Ośdodki Mózgu
Charakterystyka Ogólna
Podiał kliniczny i ontogenetyczny mózgowia
Ośrodki pnia mózgu i móżdżku
Ośrodki mózu
AD1 Charakterystyka Ogólna
Mózgowie (encephalon) leży w jamie czaszki. Otoczone jest 3 oponami – twarą (Dura mater), pajęczą (arachnoida) i miękką (pia mater). Fizjologicznie tylko między pajęczą i miękką znajduje się rzeczywiście przestrzeń podpajęczynówkowa (spatium subarchoidale) wypełniona płynem mózgowo – rdzeniowym, gdzie spoczywają naczynia krwionośne. Opona miękka jest więc oponą naczyniową, rozprowadzającą naczynia po mózgowiu. Opona twarda ma 2 blaszki – okostnowa – wyściela jamę czaski, a mózgowa otacza mózgowie. Obie blaszki przylegają do siebie z wyjątkiem zatok opony twardej. Blaszka mózgowa tworzy zdwojenia – sierp mózgu i móżdżku, namiot móżdżku i przeponę siodła. Najważniejszą z przegród jest namiot móżdżku, gdyż dzieli on jamę czaszki na część większą nadnamiotową dla półkul mózgu i mniejszą podnamiotową dla móżdżku. Te dwie części łączą się przez wcięcie namiotu, każda z nich jest z kolei podzielona przez sierpy między półkule. Błona pajęcza spaja mózgowie, ale nie wchodzi do bruzd, z wyjątkiem szczeliny podłużnej mózgu rozdzielając półkule. W pobliżu zatoki strzałkowej górnej tworzy ona tzw. ziarnistości, przez które płyn przesącza się do zatok (osmoza). Opona miękka pokrywa ściśle zakręty i bruzdy, dlatego też pomiędzy nimi jest przestrzeń. Opona miekka i pajęczas tworzą razem – leptomeninges, zaś twarda – padymenings. W jamie czaszki występują jeszcze dwie potencjalne przestrzenie – nadtwardówkowa (między kośćmi a oponą twardą) i podtwardówkowa (między oponą twardą a pajęczą). Dochodzi tam do powstawania krwiaków nad i podtwardówkowych.
Anatomicznie wyróżnia się w mózgowiu 6 płatów – czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny, wyspę i limbiczny. (wyspa jest schowana w bruździe bocznej (Sylwiusza). Kora mózgu przykrywa wyspę w postaci 3 wieczek – czołowego, czołowo – ciemieniowego o skroniowego. Powierzchnia mózgu jest silnie pofałdowana, tak że kora ma powierzchnię ok. 2000 cm2. Całkowita objętość CSF (płyn mózgowo – rdzeniowy) to 150 ml z czego tylko 25ml jest w komorach mózgowia, a reszta w przestrzeni podpajęczynówkowej. W mózgowiu są 4 komory – 2 boczne w kresomózgowiu (I i II), III w międzymózgowiu, IV w tyłomózgowiu. W każdej z tych komór znajdują się pochodne opony miękkiej w postaci splotów naczyniówkowych produkujących CSF. Płyn z komór bocznych dostaje się do komory III przez 2 otwory międzykomorowe – Monro (foramina intraventricularia), komora III przez wodociąg mózgu Sylwiusza łączy się z komorą IV. Z komory IV CSF odpływa 3 otworami – podśrodkowym (Magendiego) i 2 bocznymi Luschki, a przez nie do przestrzeni podpajęczynówkowej. Płyn kieruje się z podstawy mózgowia na jego sklepienie , gdzie się wchłania. Zaburzenia w tym przepływie prowadzą do wodogłowia. Najbardziej rozbudowane są komory boczne – mają róg przedni (płaty czołowe) (do otworów), trzon – część środkowa, trójkąt albo przedsionek, oraz róg tylny (płat potyliczny) i róg dolny (płat skroniowy).
Centralny układ nerwowy jest zbudowany z neuronów. Neuron składa się z ciała, dendrytów i aksonów(neurytów). Ciała budują istotę szarą, a aksony – białą, czyli drogi nerwowe. Na istotę szarą składa się kora i jądra mózgowia.
AD 2 Podział kliniczny i ontogenetyczny mózgowia
W sensie klinicznym wyróżnia się całkowicie różne 2 części – pień mózgu i mózg. Starszy filogenetycznie jest pień. W skład pnia mózgu wchodzą (3): rdzeń przedłużony, most, śródmózgowie. Pień u góry graniczy z wcięciem namiotu, u dołu z otworem wielkim. Pień ma własny układ naczyniowy w postaci układu kręgowo – podstawnego (aa. Vertebralis, a. basillaris, aa. Cerebri posteriores). Filogenetycznie ma on 1,5 miliarda lat i stanowi on bazę wyjściową do której po miliardzie lat wbudowuje się mózg. Pień ma podobną strukturę i funkcje u wszystkich kręgowców. W pniu występuje tzw. twór siatkowaty w którym znajdują się ośrodki wegetatywne: oddychania, krążenia, połykania, wymiotów, kaszlu, motoryki żołądkowo – jelitowej, pobudzających korę mózgową - to tzw. mózg trzewny. Twór siatkowaty powstał przez rozdrobnienie włókien a i aferentnych istoty szarej mózgu.
Mózg skład się z 2 części – kresomózgowia i międzymózgowia. Jest 1 miliard młodszy od pnia. Ma on różną budową i funkcje u różnych kręgowców. Mózg integruje wyższe czynności intelektualne jak świadomość, uczenie się, emocje, pamięć, uczenie języków. Mózg ma swoje unaczynienie w postaci a. carotica interna i jej rozgałęzień. Te 2 układy tętnic tworzą koło tętnicze mózgu (nie uchodzi tam t. środkowa mózgu.
W podziale filogenetycznym wyróżnia się 3 pęcherzyki pierwotne: przodomózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie pierwotne (rombencephalon). Z przodomózgowia powstaje kresomózgowie (telencepfalon) i międzymózgowie (diencephalon), a z tyłomózgowie dzieli się na rdzeniomózgowie i tyłomózgowie wtórne (metencepfalon). W rozwoju ontogenetycznym szybciej rozwija się pień mózgu – prawo Naeckla ??. Pod koniec 4 miesiąca życia pień jest już prawie rozwinięty.
AD 3 Ośrodki pnia mózgu i móżdżku
Jądro to ośrodek. Mówiąc jądro myślimy o budowie, a ośrodek to funkcja. W pniu są ośrodki czynnościowe 10 nerwów czaszkowych, w rdzeniu przedłużonym są ośrodki krążenia, oddychania, zwane łącznie witalnymi. W moście są ośrodki związane z żuciem, ruchami gałek ocznych, mimiki twarzy, ślinieniem, równowagą, słuchem. W śródmózgowiu są ośrodki związane z przekazywaniem odruchów wzrokowych i słuchowych.
Rdzeń przedłużony ma część górną – oliwkową i dolną – podoliwkową, oraz powierzchnie brzuszną i grzbietową.
Śródmózgowie ma część podwociągową – nakrywkę i 2 odnogi mózgu. To są również 2 konary mózgu ( 1konar = 0,5 nakrywki + 1 odnoga). Część nadwodociągowa to pokrywa śródmózgowia (tecum).
Móżdżek łączy się z pniem mózgu 3 składowymi pnia mózgu przez parzyste konary móżdżku: górne, środkowe i dolne. Tylko górne konary się krzyżują. Móżdżek składa się z robaka i 2 półkul móżdżku (po 9 płacików) Robak: języczek, płacik środkowy, czub, spadzistość, liść, guz, piramida, czopek i grudka. Półkule: przewiązka języczka, skrzydło płacika środkowego, płacik czworokątny, płacik pojedynczy, płacik półksiężycowaty górny, płacik półksiężycowaty dolny, płacik dwubrzuścowy, migdałek i kłaczek. W móżdżku wyróżnia się 3 płaty – przedni, tylny i grudkowo – kłaczkowy. Płat przedni leży przed szczeliną pierwotną, płat grudkowo – kłaczkowy przed szczeliną tylno – boczną. Każdy z nich ma po -3 –ną budowę anatomiczną – filogenetycznie i czynnościowo. Płat przedni = paleocerebellum = móżdżek rdzeniowy – łączy z rdzeniem. Płat tylny = neocerebellum = móżdżek mózgowy – łączy z korą. Płat kłaczkowo – grudkowy = archicerebellum – łączy z jądrami przedsionka, czyli z równowagą. Móżdżek zawiera ośrodki wpływające na ośrodki ruchowe w całym mózgowiu i rdzeniu kręgowym. W robaku jest jądro wierzchu (fastigii), silnie połączone jest z równowagą, czyli z płatem grudkowo – kłaczkowym. W płatach móżdżku występują jeszcze jądro czopowate (emboliformis) i kulkowate (glob ulus), czyli łącznie jądro wstawkowe (interpositus), a największe to jądro zębate (Donatus).
Móżdżek = 3 płaty = 3 parzyste konary = 3 jądra = 3 warstwowa budowa
AD 4 Ośrodki mózu
Kora mózgu jest najwyższym ośrodkiem mózgowia. Jej pola cytoarchitektoniczne pokrywają się z polami czynnościowymi Brodmanna.
Płat czołowy ma: I – rzędową korę ruchową (4),ruchowy ośrodek mowy Brocka (44,45) – tylko w półkuli dominującej, kora przedruchowa (6)
Płat ciemieniowy ma: I – rzędowa kora czuciowa (3, 1, 2), I – rzędowa kora smakowa (43)
Płat skroniowy: I – rzędowa kora słuchowa (zakręty poprzeczne Heschla) (41,42), ośrodek czuciowy mowy – Wernickiego (22), kora węchowa na haku hipokampa (34)
Płat potyliczny – pierwotna kora wzrokowa (17)
Ośrodki mowy (ruchowy i czuciowy) są tylko w półkuli dominującej. Uszkodzenie – afazja.
Największe jądra kresomózgowia to – jądro ogoniaste (głowa, trzon, ogon), jądro soczewkowate (skorupa + gałka blada). Jądro ogoniaste + skorupa = prążkowie (striatum). Całe 2 jądra to ciało prążkowane. Poniżej ciała prążkowanego leży międzymózgowe jądro podwzgórzowe i istota czarna. Wszystko to tworzy tzw. „zwoje” podstawy mózgu, które odgrywają kluczową rolę w zapoczątkowaniu ruchów dowolnych i kontrolują i mięśnie posturalne.
Wzgórzomózgowie jest największym skupiskiem istoty szarej podkorowej. Blaszka rdzenna wewnętrzna dzieli tę istotę na 4 grupy jąder wzgórzomózgowia: jądro przednie (w przednich widełkach blaszki), jądra przyśrodkowe, jądra boczne i jądra śródblaszkowe (środkowo – pośrodkowe) – w widełkach dolnych blaszki. Jądra przednie są związane głównie z układem limbicznym, jądra przyśrodkowe związane z układem ruchowym, najważniejsze jądra boczne dzielą się na segment brzuszny, grzbietowy i tylny. Najważniejsze jądro brzuszne – przednie przyjmuje bodźce z jąder podstawy i przekazuje je do kory. Jądro brzuszne – boczne przekazuje z móżdżku do kory, koordynując ruchy dowolne, jądro brzuszne tylne zbiera drogi czuci powierzchownego i głębokiego z całego ciała i przekazuje do ośrodków czuciowych kory – dzieli się na przyśrodkowe (czucie z obszaru nn. czaszkowych) boczne (z nn. Rdzeniowych). W segmencie tylnym są ciało kolankowate boczne (podkorowy ośrodek wzroku), ciało kolankowate przyśrodkowe (ośrodek słuchu). Przez wzgórze przechodzą wszystkie drogi czuciowe bez węchowej.
Podwzgórze to centrum czynności autonomicznych, limbicznych?? i endokrynnych. Ma 3 grupy jąder.
Grupa przednia: jądro przednie – ośrodek termoregulacji rozpraszający ciepło, pole przedwzrokowe – odpowiedzialne za funkcje rozrodcze + ośrodek pragnienia, jądro nadwzrokowe (przykomorowe) – produkuje wazopresynę, oksytocynę i hormon antydiuretyczny – odpowiadają za gospodarkę wodną, skurcz macicy i skurcz przewodów mlekowych. Jądro nadwzrokowe to ośrodek całodobowej aktywności somatycznej
Grupa środkowa: jądro łukowate (lejka) – produkuje 10 czynników wpływających na przedni płat przysadki – nadrzędny ośrodek endokrynny, jądro brzuszno – przyśrodkowe – ośrodek sytości – jego neurony są insulino zależne – glukostaty – w cukrzycy nie spełniają swojej roli
Grupa tylna: jądro tylne – ośrodek termoregulacji zatrzymujący ciepło, jądro tylno – boczne – ośrodek podniecenia i agresywnego zachowania, ciało suteczkowate – odpowiada za konsolidacje pamięci