PRZYCZYNY ZGONÓW

CHOROBY UKŁADU KRĄŻENIA

NOWOTWORY

przyczyny zewnętrzne

CHOROBY UKŁADU ODDECHOWEGO

CHOROBY PRZEWODU trawiennEGO

choroby zakaźne i pasożytnicze

wady rozwojowe i wrodzone

inne

DEFINICJE I POJĘCIA PODSTAWOWE

Epidemiologia – to dział medycyny zajmujący się badaniem przyczyn rozwoju i szerzenia się chorób oraz procesów zakaźnych, chorób niezakaźnych, stanów patologicznych -występujących masowo wśród ludzi, spowodowanych czynnikami fizycznymi, chemicznymi, warunkami socjalnymi, a także brakiem lub niedoborem czynników niezbędnych dla człowieka.

Innymi słowy - nauka ta zajmuje się oceną wpływu różnorodnych czynników na powstawanie i rozprzestrzenianie się masowo występujących chorób i stanów patologicznych w populacji ludzkiej. Uzyskiwane wyniki wspomnianych badań wykorzystywane są w organizacji ochrony zdrowia ludności – stanowiąc naukową podstawę wszelkiego rodzaju działań profilaktycznych i leczniczych.

Epidemiologia jest przede wszystkim nauką opisową (epidemiologia opisowa) badającą różnorodne choroby pod względem częstości zachorowań, w zależności od czasu, miejsca, wieku, zajęcia, warunków środowiskowych itd.

W epidemiologii prowadzone są również badania analityczne (epidemiologia analityczna) dwojakiego rodzaju:

1. retrospektywne - których podstawowym celem jest analiza powiązań przyczynowo - skutkowych pomiędzy przebytą w przeszłości ekspozycją na domniemany czynnik a chorobą, którą w założeniu ma on wywołać. Porównuje się wówczas częstość występowania określonej choroby lub zjawiska w dwóch grupach osób różniących się wyłącznie jednym czynnikiem, uważanym za sprawczy. Przy czym prowadzi się tutaj analizę zdarzeń, które miały miejsce w przeszłości;

2. prospektywne - polegające na prowadzeniu obserwacji w grupach eksponowanych na domniemany czynnik chorobotwórczy, lub ochronny (lek, szczepionka, środowisko pracy) w kierunku występowania spodziewanego skutku (choroby, lub wyzdrowienia) w porównaniu z grupą osób wolnych od wpływu tego czynnika. Jeżeli obserwowany skutek wystąpi częściej w grupie osób eksponowanych na jego działanie to wynik potwierdza hipotezę o ich związku przyczynowo - skutkowym. Zwykle obserwuje się dwie grupy osób wiedząc, że jedna z nich będzie poddana wpływowi jakiegoś czynnika, a następnie po pewnym czasie bada się czy wywarł on spodziewany wpływ na ich stan zdrowia.

Kolejnym rodzajem badań epidemiologicznych są badania doświadczalne (eksperymentalne), - polegające one na badaniu wpływu świadomie wprowadzonego bodźca na wybraną populację w odniesieniu do grupy porównawczej, nie poddanej działaniu tego bodźca. Najczęściej badania tego typu porównują wpływ dołączenia określonego leku do standartowej terapii wybranej jednostki chorobowej. Ten dział epidemiologii określany jest często mianem epidemiologii doświadczalnej lub eksperymentalnej. Należy zaznaczyć, że do przeprowadzania tego typu badań wymagana jest wcześniejsza zgoda Komisji Etyki.

Przykłady badań epidemiologicznych:

• badania opisowe:

1. ocena ilości zgonów na zawał serca u pilotów,

2. występowanie nadciśnienia tętniczego krwi u jaroszy,

3. ocena liczby osób zapadających na astmę oskrzelową w określonym mieście czy regionie w ciągu roku itd.

• badania retrospektywne:

1. ocena ilości poronień u matek, które paliły tytoń w czasie ciąży w porównaniu do liczby poronień u kobiet niepalących,

2. częstość infekcji górnych dróg oddechowych przebytych w pierwszym roku życia u wcześniaków w porównaniu z noworodkami urodzonymi terminowo itd.

• badania prospektywne:

1. porównanie skuteczności monoterapii nadciśnienia tętniczego u osób palących tytoń w odniesieniu do osób, które w chwili rozpoczęcia leczenia hipotensyjnego rzucą palenie;

2. liczba ponownych zawałów serca u osób palących tytoń w porównaniu do osób, które po przebyciu pierwszego zawału serca rzucą palenie papierosów itd.

• badania doświadczalne:

1. ocena wpływu dołączenia polopiryny do terapii choroby niedokrwiennej serca na objawy choroby wieńcowej oraz śmiertelność ogólną u osób po przebytym zawale serca;

2. ocena wpływu farmakologicznego obniżenia poziomu cholesterolu u mężczyzn po zawale serca na śmiertelność i czas przeżycia itd.

Do epidemiologicznej oceny rozpowszechniania się chorób w całej populacji lub w wybranych jej częściach oraz określenia wielkości szkód zdrowotnych jakie na skutek tego powstają wymagane jest korzystanie z różnorodnych źródeł. Poniżej przedstawiono podstawowe z nich.

Źródła informacji o stanie zdrowia ludności

1. dane o liczbie i przyczynach zgonów

2. dane o liczbie i rodzajach chorób zakaźnych (w Polsce obowiązkowi zgłaszania podlega 45 chorób zakaźnych, w tym 21 podlega obowiązkowi hospitalizacji a 8 obowiązkowi leczenia)

3. dane o chorobach i zatruciach zawodowych

4. dane o chorobach podlegających obowiązkowej rejestracji (choroby weneryczne i gruźlica)

5. statystyki lecznictwa otwartego

6. statystyki dotyczące występowania chorób nowotworowych

7. dane dotyczące inwalidztwa

8. dane z masowych badań profilaktycznych

9. dane ze specjalnie organizowanych badań stanu zdrowia ludności

10. raporty PZH o stanie zdrowia ludności

Współczynnik urodzeń żywych:

_{liczba urodzeń żywych w danym roku x 1000}

^{liczba urodzeń żywych i martwych (w tym samym czasie)}

Współczynnik przeżywalności niemowląt:

_{liczba dzieci, które osiągną 11 miesiąc życia w danym roku x 1000}

^{liczba urodzeń żywych i martwych w roku poprzednim}

Współczynnik umieralności ogólnej:

_{liczba zgonów ogółem w danym czasie x K}

^{liczba ludności narażona na ryzyko zgonu (w tym samym czasie)}

Cząstkowe czynniki umieralności:

Cząstkowy współczynnik umieralności dla grupy wiekowej 30 - 40 lat:

_{liczba zgonów ludzi w wieku 30 -40 lat w danym czasie x K}

^{liczba ludności w wieku 30 - 40 lat narażona na ryzyko zgonu (w tym samym czasie)}

Cząstkowy współczynnik umieralności dla kobiet:

_{liczba zgonów kobiet w danym czasie x K}

^{liczba kobiet narażona na ryzyko zgonu (w tym samym czasie)}

Wskaźnik umieralności proporcjonalnej:

_{liczba zgonów ludzi z powodu chorób układu krążenia w danym czasie x K}

^{liczba zgonów ogółem (w tym samym czasie)}

Współczynniki umieralności niemowląt:

Ogólny współczynnik umieralności niemowląt:

_{liczba zgonów niemowląt (0 - 11 miesięcy) w danym roku x 1000}

^{liczba urodzeń żywych niemowląt (w tym samym czasie)}

Współczynnik wczesnej umieralności niemowląt:

_{liczba zgonów niemowląt w wieku od 0 do 27 dni w danym roku x 1000}

^{liczba urodzeń żywych niemowląt (w tym samym czasie)}

Współczynnik późnej umieralności niemowląt:

_{liczba zgonów niemowląt w wieku od 28 do 11 miesięcy w danym roku x 1000}

^{liczba urodzeń żywych niemowląt (w tym samym czasie)}

Współczynnik umieralności okołoporodowej:

_{liczba urodzeń martwych + liczba zgonów niemowląt w wieku od 0 do 6 dni w danym roku x 1000}

^{liczba wszystkich urodzeń (żywych i martwych) niemowląt (w tym samym czasie)}

Współczynnik martwo urodzonych:

_{liczba urodzeń martwych w danym roku x 1000}

^{liczba urodzeń żywych i martwych (w tym samym czasie)}

Wskaźnik śmiertelności - odsetek zgonów na daną chorobę w stosunku do ogólnej liczby chorych.

Współczynnik zapadalności:

_{liczba nowych zachorowań w danym czasie x 1000}

^{liczba osób narażonych na ryzyko zachorowania (w tym samym czasie)}

Współczynnik chorobowości:

_{liczba osób chorych na określoną chorobę w danym czasie x 1000}

^{liczba osób narażonych na ryzyko zachorowania (w tym samym czasie)}

Podstawowe pojęcia epidemiologiczne oraz zasady profilaktyki chorób zakaŹnych.

Pojęcia ogólne

Zdrowie - to pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie wyłącznie brak choroby lub niedomagania.

Choroby zakaźne ( infekcyjne ) - są to stany kliniczne (choroby) i objawy wywołane przez biologiczny czynnik zakaźny.

Dzielą się one na :

zaraźliwe np. : grypa , odra , czerwonka itp.

niezaraźliwe np. : tężec

Etiologiczny podział chorób zakaźnych :

a. bakteryjne np.: błonica, płonica, czerwonka, dur brzuszny, krztusiec, tężec, dżuma,

cholera, salmonellozy itp.

b. krętkowice np.: kiła, borelioza,

c. riketsjozy np.: dur plamisty, gorączka okopowa,

d. wirusowe np.: grypa, odra, ospa prawdziwa, ospa wietrzna, półpasiec, opryszczka,

AIDS, świnka, WZW, itp.

e. wywołane przez pierwotniaki i tkankowce np.: świerzb.

W przebiegu każdej choroby zakaźnej występują następujące okresy :

a. zakażenia

b. wylęgania

c. zwiastunów

d. rozwoju lub trwania choroby

e. terminalny lub zdrowienia

W przebiegu każdej choroby zakaźnej wyróżnia się również podokresy rozwoju i trwania choroby :

a. narastania

b. szczytu

c. wygasania objawów

d. zdrowienia

W każdym podokresie może wystąpić nagłe lub stopniowe pogorszenie stanu zdrowia i zgon.

Postępowanie lecznicze i profilaktyczne dzieli się na :

a. Swoiste :

czynne - stosowanie szczepionek z odpowiednimi antygenami

bierne - stosowanie surowic odpornościowych

b. Nieswoiste :

ogólnie wzmacniające organizm - hartujące

c. Leczenie farmakologiczne :

- antybiotykoterapia

- łagodzenie i hamowanie odczynów zapalnych itp. (leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe itd.).

d. Leczenie niefarmakologiczne :

- odpowiednia dieta - np. antyoksydacyjna

- fizykoterapia itd.

Endemia - Jest to stałe występowanie zachorowań na określoną chorobę zakaźną na

danym terenie w liczbie przypadków utrzymujących się od lat na tym samym poziomie.

Epidemia - Jest to pojawienie się w zbiorowisku ludzkim na określonym terenie jednoczasowych zachorowań zakaźnych w liczbie przypadków większej niż w latach poprzednich i odbiegającej od ilości przewidywanej na podstawie wieloletnich obserwacji.

Pandemia - Jest to epidemia rozprzestrzeniająca się na ogromne tereny np.: w obrębie jednego lub kilku kontynentów.

Ognisko epidemiczne - Jest to miejsce przebywania zakażonych ludzi lub zwierząt (epizootyczne), w którym istnieją warunki do namnażania i rozprzestrzeniania się zakażonego czynnika chorobotwórczego.

Drogi szerzenia chorób zakaźnych:- aerozolowa (kropelkowa) – drobnoustroje chorobotwórcze przenoszone z kropelkami płynów w powietrzu – np. podczas kichania, kaszlu itd.; w ten sposób przenoszone są np.: grypa, odra, różyczka, błonica, ospa wietrzna itd.,

- wodno - pokarmowa (alimentacyjna) – drobnoustroje chorobotwórcze znajdują się w pożywieniu – np. na powierzchni owoców roślin nawożonych obornikiem; w ten sposób przenoszone są np.: dur brzuszny, salmonellozy, czerwonka bakteryjna, zatrucie jadem kiełbasianym itd.,

- kontaktowa – drobnoustroje chorobotwórcze przenoszone są poprzez kontakt bezpośredni osoby chorej lub nosiciela z osobą zdrową; czynnik zakaźny jest w tym przypadku obecny w płynach, wydalinach lub wydzielinach ustrojowych chorego; w ten sposób przenoszone są np.: kiła, rzeżączka, tężec, wścieklizna, toksoplazmoza, AIDS itd.,

- transmisyjna – czynnik zakaźny przenoszony jest przez stawonogi (owady ssące i kłujące, np. komary, wszy, kleszcze itd.); w ten sposób przenoszone są np.: dur plamisty, malaria, borelioza, kleszczowe zapalenie mózgu itd.Ognisko epidemiczne wraz z drogami szerzenia się drobnoustrojów chorobotwórczych oraz wrażliwą na nie populację określa się mianem łańcucha epidemicznego.

Profilaktyka pierwotna - ma na celu niedopuszczenie do rozwoju choroby ograniczając lub eliminując czynniki zagrożenia dzięki:

- zwiększaniu odporności ustroju na czynniki zagrożenia,

- modyfikowaniu lub eliminacji środowiskowych czynników ułatwiających

rozwój chorób,

- usuwaniu lub zmniejszaniu skutków oddziaływania czynników

chorobotwórczych,

- wykrywania przedklinicznych stanów chorobowych.

Profilaktyka wtórna - ukierunkowana jest na osoby chore lub takie, które przebyły określoną chorobę. Ma na celu:

- niedopuszczenie do dalszego rozwoju choroby oraz zapobiega i zwalcza jej powikłania,

- zmniejszenie niekorzystnego wpływu środowiska na organizm człowieka.