drzewostany nasienne; 

3. ostoje zwierząt; 

4. źródliska rzek i potoków; 

5. obszary zagrożone erozją. 

Nadleśniczy wprowadza okresowy zakaz wstępu do lasu stanowiącego własność Skarbu Państwa, w razie gdy: 

1. wystąpiło zniszczenie albo znaczne uszkodzenie drzewostanów lub degradacja runa leśnego; 

2. występuje duże zagrożenie pożarowe; 

3. wykonywane są zabiegi gospodarcze związane z hodowlą, ochroną lasu lub pozyskaniem drewna. 

W Lasach Państwowych obowiązuje całkowity zakaz poruszania się po drogach leśnych pojazdami mechanicznymi. Ruch pojazdem silnikowym, zaprzęgowym i motorowerem w lesie dozwolony jest jedynie drogami publicznymi, natomiast drogami leśnymi jest dozwolony tylko wtedy, gdy są one oznakowane drogowskazami dopuszczającymi ruch po tych drogach. Nie dotyczy to inwalidów poruszających się pojazdami przystosowanymi do ich potrzeb.

Ustawa z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn. Dz.U. 2007, Nr 19, poz. 115 ze zm.) definiuje drogę publiczną jako drogę zaliczoną na podstawie tej ustawy do jednej z kategorii dróg, z której może korzystać każdy, zgodnie z jej przeznaczeniem, z ograniczeniami i wyjątkami określonymi w tej ustawie lub innych przepisach szczególnych. Ze względu na funkcje w sieci drogowej drogi publiczne dzielą się na cztery kategorie: krajowe, wojewódzkie, powiatowe, gminne. Drogi niezaliczone do żadnej kategorii dróg publicznych nie są drogami publicznymi. Droga prowadząca przez las może być drogą publiczną lub inną. Jeżeli jest drogą publiczną, to problemu prawnego nie ma, wjazd na taką drogę jest zawsze dozwolony pojazdom silnikowym, zaprzęgowym i motorowerom. Jeżeli natomiast nie jest drogą publiczną, lecz jest drogą leśną, to generalnie wjazd pojazdem silnikowym, zaprzęgowym lub motorowerem dopuszczalny jest tylko wtedy, gdy droga ta jest oznakowana drogowskazami dopuszczającymi ruch po tej drodze. Ustawa nie określa, jak taka droga powinna być oznakowana, pozostawiając sposób oznakowania zarządcy terenu, a więc w lasach państwowych - z reguły nadleśniczemu. Jeżeli zatem droga prowadząca przez las nie jest drogą publiczną i nie została oznakowana drogowskazem dopuszczającym ruch, to na taką drogę nie wolno wjechać pojazdem silnikowym, zaprzęgowym ani motorowerem. Nie jest istotne, czy na takiej drodze ustawiono znak zakazu ruchu, istotne jest jedynie to, że nie ma drogowskazu dopuszczającego ruch po takiej drodze. Ustawa dopuszcza wyjątek odnoszący się do inwalidów poruszających się pojazdami przystosowanymi do ich potrzeb. Ustawodawca ma na uwadze tylko pojazdy przystosowane konstrukcyjnie do potrzeb inwalidy, praktycznie chodzi o samochody osobowe, w których gaz i sprzęgło obsługiwane są ręką. Jest to sprawa istotna z uwagi na regulacje zamieszczone w art. 8 Prawa o ruchu drogowym, który zwalnia osobę niepełnosprawną o obniżonej sprawności ruchowej, kierującą pojazdem samochodowym zaopatrzonym w kartę parkingową (a także kierującego pojazdem przewożącego osobę o obniżonej sprawności ruchowej) z obowiązku stosowania się do niektórych znaków drogowych dotyczących zakazu ruchu lub postoju. Jednak te regulacje Prawa o ruchu drogowym nie upoważniają do wjazdu do lasu, gdyż treść art. 29 ust. 1 zd. 2 u.o.l. jest jasna - chodzi tylko o inwalidów poruszających się pojazdami przystosowanymi ndo ich potrzeb.

Jazda konna w lesie dopuszczalna jest tylko drogami leśnymi wyznaczonymi przez nadleśniczego. Jazda konna odpowiada znamieniu przejeżdżania przez grunty leśne w miejscach, w których jest to zabronione, ponieważ zabronione jest - co wynika jasno z art. 29 ust. 1a u.o.l. - wszędzie poza drogami leśnymi wyznaczonymi przez nadleśniczego. Dodać trzeba, rzecz jasna, że dopuszczalna jest jazda konna w lesie drogą publiczną oraz drogą leśną oznaczoną drogowskazem dopuszczającym ruch po tej drodze. Ale poza tymi trzema sytuacjami (droga publiczna, droga oznaczona drogowskazem, droga wyznaczona przez nadleśniczego) jazda konna po lesie jest wykroczeniem z art. 151 k.w

Postój pojazdów, o których mowa, na drogach leśnych jest dozwolony wyłącznie w miejscach oznakowanych.
 
Przepisy nie dotyczą wykonujących czynności służbowe lub gospodarcze:

1. pracowników nadleśnictw;

2. osób nadzorujących gospodarkę leśną oraz kontrolujących jednostki organizacyjne Lasów Państwowych;

3. osób zwalczających pożary oraz ratujących życie lub zdrowie ludzkie;

4. funkcjonariuszy Straży Granicznej chroniących granicę państwową oraz funkcjonariuszy innych organów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i porządek publiczny;

5. osób wykonujących czynności z zakresu gospodarki łowieckiej oraz właścicieli pasiek zlokalizowanych na obszarach leśnych;

6. właścicieli lasów we własnych lasach;

7. osób użytkujących grunty rolne położone wśród lasów;

8. pracowników leśnych jednostek naukowych, instytutów badawczych i doświadczalnych, w związku z wykonywaniem badań naukowych i doświadczeń z zakresu leśnictwa i ochrony przyrody;

9. wojewódzkich konserwatorów przyrody oraz pracowników Służb Parków Krajobrazowych;

10. osób sporządzających plany urządzenia lasu, uproszczone plany urządzenia lasu lub inwentaryzację stanu lasu.

W lasach zabrania się:

1. zanieczyszczania gleby i wód;

2. zaśmiecania;

3. rozkopywania gruntu;

4. niszczenia grzybów oraz grzybni;

5. niszczenia lub uszkadzania drzew, krzewów lub innych roślin;

6. niszczenia urządzeń i obiektów gospodarczych, turystycznych i technicznych oraz znaków i tablic;

7. zbierania płodów runa leśnego w oznakowanych miejscach zabronionych;

8. rozgarniania i zbierania ściółki;

9. wypasu zwierząt gospodarskich;

10. biwakowania poza miejscami wyznaczonymi przez właściciela lasu lub nadleśniczego;

11. wybierania jaj i piskląt, niszczenia lęgowisk i gniazd ptasich, a także niszczenia legowisk, nor i mrowisk;

12. płoszenia, ścigania, chwytania i zabijania dziko żyjących zwierząt;

13. puszczania psów luzem;

14. hałasowania oraz używania sygnałów dźwiękowych, z wyjątkiem przypadków wymagających wszczęcia alarmu.

Przepisy ust. 1 pkt 3 i 5 nie dotyczą czynności związanych z gospodarką leśną, a pkt 12-14 nie dotyczą polowań.

W lasach oraz na terenach śródleśnych, jak również w odległości do 100 m od granicy lasu, zabrania się działań i czynności mogących wywołać niebezpieczeństwo, a w szczególności:

1. rozniecania ognia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu przez właściciela lasu lub nadleśniczego;

2. korzystania z otwartego płomienia;

3. wypalania wierzchniej warstwy gleby i pozostałości roślinnych.

4. Przepisy ust. 3 nie dotyczą działań i czynności związanych z gospodarką leśną, pod warunkiem że czynności te nie stanowią zagrożenia pożarowego.

26. Nadzór nad lasami.

Nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa sprawuje starosta, który gospodarkę leśną prowadzi na podstawie uproszczonego planu urządzenia lasu lub inwentaryzacji stanu lasu. Nadzór nad gospodarką leśną sprawuje również. minister właściwy do spraw środowiska – w lasach stanowiących własność Skarbu Państwa.

Taki nadzór można zdefiniować jako zespół oddziaływań organów administracji publicznej (wojewodów i starostów) na osoby fizyczne i prawne posiadające lasy, w celu wykonania ciążących na tych osobach obowiązków wynikających z ustawy o lasach.

Ogólnie można stwierdzić, że przez nadzór uznaje się prawo do sprawowania kontroli nad czyjąś działalnością, połączone z uprawnieniem do merytorycznego korygowania tych czynności.
Przy takim założeniu nadzór nad gospodarką leśną polega na:

• lustracji, kontroli, opiniowaniu, a także doradztwie,

• wydawaniu decyzji administracyjnych,

• kontroli wykonania decyzji.

Zasadniczo wydawanie decyzji administracyjnych i kontrola ich wykonania należą do podstawowych form nadzoru.
Służby nadzorujące gospodarkę leśną w lasach niepaństwowych powinny służyć właścicielom lasów doradztwem, zarówno z zakresu prowadzenia gospodarki leśnej, jak również ich praw i obowiązków. Pracowników nadzoru powinna cechować umiejętność prowadzenia negocjacji z właścicielami lasów i przekonywania ich do racjonalnego gospodarowania w posiadanych lasach. Umiejętności te są nie mniej ważne od przygotowania fachowego sprawującego nadzór. Na problematykę posiadania odpowiednich kwalifikacji przez osoby zajmujące się nadzorem nad lasami zwracana jest szczególna waga w krajach Unii Europejskiej. Jest to trudny problem w polskich warunkach, przy bardzo dużym rozdrobnieniu działek leśnych (np. w województwie podkarpackim jest 300 tys. właścicieli, a średnia powierzchnia działki leśnej wynosi 0,32 ha).

27. Zakazy obowiązujące na terenach leśnych.

Stałym zakazem wstępu objęte są lasy stanowiące:

1) uprawy leśne do 4 m wysokości;

2) powierzchnie doświadczalne i drzewostany nasienne;

3) ostoje zwierząt;

4) źródliska rzek i potoków;

5) obszary zagrożone erozją.

Nadleśniczy wprowadza okresowy zakaz wstępu do lasu stanowiącego własność Skarbu Państwa, w razie gdy:

1) wystąpiło zniszczenie albo znaczne uszkodzenie drzewostanów lub degradacja runa leśnego;

2) występuje duże zagrożenie pożarowe;

3) wykonywane są zabiegi gospodarcze związane z hodowlą, ochroną lasu lub pozyskaniem drewna.

Właściciel lasu niestanowiącego własności Skarbu Państwa może zakazać wstępu do lasu, oznaczając ten las tablicą z odpowiednim napisem.
W lasach zabrania się:

1) zanieczyszczania gleby i wód;

2) zaśmiecania;

3) rozkopywania gruntu;

4) niszczenia grzybów oraz grzybni;

5) niszczenia lub uszkadzania drzew, krzewów lub innych roślin;

6) niszczenia urządzeń i obiektów gospodarczych, turystycznych i technicznych oraz znaków i tablic;

7) zbierania płodów runa leśnego w oznakowanych miejscach zabronionych;

8) rozgarniania i zbierania ściółki;

9) wypasu zwierząt gospodarskich;

10) biwakowania poza miejscami wyznaczonymi przez właściciela lasu lub nadleśniczego;

11) wybierania jaj i piskląt, niszczenia lęgowisk i gniazd ptasich, a także niszczenia legowisk, nor i mrowisk;

12) płoszenia, ścigania, chwytania i zabijania dziko żyjących zwierząt;

13) puszczania psów luzem

14) hałasowania oraz używania sygnałów dźwiękowych, z wyjątkiem przypadków wymagających wszczęcia alarmu.

W lasach oraz na terenach śródleśnych, jak również w odległości do 100 m od granicy lasu, zabrania się działań i czynności mogących wywołać niebezpieczeństwo, a w szczególności:

1) rozniecania ognia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu przez właściciela lasu lub nadleśniczego;

2) korzystania z otwartego płomienia;

3) wypalania wierzchniej warstwy gleby i pozostałości roślinnych.

28. Formy ochrony przyrody przewidziane w ustawie o ochronie przyrody (czym się charakteryzują, organy powołujące i odwołujące).

Charakterystyka form ochrony przyrody w Polsce:

• Parki narodowe - obejmują obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1 000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej oraz walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody, a także odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów.

• Rezerwaty przyrody - obejmują obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Wniosek o wydanie zezwolenia na odstępstwo od zakazów obowiązujących w rezerwacie przyrody.

• Parki krajobrazowe - obejmują obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju.

• Obszary chronionego krajobrazu - obejmują tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz, o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych.

• Obszary Natura 2000 - obszary Natura 2000 to najmłodsza z form ochrony przyrody, wprowadzona w 2004 r. w Polsce jako jeden z obowiązków związanych z przystąpieniem do Unii Europejskiej. Obszary Natura 2000 powstają we wszystkich państwach członkowskich tworząc Europejską Sieć Ekologiczną Natura 2000. Celem jest objęcie ochroną około 200 najcenniejszych i zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych i ponad 1 000 rzadkich i zagrożonych gatunków. Unikalność tej formy ochrony przyrody polega na tym, że kraje członkowskie tworzą sieć na podstawie jednakowych założeń określonych w prawie i wytycznych Unii Europejskiej, zarządzają nią przy zastosowaniu podobnych instrumentów, wspólnie troszczą się o odpowiednie środki finansowe i jej promocję.

• Pomniki przyrody - to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Na terenach niezabudowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzi lub mienia, drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegają ochronie aż do ich samoistnego, całkowitego rozpadu.

• Stanowiska dokumentacyjne - są to niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych. Stanowiskami dokumentacyjnymi mogą być także miejsca występowania kopalnych szczątków roślin lub zwierząt.

• Użytki ekologiczne - są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.

• Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe - są to fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne.

• Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów - ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących na terenie kraju lub innych państw członkowskich Unii Europejskiej rzadkich, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie przepisów umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną, gatunków roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk i ostoi, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. W celu ochrony ostoi i stanowisk roślin lub grzybów objętych ochroną gatunkową lub ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być ustalane strefy ochrony. Więcej o ochronie gatunkowej roślin, zwierząt i grzybów.

• Czerwone księgi i listy gatunków zagrożonych – w celu ochrony różnorodności biologicznej sporządzane są również czerwone księgi i listy gatunków zagrożonych. Publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) lista zagrożonych wyginięciem gatunków organizmów ukazała się po raz pierwszy w 1963 r. Czerwone Listy IUCN publikowane są corocznie i stanowią dobre źródło informacji na temat ilości zagrożonych gatunków jak i stopnia ich zagrożenia.

• Polska Czerwona Księga Zwierząt - to rejestr wybranych zagrożonych gatunków zwierząt na terenie Polski, stworzony na wzór międzynarodowej Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych. Zawiera listę ginących gatunków zwierząt z dokładnym ich opisem i mapami rozmieszczenia. Określa także stopień zagrożenia poszczególnych gatunków, rzadkość ich występowania oraz stosowane i proponowane sposoby ochrony.

Dla Polski Czerwoną Księgę Zwierząt opracowuje Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, przy współpracy z kilkudziesięcioma naukowcami z całej Polski. Ostatnie wydanie Czerwonej Księgi Kręgowców jest z 2001 r., a Czerwonej Księgi Bezkręgowców z 2004 r.

• Polska Czerwona Księga Roślin - analogicznie do Czerwonej Księgi Zwierząt zawiera listę ginących gatunków roślin z opisem biologii, występowania, zagrożeń i sposobów ochrony. Zawarte w niej informacje ilustrują zarówno stopień zagrożenia flory jak i stan rozeznania tego zjawiska.

Czerwona Księga Roślin została opracowana przez Instytut Botaniki PAN i Instytut Ochrony Przyrody PAN. Ostatnie wydanie jest z 2014 r.

Opublikowana została również Czerwona Księga Karpat Polskich (2008), która opisuje zagrożone rośliny naczyniowe.

• Czerwone Listy Zwierząt, Roślin i Grzybów Polski - Czerwone Listy gatunków zagrożonych wyginięciem obejmują zarówno zwierzęta, rośliny jak i grzyby. Zawierają pełny rejestr gatunków zagrożonych wraz z ich klasyfikacją do odpowiedniej kategorii zagrożenia, jednak w odróżnieniu od Czerwonych Ksiąg nie opisują poszczególnych gatunków. Ostatnie wydanie Czerwonej listy roślin i grzybów Polski, wydanej przez Instytut Botaniki PAN pochodzi z 2006 r.

• Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody - prowadzenie Centralnego Rejestru Form Ochrony Przyrody wynika z art. 113 ust.1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, zgodnie z którym pozostaje on w kompetencjach Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Rejestr, stanowiący bazę form ochrony przyrody, w chwili obecnej jest w trakcie aktualizowania w oparciu o dane pochodzące z rejestrów prowadzonych przez regionalnych dyrektorów ochrony środowiska oraz inne organy odpowiedzialne za ochronę przyrody.

29. Etapy oceny oddziaływania na środowisko

• Kwalifikowanie przedsięwzięcia do oceny oddziaływania na środowisko – screening.

• Określenie zakresu oceny oddziaływania na środowisko – scoping.

• Przedstawienie informacji o środowisku właściwym organom.

• Konsultacje z właściwymi organami do spraw ochrony środowiska, innymi zainteresowanymi stronami i społeczeństwu.

• Rozpatrzenie informacji o środowisku przez właściwy organ przed wydaniem zezwolenia.

• Rozpatrzenie uwag i wniosków z etapu konsultacji.

• Podjęcie decyzji i jej ogłoszenie.

Udział społeczeństwa:

1) Podanie do publicznej wiadomości o przystąpieniu do dokumentu

a) przedmiot dokumentu

b) miejsce i czas wglądu dokumentacji

c) możliwości składania uwag i wniosku (w formie pisemnej, ustnie do protokołu, za pomocą środka komunikacji elektronicznej)

2) Rozpatrywanie uwag i wniosków

3) Podanie do publicznej wiadomości informacji o przyjęciu dokumentu

30. Główne założenia dyrektywy w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

Dyrektywa wskazuje „ważne w skali europejskiej” gatunki roślin i zwierząt oraz typy siedlisk przyrodniczych:

• dla których państwa członkowskie zobowiązane są powołać obszary ich ochrony (obszary Natura 2000);

• które państwa członkowskie zobowiązane są chronić przez ścisłą ochronę gatunkową,;

• które są przedmiotem zainteresowania Unii, podlegając gospodarczemu użytkowaniu,

• które jednak może wymagać kontroli.

Dyrektywa jest wiążąca dla wszystkich państw Unii Europejskiej, które muszą wprowadzić jej postanowienia do prawa krajowego.

• ma na celu przyczynienie się do zapewnienia różnorodności biologicznej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory na europejskim terytorium Państw Członkowskich, do którego stosuje się Traktat

• zostanie stworzona spójna europejska sieć ekologiczna specjalnych obszarów ochrony, pod nazwą Natura 2000, która obejmie specjalne obszary ochrony z uwzględnieniem Dyrektywy Ptasiej

• każde Państwo Członkowskie bierze udział w tworzeniu Natury 2000 proporcjonalnie do występowania na jego terytorium typów siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków

• zapewnione współfinansowanie ze środków Wspólnoty, ze względu na wspólną odpowiedzialność wszystkich Państw Członkowskich i nierównomierne rozmieszczenie siedlisk oraz gatunków w całej Wspólnocie, oraz ze względu na to, że zasada "zanieczyszczający płaci" może mieć ograniczone zastosowanie

• monitoring stanu ochrony siedlisk i gatunków

31. Główne założenia dyrektywy w sprawie ochrony dzikiego ptactwa

• ochrona przed wyginięciem wszystkich istniejących współcześnie populacji ptaków występujących w stanie dzikim w UE

• prawne uregulowanie handlu i odłowu ptaków

• przeciwdziałanie pewnym metodom ich odłowu i zabijania

• odnosi się do ochrony wszystkich gatunków ptactwa (jaj, gniazd, siedlisk) występujących naturalnie w stanie dzikim na europejskim terytorium Państw Członkowskich, do którego stosuje się Traktat

• obejmuje ochronę, gospodarowanie oraz kontrolę tych gatunków i ustanawia reguły ich eksploatacji

• Państwa Członkowskie mogą odstąpić od określonych przepisów, jeśli nie ma innego zadowalającego rozwiązania, z następujących przyczyn:

— w interesie zdrowia i bezpieczeństwa publicznego,

— w interesie bezpieczeństwa lotniczego,

— w celu zapobiegania poważnym szkodom w odniesieniu do zbóż, inwentarza żywego, lasów, rybołówstwa i wody,

— w celu ochrony flory i fauny;

32.Na czym polega zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego i wykładni prowspólnotowej

Podstawowy wymóg

• pierwszeństwo prawa wspólnotowego (obejmuje wszystkie wiążące źródła prawa wspólnotowego w tym dyrektywy)

• obowiązek prowspólnotowej wykładni przepisów prawa krajowego (krajowe przepisy o charakterze legislacyjnym, także akty o charakterze administracyjnym)

• postępowanie OOŚ przeprowadzone przez właściwe organy

Obowiązek zapewnienia zgodności z zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego dotyczy m.in.:

• sądów

• oraz organów administracyjnych (w tym organów samorządu terytorialnego).

• Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego, która nie występuje expressis verbis w traktatach lecz jest jedną z podstawowych zasad występujących w prawie unijnym. Wynika głównie z orzecznictwa ETS. Mówi ona, że: prawo unijne ma pierwszeństwo przed prawem krajowym państwa członkowskiego, państwa mają obowiązek zapewnić skuteczność prawa unijnego, krajom członkowskim nie wolno jest wprowadzać przepisów prawa krajowego, które byłyby sprzeczne z prawem unijnym, w razie sprzeczności przepisów prawa unijnego i krajowego, zastosowanie mają przepisy prawa unijnego, późniejsze prawo krajowe nie deroguje wcześniejszego prawa unijnego.

• Zasada wykładni prowspólnotowej -interpretowanie przepisów i innych "składników" prawa krajowego w taki sposób by maksymalnie jak to możliwe dały się one pogodzić z zawartością prawa Unii Europejskiej.

33. Przykłady przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko i mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko

Do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko zalicza się następujące rodzaje przedsięwzięć:

   29)  linie kolejowe wchodzące w skład transeuropejskiego systemu kolei dużych prędkości lub transeuropejskiego systemu kolei konwencjonalnej,

   31)  autostrady i drogi ekspresowe;

  32)  drogi inne niż wymienione w pkt 31, o nie mniej niż czterech pasach ruchu, na łącznym odcinku nie mniejszym niż 10 km;

  35)  zapory lub inne urządzenia przeznaczone do zatrzymywania i stałego retencjonowania (gromadzenia) nie mniej niż 10 mln m3 nowej lub dodatkowej masy wody;

  36)  budowle piętrzące wodę o wysokości piętrzenia nie mniejszej niż 5 m;

   39)  urządzenia do przesyłu wody, jeżeli średni przepływ z wielolecia w zlewni, z której woda jest pobierana, wynosi nie mniej niż 2 mld m3 na rok oraz ilość przesyłanej wody jest większa niż 5 % tego przepływu;

  40)  instalacje do oczyszczania ścieków przewidziane do obsługi nie mniej niż 100 000 równoważnych mieszkańców

  41)  instalacje do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, w tym składowiska odpadów niebezpiecznych oraz miejsca retencji powierzchniowej odpadów niebezpiecznych;

  42)  stacje demontażu w rozumieniu ustawy z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji

44)  strzępiarki złomu;

   46)  instalacje do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów innych niż niebezpieczne przy zastosowaniu procesów termicznych lub chemicznych, w tym instalacje do krakingu odpadów, z wyłączeniem instalacji spalających odpady będące biomasą w rozumieniu przepisów o standardach emisyjnych z instalacji;

  49)  obiekty unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, mogące przyjmować odpady w ilości nie mniejszej niż 10 t na dobę lub o całkowitej pojemności nie mniejszej niż 25 000 t;

  50)  bezzbiornikowe magazynowanie substancji lub składowanie odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych;

  51)  chów lub hodowla zwierząt w liczbie nie mniejszej niż 210 dużych jednostek przeliczeniowych inwentarza (DJP);

2. Do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko zalicza się również przedsięwzięcia polegające na rozbudowie, przebudowie lub montażu przedsięwzięć realizowanych lub zrealizowanych wymienionych w:

  1)   ust. 1, jeżeli ta rozbudowa, przebudowa lub montaż osiąga progi określone w ust. 1, o ile progi te zostały określone;

  2)   § 3 ust. 1, jeżeli ta rozbudowa, przebudowa lub montaż spowoduje osiągnięcie progów określonych w ust. 1, o ile progi te zostały określone.

Do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko zalicza się następujące rodzaje przedsięwzięć:

1) instalacje do wytwarzania produktów przez mieszanie, emulgowanie lub konfekcjonowanie chemicznych półproduktów lub produktów podstawowych;

2) instalacje do zgazowania, odgazowania lub upłynniania węgla lub łupku bitumicznego, inne niż wymienione w § 2 ust. 1 pkt 17 i 23, lub instalacje do wytwarzania smarów z ropy naftowej;

3) instalacje do brykietowania węgla kamiennego lub brunatnego;

4) elektrownie konwencjonalne, elektrociepłownie lub inne instalacje do spalania paliw w celu wytwarzania energii elektrycznej lub cieplnej, inne niż wymienione w § 2 ust. 1 pkt 3, o mocy cieplnej rozumianej jako ilość energii wprowadzonej w paliwie do instalacji w jednostce czasu przy ich nominalnym obciążeniu, nie mniejszej niż 25 MW, a przy stosowaniu paliwa stałego - nie mniejszej niż 10 MW; przy czym przez paliwo rozumie się paliwo w rozumieniu przepisów o standardach emisyjnych z instalacji;

5) elektrownie wodne;

6) instalacje wykorzystujące do wytwarzania energii elektrycznej energię wiatru inne niż wymienione w § 2 ust. 1 pkt 5:

a) lokalizowane na obszarach objętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-5, 8 i 9 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z późn. zm.7)),

b) o całkowitej wysokości nie niższej niż 30 m;

7) stacje elektroenergetyczne lub napowietrzne linie elektroenergetyczne, o napięciu znamionowym nie mniejszym niż 110 kV, inne niż wymienione w § 2 ust. 1 pkt 6;

34. Typy procedur ocen oddziaływania na środowisko

Ustawa ustala cztery typy procedur ocen oddziaływania na środowisko:

• strategiczną ocenę oddziaływania na środowisko, rozumianą jako postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji polityki, strategii, planu lub programu, obejmują w szczególności:

• uzgodnienie stopnia szczegółowości informacji zawartych w prognozie oddziaływania na środowisko

• sporządzenie prognozy oddziaływania na środowisko

• uzyskanie wymaganych ustawą opinii

• zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu

• ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, czyli postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia obejmujące w szczególności:

• weryfikację raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko

• uzyskanie wymaganych ustawą opinii i uzgodnień

• zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu

• ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000

• transgraniczną ocenę oddziaływania na środowisko

35. Co powinna zawierać karta informacyjna przedsięwzięcia

KARTA INFORMACYJNA PRZEDSIĘWZIĘCIA – dokument zawierający podstawowe informacje o planowanym przedsięwzięciu, w szczególności dane o:

1) rodzaju, skali i usytuowaniu przedsięwzięcia,

2) powierzchni zajmowanej nieruchomości, a także obiektu budowlanego oraz dotychczasowym sposobie ich wykorzystywania i pokryciu nieruchomości szatą roślinną,

3) rodzaju technologii,

4) ewentualnych wariantach przedsięwzięcia, przy czym w przypadku drogi w transeuropejskiej sieci drogowej każdy z analizowanych wariantów drogi musi być dopuszczalny pod względem bezpieczeństwa ruchu drogowego,

5) przewidywanej ilości wykorzystywanej wody, surowców, materiałów, paliw oraz energii,

6) rozwiązaniach chroniących środowisko,

7) rodzajach i przewidywanej ilości wprowadzanych do środowiska substancji lub energii przy zastosowaniu rozwiązań chroniących środowisko,

8) możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko,
9) obszarach podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, znajdujących się w zasięgu znaczącego oddziaływania przedsięwzięcia,

10) wpływie planowanej drogi na bezpieczeństwo ruchu drogowego w przypadku drogi w transeuropejskiej sieci drogowej.

36. Co to jest screening etapy i kryteria selekcji z Aneksu III dyrektywy

Screening (rozpoznanie, selekcja, kwalifikacja) - pierwszy etap procedury ustanowionej w art. 4 dyrektywy OOŚ w związku z jej Aneksem II i III. Celem screeningu jest rozstrzygnięcie, w ramach etapu wstępnego, czy przedsięwzięcie z grupy II powinno zostać poddane OOŚ.

Screening opiera się albo na badaniu indywidualnym albo na przyporządkowaniu przedsięwzięcia progom lub kryteriom ustalonym przez państwo członkowskie, albo na łącznym zastosowaniu obydwu procedur. W trakcie przeprowadzania badania indywidualnego lub ustalania wartości progowych bądź kryteriów, uwzględnić należy odpowiednie kryteria selekcji wymienione w Aneksie III dyrektywy OOŚ.

1. Cechy przedsięwzięć

Cechy przedsięwzięć muszą być rozpatrzone z uwzględnieniem w szczególności::

– rozmiaru przedsięwzięcia,

– kumulacji z innymi przedsięwzięciami,

– korzystania z zasobów naturalnych,

– produkcji odpadów,

– zanieczyszczeń i zagrożeń,

– ryzyka wypadku, w szczególności uwzględniając użyte substancje i technologie.

2. Lokalizacja przedsięwzięć

Środowiskowa wrażliwość obszarów geograficznych, które mogą być dotknięte skutkami spowodowanymi przez przedsięwzięcia, musi być rozpatrywana z uwzględnieniem w szczególności:

– dotychczasowego przeznaczenia gruntów,

– względnej obfitości, jakości i zdolności do odtwarzania zasobów naturalnych na danymobszarze,

– zdolności absorpcji środowiska naturalnego, ze zwróceniem szczególnej uwagi na:

a) tereny podmokłe;

b) strefy nabrzeżne;

c) góry i obszary leśne;

d) rezerwaty naturalne i parki;

e) obszary sklasyfikowane lub chronione przez ustawodawstwo Państw Członkowskich; specjalne strefy chronione wyznaczone przez Państwa Członkowskie zgodnie z dyrektywą 79/409/EWG i 92/43/EWG;

f) obszary, na których zostały już przekroczone normy jakościowe w odniesieniu do ochrony środowiska określone w ustawodawstwie wspólnotowym;

g) obszary gęsto zaludnione;

h) krajobrazy o znaczeniu historycznym, kulturalnym lub archeologicznym.

3. Cechy potencjalnego oddziaływania

Potencjalne znaczące skutki przedsięwzięć muszą być rozpatrywane w stosunku do kryteriów określonych w pkt 1 i 2 oraz z uwzględnieniem w szczególności:

– zakresu oddziaływania (obszar geograficzny i liczba mieszkańców, którzy znajdą się w zasięgu oddziaływania przedsięwzięcia),

– transgranicznego charakteru oddziaływania,

– ciężaru i kompleksowości oddziaływania,

– prawdopodobieństwa wystąpienia oddziaływania,

– czasu trwania, częstotliwości i odwracalności oddziaływania.

37. Co to jest scoping

Scoping (przed złożeniem wniosku o decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach) – ustalenie zakresu informacji jakie mają być dostarczone przez wykonawcę na potrzeby postępowania OOŚ, uregulowany został w art. 5 ust. 2 – 4 dyrektywy OOŚ. Wykonawca przedsięwzięcia (inwestor) jeszcze przed złożeniem wniosku o zezwolenie na inwestycję, może wystąpić do właściwych władz o wydanie opinii na temat informacji, jakie mają być przez niego dostarczone na potrzeby przeprowadzenia OOŚ.

38. Co powinien zawierać raport OOŚ

1). Opis planowanego przedsięwzięcia, a w szczególności jego charakterystykę, warunki użytkowania terenu w fazie budowy, eksploatacji lub użytkowania, główne cechy charakterystyczne procesów produkcyjnych, a także przewidywane rodzaje i ilości zanieczyszczeń wynikające z funkcjonowania planowanego przedsięwzięcia.

2). Opis elementów przyrodniczych środowiska objętych zakresem przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko.

3). Opis istniejących w sąsiedztwie lub bezpośrednim zasięgu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia zabytków chronionych na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

4). Opis przewidywanych skutków dla środowiska w przypadku nie podejmowania przedsięwzięcia. (Kiedyś nazywany wariantem zerowym.)

5). Opis analizowanych wariantów i ich przewidywanego oddziaływania na środowisko w tym wariantu proponowanego przez wnioskodawcę, racjonalnego wariantu alternatywnego oraz wariantu najkorzystniejszego dla środowiska, z uzasadnieniem ich wyboru.

6). Określenie możliwego transgranicznego oddziaływania na środowisko.

7). Uzasadnienie proponowanego przez wnioskodawcę wariantu, ze wskazaniem jego oddziaływania na środowisko.

8). Opis metod prognozowania zastosowanych przez wnioskodawcę oraz opis przewidywanych znaczących oddziaływań planowanego przedsięwzięcia na środowisko

39. Organy właściwe do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach

• RDOŚ - w przypadku:

a) będących przedsięwzięciami mogącymi zawsze znacząco oddziaływać na środowisko,

b) przedsięwzięć realizowanych na terenach zamkniętych,

c) przedsięwzięć realizowanych na obszarach morskich,

d) zmiany lasu, niestanowiącego własności Skarbu Państwa, na użytek rolny,

• GDOŚ - w przypadku inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej i inwestycji towarzyszących realizowanej na podstawie ustawy z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących,

• starosta - w przypadku scalania, wymiany lub podziału gruntów

• Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych - w przypadku zmiany lasu, stanowiącego własność Skarbu Państwa, na użytek rolny

• wójt, burmistrz, prezydent miasta.

40. Na czym polega kompensacja przyrodnicza

Kompensacja przyrodnicza:

• niezależna od projektu

• ma sens nawet jeśli projekt nie będzie realizowany

• określona na etapie udzielania zezwolenia (DUŚ lub uzgodnienia) na realizacje projektu

• wykonana przed terminem realizacji działań negatywnych dopuszczonych w projekcie – poprzedza zaistnienie strat

Zespół działań obejmujących w szczególności:

- roboty budowlane,

- roboty ziemne,

- rekultywację gleby,

- zalesienie,

- zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrównania szkód dokonanych w środowisku przez realizację przedsięwzięcia i zachowanie walorów krajobrazowych. (art. 3 pkt 8 POŚ).

41. Przykłady środków minimalizujących oddziaływanie przedsięwzięcia na środowisko

Środki minimalizujące

• zależne od oddziaływań wynikających z projektu,

• stanowią integralną cześć projektu

• wpływają na sposób realizacji projektu

Przykładowe działania minimalizujące:
A) KOPALNIE
1. Środki mające na celu zachowanie lub zabezpieczenie przed zniszczeniem siedlisk przyrodniczych:
•ograniczenie powierzchni wydobywania kopaliny w celu zachowania siedlisk,

• przesadzenie roślin chronionych w miejscach o takich samych lub zbliżonych warunkach siedliskowych,

• stosowanie pasa buforowego pomiędzy wyrobiskiem a otaczającymi go siedliskami,

• ograniczenie zapylenia poprzez zraszanie w okresach suszy dróg technologicznych, placów manewrowych oraz powierzchni terenu zakładów przeróbczych,
• minimalizowanie powierzchni otwartego lustra wody w celu ograniczenia leja depresyjnego
2. Środki mające na celu zachowanie siedlisk zwierząt lub ograniczenia wpływu na zwierzęta:
• przeniesienie zwierząt np. bezkręgowców, płazów i gadów w miejsca o takich samych lub zbliżonych warunkach siedliskowych,

• wykonywanie prac przygotowawczych do eksploatacji w odpowiednim terminie, np. poza okresem lęgowym ptaków, rozrodczym ssaków (wycinka drzew i krzewów, zdjęcie warstwy gleby),

• okresowe prowadzenie monitorowania lub nadzoru przyrodniczego i podejmowanie działań ochronnych właściwych dla konkretnych gatunków,

• dostosowanie kierunku rekultywacji do stanu otaczającej przyrody
3. Środki mające na celu minimalizację negatywnych oddziaływań związanych ze zmianą stosunków wodnych w bezpośrednim sąsiedztwie wyrobiska:
• nie odnawianie wyrobisk,

• zachowanie min. 50 metrowej odległości od cieków wodnych,

• wytyczanie pasów ochronnych wyrobisk odkrywkowych o szerokości większej niż zakładany (wyliczony) zasięg leja depresji, szczególnie w przypadku gdy do terenu górniczego przylegają siedliska przyrodnicze lub siedliska chronionych gatunków grzybów, roślin lub zwierząt

B) ELEKTROWNIE WODNE
• budowa elektrowni zmienia ekosystem i krajobraz otoczenia. Podczas podniesienia poziomu wody może wystąpić erozja brzegów, a także zatapianie nadbrzeżnych siedlisk lęgowych ptaków. Gromadzenie się osadów dennych i glonów, przyczynia się do niedotlenienia zbiornika,przez co dochodzi do masowego śnięcia ryb. Ponadto elektrownie mogą oddziaływać na środowisko przyrodnicze poprzez przyczynianie się do śmierci lub uszkodzeń ryb po przejściu przez turbiny elektrowni, zmianę warunków siedliskowych w zasięgu tzw. cofki, zmianę stosunków wodnych w sąsiedztwie elektrowni poprzez zmianę wartości przepływu.
• budowa elektrowni w obrębie istniejących budowli piętrzących, bez konieczności budowy nowych progów piętrzących

• zastosowanie zabezpieczeń, które uniemożliwią przedostawanie się ryb do kanału doprowadzającego wodę do turbin np. bariera elektryczna, kraty o małej średnicy oczek
• wyznaczenie przepływu nienaruszalnego i dostosowanie harmonogramu piętrzenia do potrzeb ekologicznych cieku;

• odbudowa pasów brzegowych wzdłuż koryta rzecznego w rejonie przeszkody;

• zróżnicowanie struktury rzecznej (zatoki i zwężenia koryta, miejsca zastoiskowe, wyspy, odsypiska, zmienne nachylenie skarp)

C) INFRASTRUKTURA DROGOWA I KOLEJOWA
1. Przejścia dla zwierząt, w postaci:

• przejść dolnych pod mostami i estakady,

• przejść górnych lub tzw. zielone mostów dla dużych i średnich ssaków,

• przepustów dla drobnych ssaków, tuneli dla płazów i gadów.

2. Osłony antyolśnieniowe i ekrany akustyczne dla zwierząt.

3. Urządzenia do płoszenia zwierząt – odtwarzanie odgłosów zwierząt