Wpływ niektórych czynników fizycznego środowiska pracy na funkcjonowanie człowieka.

Warunki pracy nie są zawsze optymalne. Mogą na nie działać końcowe temperatury i ciśnienie, hałas lub wibracje, zanieczyszczone pyłem powietrze, różnego rodzaju promieniowanie lub czynniki chemiczne.

Ujemny wpływ fizycznych czynników:

• zmniejszona sprawność receptorów (percepcji) np. osłabienie ostrości wzroku, ograniczenie pola widzenia, zaburzenia słuchu,

• zmniejszona sprawność umysłowa np. trudność kojarzenia, dokonywania oceny sytuacji, zaburzenia pamięci,

• obniżenie sprawności psychomotorycznej np. zwolnienie szybkości reakcji, brak koordynacji wzrokowo – słuchowej,

• osłabienie motywacji, nie chęć do wysiłku

• nadmierne zmęczenie

Mikroklimat – złożony element środowiska pracy. W jego skład wchodzi temperatura, hałas, skład i ruch powietrza, ciśnienie, wilgotność.

Temperatura/ciepło – na dyskomfort cieplny najsilniej narażeni są hutnicy, górnicy, robotnicy budowlani. Stan, w którym warunki cieplne możemy określić jako przyjemne to komfort cieplny lub klimat przyjemny. Wówczas ilość wytwarzanego przez organizm ciepła jest zbliżona do ilości oddawanego ciepła (wyrównany bilans ciepła).

Praca umysłowa oraz fizyczna jest efektywniejsza w warunkach komfortu cieplnego.

Klimat znośny – jeśli odczuwamy chłód lub gorąco i organizm musi włączyć mechanizmy regulacyjne

Klimat nieprzyjemny – jeśli mechanizmy regulacyjne organizmu muszą być wspomagane sztucznym ogrzewaniem lub chłodzeniem

Klimat nie do wytrzymania – gdy żadne środki nie są w stanie zrównoważyć bilansu cieplnego

Niska temperatura wydłuża czas reakcji, obniża równowagę i powoduje trudności w koncentracji.

Temperatura efektywna to sumaryczny efekt działania temperatury powietrza, wilgotności względnej i ruchu powietrza na człowieka.

W nieruchomym powietrzu o temp. 23^o C przy 20 % wilgotności względnej powietrza, temp. efektywna jest tak samo odczuwalna jak 18^o C przy 50% wilgotności.

Ośrodek termoregulacji w mózgu wywiera wpływ na naczynia krwionośne skóry, mięśnie i gruczoły potowe.

W czasie bardzo zimnej kąpieli wytwarzanie ciepła przez organizm zwiększa się pięciokrotnie.

Przystosowanie się do pracy w wysokiej temperaturze:

- okres kilku dni, temperatura ciała osiąga 39,5^oC, tętno 250/min

- 4-6 miesięcy, wzrost wydzielanego potu, redukcja tkanki podskórnej.

Hałas – każdy bodziec akustyczny odczuwany jako zbędny, przykry, szkodliwy. Działa specyficznie na narząd słuchu i na układy i narządy człowieka. Może wywoływać: bóle i zawroty głowy, zaburzenia snu i łaknienia, zaburzenia wzroku, smaku i węchu, nieprawidłowe reakcje termiczne, nerwice.

50 dB – wymaga podnoszenia głosu w celu porozumienia się

100 dB – porozumiewanie się tylko krzykiem

115 dB – porozumiewanie się nie jest możliwe

Wpływ: obniżenie koncentracji, sprawności obliczeń, zdolności wykonywania czynności precyzyjnych.

Najgorszy jest hałas przerywany, nieregularny, nieoczekiwany, o wysokiej częstotliwości

Wpływ monotonii i hipokinezji.

Monotonia – stan obniżonej aktywności psychicznej wywołane przez specyficzne warunki pracy. Monotonia jako cecha środowiska (ograniczony dopływ bodźców informacyjnych, wzrokowych i słuchowych), cecha procesu pracy, stan psychofizjologiczny.

Praca w monotonnym otoczeniu prowadzi do tracenia zdolności do aktywnej pracy mózgu, narasta zobojętnienie lub senność.

Monotonia czynności – gdy praca ma jednostajny przebieg. Powtarzające się mało skomplikowane czynności, nie wymagające większej koncentracji.

Stan monotonii – obniżone zużycie tlenu, zmniejszenie częstości pracy serca, obniżenie ciśnienia krwi, zmiany w zapisie EEG podobne do rejestrowanych przed zaśnięciem.

Zmęczenie i senność – obniżenie czujności, otępienie, znużenie, apatia, zmniejszenie zdolności szybkości reakcji, spowolnienie ruchów, osłabienie percepcji.

Zapobieganie:

- scalenie i wymienność operacji roboczych,

- właściwe rozłożenie przerw w pracy, gimnastyka,

- słuchanie muzyki (12% zmiany dziennej, 56% zmiany nocnej)

Zmęczenie, przerwy w pracy.

Zmęczenie – przejściowe zmniejszenie zdolności do aktywności, pojawiające się w wyniku czynności biologicznej. Spełnia funkcję regulacyjną, ochrania przed nadmiernym wysiłkiem i całkowitym wyczerpaniem energii. Zmęczenie związane jest także z adaptacją, służy zwiększeniu się wydajności energetycznej organizmu.

Zmęczenie krótkotrwałe (może być intensywne, ale krótkotrwałe) i przewlekłe (chroniczne, zespół wypalenia zawodowego).

Zmęczenie mięśni:

- powstanie kwasu mlekowego w wyniku przemiany glukozy,

- wydłużenie czasu skurczu i rozkurczu,

- spadek siły skurczu mięśnia,

- przedłużenie okresu utajonego pobudzenia.

Rodzaje zmęczenia występujące u kierowcy:

• zmęczenie mięśniowe

• zmęczenie sensoryczne (obniżona reaktywność narządów zmysłu, będąca skutkiem długotrwałej ekspozycji na określony rodzaj bodźców),

• zmęczenie umysłowe (obniżenie funkcji poznawczych będące skutkiem obciążenia uwagi oraz monotonii warunków jazdy),

• zmęczenie emocjonalne (odpowiedź na działanie czynników stresowych – presja czasu, konflikty z pasażerami)

Przerwy w pracy (w celu zlikwidowania zmęczenia)

Rodzaje:

a)organizowane:

- najkrótsze: 2-3 min. co 1 godz.

- krótkie: 3-10 min. co 1-2 godz.

- długie: 10-60 min. – 2 razy w ciągu dniówki

b)dowolne:

- przedłużenie czynności pomocniczych,

- przedłużenie czynności fizjologicznych,

- świadome przerywanie wykonywanych czynności.

Narządy zmysłów u człowieka.

Zmysł – system postrzegania, za pomocą którego organizm odbiera z otoczenia informacje w postaci bodźców.

SMAK

słodki – węglowodany cukry proste i dwucukry

kwaśny – kwasy organiczne i nieorganiczne

słony – sole sodu i potasu

gorzki – alkaloidy

umami – wykrywa obecność kwasu glutaminowego

Kubki smakowe – wymieniane co 10 dni u dorosłego człowieka, u dzieci pokrywają całą jamę ustną, rozwija się najwcześniej ze wszystkich zmysłów, współdziała ze zmysłem węchu.

WĘCH

Zdolność do rozpoznawania pewnych związków chemicznych poprzez narządy zmysłu powonienia.

Nabłonek węchowy w górnej części jamy nosowej. 5-20 milionów wyspecjalizowanych komórek węchowych. Reaguje rzęskami na rozpuszczone w śluzie związki chemiczne. Przekaz bodźców bardzo szybki i bezpośredni. Rozpoznaje ponad 10 tys. różnych zapachów.

Dodatkowy układ węchowy tzw. układ womeronasalny, transmituje feromony.

Feromony : bodźce węchowe jako czynnik wpływający na psychikę i zachowania człowieka; lotne substancje chemiczne; osobniki tego samego gatunku komunikują się za ich pomocą w celu wymiany informacji.

Praca a różne układy organizmu.

Do bodźców kształtujących organizm zaliczamy pracę ludzką. Współcześnie jej rola maleje, często z ujemnym skutkiem fizjologicznym i morfologicznym.

Prawidłowy rozwój gwarantuje aktywność ruchowa, jest nierozłącznym elementem życia. Brak tego czynnika powoduje choroby, szybsze starzenie się, zachodzą procesy patologiczne.

Zmiany pod wpływem wysiłku fizycznego:

- wzrost czynności układu oddechowego i krążenia,

- zmiany w napięciu układu nerwowego,

- zmiany w budowie mięśni,

- „wyćwiczenie”

Końcowym efektem zachodzących zmian w organizmie pod wpływem pracy jest pojawienie się hipertrofii roboczej (normalne a nie patologiczne zmiany zachodzące w strukturze i funkcji organizmu, prowadzące do przystosowania się do większego wysiłku związanego z wyspecjalizowaną formą pracy czy treningu).

Wpływ ruchu na układy organizmu.

Układ ruchu

*ukł. kostny:

- zwiększenie warstwy substancji zbitej i osteonów,

- zmiana struktury i układu beleczek kostnych,

- zmienia się skład chemiczny, zwiększenie ilości substancji organicznych i soli mineralnych,

- kształtowanie powierzchni stawowych,

- elastyczność i sprężystość torebek stawowych i więzadeł,

- zwiększenie zakresu ruchomości w stawie

*mięśnie:

- zapobiega gromadzeniu się substancji zapasowych,

- przyrost masy mięśniowej,

- zwiększenie wielkości i liczby włókien mięśniowych,

- lepsze zaopatrzenie w tlen,

- obniżenie ryzyka depresji u osób starszych,

- kształtujący wpływ na układ kostny (np. tzw. gorset mięśniowy),

- wzrost liczby otwartych naczyń włosowatych,

- zwiększenie odporności na zmęczenie,

- wzrost ilości substancji energetycznych w mięśniach,

- lepsze ukrwienie mięśnia

- lepsze zaopatrzenie w tlen i glikogen,

Układ nerwowy:

- rozwój dodatkowych gałązek nerwowych,

- pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego,

Układ oddechowy:

- pogłębia się oddychanie,

- zwolnienie rytmu oddechowego,

- zwiększenie pojemności życiowej płuc,

- wzrost wykorzystania tlenu w powietrzu wdychanym,

- znacznie usprawniają się procesy i zaopatrzenie organizmu w tlen,

Układ trawienia i moczowo-płciowy:

- sprawność mięśni gładkich,

- zapobiega zaparciom,

- zapobiega zaleganiu moczu w drogach moczowych,

- wpływa pozytywnie na czynność jelit, żołądka,

Układ krążenia:

- serce dostosowuje się do nowych, większych wymagań, zmuszane do częstego wysiłku,

- wzrost i powiększenie się zdolności do przepompowania krwi,

- większe poczucie komfortu,

- dystrybucja energii cieplnej i ochrona przed przegrzaniem,

- transport substratów energetycznych tkanki tłuszczowej, hormonów, metabolitów,

- większy dopływ krwi tętniczej,

- większa objętość serca,

- wzrost pojemności minutowej,

- spowolnienie tętna spoczynkowego,

- zmiany przystosowawcze układu do zwiększonego wysiłku fizycznego,

Parametry hemodynamiczne serca.

Ciśnienie krwi

- skurczowe: 90-135 mmHg (zazwyczaj 110-130)

- rozkurczowe: 50-90 mmHg (zazwyczaj 65-80)

Objętość wyrzutowa serca (SV) – ilość krwi wtłaczana przez jedną z komór podczas pojedynczego skurczu (około 70 ml).

Objętość minutowa serca (CO) – ilość krwi jaką tłoczy jedna z komór serca w ciągu 1 minuty.

CO jest rozdzielane na narządy „włączone równolegle” do dużego krążenia (mózg, mięśnie, nerki, skóra)

• ukrwienie mózgu 13%

• ukrwienie serca (w czasie spoczynku) 5%

• nerki 20-25%

• mięśnie szkieletowe w czasie ciężkiej pracy 75%

• przewód pokarmowy w czasie trawienia 50%

• skóra w czasie spoczynku 10%

Pozytywny wpływ aktywności fizycznej na organizm człowieka.

Aktywność ruchowa – zapobiega powstaniu chorób cywilizacyjnych

Psychospołeczne aspekty rekreacji ruchowej.

*pozytywne: ogólny wzrost poziomu życia, wyeliminowanie wielu chorób, poszerzenie się horyzontów poznawczych ludzi, całkowite uzależnienie się od warunków środowiskowych.

*negatywne: degradacja środowiska naturalnego, powstanie wielu nieznanych wcześniej zagrożeń

Przeciążenie psychiczne, stres , niehigieniczny tryb życia powodują choroby cywilizacyjne.

Reakcją ruchową możemy:

- kompensować brak ruchu,

- neutralizować stresy i przeciążenia psychiczne,

- zapobiegać występowaniu szeregu chorób,

- kształtować ciało i osobowość,

- regenerować siły fizyczne i psychiczne,

- rozwijać zainteresowania,

- zaspokajać różnorakie potrzeby,

Istotą rekreacji jest:

- dostarczanie radości, zadowolenia, odprężenie relaks, obniżenie poziomu samokontroli emocjonalnej,

- dobrowolność – poczucie swobody wyboru i możliwości,

- bezinteresowność – brak motywów ekonomicznych przy podejmowaniu działań

Psychospołeczne skutki uprawiania rekreacji ruchowej:

- zmniejszenie poziomu lęku,

- poprawa snu,

- łatwiejsze zasypianie,

- wyższa subiektywna ocena własnego samopoczucia,

- ułatwianie człowiekowi przystosowanie się do szybko zmieniających się warunków życia poprzez rozładowanie stresów, zapobieganie chorobom, podnoszenie sprawności fizycznej,

- ukształtowanie stosunków międzyludzkich,

- rozwijanie uzdolnień,

- pielęgnacja zdrowia i urody,

- ukształtowanie charakteru, stymulowanie rozwoju, rozbudzanie zainteresowań.

Wpływ aktywności ruchowej na reakcje hormonalne.

Wpływ zależy od intensywności i czasu wysiłku, stopnia wytrenowania oraz od hormonu.

*rdzeń nadnerczy i układ nerwowy: zwiększenie pracy serca, redystrybucja krwi, wzmaganie glikogenolizy.

Uboczne skutki działania anabolików:

- zahamowanie wzrostu u młodzieży,

- zmniejszenie wielkości jąder i liczby wytwarzanych plemników,

- działanie miażdżycotwórcze,

- powiększenie u mężczyzn gruczołu krokowego,

- zaburzenie cykli płciowych,

- wzrost agresywności,

Wpływ aktywności ruchowej na układ immunologiczny:

- zwiększa produkcję limfocytów,

- powstawanie „wspomnień immunologicznych”,

- wzrost stężenia properdyny (zwalczanie bakterii pierwotniaków oraz nieprawidłowych czerwonych krwinek),

- wzrost stężenia immunoglobuliny,

- niszczenie drobnoustrojów (fagocytoza) po przyłączeniu się do antygenu substancji zwanych opsoninami,

- wzrost aktywności monocytów.

Wysiłek może zmniejszać ryzyko szeregu nowotworów takich jak: rak piersi, jelita grubego.

Ruch zapobiega otyłości, cukrzycy, miażdżycy.

Zmiany treningowe objętości i składu krwi

Wzrost objętości krwi – składnik poprawy funkcji zaopatrzenia tlenowego organizmu.

Cholesterol LDL wykazuje działanie miażdżycotwórcze a HDL chroni przed tymi działaniami.

Endorfiny (wewnętrzne morfiny)- pobudzane wywołują stany euforyczne

Bodźce wywołujące stany euforyczne:

- śmiech i myślenie o nim,

- wysiłek fizyczny,

- niektóre przyprawy np. papryka chili,

- czekolada,

- akupunktura,

- zakochanie,

- orgazm,

Wpływ akinezji i hipokinezji na układy.

akinezja – całkowity bezruch, wywołany uszkodzeniem obwodowego narządu ruchu, zaburzenia układu nerwowego.

hipokinezja – niedostatek ruchu, wysiłku fizycznego, dysproporcja pomiędzy zwiększającym obciążeniem układu nerwowego zmniejszającym się obciążeniem układu ruchowego.

*ukł. mięśniowy:

- osłabienie sił,

- osłabienie wydolności i wytrzymałości,

- spadek elastyczności,

- spadek masy,

- przykurcze,

- zakwaszenie,

- brak działania pompy mięśniowej

*ukł. kostny:

- wypłukiwanie wapnia,

- osteoporoza,

- demineralizacja,

- spadek odporności mechanicznej,

- zmiana gęstości kości,

*ukł stawowy:

- ograniczenie ruchomości,

- wiotkość,

- zwichnięcia

*ukł. krążenia:

- zagęszczenie krwi,

- zmniejszenie liczby erytrocytów,

- wzrost tętna,

- przyspieszenie rytmu serca,

- spadek ciśnienia tętniczego,

- obrzęki,

- zaleganie chłonki i krwi tętniczej,

*ukł. oddechowy:

- spłycenie oddechu,

- zmniejszenie liczby oddechów

- zmniejszenie ruchomości klatki piersiowej,

Fizjologiczny mechanizm stresu.

stres – wymaganie wobec organizmu aby dostosować się do określonej sytuacji. Pewien poziom stresu jest niezbędny

Hans Selye : eustres (mniej szkodliwy) i dystres

1) stadium reakcji alarmowych

zapoczątkowane przez mózg, podwzgórze wydziela CRH neurohormon ACTM kortykosterydy

(zmniejszają zużycie glukozy, nasilają glukoneogeneze co prowadzi do hiperglikemii)

adrenalinanoradrenalina

2)stadium odporności

faza oporu – odbudowuje utracone zasobu energii

3)stadium wyczerpania

faza wyczerpania – choroby przystosowania np. alergia, pokrzywka, wrzody

Lazarus – model psychologiczny stresu

Czynniki wywołujące stres psychologiczny:

*rodzinne – oczekiwania rodziny w stosunku do jej członków,

*indywidualne,

*społeczne i środowiskowe,

*organizacyjne – nadmierne obciążenie pracą,

Objawy stresu:

- fizjologiczne,

- psychiczne,

- percepcyjne,

- behawioralne,

- organizacyjne,