Nazwa	Czynnik chorobotwórczy	Objawy i występowanie	Leczenie i zapobieganie
wirusy
brodawki skórne (kurzajka)	wywołana zakażeniem wirusem HPV	Grudkowa zmiana skórna, potocznie nazywana także kurzajką, znajdująca się na szerokiej podstawie, często o nierównej, hiperkeratotycznej powierzchni. Są zwykle niebolesne, a otaczająca brodawki skóra nie ulega stanowi zapalnemu. Przyjmuje się, że nawet do 10% ludzkości zarażonych jest wirusem brodawczaka. Szczególnie narażone są dzieci i młodzi dorośli, a także osoby z chorobami przebiegającymi z obniżeniem odporności, takie jak AIDS, chłoniak, leczone immunosupresyjnie i cierpiące na atopowe zapalenie skóry.	-możliwe jest samoistne ustąpienie zmian -krioterapia -usunięcie chirurgiczne wycięcie zmian -ablacja za pomocą lasera -wyłyżeczkowanie zmiany -metody "chemiczne" polegające na stopniowym chemicznym "wypalaniu" brodawek przy zastosowaniu różnych substancji (najczęściej zawierające kwas mlekowy, kwas salicylowy) oraz jednoczesnym ich "rozmiękczaniu" przy użyciu kąpieli w ciepłej wodzie zmienionej chorobowo okolicy; podobne działanie ma azotan srebra (lapis)
opryszczka(zimno)	HSV1	Opryszczka wargowa Wykwity opryszczkowe w okolicy czerwieni wargowej Choroba ujawnia się w postaci powierzchownych zapalnych pęcherzyków uformowanych w skupiska, na granicy błony śluzowej jamy ustnej i warg (herpes labialis), niekiedy wychodząc poza granicę rąbka czerwieni wargowej. Początkowo pęcherzyki są wypełnione treścią surowiczą, następnie ropną i w ciągu kilku dni pokrywają się strupami. Zwykle towarzyszy im lekkie pieczenie lub niewielka bolesność; niekiedy objawy te poprzedzają wystąpienie opryszczki o 2-3 dni. Czasem pęcherzyki mogą też wystąpić w okolicy otworów nosowych. Wykwity opryszczkowe pojawiają się zwykle w momencie osłabienia odporności komórkowej organizmu. Często występują przed ujawnieniem się objawów innej choroby lub w trakcie powrotu do zdrowia. Wysiew opryszczki wargowej może wystąpić również po ekspozycji na światło słoneczne (opalanie). U kobiet nawroty opryszczki wargowej mogą korelować z miesiączką. Pierwotne zakażenie występuje najczęściej u dzieci w postaci tzw. opryszczkowego zapalenia jamy ustnej, przebiegającego z wysoką gorączką i ciężkimi objawami ogólnymi, jak posocznica, zapalenie opon mózgowych; opryszczka zwykła nawrotowa występuje u wielu nosicieli wirusa opryszczki pod wpływem bodźców nieswoistych (np. stany gorączkowe, przemęczenie, miesiączka); opryszczka pospolita znika zwykle samoistnie po 10–12 dniach bez pozostawiania śladów. Opryszczkowe zapalenia jamy ustnej W obrębie jamy ustnej (stomatitis herpetica) tworzą się pęcherzyki, które dość łatwo ulegają pęknięciu, pozostawiając bardzo bolesne nadżerki. Egzema herpeticum Dawna nazwa tego schorzenia to Eruptio varicelliformis Kaposi. Częściej zakażenie występuje u noworodków, które nie zetknęły się jeszcze z wirusem Herpes simplex (zakażenie pierwotne), może jednak wystąpić u dorosłych. Należy chronić noworodki przed kontaktem z osobami zakażonymi wirusem Herpes simplex. Jest spotykane częściej u osób z chorobami alergicznymi skóry (z atopowym zapaleniem skóry). Zmiany skórne charakteryzują się rozsianymi pęcherzowo-ropnymi wykwitami z zagłębieniem w części środkowej i mają skłonność do grupowania się. Choroba zaczyna się nagle, przebieg może być ciężki i z gorączką, zwłaszcza u dzieci. U dorosłych objawy ogólne niekiedy nie występują. Opryszczkowe zapalenie opon mózgowych i mózgu Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu może czasami towarzyszyć opryszczkowemu zakażeniu narządów płciowych, choć większość przypadków tej najcięższej postaci choroby jest wywoływane przez wirusa HSV-1, czyli tego odpowiedzialnego za wywoływanie zmian w górnej części ciała. Opryszczkowe zapalenie mózgu jest chorobą niezwykle groźną, która nieleczona w 70% kończy się śmiercią, a u ozdrowieńców często występują trwałe schorzenia neurologiczne oraz zaburzenia psychiczne. Choroba zaczyna się niecharakterystycznymi objawami takimi jak gorączka i bóle głowy. W miarę rozwoju choroby pojawiają się zmiany w zachowaniu chorego. W schyłkowej fazie dochodzi do zaburzeń przytomności i może rozwinąć się śpiączka. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu wymaga natychmiastowej interwencji neurologa. Inne zmiany narządowe Niekiedy może być zajęta rogówka (keratitis dendritica). Zmiany te są dość bolesne i uporczywe, mogą powodować upośledzenie wzroku, ze ślepotą włącznie. Wykwity na skórze (np. na małżowinach usznych, na palcach rąk – zanokcica opryszczkowa) mogą nie mieć charakterystycznych cech, drobne grudki i pęcherzyki; wtedy są często nierozpoznawane.	Miejscowe W zmianach mało nasilonych wystarcza leczenie miejscowe osuszające, odkażające (pasty cynkowe, Viosept). Nie należy stosować maści z antybiotykami, gdyż wydłużają leczenie (te można zastosować w momencie nadkażenia bakteryjnego). Można miejscowo zastosować w postaci maści acyklowir, pencyklowir. Działanie leku miejscowego jest znacznie słabsze niż przy podaniu doustnym czy pozajelitowym. Leki te działają jedynie na wirusy w okresie replikacji i nie zapobiegają nawrotom. W keratitis dendritica wskazane jest doustne i jednoczesne miejscowe zastosowanie acyklowiru (krople do oczu). Ogólne Leczenie ogólne znajduje zastosowanie w zmianach nawrotowych, uporczywych, niezależnie od lokalizacji, głównie w przypadku opryszczki narządów płciowych. Acyklowir (np. Heviran, Zovirax, Antivir) jest lekiem działającym wybiórczo na DNA wirusa. Stosowany doustnie lub w postaci wlewów dożylnych (dożylne wlewy stosuje się głównie u osób z chorobami układowymi, leczonych immunosupresyjnie). Ostatnio wprowadzono kilka skuteczniejszych pochodnych acyklowiru: pencyklowir, walacyklowir, famcyklowir. Poza tym wskazana jest suplementacja witamin z grupy B ( wit. B1 i B2)
	HSV2	Opryszczka narządów płciowych Opryszczka może umiejscawiać się także na narządach płciowych (herpes genitalis). Wywoływana jest zwykle przez wirus HSV2, a zakażenie występuje w wieku dorosłym poprzez kontakt seksualny (jedna z chorób przenoszonych drogą płciową). U mężczyzn dotyczy żołędzi i napletka, czasem również są zmiany w cewce moczowej, powodując utrudnienie lub uniemożliwienie oddawania moczu. U kobiet zmiany pojawiają się na wargach sromowych, w pochwie, kroczu, czasami na wewnętrznej powierzchni ud a także na szyjce macicy; niekiedy zajęte są pośladki. Uważa się, że zakażenie HSV2 u kobiet zwiększa ryzyko raka szyjki macicy. U uprawiających seks analny może rozwinąć się zakażenie odbytnicy. Powikłaniem zakażenia HSV2 u tej ostatniej grupy jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Zakażenie wrodzone Wrodzone zakażenie wirusem opryszczki herpes neonatorum ICD-10 P35.2 Zakażenia noworodków najczęściej są spowodowane przez HSV-2 czyli wirusa pochodzącego z dróg rodnych kobiety, ma to miejsce podczas porodu drogą naturalną. Dlatego też zakażenie u kobiet w ciąży jest wskazaniem do cięcia cesarskiego. Skutkiem tych zakażeń mogą być niegroźne zmiany pęcherzykowe rozsiane na skórze, ale także mogą być ciężkie zakażenia mózgu, wątroby i innych narządów prowadzące do śmierci.
ospa wietrzna	herpeswirus VZV	Przechorowanie daje odporność. Po przechorowaniu ospy wietrznej wirus przyjmuje postać latentną w czuciowych (grzbietowych) zwojach nerwów rdzeniowych i czaszkowych, w których pozostaje w formie uśpionej do końca życia). W warunkach obniżonej odporności organizmu może dojść do reaktywacji wirusa i rozwoju półpaśca. Początkowo choroba objawia się gorączką od 37-40 °C, bólem głowy i ogólnym pogorszeniem samopoczucia. Są to objawy wstępne (prodromalne). Następnie na skórze pojawiają się wykwity skórne, które charakteryzują się przekształcaniem się w trakcie choroby; kolejno pojawia się: mała, czerwona plamka, która zmienia się w grudkę, a ta w pęcherzyk wypełniony przejrzystym płynem, który mętnieje, tworząc krostę, która zasychając zmienia się w strup, odpadający od powierzchni skóry po kilku dniach. Ewolucja ta trwa około 6 dni. Wystąpieniu wysypki często towarzyszy nasilony świąd. Wykwity pojawiają się przeważnie w 2-3 rzutach, dlatego bardzo często można zaobserwować je jednocześnie w różnych stadiach rozwoju (tzw. "obraz gwiaździstego nieba"). Najwięcej wykwitów występuje na tułowiu, a nieco mniej na twarzy i głowie oraz kończynach. Bardzo rzadko zajęte są dłonie i stopy. Zdarzają się również nieliczne wykwity na błonie śluzowej jamy ustnej, zwłaszcza podniebienia twardego i policzków. Powikłaniem zmian skórnych może być zliszajowacenie z wytworzeniem małych bliznek. Najczęściej choroba przebiega łagodnie (niekiedy skąpo- lub bezobjawowo) u osób dorosłych przebieg jest zwykle cięższy. U osób z upośledzeniem odporności, szczególnie dzieci, ciężki przebieg może kończyć się śmiercią. W USA przed wprowadzeniem szczepień notowano rocznie 100 śmiertelnych przypadków w związku z ospą wietrzną. Sama ospa charakteryzuje się wyżej wspomnianą, charakterystyczną wysypką na całym ciele, natomiast droga wysypywania podczas przechodzenia półpaśca zależna jest od drogi, którą biegnie nerw - czyli z reguły wysypka występuje po jednej stronie ciała w ściśle określonym miejscu z reguły tylko w okolicach klatki piersiowej (stąd nazwa - półpasiec).	Źródłem zakażenia dla człowieka jest inny człowiek. Okres wylęgania choroby wynosi 10-21 dni, średnio 14 dni, a okres zaraźliwości zaczyna się około 2-3 dni przed wystąpieniem wysypki i trwa do przyschnięcia wszystkich wykwitów. Zakażenie ospą następuje drogą kropelkową - na skutek wdychania wydychanej przez chorego wydzieliny dróg oddechowych w okresie zaraźliwości - oraz w wyniku bezpośredniego kontaktu z wykwitem u chorego. Na półpaśca zachorować mogą tylko ludzie, którzy już przechorowali ospę wietrzną. Zarażenie się zdrowej osoby półpaścem jest teoretycznie możliwe, ale bardzo mało prawdopodobne. Z większym prawdopodobieństwem u osoby zdrowej rozwinie się ospa, a później ewentualnie półpasiec.
półpasiec	Wirus ospy wietrznej-półpaśca (Varicella zoster virus (VZV))	Zmiany skórne: pęcherzyki i pęcherze surowicze na podłożu rumieniowym są zgrupowane lub rozsiane w obrębie zajętego segmentu; pomiędzy nimi mogą istnieć poletka skóry niezmienionej. Najczęstszą lokalizacją jest twarz, zwłaszcza górna jej część (okolica unerwiona przez nerw oczny – pierwszą gałąź nerwu trójdzielnego). Często zmiany występują na tułowiu, głównie na klatce piersiowej w obrębie dermatomów. Zazwyczaj występują po jednej stronie ciała i nie przekraczają linii środkowej twarzy lub tułowia. Zmiany skórne są zwykle poprzedzone pieczeniem, swędzeniem, mrowieniem i dokuczliwymi bólami, które mogą się utrzymać w ciągu całego okresu trwania choroby (2–3 tygodnie). U osób starszych nerwobóle mogą się utrzymywać przez wiele miesięcy po ustąpieniu zmian skórnych (tzw. neuralgia popółpaścowa), i mogą mieć charakter nawrotowy, nawet po wielu latach od zachorowania. Niekiedy występuje złe samopoczucie, zmęczenie, rzadziej bóle głowy i gorączka. Półpasiec na ogół pozostawia trwałą odporność. Nawroty i zmiany rozsiane powinny skłaniać do dokładnego przebadania w kierunku złośliwych chłoniaków, białaczek, innych chorób nowotworowych i schorzeń przebiegających ze spadkiem odporności.	Leczenie obejmuje okres do zagojenia zmian skórnych oraz dokuczliwej i niekiedy długotrwałej neuralgii po półpaścu. Zalecane jest zażywanie leków przeciwwirusowych (np. acyklowir, walacyklowir, famcyklowir). W celu zapobieżenia neuralgii, po ustaniu wysiewu pęcherzy, wskazane są małe dawki kortykosteroidów. W wypadku silniejszych dolegliwości bólowych stosuje się karbamazepinę. W przypadkach ciężkich neuralgii, zwłaszcza u ludzi starszych, niekiedy korzystnie działają naświetlanie laserem stymulującym lub zastosowanie kremu z kapsaicyną. Zwykle na skórę pokrytą wykwitami stosuje się miejscowo leki w postaci aerozoli i płynów o działaniu odkażającym, znieczulającym miejscowo i ściągającym.
bakterie
gronkowiec złocisty	gronkowiec złocisty	Staphylococcus aureus jest głównym gatunkiem chorobotwórczym człowieka i jest odpowiedzialny za wiele ciężkich zakażeń. Zakażenia gronkowcem złocistym można podzielić na: choroby skóry choroby układu oddechowego choroby układu moczowego choroby przewodu pokarmowego posocznice i ropowice zapalenia ropne stawów zapalenie sutków zapalenie szpiku i kości zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych choroba Rittera zespół wstrząsu toksycznego	Farmakologiczne (antybiotyki)
kiła	krętek blady
rzeżączka	dwoinka rzeżączki	Źródłem zakażenia jest chory człowiek (np. kontakty seksualne) lub zakażone przedmioty codziennej higieny, których używał. Do zakażenia może także dojść u noworodków w trakcie porodu od chorej matki. Prowadzi to do gonokokowego zapalenia spojówek i może być przyczyną trwałego uszkodzenia wzroku. Główną przyczyną zakażenia są kontakty płciowe z osobami chorymi na rzeżączkę (choroba dotyczy zarówno kobiet jak i mężczyzn) oraz używanie wspólnych np. ręczników, pościeli. -u mężczyzn: ropny wyciek z cewki moczowej, pieczenie i ból przy oddawaniu moczu, -u kobiet: upławy, zaburzenie cyklu miesiączkowego. Później zakażenie rozszerza się na cały układ moczowo-płciowy (lub odbyt, gardło), czasem drogą naczyń krwionośnych. Nieleczona prowadzi do stanów zapalnych, powstawania ropni, zapalenia jajowodów i w konsekwencji do bezpłodności, a także zmiany odległych narządów, np.: stawów, serca.	Farmakoterapia: tradycyjnie za pomocą uderzeniowych dawek penicyliny podawanej domięśniowo (1–2 dni), a także leku powstrzymującego wydalanie przez nerki i zwiększającego stężenie penicyliny we krwi; obecnie (ze względu na uodpornienie się bakterii na penicylinę) często też za pomocą jednorazowej dawki cefalosporyn trzeciej generacji (cefiksym, ceftriakson) oraz chinolonów (ciprofloksacyna, ofloksacyna, lewofloksacyna). Odradza się picie alkoholu, który sprzyja rozwojowi choroby. Istotną rolę ma profilaktyka: oświata zdrowotna oraz skuteczne leczenie osób chorych i mających kontakty seksualne z osobami chorymi na rzeżączkę, zabieg Credégo u noworodków.
protisty
rzęsistkowica	rzęsistek pochwowy	-pieczenie, ból w cewce moczowej -pojawianie się cuchnących, pienistych, żółto-zielonkawych upławów -częstomocz -dyzuria -schorzenie może czasem przebiegać bez objawów lub ze skąpymi objawami	Źródło infekcji to chory partner seksualny, lecz możliwe jest też zarażenie przez używanie wspólnie przedmiotów higieny osobistej, bielizny. Rzęsistkowica częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Miejsce bytowania rzęsistka to pochwa, cewka moczowa, a u mężczyzn także gruczoł krokowy. Metronidazol i inne pochodne imidazolu (tynidazol, ornidazol) są lekami z wyboru. Ważne jest, aby leczenie obejmowało partnerów seksualnych osoby chorej, a także zachowanie odpowiedniej higieny osobistej.
grzyby
drożdżaki
grzyby pleśniowe
pasożyty
wszawica	wszy	Wszawica głowy Wszawica głowy jest to choroba pasożytnicza spowodowana zarażeniem się wszą ludzką. Wszy bytują na skórze owłosionej głowy. Choroba ta obecnie najczęściej występuje u przedszkolaków i młodzieży szkolnej jak również u osób nie przestrzegających zasad higieny. Do zakażenia dochodzi w wyniku używania wspólnych nakryć głowy, szczotek oraz grzebieni i w wyniku kontaktów fizycznych. W okresie wszawicy występuje silny świąd skóry owłosionej głowy, a wszy w czasie ruchu są widoczne gołym okiem. Składają jaja zwane gnidami. Skóra owłosiona jest pokryta małymi, swędzącymi, nakładającymi się w skupiska grudkami, które mogą występować również na karku. Wszawica odzieżowa Wszawica odzieżowa jest dolegliwością głównie osób nie przestrzegających zasad higieny ludzi bezdomnych, alkoholików, a w normalnych warunkach występuje rzadko. Pojawia się w czasie klęsk żywiołowych i miejscach przeludnionych. Zarazić się można poprzez kontakt fizyczny z osobą już zarażoną lub przez nocleg w kiepskich warunkach. Wesz nie bytuje na skórze. Żyje i rozmnaża się w odzieży oraz pościeli. Żywi się krwią (człowiek jest dla niej jedynie źródłem pokarmu). Objawami wszawicy odzieżowej jest intensywny świąd skóry, a także pojawienie się na niej grudek, przeczosów, rzadko może prowadzić do posocznicy. W następstwie drapania dochodzi do pogrubienia i łuszczenia skóry. Częste są brunatne przebarwienia skóry i wtórne zakażenia ropne. Zmiany we wszawicy odzieżowej najczęściej są ulokowane w okolicach, gdzie ciało pozostaje w bezpośrednim kontakcie z odzieżą, czyli głównie na ramionach, szyi, klatce piersiowej oraz wokół pośladków. Osoba zarażona najczęściej powraca do zdrowia po kąpieli i zmianie odzieży na czystą. Stare ubranie należy wyprać i osuszyć ciepłym powietrzem. Wskazane jest także zdezynfekowanie ubrania zasypką do odzieży. Wszawica łonowa[edytuj] Wesz łonowa Wszawica łonowa jest zazwyczaj przenoszona drogą płciową, lecz możliwe jest także zarażenie się poprzez noszenie odzieży osoby zainfekowanej. Objawem głównym jest silny świąd wzgórka łonowego, a sama wesz i jej jaja są widoczne w okolicy łonowej, a także sino-fiołkowe lub szarawe plamy, powstające wskutek hemolizy erytrocytów w miejscu ukłucia przez owady, tzw. plamy błękitne (maculae ceruleae). Wesz może rozprzestrzeniać się na inne części ciała, głównie kończyny dolne (bytować we włosach brzucha, ud, pach, brwi) i zająć może nawet rzęsy, lecz nigdy nie zasiedli skóry owłosionej głowy.	Preparaty zwalczające wszawicę: zawierające permetrynę, w postaci szamponu, lotionu lub kremu, nakładanych na suche włosy na około 10 minut zawierające 4-procentowy roztwór dimetikonu i cyklometikonu 5 (Hedrin) do wcierania w suche włosy; roztwór otacza szczelnie wszy i ich jaja uniemożliwiając im oddychanie, w wyniku czego giną
kleszcze
pchły	Pchła ludzka (Pulex irritans) – owad z rodziny pchłowatych. Pasożyt zewnętrzny człowieka.	-Wywołują Alergiczne Pchle Zapalenie Skóry (APZS). -Przenoszą tasiemce psie (Dipylidium caninum) u psów, kotów i ludzi, a zwłaszcza małych dzieci. -Doprowadzają u młodych zwierząt do znacznej utraty krwi i anemii. -Roznoszą zarazki chorobotwórcze (dżumy, tularemii, wąglika, riketsje gorączki śródziemnomorskiej i endemicznego duru mysiego) i wirusa białaczki kociej (ang. FeLV).	Częste odkurzanie Szampony przeciwpchelne Pudry przeciwpchelne Obroże przeciwpchelne Usunięcie i wypranie lub umycie w wodzie z octem wszystkich tkanin np. dywanów, narzut znajdujących się w pomieszczeniach zainfekowanych przez pchły (patrz punkt 3. cyklu rozwojowego pcheł). Zastosowanie uniwersalnych preparatów owadobójczych w aerozolu przeciwko owadom biegającym (działają prawie wyłącznie na dojrzałe osobniki). Proszki owadobójcze rozsypywane w ciemnych miejscach mieszkania np. pod łóżkami (patrz punkt 3 cyklu rozwojowego pcheł). Nowoczesne krople typu SPOT ON wcierane w punkty na ciele zwierząt domowych porażają system nerwowy pcheł oraz niszczą ich jaja. Krople są dostępne u weterynarza oraz w sklepach zoologicznych. Nowoczesne aerozole lub atomizery owadobójcze dostępne u weterynarza. W skrajnych przypadkach należy wezwać firmę profesjonalnie zajmującą się dezynsekcją.
świerzb	świerzbowce	Świąd nasilający się w nocy, po kąpieli na skutek rozgrzania i uczynnienia świerzbowców. Zwykle na pośladkach, w okolicy nadgarstków i na bocznych powierzchniach palców, w naturalnych fałdach skóry, w okolicach pępka, brodawek sutkowych u kobiet, narządów płciowych, gdzie widoczne są norki świerzbowcowe. W okolicach zmian widoczne przeczosy - linijne nadżerki naskórka spowodowane intensywnym drapaniem. Nie zajmuje okolicy międzyłopatkowej oraz twarzy, z wyjątkiem świerzbu norweskiego. U dzieci często lokalizuje się na dłoniach i podeszwach stóp. stwierdzenie charakterystycznych norek świerzbowcowych (dobrze widoczne po zabarwieniu nalewką jodową) charakterystyczny świąd nasilający się w nocy przeczosy w miejscach typowych wywiad ukierunkowany na występowanie podobnych objawów wśród osób z otoczenia chorego najczęściej występuje w okolicach pępka, na nadgarstkach, pośladkach, w okolicach nosa. Samica świerzbowca dostawszy się w obręb naskórka drąży w nim linijne nory i składa w nich jaja. Po upływie 3-6 tygodni od zakażenia świerzbem występują główne objawy, a mianowicie uporczywe swędzenie. Objawem też są widoczne na skórze różowe ślady (korytarze), stopniowo wypełniające się szaroczarnym kałem roztoczy oraz silny świąd. Najczęściej zajęte są boczne powierzchnie palców, okolice brodawek sutkowych, pośladki, okolice pępka i okolice narządów płciowych. Obecności świerzbowca mogą towarzyszyć wtórne zakażenia skóry bakteriami ropnymi oraz wyprysk na skórze. Drapanie sprzyja rozprzestrzenianiu się pasożytów na zdrowe części skóry.	W leczeniu ludzi z reguły używa się maści. W przeglądzie 20 prób klinicznych z udziałem 2,4 tys. chorych najskuteczniejszym lekiem okazała się permetryna. Skuteczność potwierdził krotamiton, podobnie jak lindan, który powoduje jednak stosunkowo dużo skutków ubocznych. Stosowaną doustnie iwermektynę oceniono jako prawdopodobnie skuteczną. Skuteczność estru benzylowego kwasu benzoesowego, malationu i związków siarki (np. maść Wilkinsona) oceniono jako nieznaną. Dodatkowe działania po wyleczeniu świerzbu to wypranie i wyprasowanie noszonej wcześniej odzieży i bielizny oraz używanej pościeli (po 14 dniach ich nieużywania, gdyż tyle trwa cykl rozwojowy pasożyta).