ASPEKTY PSYCHOLOGICZNE
INFORMACJA dociera do ludzi za pośrednictwem zmysłów charakteryzujących się różną wrażliwością na działające na nie bodźce. Natężenie bodźca musi mieć jednak pewną progową wartość, aby został on dostrzeżony (zbyt mały druk, szept na dużą odległość to bodźce o natężeniu zbyt małym by mogły zostać dostrzeżone).
SPOSTRZEGANIE PODPROGOWE
Czy jest możliwe, że bodźce o natężeniu poniżej progowego są odbierane podświadomie i wpływają na zachowanie człowieka?
Eksperyment: podczas seansu w jednym z amerykańskich kin do taśmy filmowej wmontowano klatki z reklamą coca-coli i prażonej kukurydzy. Po seansie sprzedaż tych produktów wzrosła: kukurydzy o 58%, coca-coli o 18%.
Strach budzi możliwości wykorzystania przekazów podprogowych do skłaniania ich do ulegania woli rządów w sprawach politycznych i społecznych, a nawet do doprowadzenia ludzi do zachowań przestępczych. Nie udało się jednak w warunkach dobrze skonstruowanego (tzn. takiego, w którym wyeliminowano wpływ innych czynników) i w pełni kontrolowanego eksperymentu stwierdzić istnienia oddziaływania na człowieka za pomocą bodźców podprogowych.
Innego rodzaju problem generuje niedostrzeganie bodźców o natężeniu powyżej progu percepcji w sposób świadomy ze względu na skupienie uwagi na innych informacjach.
Eksperyment: 250 kobietom przedstawiono do oceny 4 pary rajstop, które były tej samej jakości, ale 3 pary były nasycone zapachami: kwiatowym, narcyzowym i ziołowym, czwarta para miała zapach naturalny. Wynik: 50% kobiet wybrało rajstopy nasycone narcyzem, a tylko 8% rajstopy pozbawione zapachu. Tylko 6 kobiet zwróciło uwagę na to, ze rajstopy mają jakikolwiek zapach.
PRAWO WEBERA-FACHNERA
Odczuwanie bodźców w miarę wzrostu ich natężenia rośnie logarytmicznie a nie liniowo, oznacza to, że zmiany natężenia bodźców są postrzegane wówczas, gdy przekraczają pewną wartość procentową, różną dla poszczególnych bodźców. Zmiany ciężaru zostaną zauważone gdy przekroczą 2%, zmiany jasności światła-7,9%, a głośność dźwięku-4,8%.
Ekonomiczne zastosowanie prawa W-F: U.A. w czasach kryzysu naftowego zmniejszyło szerokość foteli w samolotach o 3,3 cm, a odległość między nimi o 5,1 cm, i nie zostało to zauważone przez pasażerów. Pozwoliło to dostawić kolejne fotele, nie zwiększając cen biletów lotniczych.
PERCEPCJA WZROKOWA
Prawo bliskości- mówi, że elementy położone bliżej siebie niż inne są postrzegane tak, jakby tworzyły pewne figury.
Prawo domykania- mówi, ze umysł człowieka uzupełnia niekompletny obraz o brakujące elementy.
Prawo podobieństwa- mówi, ze elementy podobne do siebie występujące w sąsiedztwie innych są postrzegane jako tworzące nową figurę.
RECEPCJA INFORMACJI
MATRYCA MYŚLOWA-każdy z nas ma indywidualną matrycę i inaczej odczytuje informacje, zachowanie od innych ludzi. Indywidualna dla każdego człowieka. Budują ją informacje dochodzące do odbiorcy, kontekst sytuacyjny w którym nastąpił obiór inf., stan emocjonalny. Na matrycę składają się odmienne dla każdego człowieka skojarzenia definiujące pojęcia.
Efekty wpływające na niedoskonałą recepcję informacji:
Efekt kontrastu- powoduje on, że ten sam obiekt, to samo zjawisko oceniane jest inaczej w zależności od otoczenia na tle, którego występuje. Dotyczy to zarówno kształtów, kolorów, jak i innych sygnałów wizualnych, a także dźwiękowych (np. zmniejszenie obrotów silnika samolotu podchodzącego do lądowania w porównaniu z lotem wycisza samolot i wzbudza niepokój pasażerów, sadzą bowiem, ze silniki zgasły), węchowych, smakowych czy dotykowych. Także przy ocenie inf.- lepiej na egzamin wchodzić po studencie „gorszym” niż „lepszym”.
Efekt pierwszeństwa- powoduje on, że inf. które pojawiły się na początku są traktowane jako istotniejsze (dziennik TV).
Efekt świeżości- przeciwstawny, powoduje przerzucenie inf. podawanych na końcu. Wiąże się z lepszym zapamiętaniem końcowych fragmentów inf.
Efekt aureoli- polega na skłonności do przypisywania cechom osób lub innych podmiotów wartości pozytywnych, jeżeli jakaś jedna cecha tej osoby lub podmiotu została wcześniej oceniona pozytywnie, np. atrakcyjny wygląd osoby – wpływa ona na wiele innych ocen dotyczących ludzi, tj, ocena inteligencji, serdeczność, uczciwość.
Efekt wcześniejszych informacji – na recepcje inf. wpływają inf., które zostały przyswojone przez jednostkę wcześniej, w trakcie jej życia. Zwrócona komuś uwaga może skojarzyć się jednej osobie obojętnie, a ktoś inny może odebrać ją jako mobbing, ponieważ wcześniej go doświadczył.
Efekt wysokiej oceny- mówi, że to co zostało już wcześniej ocenione zwykle oceniane jest wysoko i później. Np. dzieło sztuki opatrzone nazwiskiem znanego malarza wyceniane jest wyżej niż malarza mniej znanego, choć to drugie prezentuje się lepiej.
Efekt własnej opinii (narcyzm)- większość osób poszukuje inf. potwierdzających ich opinię. Powoduje to traktowanie inf. neutralnych jako potwierdzających wcześniejsze przekonania, np. stwierdzenie eksperta, że nie można ustalić czy sprawca wypadku był pijany jest interpretowane: przez prokuratora, że był(tylko nie można ustalić), a przez obrońcę, że nie był (tylko nie można ustalić). Ufamy własnemu zdaniu, lubimy ludzi podobnych do nas. W handlu sprzedawca upodabnia się do klienta. Mile widziane prezenciki, ufamy inf. osobie, która nas obdarowuje prezentami.
Na odbiór informacji wpływają też wszelkiego rodzaju uprzedzenia: rasowe, narodowe, religijne (efekt „kozła ofiarnego”). Do oceny inf. ważne także jest źródło z jakiego ją czerpiemy. Bardziej jesteśmy skłonni wierzyć (spełniać jej prośbę):
Które lubimy:
Lubimy osoby atrakcyjniejsze fizycznie „efekt aureoli”
Osoby podobne do nas
Osoby, które prawią nam komplementy lub dają prezenty
Które obdarzamy autorytetem:
To nie tylko rzeczywiści eksperci w danej dziedzinie
To także osoby posiadające jakikolwiek tytuł naukowy, księża
Wyróżniające się ubiorem, np. mundurem, sutanną, dobrze skrojonym garniturem, jeżdżące dobrym samochodem.
Na ocenę informacji wpływa także stan emocjonalny oceniającego. Osoby w dobrym nastroju łatwiej przyswajają inf. pozytywne, formułują więcej ocen pozytywnych, przypominają sobie łatwiej inf. pozytywne. Wpływa na to: przenoszenie oceny odczuwalnego na ocenę sytuacji, efekt wyparcia. Do oceny inf. ważna jest również perspektywa z której oceniamy, np. o wiele więcej osób jest skłonnych ocenić jakość kawałka mięsa pozytywnie, jeżeli powiedziano im, ze mięso jest w 75% chude niż wtedy, gdy ich poinformowano, że jest w 25% tłuste.
Zjawisko iluzji pieniężnej (E. Shafir, P. Diamont, A. Tversky)- polega na tym, że ludzie utożsamiają wartość nominalną pieniądza z jego wartością realną, czyli stosuje cenę nominalną jako punkt odniesienia przy określaniu prawdziwej wartości towaru, nie uwzględniając realnej wartości pieniądza. Powoduje to taki efekt, że ceny wyrażone w € wydają się ludziom niższe niż w złotówkach.
Zjawisko personalizacji- inf. skierowana bezpośrednio do odbiorcy jest traktowana jako bardziej istotna. Istnieje też większe prawdopodobieństwo, że odbiorca zareaguje pozytywnie.
OCENA WIARYGODNOŚCI PRZEKAZU, CZYLI JAK ROZPOZNAĆ KŁAMCĘ?
Jednym z najważniejszych problemów jest rozpoznanie dostarczyciela informacji, czyli stwierdzenia czy w czasie przekazywania inf. kłamał, czy nie? Aby to zrobić należy sprawdzić:
Spójność inf.- pod wpływem stresu i presji czasu kłamiący nie są w stanie przemyśleć wszystkich aspektów inf., dlatego poszczególne składniki takich inf. nie pasują do siebie. Warto to sprawdzić. Doświadczeni kłamcy starają się kłamać „dość blisko prawdy”.
Występowanie mimowolnych przejęzyczeń, powtórzeń słów, artykułowanych dźwięków, które nie są słowami np. eeeee, zbyt długich przerw w mówieniu- gdy kłamca przekazuje nieprawdziwe treści w głębi jego umysłu ma cały czas świadomość tego jak było naprawdę i mimowolnie chce powiedzieć prawdę.
Zmiana tonu głosu- w przypadku przeżywania emocji kłamcy zmienia się ton głosu, najczęściej podnosi się, choć nie jest to jednoznaczna oznaka kłamstwa.
Mowa ciała:
Ilustrowanie, które jest normalną czynnością wykonywaną rękami, palcami, brwiami, gdy mówimy prawdę, gdy kłamiemy ilość gestów ilustracyjnych wydatnie spada (choć trzeba pamiętać, że skłonność ilustrowania bywa różna u różnych ludzi).
Manipulowanie- polega na wykonywaniu przez jedną cześć ciała czynności polegających na czyszczeniu, masowaniu, przyciszeniu, chwytaniu, drapaniu, itp. innej części ciała, np. skubanie się za ucho, oblizywanie warg. Manipulowanie występuje wówczas, gdy człowiek jest zdenerwowany i zakłopotany co może być oznaką kłamstwa.
Zmiany w autonomicznym układzie nerwowym- takie jak zmiany w oddychaniu, pocenie się, bardzo suche usta, są świadectwem przeżywanych silnych emocji i mogą być oznaką kłamstwa,
Mimoekspresje- występują na twarzy, a związane są z ruchami mięśni twarzy, nad częścią których panujemy bardzo dobrze ale część całkowicie wymyka się naszej świadomej kontroli , np. efekt „kurzych łapek”. Występują też tzw. ekspresje stłumione, gdy osoba chcąca ukryć swoje emocje uświadamia sobie, że zaczynają się one ujawniać na jej twarzy i przeżywa ekspresje lub usiłuje ją przykryć np. uśmiechem.
ANOMIA Emila Durkheima i Emila Mertona, czyli „choroba nieskończoności” europejskich mieszczan i „choroba sukcesu” amerykańskich pionierów.
ANOMIA- to pewien stan społeczeństwa, w którym normy społeczne (obyczajowe, moralne, prawne) istnieją lecz nie są przez ludzi przestrzegane.
Anomia nieskończoności- wywołana jest przez nienadążanie przez ludzi za szybko zmieniającą się sytuacją społeczną. To sytuacja, w której dawne normy tracą swój wpływ na człowieka, a nowe normy jeszcze nie zostały przezeń przyswojone, zaakceptowane, przez co jego dążenia tracą swój punkt oparcia. Psychika ludzka- zdaniem Durkheima tak jest zbudowana, że wywołuje to cierpienie wynikające z zagubienia i poczucia bezsensu wszelkiego działania. Prowadzi to czasem nawet do „ anomijnego samobójstwa”.
Anomia sukcesu- powstała na bazie „amerykańskiego mitu” charakterystycznego dla tego kraju, powiadającego, że każdy ma szanse na osiągnięcie sukcesu na miarę Rockefellera, Anomia powstaje zdaniem Mertona wówczas, gdy człowiek dostrzega niezgodność celów kulturowych i instytucjonalnych środków. Gdy człowiek pojmuje, że gubernatorem, miliarderem, prezydentem nie zostanie kształcąc się, starając się o kolejny awans w pracy, grając na giełdzie środkami, które zaoszczędził z pensji.
PSYCHOLOGICZNE I SPOŁECZNE ŹRÓDŁA WIARYGODNOŚCI USPRAWIEDLIWIEŃ
Racjonalizacje- spowodowana dysonansem poznawczym, przebiegają w ten sposób, że człowiek odwołując się do osobiście przezeń cenionych wartości społecznych i uznawanych norm- usiłuje własne postępowanie samemu sobie wyjaśnić w taki sposób, by pomniejszyć jego moralną naganę. Dysonans poznawczy-obniża samoocenę jednostki, by podnieść samoocenę to pojawia się racjonalizacja. Dysonans poznawczy to mechanizm fałszowania rzeczywistości i podnoszenie własnej samooceny, np. bicie dzieci jest złe, ale jak inni też biją i nic się nie dzieje to samoocena rośnie że tak źle nie postępujemy.
Usprawiedliwienia- występują w dwóch postaciach:
Obronne odwołanie się do „powinności społecznej”. Są to bezkrytyczne, proste w formie i treści odwołania się do podobnego postępowania innych ludzi w podobnych sytuacjach, oparte o ukryte przekonania, że człowiek powinien postępować tak jak inny.
Obronne odwołanie się do „przyzwolenia społecznego” w postaci szczegółowych norm, obyczajów obowiązujących w otoczeniu społecznym jednostki. Oparte są one o ukrytą tezę, że człowiek może postępować za wzorem innych naruszając powszechnie cenione wartości.
Aby społecznie istnieć, wartości i normy muszą być cenione i podtrzymywane przez ludzi jako słuszne- jeśli zaś nie są przestrzegane to ci sami ludzie, którzy je cenią muszą je jednocześnie naruszać.
Stan anomii w społeczeństwie tworzą ludzie, którzy cenią sobie normy (wartości) społeczne jednocześnie ich nie przestrzegając, cenią osobiście to co dobre, idą za tym co złe.
Wartości moralne- to najbardziej ogólne wzory zachowań podlegających ocenie moralnej. Normy moralne- to bardziej szczegółowe przepisy i wzorce mówiące jednostce jak postępować w konkretnych sytuacjach, aby być w zgodzie z wartościami.
Motywacje do zachowań godnościowych zapewnia potrzeba godności (potrzeba własnej wartości), która podobnie jak potrzeba własnej korzyści jest egalitarnie rozsiana wśród ludzi. Bez jej zaspokojenia człowiek nie może normalnie funkcjonować. Podobnie jak wszyscy mają jednakowe żołądki, tak też wszyscy maja jednakowe duże zapotrzebowanie na godność własną!!!!
Konsensus godnościowy- to zachowanie zgodne ze standardami, które zaspakajają potrzebę godności.
Dysonans moralny- to niezgodność występująca między własnymi uczynkami a cenionymi standardami wartości, w tym przekonań i o sobie i cenionych osobiście wartości. Dysonans moralny powstaje wówczas, gdy człowiek w sytuacjach pokusy lub w sytuacjach upokorzenia sięgnie po zakazane korzyści.
Sytuacja pokusy- powstaje gdy człowiek znajduje się pod wpływem dwóch dążeń- godnościowego dążenia do wartości i wynikającego z niższych ograniczonych potrzeb dążenia do korzyści.
Sytuacja upokorzenia- stanowi kwalifikowaną postać sytuacji pokusy i zdarza się wtedy, gdy struktura sytuacji jest podobna, lecz alternatywna stojąca przed jednostką ma odmienną postać:
Wybór osobiście cenionej wartości jest zagrożony surową karą,
Jej uniknięcia (i ewentualnie uzyskanie jeszcze innych korzyści) wymaga demonstracyjnego zanegowania, zaparcia się tej wartości.
Dysonans moralny redukowany jest usprawiedliwieniami- jako zespoły stanów rzeczy, zdarzeń, zachowań własnych i innych ludzi, ich przekonań, uznanych obyczajów i norm społecznych. Wspólne jest im to, że przywołane przez człowieka tworzą określone przekonania co do własnego uczynku, które mają zdolność regulowania.
Wiarygodność usprawiedliwień- powstaje i utrzymuje się dzięki procesowi społecznego ich uzasadnienia -np. bierze się z głośnego lub milczącego wspierania ich przez osoby znaczące z poparcia grupy, w ramach, której człowiek żyje: rodziny, kolegów w pracy, z akceptami usprawiedliwień przez podkulturę grupy lub szerszą kulturę macierzystą. Najczęściej usprawiedliwienia wiarygodność uzyskuje w odniesieniu do zachowań mających miejsce tylko w pewnym zakresie zmienności sytuacji pokusy tzw. anomia sektorowa. Np. człowiek, który regularnie zdradza żonę może być wiernym przyjacielem i skrupulatnie płaci podatki, a ten który oszukuje w interesach może być dobrym mężem i ojcem. Pani wynosząca papier i mazaki z biura dla dzieci nigdy nie oszuka ekspedientki w sklepie, gdy ta wyda jej za dużo reszty.
Po to, aby usprawiedliwienia utrzymywały swą wiarygodność, proces społecznych uzgodnień nie może ulec przerwaniu. Ludzie nie uzgadniają usprawiedliwień raz na zawsze, lecz stale muszą je z różną intensywnością podtrzymywać.
STUDIUM PRZYPADKU- analiza przypadku przedszkola
Osoby zamętu to dyrektorka przedszkola, kucharki. Było to tak, że kucharki na śniadanie dzieciom tak cienko krajała wędlinę, że jej zawsze zostawało z dziennej porcji. Gdy pojawiła się inspektor wizytująca placówkę, pani dyrektor mogła poczęstować ją kanapkami z ową szynką, z poczęstunku korzystała też księgowa. Nikt nie pytał skąd się biorą na to pieniądze. Wszyscy jednak wiedzieli, że na koniec dnia kucharki dzieliły między sobą dzienne porcje. Gdy nastała nowa pani dyrektor, dotąd jedna z wychowawczyń w tym przedszkolu, postanowiła skończyć z tym procederem. Na zebraniu ogłosiła akcję „czyste ręce” i koniec z objadaniem dzieci. Kucharki z oburzeniem powiedziały, że nie będą pracować z kimś kto je oczernia o złodziejstwo. Dymisje zostały przyjęte, atmosfera się oczyściła i dzieci przestały być okradane.
PYTANIA POMOCNICZE
Podaj definicje zjawiska anomii. Jak zjawisko anomii przedstawia Durkheim a jak Merton?
Z jakich powodów analizy Mertona przydatne są do zrozumienia sytuacji anomii w Polsce?
Przedstaw i omów zjawisko racjonalizacji.
Przedstaw i omów funkcjonowanie mechanizmów usprawiedliwień
Na czym polega zjawisko dysonansu moralnego?
Dzięki jakim mechanizmom utrzymuje się zjawisko tzw. wiarygodnych usprawiedliwień?
Czyn się charakteryzuje tzw. sytuacja upokorzenia?
Co to jest potrzeba godności? Czym się charakteryzuje?
Jakie wnioski natury ogólnej można wyszukać z analizy przypadku przedszkola?