PROJEKTOWANIE STANOWISKA PRACY BIUROWEJ ZGODNIE Z ZASADAMI ERGONIMII
Ergonomiczne stanowisko pracy biurowej:
Każdy pracownik służby bhp w jakimś stopniu zajmuje się warunkami pracy pracowników administracyjno-biurowych. Do kontroli, oceny i zapewnienia właściwych warunków pracy w biurze konieczna jest znajomość wymagań zawartych nie tylko w wielu przepisach prawnych, Polskich Normach czy zasadach bhp, ale również dotyczących ergonomii.
CHARAKTERYSTYKA ERGONOMII:
Ergonomia to nauka zajmująca się przystosowaniem narzędzi, maszyn, środowiska i warunków pracy do anatomicznych oraz psychofizycznych cech człowieka, zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne wykonywanie przez niego pracy, przy stosunkowo niskim koszcie biologicznym.
Nieprzestrzeganie zasad ergonomii może wywołać niekorzystne skutki:
fizjologiczne, które są efektem na przykład szkodliwej dla zdrowia pozycji przy pracy, nadmiernego lub powtarzającego się wysiłku,
psychofizjologiczne, które są powodowane nadmiernym obciążeniem umysłowym, stresem itp., powstającym na przykład przy obsłudze maszyny, obsłudze interesantów, klientów.
Ergonomia dzieli się na:
koncepcyjną (zajmuje się takim zaprojektowaniem narzędzi, urządzenia, maszyny, pomieszczenia czy też całego zakładu pracy, aby spełniały podstawowe wymagania ergonomii),
korekcyjną (zajmuje się analizą już istniejących stanowisk pracy z punktu widzenia ich dostosowania do psychofizycznych możliwości pracowników oraz formułowaniem zaleceń zmierzających do poprawienia warunków pracy, zmniejszenia istniejących obciążeń i poprawą wydajności oraz jakości pracy).
Najistotniejsze znaczenie i najlepsze efekty są osiągane, gdy wymagania ergonomiczne zostaną uwzględnione już w fazie projektowania, a więc przez ergonomię koncepcyjną.
Z punktu widzenia ergonomii dla organizacji stanowisk pracy biurowej podstawowe znaczenie mają:
Czynniki kształtujące stanowisko pracy:
powierzchnia i przestrzeń robocza,
poziom usytuowania i kształt płaszczyzny pracy,
pozycja przy pracy i siedzisko,
pole widzenia,
usytuowanie środków i przedmiotów pracy;
Czynniki kształtujące środowisko pracy:
mikroklimat wnętrza,
oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy,
hałas.
Według wymagań BHP w pomieszczeniu przeznaczonym do pracy z komputerem na każdego pracownika powinno przypadać minimum 13m³ wolnej objętości pomieszczenia, minimum 2m² wolnej powierzchni podłogi, natomiast wysokość pomieszczenia powinna wynosić minimum 3m (warunkowo 2,5m).
Można przyjąć, że minimalna powierzchnia pomieszczenia (wraz z umeblowaniem) przypadająca na jedno stanowisko pracy powinna być nie mniejsza, niż 8m².
Stanowisko pracy powinno być umieszczone w taki sposób, aby zachować minimalne odległości pomiędzy sąsiednimi monitorami (60 cm) oraz między pracownikiem a tyłem sąsiedniego monitora (80cm). Nie zaleca się również umieszczania monitorów w odległości mniejszej niż 1m od okien (o ile nie są wyposażone w żaluzje).
Dodatkowo ekran monitora powinien być umieszczony prostopadle do padającego światła, dzięki temu zredukuje się odblaski obniżające czytelność wyświetlanej zawartości.
Pojedyncze stanowisko pracy powinno być zorganizowane w taki sposób, aby umożliwić pracownikowi swobodny dostęp. Oznacza to, że należy zachować minimum 60cm szerokości przejścia.
Ergonomia mebli biurowych:
Bardzo istotnym faktem, który niestety nie zawsze jest rozpatrywany przy urządzaniu stanowisk pracy jest wystrój wnętrz (nie tylko reprezentacyjnych). Często pracodawca nie widzi potrzeby dostosowywania stanowiska pracy, przez co działa pośrednio na swoją niekorzyść. Pracownik nie może wykonywać swoich zadań w sposób efektywny, nie osiąga satysfakcji z wykonywanej pracy, przez co staje się mniej produktywny.
Całość stanowiska pracy organizuje i zamyka biurko (ewentualnie stół biurowy). Na nim
znajduje się komputer, monitor i coraz częściej – poszczególne urządzenia peryferyjne. Pracownik powinien mieć dostęp do wszystkich często używanych elementów wyposażenia stanowiska pracy w taki sposób, aby nie musiał wstawać lub wychylać się z krzesła, a także aby miał zapewnioną swobodę ruchów. W celu zwiększenia funkcjonalności stanowiska pracy zaleca się dodatkowe stosowanie nadstawek na biurka oraz dostawek-łączników (zwiększają one powierzchnię użytkową biurka stanowiąc doskonałe miejsce do zainstalowania np. peryferii komputerowych typu skaner czy mała drukarka). Za standardowe biurko komputerowe uważa się takie, które posiada wymiary minimum: długość –120 cm i szerokość – 80 cm. Za najbardziej ergonomiczne uważa się natomiast takie, którego szerokość blatu pozwala na umieszczenie na nim kolejno: klawiatury, podstawki na dokumenty oraz monitora. Przednia krawędź klawiatury powinna być oddalona od przedniej krawędzi biurka przynajmniej o 10 cm, umożliwiając w ten sposób swobodne oparcie nadgarstków o blat biurka. Jeżeli jest to niemożliwe, zaleca się zastosowanie półki pod klawiaturę. Wysokość blatu biurka, nie posiadającego regulatora wysokości, od podłogi powinna wynosić 72 cm (dla większości ludzi wysokość ta nie stanowi problemu i co najwyżej wymaga regulacji wysokości krzesła). Na charakterystykę optymalnego stanowiska pracy z komputerem nie składają się wyłącznie jego wymiary. Biurko oprócz wymiarów, ma również swoją fakturę, która powinna być matowa lub półmatowa, by nie męczyć zbytnio wzroku ewentualnymi refleksami światła pochodzącymi z otoczenia. Zalecana wartość współczynnika odbicia światła dla farby, którą pokryty jest blat, powinna zawierać się pomiędzy 20% a 50%. Biurko komputerowe powinno być przede wszystkim stabilne. Najlepszym rozwiązaniem byłoby więc biurko zaopatrzone w regulatory wszystkich nóg z osobna (pozwalałoby uzyskać stabilność nawet na nierównym podłożu). Stabilność biurka oznacza również, że w żadnym wypadku jego szuflady nie mogą wysunąć się i spaść użytkownikowi na nogi, w tym celu muszą one być specjalnie zabezpieczone (najlepiej zatrzaskami lub magnesami).
Kolejnym elementem zapewniającym poczucie komfortu jest krzesło. Obecnie postuluje się
używanie krzeseł lub foteli obrotowych o regulowanej wysokości, stabilnych i mających takie
wymiary, które zabezpieczają przed potykaniem się o elementy konstrukcyjne ich podstawy.
Krzesło stanowiące wyposażenie stanowiska pracy, wyposażonego w monitor ekranowy powinno mieć:
dostateczną stabilność przez wyposażenie go w podstawę co najmniej 5-podporową z kółkami jezdnymi,
wymiary oparcia i siedziska zapewniające wygodną pozycję ciała oraz swobodę ruchów,
regulację wysokości siedziska w zakresie 400-500 mm, licząc od podłogi,
regulację wysokości oparcia oraz regulację pochylenia oparcia w zakresie 5° do przodu i 30° do tyłu, wyprofilowanie płyty siedziska i oparcia odpowiednio do naturalnego wygięcia kręgosłupa i odcinka udowego kończyn dolnych,
możliwość obrotu wokół osi pionowej o 360°,
podłokietniki.
Konstrukcja krzesła powinna pozwalać na taką regulację, aby podczas pracy przy komputerze można było siedzieć w tak zwanej pozycji zasadniczej:
- ramiona powinny swobodnie opadać, natomiast przedramiona powinny tworzyć kąt wynoszący, co najmniej 90 stopni, tak, aby w pozycji wyjściowej mogły unosić się poziomo nad klawiaturą, podpórki dla rąk powinny odciążać kręgosłup oraz mięśnie ramion i karku,
- wysokość i stopień nachylenia siedziska powinny zapewniać zachowanie odpowiedniej pozycji ramion i również nóg, stopy powinny całą swoją powierzchnią dotykać podłoża (nie tylko czubkami palców),
- uda muszą spoczywać na krześle (fotelu), przy czym głębokość siedziska powinna być dostosowana do ich długości,
- kolana powinny być lekko ugięte, tworząc z udami co najmniej kąt prosty,
- głębokość siedziska winna być tak wyregulowana, aby jego krawędź nie uciskała pod kolanami.
Równie ważnym elementem wpływającym na prawidłową postawę podczas pracy
z komputerem jest podnóżek, który pozwala na utrzymywanie przez stopy ciężaru ciała. Jest on szczególnie przydatny dla pracowników o niskim wzroście. Optymalny podnóżek powinien
charakteryzować się stabilnością, dużą powierzchnią oraz powinien posiadać możliwość regulacji wysokości i kąta nachylenia, który powinien wynosić od 0-25°.
Klawiatura powinna stanowić osobny element sprzętu komputerowego. Ponadto jej konstrukcja powinna umożliwiać użytkownikowi przyjęcie pozycji niepowodującej zmęczenia mięśni kończyn górnych podczas pracy.
Klawiatura powinna mieć:
możliwość regulacji kąta nachylenia w zakresie 0-15°,
odpowiednią wysokość - przy spełnieniu warunku, aby wysokość środkowego rzędu klawiszy alfanumerycznych z literami A, S itd., licząc od płaszczyzny stołu, nie przekraczała 30 mm dla przynajmniej jednej pozycji pochylenia klawiatury,
matową powierzchnię oraz kontrastowe i czytelne znaki.
Monitor ekranowy powinien spełniać następujące wymagania:
znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne,
obraz na ekranie powinien być stabilny, bez tętnienia lub innych form niestabilności,
regulacje ustawienia monitora powinny umożliwiać pochylenie ekranu co najmniej 20° do tyłu i 5° do przodu oraz obrót wokół własnej osi o co najmniej 120° - po 60° w obydwu kierunkach,
ekran monitora powinien być pokryty warstwą antyodbiciową lub wyposażony w odpowiedni filtr,
odległość oczu pracownika od ekranu monitora powinna wynosić 400-750 mm.
Oświetlenie
W pomieszczeniach ze stanowiskami komputerowymi powinno stosować się zasadę, że najlepszym oświetleniem jest światło dzienne. Nie należy jednak ustawiać stanowiska w taki sposób, aby użytkownik siedział przodem lub tyłem do okna. W przypadku, gdy warunki oświetlenia naturalnego nie gwarantują odpowiedniego komfortu pracy (ok. 300 lx dla typowej pracy biurowej) zaleca się stosowanie światła sztucznego. Oświetlenie sztuczne powinno przede wszystkim gwarantować osiągnięcie odpowiedniego natężenia światła (spełnienie norm) oraz powinno być rozproszone. Dzięki temu uniknie się tzw. olśnień oraz powierzchnia pracy będzie równomiernie oświetlona.
Warunki środowiskowe
Warunki środowiskowe są dość często mało docenianym czynnikiem wpływającym na subiektywny odbiór pracy przez pracowników. Największym wrogiem pracownika jest hałas. Polskie Normy określają dopuszczalny poziom hałasu w pomieszczeniach do pracy umysłowej bez mechanicznych i elektrycznych źródeł hałasu (np. pokój programistów) na poziomie 45-50 dB/A, w pomieszczeniach typowo biurowych - 55-60 dB/A oraz w pomieszczeniach dyspozytorskich na poziomie 65-70 dB/A. Kolejnymi czynnikami są temperatura i wilgotność powietrza. Zalecana temperatura w pomieszczeniu komputerowym zawiera się w przedziale od 21 do 22°C. W przypadku wysokich temperatur za zewnątrz wartość jej może być stopniowo zwiększona do 26°C. Nowoczesne urządzenia klimatyzacyjne przystosowują temperaturę pomieszczenia do temperatury z zewnątrz budynku w sposób automatyczny, nie narażając pracujących w nim ludzi na nadmierne różnice temperatur. Względna wilgotność powietrza w pomieszczeniu powinna wynosić 50% do 65%. Im jednak wyższa temperatura, tym niższa powinna być wilgotność tak, aby w pomieszczeniu, w którym odbywa się praca przy komputerze, nie zrobiło się parno. Wilgotność powietrza powyżej 50% zapobiega ponadto wytworzeniu się nadmiernego natężenia pola elektrycznego w pobliżu komputera.