Wykład 1 (07.10.2013)

Praca:

W języku polskim termin „praca” używany jest najczęściej w 2 znaczeniach

• Czynnościowym/funkcjonalnym i oznacza pewną formę działania

• Rzeczowym/przedmiotowym i oznacza wynik, efekt, dzieło, wytwór działania

Definicja pracy według S. Klonowicza

Praca to wszelka działalność człowieka, odbywająca się w ścisłym powiązaniu z oddziaływaniem czynników środowiska zewnętrznego, prowadząca do zaspokojenia dowolnych potrzeb ludzkich i wytworzenia dóbr materialnych i duchowych zapewniających wykonawcy określoną pozycję społeczną i ekonomiczną

Wszelka praca odbywa się dzięki uruchomieniu mechanizmów psychofizjologicznych, które powodują przestawienie się ustroju w toku wykonywanej czynności roboczej na nowy poziom czynnościowy wyrażający się w:

• Charakterze i intensywności przemiany materii

• Zmianach parametrów cechujących poszczególne układy i narządy

• Zmianach w strefie psychicznej człowieka i jego powiązaniach ze społecznością ludzką

BHP:

• Bezpieczeństwem pracy oznacza wszystkie działania i angażowane w nie środki, które służą zapobieganiu urazom – wypadkom przy pracy

• Higiena pracy oznacza działania związane:

  • Badaniem wpływu warunków pracy na zdrowie

  • Ustaleniem czynników szkodliwych dla zdrowia

  • Zapobieganiem powstawaniu schorzeń i chorób zawodowych wśród ludzi wykonujących określony zawód

Zagrożenia

Zagrożenia dzielimy na dwie grupy:

• Czynniki zagrożenia powodujące wypadki przy pracy

• Czynniki zagrożenia powodujące choroby zawodowe

Klasyfikacja zagrożeń:

I. Czynniki fizyczne (wystarczy umieć 5,6)

1. Przedmioty wprowadzone w ruch – części wirujące, przemieszczające się, wykonujące ruchy złożone

2. Przedmioty poruszające się swobodnie – przedmioty upadające, toczące się, wywracające się,

3. Części oddzielające się – wióry, odpryski, odłamki, pyły

4. Materiały wypływające (ciekłe) – płyny, gazy, pary, dymy, mgły

5. Zdarzenia uwarunkowane geo-mechanicznie – zawalenia, zapadnięcia, obsunięcia się gruntu, upadki kamieni

6. Niedogodne przestrzenie ruchu – ciasnota, nieergonomiczne wymiary pomieszczeń, kolizje

7. Niebezpieczne nawierzchnie (posadzki) – krawędzie, naroża, ostre, spiczaste występy, przedmioty wystające z posadzek,

8. Niebezpieczne nawierzchnie stawiania stóp – miejsca śliskie, mokre, oblodzone, zatłuszczone, miejsca wzniesień, zagłębienia

9. Warunki utrudnione – miejsca sklejania się, ruchome płaszczyzny

10. Zagrożenia związane z energią elektryczną – napięcie dotyku, pole elektryczne, pole magnetyczne, ładunki elektrostatyczne

11. Zagrożenia pożarowe i wybuchowe – układy palne, źródła zapalenia, żar, otwarty płomień, iskry, rozgrzane powierzchnie

12. Zmiany ciśnienia – sprężone powietrze i gazy techniczne, pary pod ciśnieniem

13. Klimat – temperatura, wilgotność i ruch powietrza, promieniowanie cieplne, zanieczyszczenia powietrza, opady

14. Oświetlenie – natężenie oświetlenia, równomierność oświetlenia, kontrast, pole widzenia, oślepienie

15. Hałas – hałas stały, okresowy, pulsujący

16. Wibracja – miejscowa, ogólna

17. Niedostateczna sygnalizacja – sygnały słabe, zakłócenia, sygnały nierozpoznawalne

18. Promieniowanie – jonizujące, elektromagnetyczne – podczerwone, ultrafioletowe, Roentgena, mikrofale, laserowe

II. Zagrożenia chemiczne:

1. Substancje chemiczne – substancje toksyczne, drażniące, żrące, rakotwórcze, powodujące alergie

2. Reakcje chemiczne – wyzwalające (uwalniające) substancje, wyzwalające (uwalniające) energię

III. Zagrożenia biologiczne:

1. Żywe komórki – mikroorganizmy, bakterie, wirusy, pleśnie, grzyby, glony jednokomórkowe, komórki zwierzęce i ludzkie

2. Części składowe komórek – komponenty biologiczne, aktywne enzymy,

3. Makroorganizmy – rośliny, zwierzęta

IV. Fizyczne i psychiczne czynniki zagrożenia

1. Niewłaściwe obciążenie fizyczne – brak ruchu, jednostronne obciążenie ciała, nadmierne obciążenie statyczne i dynamiczne

2. Nadmierne obciążenie psychiczne – zmęczenie psychiczne, monotonia, stres, psychiczne przeciążenie

V. Czynniki zagrożenia związane z organizacją pracy, łącznie z uwarunkowaniami socjologicznymi

1. System organizacji – regulacje obowiązków, zadania, kompetencje, organizacja zakładu pracy, organizacja bezpieczeństwa

2. Przebieg pracy – regulacja zadań cząstkowych, przebieg pracy, podział i przydział robót, struktura pracy, zarządzenia zakładu pracy, instrukcje

3. Aspekty socjologiczne – treść pracy, zadania, relacje osobowe, komunikowanie się, partycypacja, zgodność, współdecydowanie

VI. Względy osobowe, jako czynnik zagrożenia – brak kwalifikacji, umiejętności, doświadczenia, brak predyspozycji) pod względem fizycznym i psychicznym

Wykład 2 (14.10.2013) i Wykład 3 (21.10.2013)

Stadia rozwoju zawodowego:

1. Stadium rośnięcia (od urodzenia do 14 roku życia)

2. Stadium eksploracji( 15-24 rok życia)

3. Stadium stabilizacji (25-44 rok życia)

4. Stadium zachowania status quo(45-65 rok życia)

5. Stadium schyłkowe (65 rok życia i więcej)

1. Stadium rośnięcia (od urodzenia do 14 roku życia)

Na drodze identyfikacji dziecka z głównymi postaciami w rodzinie i w szkole rozwija się pojęcie własnej tożsamości.

Stadium to cechuje się trzema podokresami, tzn.

• Fantazji (4-10 r.ż.) – dominujące znaczenie mają potrzeby, ważne jest odgrywanie ról w wyobraźni

• Zainteresowań (11-12 r.ż.) – są one podstawowymi wyznacznikami aspiracji i aktywności dziecka

• Zdolności (13-14 r.ż.) – rośnie ich znaczenie i występuje potrzeba pracy wraz z treningiem

1. Stadium eksploracji (15-24 r.ż.)

Badanie samego siebie, przymierzanie różnych ról do siebie i ich wypróbowywanie. Występują tutaj następujące podokresy

• Próbowania (15-17 r.ż.) – dokonuje się próba wyboru zawodu na wspólnej bazie zainteresowań, zdolności, wartości i korzyści

• Przejściowy (18-21 r.ż.) – realna ocena rzeczywistości, pojęcie swego „ja” kształtuje się na podstawie pierwszych doświadczeń zdobywanych w trakcie nauki zawodu, czy rozpoczynania pracy zawodowej

• Próby (22-24 r.ż.) – w tym podokresie jednostka rozpoczyna pracę, którą wypróbowuje, jako pracę stałą.

1. Stadium stabilizacji (25-44 r.ż.) – charakteryzuje się tym, że człowiek, który znalazł odpowiednie dla siebie miejsce pracy próbuje się na nim utrzymać. Często też we wczesnym okresie tego stadium jednostka podejmuje decyzje o zmianie pracy.

Występują w nim dwa podokresy

• Doświadczenie (25-30 r.ż.) – jedna lub kilka zmian miejsc pracy, często nie powiązanych ze sobą zatrudnień

• Stabilizacja (31-44 r.ż.) – zabezpieczanie swego miejsca w świecie pracy, dla większości osób są to lata twórcze

1. Stadium zachowania status quo (45-64 r.ż.) – jednostka czyni starania o utrzymanie swego ustabilizowanego miejsca w świecie pracy

2. Stadium schyłkowe (65 r.ż. i więcej) – w tym stadium powstają nowe role w związku z przechodzeniem z pozycji czynnego uczestnika procesu pracy na pozycję obserwatora

Występują w nim dwa podokresy:

• Osłabienie (65-70 r.ż.)

• Wycofanie się (70 r.ż. i więcej)

ERGONOMIA

Ergonomia – historia

Prekursorem ergonomii był Wojciech Bogumił Jastrzębowski (1799-1882). Nazwę ergonomia zapożyczył z języka greckiego, łącząc słowa ergon (praca) i nomos (prawa naturalne). Ergonomię zdefiniował jako naukę o używaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy sił i zdolności

Nazwa „ergonomia” pojawiła się po raz drugi dopiero w roku 1949, kiedy w Wielkiej Brytanii zawiązało się Towarzystwo Badań Ergonomicznych

Ergonomia to interdyscyplinarna nauka, zajmująca się przystosowaniem narzędzi, maszyn, środowiska i warunków pracy do anatomicznych i psychofizycznych cech i możliwości człowieka w celu zapewnienia sprawnego, wydajnego i bezpiecznego wykonania przez niego pracy, przy stosunkowo niskim koszcie biologicznym.

W ergonomii dominującym elementem jest człowiek, założenie to stanowi podstawę podziału dyscyplin ergonomii na dwie grupy nauk:

1) Dotyczących człowieka: społecznych i medycznych

2) Dotyczących techniki: technicznych i ekonomiczno-organizacyjnych

Wspólnym ich celem jest zrównoważony stan układu człowiek – maszyna i niezawodność jego funkcjonowania

Ergonomia – nauki współpracujące.

Najważniejsze dyscypliny kształtujące dorobek współczesnej ergonomii to:

• Fizjologia pracy

• Psychologia pracy

• Antropologia

• Organizacja pracy

• Nauki techniczne (mechanika, inżynieria materiałowa, automatyka, elektronika)

• Medycyna pracy

• Ochrona środowiska

• Bionika – nauka zajmująca się badaniem zastępowania ludzi przez maszyny

• Pedagogika pracy

• Socjologia pracy

• Estetyka

• Prawo

Ergonomia – obszary

Ergonomia korekcyjna – zajmuje się:

• analizą już istniejących stanowisk racy z punktu widzenia ich dostosowania do psychofizycznych możliwości pracowników

• formułowaniem zaleceń mających na celu polepszenie warunków pracy, zmniejszenie istniejących obciążeń oraz poprawą wydajności i jakości pracy

Ergonomia koncepcyjna –zajmuje się projektowaniem narzędzia, urządzenia, maszyny lub obiektów z uwzględnieniem wymagań ergonomii

Psychologia pracy jest dyscypliną psychologiczną, która bada psychikę człowieka w toku pracy.

Psychologia:

• Psychologia teoretyczna

• Psychologia stosowana

  • Pracy

  • Wychowawcza

  • Kliniczna

Socjologia pracy to nauka zajmująca się społecznymi uwarunkowaniami pracy ludzkiej.

Socjologia:

• Socjologia teoretyczna

• Socjologia stosowana:

  • Obszarów aktywności: polityki, kultury, religii, pracy

  • Grup społecznych

Obszary problemowe psychologii i socjologii pracy:

• Diagnoza podejścia do pracy(analiza modeli)

• Analiza potrzeb realizowanych w procesie pracy

• Analiza sposobów motywacji

• Analiza relacji grupowych (style kierowania, konflikty)

MODEL BIERNY

Założenia:

• Praca z założenia jest nieprzyjemna

• Mniej ważne jest to, co człowiek robi, niż to, ile zarabia

• Brak skłonności do twórczości, samokontroli i samosterowania

Zadania dla kierownictwa

• Kierownik powinien:

  • Ściśle nadzorować i kontrolować podwładnych

  • Rozkładać zadania na proste, powtarzalne, łatwe do wyuczenia

  • Opracować szczegółowe instrukcje i procedury robocze oraz sprawiedliwie, ale stanowczo wymagać ich stosowania

Efekty działania:

• Ludzie będą tolerować pracę, jeśli praca jest przyzwoita, a szef sprawiedliwy

• Jeśli zadania są wystarczająco proste, a pracownicy ściśle kontrolowani, ich wydajność będzie zgodna z normami

MODEL AKTYWNY

Założenia:

• Ludzie chcą czuć się ważni i użyteczni

• Pragną przynależności i uznania, że są indywidualnymi jednostkami

Zasady postępowania:

• Kierownik powinien:

  • Zapewnić pracownikom poczucia użyteczności, znaczenia

  • Umożliwić podwładnym działanie z zachowaniem samokontroli i samosterowania

Efekty działania:

• Rozszerzenie wpływu samokontroli podwładnych prowadzi do zwiększenia efektywności pracy

• Zaspokajanie tych potrzeb zmniejszy opór wobec autorytetu formalnego – podwładni będą chętnie wykonywać obowiązki.

MODEL WSPÓŁUDZIAŁU

Założenia:

• Ludzie pragną przyczyniać się do realizacji celów, które współustalali

Zasady postępowania:

• Kierownik powinien

  • Informować podwładnych o swoich planach i wysłuchiwać ich zastrzeżeń

  • Podejmować decyzje zgodnie z opinią ogółu.

Efekty działania:

• Dzielenie się informacjami podwładnymi i angażowanie ich w podejmowanie decyzji zadowoli ich potrzeby przynależności i współudziału.

MODEL JAPOŃSKI

1. Lider zespołu to niekoniecznie człowiek o wysokich kwalifikacjach zawodowych, ale na pewno człowiek o kwalifikacjach i kompetencjach społecznych

2. Szeroka partycypacja zatrudnionych w zarządzaniu - obniżanie barier organizacyjnych, co ułatwia komunikowanie się poziome i pionowe

3. Egalitaryzm:

   • Mniejsze znaczenie jednostek

   • Stosunkowo niskie rozpiętości w płacach między robotnikami a naczelnym kierownictwem

   • Preferowanie egalitarnych rozwiązań w codziennym funkcjonowaniu firm –stroje zawodowe, wspólne dla wszystkich stołówki, świadczenia socjalne.

4. Prawo do uczestniczenia w zyskach firmy na dużą skalę, wypłacanie dwa razy w ciągu roku 1-2 miesięcznych pensji z zysku.

Potrzeby realizowane w procesie pracy:

• Potrzeby związane z przynależnością do zespołu

• Potrzeby wiązane z faktem nadzoru (kierownictwa)

• Potrzeby związane z faktem posiadania zatrudnienia

Potrzeby związane z przynależnością do zespołu i życiem społecznym

• Potrzeba integracji (chęć przynależenia do grupy)

• Potrzeba kontaktów ( więzi towarzyskie)

• Potrzeba uczestniczenia (omawianie spraw związanych z rozwojem organizacji)

• Potrzeba oparcia emocjonalnego

• Potrzeba oceny społecznej

• Potrzeba dominowania (dążenie do kierowania ludźmi)

Potrzeby związane z procesem kierowania

• Potrzeba wysłuchania (sądy dotyczące pracy)

• Potrzeba rzetelnej oceny (oczekiwanie obiektywnej i sprawiedliwej oceny)

• Potrzeba uznania i awansu (oczekiwanie docenienia ze strony przełożonych, kształtowanie poczucia wartości

Potrzeby związane z zatrudnieniem

• Potrzeba zarobkowania

• Potrzeba bezpieczeństwa (poczucia pewności pracy)

• Potrzeba stabilizacji (względna stałość charakteru i warunków pracy)

• Potrzeba samorealizacji (możliwość rozwoju osobistego, wykorzystywanych kwalifikacji)

Motywacja – stan gotowości istoty rozumnej do podjęcia określonego działania

Efektywność pracy każdego człowieka zależy od motywacji, która nim kieruje, najpierw przy podejmowaniu, później przy wykonywaniu określonego rodzaju pracy.

Sposoby motywacji

1. Motywatory ekonomiczne

Motywowanie ekonomiczne występuje w formie:

• Pieniężnej (płace)

• Rzeczowej (świadczenia socjalno-bytowe)

Podstawowym instrumentem ekonomicznej motywacji są płace.

Aby system płac spełniał rolę motywacyjną , muszą być spełnione następujące warunki:

• Wielkość płacy stanowi wyznacznik pozycji zawodowej pracownika

• Płaca daje pracownikowi poczucie sprawiedliwości przy porównaniu z płacami innych grup zawodowych

• Wielkości płacy stanowi wyznacznik wkładu pracy (wynagrodzenia wzrasta wraz z przyrostem efektywności pracy)

2. Motywatory prawne

W świetle prawa wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje środków motywacyjnych

• Nagrody

• Kary

Nagrody to świadczenia materialne (nagrody pieniężne i rzeczowe) oraz przejawy uznania moralnego (pochwały pisemne i publiczne, dyplomy uznania, tytuły honorowe, odznaczenia i inne wyróżnienia) przewidziane w poszczególnych zakładach pracy

Karami określa się natomiast środki represyjne, takie jak upomnienia, nagany i kary pieniężne

3. Motywatory psychologiczne

• Informowanie pracowników o historii i organizacji zakładu

• Bieżące sprawdzanie i kompleksowa ocena pracy pracownika, przeprowadzona w sposób staranny i obiektywny

• Systematyczne informowanie pracowników o osiągniętych przez nich wynikach

• Szczere i życzliwe rozmowy osobiste

• Wyróżnienie w różnych formach

• Szkolenie w różnych formach

• Poważne traktowanie uwag zgłaszanych przez pracowników

Style kierowania:

• Autokratyczny

• Bierny

• Konsultatywny

Styl autokratyczny – charakteryzuje się wysokim poziomem zaangażowania się kierownika w pracę podległego zespołu

• Kierownik samodzielnie ustala zadania dla zespołu oraz ściśle kontroluje przebieg ich wykonania

• Postawy i odczucia ludzi interesują go na tyle, na ile mogą wpłynąć na sprawność realizacji zadań

• Od podwładnych oczekuje posłuszeństwa, dyspozycyjność i biegłość w wykonaniu zadań.

Styl bierny – charakteryzuje się niskim poziomem bezpośredniego zaangażowania się kierownika w prace podległego zespołu.

Kierownik ustala zadania i oczekuje efektów postaci ich realizacji.

Występuje w odmianie nadzorującej oraz delegującej

• Styl nadzorujący – jest wskazany, gdy zespoły funkcjonują w warunkach wysokiego poziomu sformalizowania celów i sposobów działania

• Styl delegujący – wskazany jest wówczas, gdy mamy do czynienia z zespołami o wysokim poziomie kwalifikacji i zaangażowania.

Styl konsultatywny – charakteryzuje się działaniami kierownika zmierzającymi do włączenia podwładnych w proces organizowania ich pracy

• Kierownik traktuje podwładnych, jako konsultantów decyzji

• Kierownik „konsultujący” na równi ceni sobie:

• Emocjonalne zaangażowanie w realizację celu,

• Wiedzę i umiejętności podwładnych

• Stara się stosować takie metody i środki kierowania, które prowadzą do zjednania sobie ludzi

Ocena – element procesu kierowania

Warunki skutecznej oceny

1. Właściwy dobór kryteriów, osób oceniających, narzędzi

2. Akceptacja oceny kryteriów przez oceniających

3. Kompleksowość (ocena dotyczy wszystkich)

4. Rzetelność (sprawiedliwość) ocen

5. Elastyczność oceniania (zróżnicowanie kryteriów wag i częstotliwości oceniania w zależności od grup zatrudnienia i stanowisk)

6. Systematyczność oceniania (ocena okresowa)

7. Długofalowość ocen (ocena permanentna)

8. Możliwość porównywania ocen wcześniejszych z aktualnymi

Wykład 4 28.10.2013

Konflikty – przyczyny:

• Nieobiektywny system regulacji wynagrodzeń

• Nieprzestrzeganie ustawodawstwa pracy (głównie czas pracy)

• Niesprawna organizacja pracy i produkcji, wadliwy system zarządzania i kierowania

• Złe warunki pracy (brak odzieży ochronnej, złe warunki sanitarne)

• Wadliwa polityka informacyjna w przedsiębiorstwie (plotki)

• Niewłaściwa polityka kadrowa (wadliwa struktura zatrudnienia, duża płynność kadr)

• Nieprzestrzeganie zasad kultury osobistej oraz kultury pracy

Konflikty – rozwiązania:

• Wyłączenie (eliminacja) – odstąpienie od współpracy z osobą konfliktogenną (+,-)

• Poddanie się – rezygnacja z oczekiwań lub roszczeń (-)

• Zdobywanie przewagi – strona konfliktu zmusza do ustąpienia przeciwnika, przeciągając na swoją stronę osoby dotychczas w konflikt niezaangażowane (+)

• Kompromis – dochodzi do niego, gdy strony pozostające w sporze są jednakowo silne i nie znajdują sprzymierzeńców, którzy mogliby pomóc w zdobyciu przewagi. Istotą kompromisu jest świadoma rezygnacja z części żądań. (nikt nie wygrywa, nikt nie przegrywa)

• Integracja – najbardziej pożądana forma rozwiązania konfliktów, strony wspólnym wysiłkiem znajdują rozwiązanie usuwające przyczyny konfliktu, a także chroniące interes całej organizacji (+,+).

Wykład 5 04.11.2013

Środowisko pracy, choroby zawodowe, wypadki przy pracy, prawo pracy

Ochrona pracy w RP

Segment ustawodawczy – Sejm i Senat RP, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

Segment nadzoru tworzą organy państwowe, nadzorujące przestrzeganie przepisów i zasad bhp (Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Urząd Dozoru Technicznego itp.)

Samodzielne uprawnienia nadzoru i kontroli w dziedzinie ochrony pracy mają również związki zawodowe oraz społeczni inspektorzy pracy.

Segment wykonawczy tworzy pracodawca i osoby kierujące pracownikami, którzy są odpowiedzialni za wykonywanie zadań wynikających z przepisów i zasad bezpieczeństwa pracy.

Segment naukowo – badawczy tworzą instytuty naukowe i placówki badawcze – Centralny Instytut Ochrony Pracy (CIOP) oraz Instytuty Medycyny Pracy. Placówki naukowo – badawcze prowadzą badania w rozmaitych dziedzinach ochrony pracy i ergonomii, opracowując wytyczne, opinie i ekspertyzy, oceniają prototypy ochron osobistych, dostarczają podstaw naukowych do regulacji prawnych z zakresu bhp.

CELE ochrony pracy

• Ochrona pracowników przed wypadkami przy pracy

• Ochrona pracowników przed chorobami zawodowymi

• Ograniczenie zatrudnienia pracowników przy pracach szczególnie ciężkich lub uciążliwych

• Ochrona dóbr materialnych sfery pracy przed zniszczeniem

• Ochrona uprawnień pracowniczych – trwałości stosunku pracy, wynagrodzenia, szczególna ochrona pracy młodocianych i kobiet oraz ochrona innych uprawnień pracowniczych (czasu pracy, urlopów pracowniczych itd.)

Parametry środowiska pracy

Czynnik	Wartość
Temperatura	15-18/20-23
Oświetlenie	120-250/500-1000lx
Hałas	45-60
Wilgotność	40-60%
Przepływ powietrza	0,1-0,2 m/s

Choroby zawodowe i wypadki przy pracy

Higiena pracy zapobieganie chorobom zawodowym

Bezpieczeństwem pracy zapobieganie wypadkom przy pracy

Podział pracy ze względu na poziom bezpieczeństwa

• Prace powtarzalne - wykonywane stale, przez to stosunkowo lepiej organizacyjnie opanowane i wyposażone. Są to prace stosunkowo bezpieczne.

• Prace wykonywane spontanicznie - mniej wyposażone, również ze względów ekonomicznych. Stopień bezpieczeństwa przy tych pracach jest mniejszy.

• Prace niepowtarzalne – wykonywane w warunkach wielu niewiadomych (improwizacji). Są to prace szczególnie niebezpieczne.

CHOROBY ZAWODOWE

Choroby zawodowe – grupa chorób spowodowanych działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku lub sposobem wykonywania pracy

Powstają najczęściej na skutek:

• Regularnego przebywania w otoczeniu zawierającym czynniki szkodliwe dla zdrowia (zapylanie, hałas, nieodpowiednie oświetlenie, promieniowanie, zagrożenia biologiczne, chemiczne, związki chemiczne itp.),

• Zwiększenie obciążenia fizycznego i psychicznego.

Aby lekarz – orzecznik uznał chorobę za zawodowa muszą zostać spełnione dwa warunki

• Choroba musi być wymieniona zakresie chorób zawodowych

• Choroba musi mieć związek z wykonywaną pracą

Najczęściej występujące choroby zawodowe:

Choroba	Liczba 2012/2005	Na 100 tys. zatrudnionych
Pylice płuc	705/672	6,8
Choroby zakaźne i pasożytnicze	694/616	6,3
Choroby słuchu	258/338	2,5
Choroby głosu	228/681	2,2

WYPADKI PRZY PRACY

Za wypadek przy pracy uważa się:

• Nagłe zdarzenie (zdarzenie nagle zachodzi wtedy, gdy nie trwa dłużej niż wynosi czas jednej zmiany roboczej)

• Wywołane przyczyną zewnętrzną

• Które nastąpiło w związku z pracą, tj

  • Podczas lub w związku z wykonywaniem pracy przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych

  • Podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie zakładu nawet bez polecenia

  • W czasie pozostawania pracownika w dyspozycji zakładu pracy, w drodze między siedzibą zakładu pracy, a miejscem wykonywania.

Wszystkie elementy (nagłość, przyczyna zewnętrzna, związek z pracą) muszą zaistnieć jednocześnie.

Rodzaje wypadków przy pracy:

• Wypadek śmiertelny – oznacza wypadek, w wyniku, którego nastąpiła śmierć w miejscu wypadku lub w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku

• Wypadek ciężki – oznacza wypadek, w wyniku, którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, a mianowicie:

  • Utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia

  • Uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu,

  • Choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu,

  • Trwała choroba psychiczna,

  • Trwała, całkowita lub znaczna niezdolność do pracy w zawodzie

  • Trwałe poważne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała

• Wypadek zbiorowy – oznacza wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy, co najmniej dwie osoby.

Wypadki przy pracy na 1000 pracujących

1995 – 9,92
2000 – 8,37
2005 – 7,99
2010 – 8,15
2011 – 8,34
2012 – 8,26

Górnictwo – 16,7
Przemysł przetwórczy – 13,7
Rolnictwo - 13,5
Budownictwo – 10

Przyczyna wypadków

Przyczyny	Liczba
Niewłaściwe zachowanie się pracownika podczas pracy	80 000
Niewłaściwy stan czynnika materialnego	20 000
Niewłaściwe wykorzystanie czynnika materialnego	14 000
Niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika	12 500

Powody wypadków

Powody	Liczba
Zderzenie lub uderzenie w nieruchomy obiekt	20 000
Zderzenie lub uderzenie w obiekt w ruchu	19 000
Kontakt z przedmiotem ostrym	15 000
Nadmierne obciążenie psychiczne lub fizyczne	9 000

Wykład 6 i 7 18.11.2013 r.; 2.12.2013r.

Choroby zawodowe

Za chorobę zawodowa uważa się chorobę:

• wymieniona w wykazie chorób zawodowych,

• jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, ze została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanymi "narażeniem zawodowy"

Podstawy prawne:

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. nr 105 poz. 869):

Określa:

• wykaz chorób zawodowych

• okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozporządzenia choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym

• sposób i tryb postepowania dotyczący stwierdzenia chorób zawodowych

• podmioty właściwe w sprawie rozpoznawania chorób zawodowych

Zgłoszenie:

Podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie możne nastąpić u pracownika lub byłego pracownika, w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, lecz nie później niż w okresie, który został określony w wykazie chorób zawodowych

Zgłoszenia dokonuje:

• pracodawca zatrudniający pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawodowa

• lekarz

• pracownik lub były pracownik, który podejrzewa, ze występujące w niego objawy mogą wykazywać na taka chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczna opiekę zdrowotna

• komu: Państwowy Inspektor Sanitarny, Właściwy Inspektor Pracy

• forma zgłoszenia:

  • na formularzu określonym w przepisach w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych

  • telefonicznie - jest to zgłoszenie dodatkowe, w przypadku choroby zawodowej o ostrym przebiegu lub podejrzenia, że choroba zawodowa była przyczyną śmierci pracownika

  • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U. nr 132, poz. 1121)

lista chorób zawodowych -> znajdź se w googlach student!

(zawiera okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym)

Wg częstości w 2009 r.	Choroby zawodowe	Liczba przypadków w 2009 r. (%)	Liczba przypadków w 2012 r.
1.	Choroby zakaźne lub pasożytnicze	888 (28,2)	694
2.	Pylice płuc	634 (20,2)	705
3.	Choroby narządu głosu	623 (19,8)	228
4.	Ubytek słuchu	261 (8,3)	258
5.	Przewlekle choroby układu nerwowego	-
6.	Przewlekle choroby układu ruchu	-

1. Choroby zakaźne lub pasożytnicze

Choroby zakaźne (choroby infekcyjne) - grup chorób będących następstwem:

• zakażenia ustroju czynnikiem zakaźnym i złamania sił odpornościowych organizmu (lub w odwrotnej kolejności)

• obecności w organizmie bioaktywnych toksyn (jadów) drobnoustrojów

Choroba zakaźna, która może łatwo przenosić się pomiędzy organizmami w sposób pośredni lub bezpośredni nosi nazwę choroby zakaźnej

Zakażenia jelitowe - spotykane w gastronomii

Są wywołane za pośrednictwem:

• bakterii

• wirusów

• pasożytów

Mogą wywoływać bakterie:

• pałeczka salmonelli

• pałeczka okrężnicy Escherichia coli

• spirala bakteryjna Campylobacter jejuni

• gronkowce

• czerwonka bakteryjna

• bur brzuszny

Choroby pasożytnicze (pasożyty) - choroby ludzi i zwierząt wywołane przez pasożyty, czyli organizmy zwierzęce lub roślinne, które wykorzystują inne organizmy jako środowisko życia i zdobywania pożywienia

Do najgroźniejszych pasożytów w Polsce należą:

• włosień krety

• toxoplasma gondii

• tasiemiec bąblowcowy

Do najczęściej spotykanych należą:

• inne tasiemce

• glista

• owsiki

• giardia lamblia

Aby uniknąć zakażenia pasożytami, trzeba:

• powstrzymać się od jedzenia surowego mięsa

• myc owoce i warzywa przed jedzeniem

• przestrzegać podstawowych zasad higieny

Pasożyty atakują:

• przywra krwi (krew)

• przywra płucna (płuca)

• włosień krety (mięśnie)

• motylica wątrobowa (wątrobę)

• lamblia (jelito cienkie)

• glista ludzka (jelito cienkie)

• świerzbowiec (stopy)

• włosogłówka (jelito grube)

PYLICA PŁUCNA:

• Choroba układu oddechowego

• Zakażenie: wdychanie pyłów

• Wyróżnia się:

  • Nieorganiczne: pylica krzemowa, azbestowa, talkowa, aluminiowa

  • Organiczne: bawełna, kostkowa

• Powolny, długi rozwój ( bezobjawowy na początku)

• Objawy:

  • Kaszel, duszność przy wysiłku, niewydolność oddychania, stany zapalne oskrzeli, bóle głowy ,stan podgorączkowy

  • Rozedma płuc, przyrost prawej komory, powiększenie wątroby, obrzęki, bóle w klatce piersiowej

SALLMONELLA ENTERICA

• Pałeczka, nieruchome rzęski, G(-), tlenowce, fakultatywne beztlenowce, niefermentujące laktozy

• Zakażenie: drogą pokarmową po 6-72h

• Mięso, przetwory (galaretki. Pasztety, pierogi), drób, jaja, majonezy, kremy, sery twarde, miękkie, topione, lody, soki owocowe

• Często przez osoby nieprzestrzegające higieny

• Objawy:

  • Zapalenie jelita ciężkiego/grubego i całego układu pokarmowego, gorączka, dreszcze, mdłości, wymioty, biegunka( liczne stolce koloru zielonawego) kurczowe bóle brzucha

  • Zapalenie dróg moczowych ( żółciowych), zapalenie płuc, opon mózgowych

  • Ustępują samoistnie po 2-5 dniach

BAKTEREMIA

• Powikłanie salmonellozy: zapalenie opon szpiku i kości

• Osadzenie się w blaszkach miażdżycowych, stawach, kościach, oponach między rdzeniowych

• Bakteryjnie zwykle w drzewie żółciowym

• Bakterie lubią wilgoć i białko

• Jaja, surowe mięso, drób- przed gotowanie, smażenie itd. Całkowicie należy je rozmrozić

• Śmierć bakterii w 80^oC

COMPYLOBACTER JEJUNI

• Zakażenie: skażona woda, jedzenie – mieści, drób, świeże owoce, warzywa

• Objawy:

  • Podobne do salmonelli

  • Ostre zapalenie jelit i żołądka

  • Gorączka 40^oC, osłabienie, bóle podbrzusza, bóle głowy. Mdłości, utrata łaknienia, śluz i krew w kale, biegunki

  • U dzieci wygląda jak zapalenie wyrostka robaczkowego

  • Objawy występują po tygodniu

  • Posocznica- ogólnoustrojowa infekcja u osób z niewydolnym układem odpornościowym

    • Szczególnie narażeni pracownicy rolni, spożywczy, hodowcy (po pewnym czasie uodparniają się)

E. COLI

• Pałeczka okrężnicy, G(-)

• Fizjologiczna flora bakteryjna jelita grubego u człowieka, org. stałocieplnych

• Miano coli- gleba woda, kał, wydzieliny

• Kolonizacja skóry i błony śluzowej jamy ustnej i układu oddechowego

• 60-70% produkcji witaminy z grupy B i K

  • Objawy:

  • Przewlekłe stany zapalane pęcherza, zapalnie zatok, odmiedniczkowe zapalenie nerek, stany zapalenie jajników, zapalenie opon mózgowych noworodków, zapalnie oskrzeli, posocznica, sepsa

  • Biegunka z krwią zespół hemolityczno-mocznicowy niewydolność nerek ( żółtaczka, ściemnienie moczy, bezmocz; niewydolność wielonarządowa, zaburzenia neurologiczne, śmierć

    • Śmierć bakterii w 60oC przez 20 minut, mydło

GRONKOWIEC

• Ziarniaki w skupiskach

• Względne beztlenowce

• Zakażenie: drogą kropelkową, uszkodzenia naskórka, przedmioty codzienne

• Objawy:

  • Słabość, zmęczenie, niskie ciśnienie, wymioty, biegunka

  • Choroba Rittera- pęcherze ropne, złuszczenie naskórka

  • Zespół wstrząsu toksycznego, śmierć

GRONKOWIEC ZŁOCISTY:

• Układ pokarmowy (katar, kaszel, zapalenie tchawicy), układ moczowy, pokarmowy

• Zakażenie skórne, czyraki, posocznice, ropne zapalne sutków, trądzik, zakażone rany

• Zapalenie mieszka włosowego głowy

• Zapalenie żył, figówka gronkowcowa, zapalenie stawów, kości

WŁOSIEŃ KRĘTY( włośnica)

• Powoduje czasem śmierć

• Jelita, mięśnie człowieka zwierząt domowych, dzikich, mięsożernych i roślinożernych

• Zakażenie: drogą pokarmową (nie od chorego człowieka)

• Objawy:

  • Wymioty, gorączka, bóle głowy, biegunka, obrzęki powiek

  • Sztywność i bolesność mięśni poprzecznie prążkowanych, zaburzenia w oddychaniu( przepona, mięśnie klatki) utrata mowy (język, mięśnie żuchwy)

  • Objawy z centralnego układu nerwowego

  • Wzrost komórek kwasochłonnych we krwi

• Zapobieganie: zamrożenie mięsa, staranne gotowanie, naświetlanie promieniami X, badania metodą kompresowi

TOKSOPLASMA GONDII (toksoplazmoza)

• Zakażenie: drogą pokarmową

• Źródło zakażenia: psy, koty, bydło, owce, świnie, kury, ptaki(brak u koni)

• Mleko, jaja, niemyte warzywa i owoce

• Niebezpieczne dla ciężarnych (zniszczenie płodu)

TASIEMIEC

• Pasożytnicze zakażenie przewodu pokarmowego

• Zakażenie: drogą pokarmową

• Tasiemiec nieuzbrojony- bydło (surowe, niedogotowane mieso)

• Tasiemiec uzbrojony- świnie (wągry w mięsie)

• Bruzdogłowiec szeroki- ryby

• Tasiemiec bąblowy- może powodować śmierć (zagnieżdżenie w mięśniach, wątrobie, płucach, siatkówce oka). Zapobieganie- higiena, unikanie zabaw z psem

WIRUSY

• Brak metabolizmu

• Antybiotyki- nie leczą

• Zakażenie:

  • Miejscowe

  • Uogólnione

ROTAWIRUSY

• Grypa żołądkowa, biegunki

• Niszczenie erytrocytów w jelicie cienkim

• Biegunka rotawirusowa (zakażenie: pokarm, naczynia, inny chory)

• Nudności. Wymioty, biegunka, zawroty głowy, bóle mięśni

• Mleko matki chroni dziecko przed rotawirusami

WZW

• Wirusowate zapalenie wątory typu A, B, C, D, E, F, G- bezobjawowe / skąpo objawowe /objawowe

• Czasem zółtaczka

CHOROBY GŁOSU:

• Min. 15 lat

• Guzki głosowe twarde – małe, drgające na strunach

• Wtórne zmiany fałdów głosowych ( polipy ktani)

• Niedowład mięśni przewodzących i naginających fałdy głosowe ( dysofonia, niedomykalność formacyjna głośni)

• Złe nawyki pracy ( brak mikrofonu), suche powietrze, kurz, brak zajęć z emisji głosu, choroba krtani

NIEDOSŁUCH

• Złe przewodzenie/odbiór dźwięków

• Typy niedosłuchu:

  • Przewodzeniowy

  • Odbiorczy (patologia ucha wewnętrznego)

  • Mieszany

Wykład 8 09.12.2013

Wypadki przy pracy:

• Co 3,5 minuty w UE umiera 1 osoba z przyczyn związanych z pracą: 167000 przypadków zgonów rocznie spowodowanych wypadkami przy pracy (7500) i chorobami zawodowymi (159500)

• Co 4,5 sekundy pracownik UE ulega wypadkowi powodującemu, że musi zostać w domu na 3 dni lub dłużej

• Nagłe zdarzenie (zachodzi, gdy nie trwa dłużej niż czas jednej zmiany roboczej), wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w związku z pracą, tj:
  > podczas lub w związku z wykonywaniem pracy przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych
  > podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie zakładu nawet bez polecenia
  > w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji zakładu pracy, w drodze między siedzibą zakładu pracy i miejscem jej wykonywania

• Wszystkie elementy (NAGŁOŚĆ, PRZYCZYNY ZEWNĘTRZNE, ZWIĄZEK Z PRACĄ muszą zaistnieć jednocześnie.

• Nie może być kwalifikowany jako wypadek przy pracy, wypadek:

• Przy uprawianiu sportu i braniu udziału w zawodach i imprezach, choćby odbywało się w godzinach pracy i za zgodą przełożonych

• Jakiemu uległ pracownik w czasie dobrowolnego korzystania w organizowanej mu przez zakład pracy lub związek zawodowy imprezy rozrywkowo-wypoczynkowej

• Samobójstwo pracownika w zakładzie

• Jakiemu uległ pracownik służby zdrowia wykonując zawód na swój rachunek

• Jaki zdarzył się pracownikowi w czasie przebywania w godzinach pracy poza zakładem, w celu nabycia

KATALOG ŚWIADCZEŃ z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świadczenia:

1. Zasiłek chorobowy – dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana jest wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

2. Świadczenie rehabilitacyjne – dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy.

3. Zasiłek wyrównawcza – dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek trwałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu

4. Jednorazowe odszkodowanie – dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu

5. Jednorazowe odszkodowanie – dla członków rodziny ubezpieczonego lub rencisty

6. Renta z tytułu niezdolności do pracy – dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

7. Renta szkoleniowa – dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Świadczenia z ubezpieczenia zdrowotnego nie należą się jeśli występują:

• Umyślnie (samobójstwo)

• Rażące niedbalstwo

• Nietrzeźwość

• Pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych

Wypadek w drodze z / do pracy:

• Zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnątrzną, które nastąpiło w drodze z / do miejsca wykonywania zatrudnienia, jeżeli droga była najkrótsza i nie została przerwana.

• Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze z / do pracy, mimo, że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby (małe zakupy w pobliskim sklepie).

• Wówczas, gdy droga, nie będąc najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.

Droga do/z pracy - uznaje się drogę z domu do pracy/z pracy do domu, drogę do/z miejsca:

• Innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego

• Zwykłego wykonywania funkcji/zadań zawodowych albo społecznych

• Zwykłego spożywania posiłków – droga na obiad (do domu/innego miejsca) w czasie regulowanej przerwy na spożycie posiłku

• Odbywania nauki lub studiów

• Podczas pobytu w podróży służbowej czy pokonywaniu drogi między miejscem wykonywania pracy a miejscem zakwaterowania

= jest wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy.

Droga:

• Drogi publiczne, trakty

• Ścieżki prowadzące przez teren prywatny, w tym posesje osoby poszkodowanej

• Budynek wielorodzinny

≠ odcinek z pracy do miejsca zatrudnienia

Uznanie zdarzenia za taki wypadek (z/do miejsca pracy) następuje na podstawie:

• Oświadczenia poszkodowanego, członka jego rodziny lub świadków co do czasu i okoliczności zdarzenia

• Informacji i dowodów pochodzących od podmiotów badających okoliczności i przyczyny zdarzenia lub udzielających poszkodowanemu

Karta wypadku w drodze z/do pracy – egzemplarze w dwóch kopiach należy złożyć do pracodawcy i ubezpieczyciela w terminie 14 dni od uzyskania karty.

Wynagrodzenie za okres 33 dni niezdolności do pracy:

• Zasiłek chorobowy

• Świadczenie rehabilitacyjne (przysługuje max. 12 miesięcy)

Wykład 8 16.12.2013

Fizjologia pracy

OBCIĄŻENIE CZŁOWIEKA PRACĄ

Ze względu na systemy biorące udział w wykonywaniu pracy, wyróżnić można:

• Pracę fizyczną – sytuację, kiedy występuje przewaga udziału organu wykonawczego – mięśni (efektorów)

• Pracę umysłową – kiedy w przeważającym stopniu zaangażowany jest system nerwowy człowieka

Przemiana materii

CPM = PPM + PPPM

CPM – całkowita przemiana materii

PPM – podstawowa przemiana materii

PPPM – ponadpodstawowa przemiana materii

PPM (BMR) (ciekawostka)

Wartość PPM zależy od kombinacji genetycznych i środowiskowych czynników takich jak:

• Geny – regulują m.in. szybkość przemiany materii

• Płeć – mężczyźni mają większą masę mięśni, a mniejszą ilość tkanki tłuszczowej niż kobiety, co powoduje większą wartość podstawowej przemiany materii

• Wiek – BMR spada wraz z wiekiem o około 2% na dekadę

• Masa ciała – wartość BMR jest proporcjonalna do masy ciała

• Powierzchnia ciała – jest bezpośrednio związana z masą ciała i wzrostem, wpływa więc również na wartość BMR

• Ilość tkanki tłuszczowej – im niższa procentowa zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie, tym wyższa wartość BMR

• Dieta – BMR jest zależne od ilości przyjmowanego pokarmu, trawienie jest dużym wydatkiem energetycznym

• Temperatura ciała – wzrost temperatury o powoduje wzrost BMR o około 7 %

• Pogoda – obniżenie temperatury otoczenia wzmaga produkcję ciepła przez organizm, a przez to również zwiększa BMR

• Układ hormonalny – hormony tarczycy zwiększają BMR

• Aktywność fizyczna – redukcja ilości tkanki tłuszczowej i wzrost masy mięśni powodują wzrost BMR

Obliczanie PPM

PPM: 70kg

1 kcal/1kg/1h = 1680 kcal

Dla mężczyzn – (waga w kg x 9,99) + (wzrost w cm x 6,25) – (wiek x 4,25) + 5

Dla kobiet – (waga w kg x 9,99) + (wzrost w cm x 6,25) – (wiek x 4,25) – 161

CPM- dla człowieka o masie 68kg - przykłady

• Prasowanie 120kcal/h

• Sen 68kcal/h

• Siedzenie 100kcal/h

• Spacer powolny 200kcal/h

• Spacer szybki 300kcal/h

• Wchodzenie po schodach 957 kcal/h

PRACA FIZYCZNA

Ze względu na procesy zachodzące w mięśniach, pracę fizyczną dzieli się na:

• Statyczną, gdy występuje jedynie napięcie mięśni bez ich ruchu

• Dynamiczną, kiedy mięśnie wykonują ruch (kurczenie i rozciąganie)

Przy jednakowym WE (wydatku energetycznym) bardziej staje się uciążliwa praca statyczna niż dynamiczna

Praca statyczna

Podczas pracy statycznej mięśnie biorące udział w procesie pracy nie wykonują ruchów, lecz ulegają napięciu

Następuje wówczas

• Ucisk mechaniczny na naczynia krwionośne

• Zwężenie naczyń krwionośnych, w wyniku, czego przepływa przez nie mniejsza ilość krwi

• Zmniejszenie przemiany materii na skutek mniejszej ilości doprowadzanego do komórek O₂

• Wolniejsze odprowadzanie z nich szkodliwych produktów przemiany materii

• Wzrost ciśnienia krwi i przyspieszenie pracy serca

Uciążliwość wysiłku statycznego zależy od:

• Rodzaju przyjętej postawy ciała w trakcie wykonywanych czynności

• W pozycji siedzącej organizm zużywa już o 4% więcej energii

• W pozycji klęczącej organizm zużywa już o 8, 5% więcej energii

• W pozycji stojącej organizm zużywa już o 12% więcej energii

• Stopnia wymuszenia zajmowanej pozycji ciała

• Możliwości zmiany przyjętej pozycji ciała

• Położenia kończyn i ich czynności ruchowych

Praca dynamiczna

Podczas pracy dynamicznej mięśnie biorące udział w procesie pracy zamiennie kurczą się rozkurczają, co wymaga dużych nakładów energetycznych

W organizmie człowieka dynamiczny wysiłek fizyczny może:

• Wywoływać hamowanie wydzielania soków trawiennych (w przypadku ciężkich i długotrwałych wysiłków)

• Zmniejszyć objętość wody ustrojowej (utrata wraz z potem)

• Zmniejszyć objętość krwi bieżącej, zwiększając zarazem jej prędkość przepływu

• Zwiększyć stężenie składników mineralnych (potasu i noradrenaliny) we krwi

• Pojawić się może tzw. białkomocz wysiłkowy (pół godziny po zakończeniu wysiłku)

METODY POMIARU WYSIŁKU FIZYCZNEGO

• Tabelaryczno – chronometrażową można stosować dla każdych warunków pracy, gdyż nie pociąga ona za sobą konieczności użycia jakiejkolwiek aparatury, nie ma zatem wpływu na przebieg czynności wykonywanych przez pracownika. Jest jednak mało dokładna, zależy w dużym stopniu od subiektywizmu pracownika, nie uwzględnia jego podstawowej przemiany materii (PPM)

• Gazometryczną należy stosować dla prac mało ruchliwych o stałym niezbyt dużym wysiłku, gdyż pracownik obciążony jest ciężarem aparatury

• Telemetryczną powinno się stosować przy pracach ruchliwych, niecyklicznych

• Tabelaryczną

Metoda chronometrażowa – polega na

• Wyodrębnieniu czynności elementarnych

• Posegregowaniu ich wg określeń zawartych w tabelach (opracowanych przez fizjologów), w których określono wartości jednostkowego WE, właściwe dla czynności składowych całego procesu ruchowego

• Wyliczeniu łącznej wartości WE przypadającej na zmianę roboczą

• Skonfrontowaniu wyniku z wartościami przypisanymi w odpowiednich tabelach

Metoda gazometryczna – oparta jest na pomiarach wskaźników wymiany gazowej, jaka zachodzi w procesie pracy między człowiekiem a otoczeniem. Przy jej pomocy określa się ilość O2 lub CO2, względnie pobieranego, czy wydalanego z powietrza. Ilość O2, jaką człowiek jest zdolny przyjąć zależna jest m.in. od jego stanu fizycznego, stopnia wytrenowania i przystosowania do dalszej pracy

Metoda telemetryczna – oparta jest na proporcjonalności skurczów serca do WE

• Na podstawie wartości częstotliwości skurczów serca oblicza się WE, w czym pomocne są odpowiednie tablice

Metoda tabelaryczna- polega na ocenie uciążliwości pracy przy wykorzystaniu tabel, uwzględniających parametry wysiłku fizycznego

Przykład- metoda tabelaryczna

1. Obliczanie wydatku energetycznego WC=(WA+WB)*t

Wydatek energetyczny w_a z uwagi na pozycję tułowia – TABELA 1

Pozycja ciała	Wa (kJ/min)
Siedząca	1,2
Klęcząca	2,1
Stojąca	2,5
Stojąca pochylona	4,2
Chodzenie	7,2-14,8
Chodzenie bez obciążenia po pochyłości 10^o	3,5/metr wzniesienia

Wydatek energetyczny W_b z uwagi na pracę kończyn – TABELA 2.

Rodzaj pracy	Wb (kJ/min)
Prace palców dłoni i przedramienia	Lekka Średnia Ciężka
Prace jednego ramienia	Lekka Średnia Ciężka
Prace obu ramion	Lekka Średnia Ciężka
Praca całego ciała	Lekka Średnia Ciężka Bardzo ciężka

Ocena wydatku energetycznego przy pracy fizycznej – TABELA 4

Wydatek energetyczny (kJ/8h)	Ocena wydatku energetycznego
	Słowna
Do 1250	Bardzo mały
1250-3350	Mały
3350-6300	Średni
6300-8400	Duży
Ponad 8400	Bardzo duży

1. Mieszanie w pozycji stojącej (2,5 kJ/min + 6 kJ/min) x 60 min x 8 = 4800 kJ/8h

2. Praca biurowa (1,2 kJ/min + 1,5 kJ/min) x 60 min x 8 = 1296 kJ/8h

2. Ocena stopnia obciążenia statycznego (w punktach):

• Mały 1-30 (większość prac biurowych, ślusarz, stolarz, nadzór techniczny, bibliotekarz)

• Średni 31-60 (pisanie na maszynie, obsługa pras mechanicznych, obsługa niektórych obrabiarek, malowanie, lakierowanie, praca ekspedienta, motorniczy, suwnicowy)

• Duży 61-90 (szwaczka, zegarmistrz, piaskowanie, obsługa niektórych obrabiarek, górnictwo, obróbka drewna)

• Bardzo duży 91-100 (formowanie ręczne, górnictwo, posadzki, ślusarz samochodowy)

3. Ocena monotypowości ruchów roboczych

Liczba powtórzeń ruchów stereotypowych na zmianę roboczą	Stopień uciążliwości
Wywierana siła
Do 100 N	Ponad 100 N
Do 800	Do 300
800-1600	300-800
Ponad 1600	Ponad 800

Sumaryczna ocena uciążliwości pracy

Ocena punktowa składników wysiłku fizycznego (z tabel 3-5)

Składnik wysiłku	OCENA
	Punktowa
Wydatek energetyczny 4800/1296	40/5
Obciążenie statyczne	75/6
Powtarzalność ruchów	45/10
Ocena łączna	160/21

Ocena słowna z tabeli 7: wysiłek: ciężki/bardzo lekki

TABELA 7.: Ocena sumaryczna obciążenia pracą fizyczną w skali punktowej

Ocena wysiłku
Ogólna
Bardzo lekki
Lekki
Średni
Ciężki
Bardzo ciężki

Na uciążliwość pracy psychicznej maja wpływ różne czynniki:

• Ilość napływających informacji

• Waga podjętych decyzji

• Złożoność wykonywanej czynności

Ocenę uciążliwości pracy psychicznej przeprowadza się wg 4 stopniowej skali analizując następujące cechy:

• Niezmienność (jednostajność) procesu pracy

• Niezmienność warunków pracy – środowiska

• Konieczność zachowania stałego napięcia uwagi

• Skomplikowanie wykonywanych operacji

O stopniu monotonii pracy psychicznej świadczy ilość występujących cech:

• Duża, gdy występują wszystkie 4

• Średnia, gdy występują 3

• Mała, gdy występują 2 lub 1 z nich

Wykład 9 13.01.14

Praca psychiczna:

Na uciążliwość pracy psychicznej maja wpływ różne czynniki:

• Ilość napływających informacji

• Waga podjętych decyzji

• Złożoność wykonywanej czynności

Ocenę uciążliwości pracy psychicznej przeprowadza się wg 4 stopniowej skali analizując następujące cechy:

• Niezmienność (jednostajność) procesu pracy

• Niezmienność warunków pracy – środowiska

• Konieczność zachowania stałego napięcia uwagi

• Skomplikowanie wykonywanych operacji

O stopniu monotonii pracy psychicznej świadczy ilość występujących cech:

• Duża, gdy występują wszystkie 4

• Średnia, gdy występują 3

• Mała, gdy występują 2 lub 1 z nich

ZMĘCZENIE – EFEKT FIZJOLOGICZNY OBCIĄŻENIA PRACĄ

Zmęczenie fizyczne charakteryzują następujące objawy:

• Wyczerpanie zapasów energetycznych organizmu (m.in.: pojawienie się długu tlenowego)

• Pocenie się (odwodnienie organizmu, utrata elektrolitów, co znacznie przyspiesza rozwój zmęczenia)

• Pogorszenie koordynacji ruchowo-wzrokowej (spowolnienie ruchów, spadek sił mięśni i dokładności ruchu)

• Spadek wydajności

• Wzrost zagrożenia urazowego czy wypadkowego

Zmęczenie psychiczne charakteryzują następujące objawy:

• Zmniejszenie stopnia koncentracji

• Spowolnienie i osłabienie postrzegania

• Spadek motywacji

• Zaburzenia emocjonalne (apatia lub rozdrażnienie)

• Nastawienie systemu nerwowego na odpoczynek (ziewanie, senność)

• Spadek wydajności pracy (wzrost liczby błędów)

• Wzrost zachorowań, urazów i wypadków

Rodzaje zmęczenia	Czas wysiłku	Natężenie wysiłku
Znużenie	Długi	Małe
Zmęczenie podostre	Krótki	Średnie
Zmęczenie ostre	Krótki	Duże
Zmęczenie przewlekłe	Długi/Średni	Średnie
Wyczerpanie	Długi/Średni	Duże

Funkcje czasu wolnego:

• Ekonomiczne (wzrost wydajności pracy, zmniejszenie wypadkowości, zmniejszenie wydatków na leczenie profilaktyczne, przedłużenie okresu sprawności)

• Społeczno-wychowawcze (rozwój osobowości i relacji międzyludzkich)

Rodzaje czasu wolnego:

Podejście ilościowe:

• Czas wolny krótki

• Czas wolny średni

• Czas wolny długi

Podejście funkcjonalne:

• Czas pracy

• Czas potrzeb fizjologicznych

• Czas wolny brutto

Segmenty czasu

Czas: -czas pracy zawodowej (8h) -czas dojazdów do pracy (1,5) -czas zaspokajania potrzeb fizjologicznych (sen, posiłki) (9,5h) Czas po pracy (6h)	Czas po pracy: -czas po pracy przeznaczony (prace zaplanowane)(2h) -czas po pracy dyspozycyjny Czas po pracy dyspozycyjny (4)
Czas dyspozycyjny: -czas zorganizowanej (zajęcia zaplanowane) (2h) Czas swobodnej decyzji	Czas swobodnej decyzji: -czas dla innych (1h) -CZAS WOLNY (1h)

*( )-przykład wyliczenia czasu wolnego

CZŁOWIEK - BUDOWA FIZYCZNA

Typy budowy ciała mężczyzny:

1. Pykniczny (krępy), charakteryzujący się szeroką i krótką głową oraz szyją, prostymi, wysuniętymi do przodu ramionami, beczkowatym, otłuszczonym tułowiem, krótkimi kończynami górnymi i dolnymi, delikatnymi i kształtnymi dłońmi i stopami, małymi, głęboko osadzonymi oczami, skłonnością do łysienia, skórą zaróżowioną

Charakter cyklotymiczny

• Hypomaniakalni: reakcje bardzo żywe i szybkie, częste szybkie zmiany planów

• Depresyjni: reakcje przeciwne

1. Leptosomiczny (szczupły) – owalna (tzw ptasia) głowa o wydłużonej części środkowej twarzy i niedorozwoju jej części dolnej, nos cienki, szyja długa, cienkie, słabo umięśnione kończyny, płaski tułów i klatka piersiowa, duże owłosienie, skóra blada

Charakter schizotymiczny

• Nietowarzyski, niespokojny, małomówny, pełen rezerwy, poważny

• Dwa bieguny: nadwrażliwy i nieczuły

1. Atletyczny – głowa owalna, silnie rozwinięty układ kostnomięśniowy, szyja długa i mocna, ramiona szerokie, klatka piersiowa wypukła, grube kości i skóra

Charakter wiskozyjny

• Perseweracja, ociężałość, lepkość

• W obliczu bodźca – od obojętności, flegmatyzmu do wybuchowości

Typy budowy ciała kobiety:

• Typ normalny

• Typ udowy

• Typ górny

• Typ dolny

• Typ biodrowy

• Typ rozwojowy

Rozkład centylowy populacji:

Miara centylowa wykorzystywana jest przy projektowaniu stanowisk roboczych. Odzwierciedla ona charakterystyki budowy ciała osobnika niskiego, średniego i wysokiego, co odpowiada 5, 50 i 90 centylowi wzrostu.