Pojęcie budżetu państwa
Budżet państwa można określić jako zestawienie dochodów i wydatków oraz rozchodów i przychodów państwa w pewnym okresie – najważniejszy plan finansowy państwa. Wymaga autoryzacji politycznej przez parlament i organy przedstawicielskie samorządu terytorialnego. Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków.
Budżet uwzględnia przychody i rozchody następujących instytucji
Pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w trzech aspektach:
ekonomicznym – pewien fundusz pieniężny,
prawnym – pewien akt normatywny,
technicznym (konstrukcja techniczna) – wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków budżetowych.
Celem sporządzania budżetu jest racjonalizacja wydatków. Budżet stanowi podstawę finansowego planowania przedsięwzięć oraz dostarcza najważniejszych informacji potrzebnych do kontroli prowadzonej działalności.
Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku zwanego rokiem budżetowym, który w Polsce pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Następnie budżet jest ogłaszany w Dzienniku Ustaw jako ustawa budżetowa i staje się wówczas aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym jego realizację.
Klasyfikacja budżetowa jest to prawnie określony system grupowania dochodów i wydatków budżetowych według przyjętych kryteriów zawierająca symbole cyfrowe i odpowiadające tym symbolom nazwy. Stosowana aktualnie w Polsce klasyfikacja budżetowa poparta jest na kryterium przedmiotowym, podmiotowym, i rodzajowym.
Podział dochodów i wydatków według kryterium podmiotowego oznacza wyodrębnienie części budżetowych, które odpowiadają:
-naczelnym organom: władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa sądów i trybunałów.
-naczelnym i centralnym organom administracji rządowej i urzędom nadzorowanych przez prezesa Rady Ministrów.
-wojewodom jako przedstawicielom rządu w województwach
-pozostałym wyodrębnionym częściom, które nie mają charakteru podmiotowego, lecz nadano im specjalny charakter np. obsługa długu Skarbu Państwa.
Podział dochodów i wydatków według kryterium przedmiotowego wyodrębnia się działy budżetowe układ działowy budżetu umożliwia analizę zaangażowania środków budżetowych w daną dziedzinę gospod. Niezależnie od tego, w jakim resorcie są wydawane np. wydatki na szkolnictwo wyższe
Klasyfikacja działów jest uszczególniona poprzez wyodrębnienie Rozdziałów budżetowych
Jest to podział o charakterze zarówno przedmiotowym jak i podmiotowym, który odpowiada rodzajom działalności lub jednostką prowadzącym dany rodzaj działalności.
Podział rodzajowy odzwierciedlają paragrafy budżetu w ramach poszczególnych paragrafów mogą być wyodrębnione dodatkowo pozycje opisujące dokładni niż paragrafy np. rodzaj wydatkowania.
Tryb opracowywania projektu budżetowego
1.Praca nad budżetem zaczyna się w kwietniu roku poprzedzającego rok budżetowy
2.Założenia projektu budżetowego przygotowuje min. Finansów z min. Gospodarki i innymi resortami oraz założenia perspektywiczne na dwa kolejne lata budżetowe
3.Prezes NBP przedstawia założenia polityki pieniężnej
4.Te założenia są tematem obrad rady ministrów
5.Jeśli są przyjęte min. Finansów wydaje tzw. noty budżetowe do poszczególnych resortów, które muszą je opracować ( założenia budżetowe)
6.W nocie budżetowej jest określony maksymalny poziom wydatków w poszczególnych resortach.
7.Na podstawie planów resortowych min. Finansów opracowuje projekt wstępny, który potem jest skierowany do sejmu i senatu.
8.W sejmie ma miejsce:
9.I czytanie – posłowie zgłaszają pytania i projekt idzie do komisji finansów publicznych
II czytanie – jest to sprawozdanie komisji finansów publicznych z popraw komisji
III czytaniu – poseł sprawozdawca odczytuje poprawki.
10.Głosowanie
11.Ustawa zostaje przekazana do sejmu, jeśli nie ma poprawek i zostaje uchwalona mają na to 25 dni.
12.Ustawia idzie do prezydenta, który musi ją podpisać w ciągu 7 dni. Nie może jej zawetować.
Następnie ukazuje się w dzienniku ustaw
Do 30 września musi być uchwalony przez rade ministrów projekt budżetu następnie złożony do sejm.
Do 30 września rada politykę pieniężną przekłada sejmowi założenia polityki pieniężnej.
Do 25 października dysponęci środków budżetowych informują podległe im samorządy o wysokości dochodów, wydatków i dotacji.
Do 1 grudnia jednostki i samorządy przekazują swoje plany finansowe dysponętom głównym
Wykonanie budżetu państwa.
Ogólny nadzór nad wykonaniem b. Państwa sprawuje Rada ministrów.
Szczególne zadania kontroli budżetu ma min. Finansów należą do nich np.
- sprawowanie ogólnej kontroli nad realizacją dochodów i wydatków budżetu, oraz utrzymywanie równowagi budżetowej, przy czym pomagają mu izby i urzędy skarbowe
- zaciąganie kredytów bankowych
- emitowanie obligacji i bonów skarbowych
- przenoszenie planowych wydatków między rozdziałami i paragrafami, przy czym przenoszenie środków nie może przekraczać 5% wydatków i nie może dotyczyć zwiększenia wydatków na pensje.
- dysponowanie rezerwą budżetową
- opiniowanie aktów prawnych dotyczących dochodów budżetowych
- określenie zasad i terminów sporządzania sprawozdań
-określania zasad rachunkowości
Polityka budżetowa – polega na regulacji wysokości oraz proporcji dochodów i wydatków budżetowych. Obejmuje politykę podatkową oraz politykę wydatków budżetowych. Polityka budżetowa wyodrębniana jest nie ze względu na specyfikę realizowanych celów, lecz ze względu na specyfikę środków, którymi się posługuje. Jej cele muszą być zgodne z celami polityki gospodarczej i społecznej państwa. Polityka budżetowa zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych do realizacji stojących przed państwem zadań. Dochody i wydatki budżetowe wykorzystywane są do zapewnienia wykonania określonych usług publicznych, ochrony istniejących instytucji polityczno-ustrojowych, zapewnienia rozwoju i ochrony określonych dziedzin i form działalności gospodarczej i realizacji określonych przemian w gospodarce. Głównym środkiem realizacji polityki budżetowej jest budżet państwa.
Spis treści |
|---|
a. Aktywna polityka budżetowa (dyskrecjonalna) – polega na stosowaniu przez rząd określonych środków oddziaływania na popyt globalny (zmiany stawek i struktury podatków, zmiany wypłat przelewów – np. dla samorządów, zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne), w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom w gospodarce, stabilizacji cen, ograniczenia bezrobocia. Ten rodzaj polityki wymaga wprowadzania zmian w programach budżetowych i wiąże się z opóźnioną reakcją zmian na zakłócenia w funkcjonowaniu gospodarki. Jest ona stosowana w celu sterowania działaniem automatycznych stabilizatorów (np. w celu zmiany aktualnego stanu popytu globalnego). Aktywna polityka budżetowa może mieć charakter:
ekspansywny – pobudzenie popytu globalnego poprzez zwiększenie wydatków państwa lub obniżenie podatków. Powoduje to uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego;
restrykcyjny – państwo ogranicza nadmierny popyt globalny przez zmniejszenie wydatków budżetowych lub podwyższenie podatków.
b. Pasywna polityka budżetowa – jej fundamentem jest założenie, że pewne elementy dochodów i wydatków budżetowych automatycznie reagują na zmiany aktywności gospodarczej wyzwalając impulsy łagodzące wahania koniunkturalne. Impulsy te to tzw. automatyczne stabilizatory i ich uruchomienie nie wymaga podejmowania żadnych decyzji ze strony rządu. Polityka pasywna występuje zazwyczaj jako pierwszy etap zmagań z wahaniami koniunktury.
a. Funkcja alokacyjna – polega na lokowaniu dysponowanych czynników produkcji, części dóbr lub usług, poza mechanizmem rynkowym [który może okazać się niewystarczający] a jedynie przez państwo. Pozwala to w pewien sposób wyrównać niedoskonałości mechanizmu rynkowego i sprawiedliwie dostarczyć wszystkim możliwość korzystania z pewnych usług lub dóbr. Polega to więc na oddziaływaniu na strukturę produkcji poprzez właśnie alokowanie środków na działalność publiczną i zwiększanie tych wydatków.
Zadania:
podział czynników produkcji między sektorem prywatnym i publicznym
podział czynników produkcji w ramach sektora publicznego
oddziaływanie na podział czynników produkcji w ramach sektora prywatnego
Ad.1. Alokacja budżetowa kształtuje udział sektora prywatnego i publicznego w tworzeniu produktu społecznego. Im więcej zasobów zostanie przejęte przez sektor publiczny, tym mniej zostaje dla sektora prywatnego, ale nie zawsze. Sektor publiczny inwestując w np.: infrastrukturę lub technologię co prawda zabiera środki sektorowi prywatnemu, ale wykorzystuje je na wzrost efektywności. Ważny jest odpowiedni podział tych środków, ponieważ jeśli za mało przeznaczymy na sektor publiczny, to efektywność prywatnego, pomimo zwiększonych możliwości, będzie niska.
Niektóre usługi świadczone przez sektor publiczny mogą być realizowane przez prywatny, a środki mogą być rozdzielane przez mechanizm rynkowy.
Ad.2. Usługi publiczne dzielą się na dwie kategorie: konieczne i pożądane. Te pierwsze dostarczane są nieodpłatnie, dostępne dla wszystkich, przeznaczone dla ogółu, np.: administracja, obrona narodowa, sądownictwo. Mogą być realizowane tylko przez sektor publiczny. Pożądane to usługi typu oświata lub ochrona zdrowia i mogą być odpłatnie wytwarzane przez prywatny sektor. Niestety jako, że niektórych może nie stać na korzystanie lub nawet istnieje nakaz korzystania (nauka na poziomie podstawowym) to sektor publiczny zobowiązany jest pokryć tego rodzaju świadczenia.
Z jednej strony mamy więc pewien zakres usług, z drugiej jednak efektywność, oszczędność oraz racjonalną organizację Na przykładzie państw opiekuńczych wiemy, iż większość usług publicznych jest wykonywanych z niską efektywnością.
Ad.3. Oddziaływanie na podział czynników produkcji w ramach sektora prywatnego polega na zachęcaniu lub ograniczaniu poprzez różnego rodzaju ulgi, podatki, subsydia, pomoce kredytowe etc.
b. Funkcja redystrybucyjna – jest to świadome oddziaływanie państwa w celu korygowania podziału dochodów, które powstają w ramach działania procesów rynkowych. Sposoby realizacji funkcji redystrybucyjnej:
Bezpośrednie – redystrybucja dokonywana jest za pomocą systemu podatkowego (redukowanie dochodów) i pieniężnych transferów socjalnych (uzupełnianie dochodów), które obejmują różne świadczenia socjalne. Bezpośredni sposób redystrybucji dochodów odgrywa znaczącą rolę w podziale dochodów, przez co jest właściwym przedmiotem redystrybucyjnej funkcji polityki budżetowej.
Pośrednie – redystrybucja polega na bezpłatnym, lub częściowo płatnym, zaspokajaniu potrzeb w ramach usług społecznych (np. wydatki na kształcenie, mobilność terytorialną i zawodową siły roboczej) i różnicowaniu obciążeń podatkami konsumpcyjnymi dóbr luksusowych i powszechnego użytku. Odgrywają one istotną rolę w wyrównywaniu poziomu życia w społeczeństwie.
c. Funkcja stabilizacyjna – polega ona na wykorzystaniu instrumentów budżetowych (dochodów i wydatków) do osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych. Funkcja ta uważana jest za najważniejszą funkcję polityki budżetowej, ponieważ poprzez kształtowanie poziomu zagregowanego popytu kształtować można wzrost gospodarczy, stabilny poziom cen (stabilizacja pieniądza), wysoki poziom zatrudnienia (pełne zatrudnienie) i równowagę zewnętrzną. Funkcja ta wywodzi się z teorii J.M. Keynes’a, który twierdził, iż interwencjonizm państwowy (za pomocą dochodów i wydatków budżetowych) jest konieczny do zapewnienia równowagi w gospodarce na poziomie pełnego zatrudnienia.