Fazy ludzkiego życia:

Okres prenatalny - do narodzin

Okres wczesnego dzieciństwa:

wiek niemowlęcy (od urodzin do 1 r.ż) i

wiek poniemowlęcy (od 2-3 r.ż.)

Okres średniego dzieciństwa - wiek przedszkolny (od 4-6 r.ż.)

Okres późnego dzieciństwa - młodszy wiek szkolny (od 7-10,12 r.ż.)

Okres adolescencji (od 10/12-20,23r.ż.)

wczesna adolescencja - 10,12 -15 –

późna adolescencja 15-20,23 Okres wczesnej dorosłości (od 20,23-35,40) Okres średniej dorosłości (od 35,40-55-60 r. ż.) Okres późnej dorosłości (wiek starzenia się) - od 55-60 i więcej.

OKRES PRENATALNY:

III trymestry: (każdy po 3 miesiące)

trymestr

faza jajowa ( ok.2 tyg.) podział komórek, wędrówka jaja jajowodem, do macicy - faza zygoty trwa od zapłodnienia do momentu implantacji))

faza zarodkowa - komórki dzielą się na 2 warstwy ektoderma, mezoderma i endodenna) Powstaje łożysko i pępowina.

Organogeneza ! - tworzenie się podstawowych narządów.

II trymestr

Faza płodowa - koniec organogenezy. Specjalizacja wszystkich narządów

Rozwój cefalokaudalny i proksymodystalny. Największy przyrost masy dała o 2 min

procent.

trymestr

Intensywny rozwój tkanki tłuszczowej, spowolnienie wzrostu. Rozwój zmysłów:

Dotyk - 7 tydzień - wrażliwość okolice ust 14-15 - wrażliwe całe ciało. Równowaga -

Smak, węch - 5 miesiąc - kubki smakowe aktywne chemicznie, 4 miesiąc - reakqa na smak wód płodowych Słuch - 4 miesiąc, Wzrok - 6 miesiąc

miesiąc:

19 dzień - powstaje cewa nerwowa,

21 - bije serce

ok. 21 dnia - rozwój pierwszych komórek ośrodkowego układu nerwowego

miesiąc

41 dzień - pierwsze odruchy nerwowe - współdziałania układu nerwowego i mięśniowego) 7 tydzień początek wrażliwości na dotyk

3miesiąc *połykanie wód płodowych

4miesiąc:

całe ciało wrażliwe na dotyk - 14,15tydz. Spontaniczne próby oddychania Pojawienie się ruchów błędnikowych

5 miesiąc:

fazy snu: czuwanie, sen aktywny i sen głęboki

6 miesiąc:

dojrzałe receptory równowagi reakcja na światło

Czynniki ryzyka w okresie prenatalnym:

Czynniki endogenne (wewnętrzne) - genetyczne i paragenetyczne

Czynniki egzogenne (środowiskowe, zewnętrzne)

Teratogeny - czynniki pozagenetyczne będące przyczyną wrodzonych wad płodu:

Alkohol - FAS

Narkotyki

Nikotyna

Leki

Stres

Choroby (grypa, opryszczka)

Wysiłek fizyczny, przeciążenie

Odżywianie się

Ołów, rtęć/

hiperwitaminoza.

Skala Apgar: zabarwienie skóry, oddech, akcja serca, napięcie mięśniowe, odruch na wkładanie cewki do nosa.

*

WCZESNE DZIECIŃSTWO: od urodzenia do 3 roku życia WIEK NIEMOWLĘCY: od urodzenia do 1 roku żvcia

Odruchy warunkowe (te, których możemy się nauczyć), bezwarunkowe (wrodzone. Odruchy bezwarunkowe wspólne dla dorosłego i dziecka oraz te które są patologiczne dla dorosłego.

11 Odruchów: (rozwój reflektoryczny - to, co dotyczy odruchów)

odruch cofania - do 10 dnia życia

odruch marszu automatycznego

odruch wstępowania

- odruch Darwina (chwytny ręki)- 2J3 m. ż

odruch Moro

odruch nurkowania do 3,4 m. i.

odruch pływania

odruch podeszwowy - do 8-12 m.ż

odruch Babińskiego - do 12 m

Rozwój motoryczny:

mała motoryka - dot. ruchu rąk, chwytania - rozwija się wolniej - do młodszego wieku szkolnego - 11r.ż.

duża motoryka -dot. lokomocji, poruszania się, przemieszczania - rozwija się szybciej - opanowana pod koniec okresu przedszkolnego.

Prawa rozwoju ruchowego:

I Prawo rozwoju cefalokaudalnego

II Prawo rozwoju proksymodystalnego

III Prawo rozwoju osi poprzecznej (kierunek łokciowe -promieniowy): etapy rozwoju manipulacji:

• chwyt dłoniowy - do 5,6 m.ż.

• chwyt nożycowy - do 7,8 m.ż.

• chwyt pensetkowy - do 9 m.ż.

• chwyt szczypcowy - do 11 ulż.

Manipulacja niespecyficzna

Po 1 r.ż. pojawia się manipulacja specyficzna.

-ruchy błędne (reakcje odruchowo- bezwarunkowe)

-pionowe utrzymanie ciała i odwracanie głowy - 2, 3 m. ż

-umiejętność swobodnego poruszania się - ok. 8 m. ż.

-pionizacja ciała

- koniec wieku niemowlęcego:

> od 10 m. ż. - samodzielne przyjmowanie pionowej postawy ciała

ok. 9 m. ź. - zdolność do samodzielnego przemieszczania się (raczkowanie,

chodzenie z przytrzymywaniem się)

ok. 1 r. ż. - samodzielne chodzenie

-początki upośredniczenia działania (wykonywanie czynności prowadzących do osiągnięcia zasadniczego celu, tzw. czynności pomocnicze) -rozumienie stałości przedmiotów

-narodziny inteligencji (J. Piaget - myślenie sensoryczno - motoryczne)

-koordynaqa wzrokowo - ruchowa

-komunikaqa ostensywna

-intersubiektywność pierwotna

-wtórna in ter subiektywność

-reakcja na inne dzieci

-początki mowy właściwej

Etapy rozwóju myślenia wg Piageta:

I - myślenie sensoryczno - motoryczne (zmysłowo - ruchowe) -0-2 r.ż.

Od 2 r.ż - zachodzi proces interioryzacji działań na przedmiotach w działania wyobrażeniowe czy pojęciowe.

II myślenie konkretno - wyobrażeniowe 2-7 r.ż

Cechy:.

- egocentrym

- centacja

- nieodwracalność myślenia

lII Myślenie operacyjne

operacje konkretne - od 7-11 r.ż. operacje formalne - od 1r.ż.

IV Operacie formalne - myślenie abstrakcyjne, symboliczne.

WIEK PPNlEMQWLECY od 2 - 3 roku życia

-odkrycie własnej odrębności fizycznej -początki rozwoju myślenia -zakończenie procesu narodzin inteligenci -początek mowy właściwej (symboliczna funkcja języka)

-kontakty z otoczeniem społecznym (rodzenie się uczuć o charakterze społecznym) -odkrywanie stałości i obiektywności przedmiotów

-nabywanie umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku ^ . -zdolność koordynacji ruchowo-wzrokowej

-osiągnięcie elementarnego poziomu samodzielności w zaspakajaniu swych potrzeb -pełna interioryzacja myślenia

-elementarne planowanie działań (zdolność przewidywania wyników własnych czynności)

-powstanie „JA" psychicznego

-początki mowy kontesktowej

-opanowanie podstaw języka

-nawiązywanie słownych kontaktów z otoczeniem

-zabawy równoległe

-schematy czynnościowe: schemat czynności pierwotnych, schemat czynności wtórnych -asymilacja funkcjonalna, uogólniająca, różnicująca -dziecięcy negatywizm

elementarny poziom autonomii wobec świata

ŚREDNIE DZIECIŃSTWO - 4- 6roku życia. ¡J

-osiągnięcia w zakresie samodzielności

-gotowość do nauki pisania

-osiągnięcie analizy i syntezy spostrzeżeniowej

-początki dowolności procesów poznawczych

-zdolność do podejmowania zadań

-początki panowania nad reakcjami emocjonalnymi

-zdolność regulowania ekspresji własnych emocji

-zdolność do współdziałania

-wiek pytań

-pierwsze sąd y wartościujące

-percepcja społeczna dziecka

-pierwsze standardy stanu idealnego

-przyswajanie pewnych reguł postępowania

-początki odwracalności myślenia

-zdolność do sprawowania kontroli nad własnym zachowaniem

-umiejętność współdziałania z rówieśnikami

-gotowość do podjęcia nauki w szkole

-dziecięce rozumowanie przyczynowo - skutkowe

-egocentryzm

-rozkwit dziecięcych teorii umysłu

-tworzenie neologizmów

-moralność heteronomiczna

-kierowanie się zasadą realizmu moralnego

-myślenie kompleksowe

-tożsamości płciowa

-obraz umysłowy

-dziecięce teorie umysłu

-funkcja symboliczna

-schemat rysunkowy:

Rozwój rysunku

Stadium bazgrot - od 2 r.ż.

bazgroty linearne - 2-3 r.ż. - bazgroty figuralne - 3-4,5 t±.

Funkcja symboliczna - świadomość dziecka, że coś może być symbolem czegoś

Stadium schematu uproszczonego (prymitywnego) 4,5-6 r.ż.

Stadium schematu udoskonalonego (wzbogaconego) 6-10 r.ż.

stadium postschematyczne - od 111±.

Późne dzieciństwo 0 młodszy wiek szkolny 7 - 10.12 rok żvcia

-rozwój dowolności procesów umysłowych i działania

-dominacja pamięci dowolnej nad mimowolną

-kontrolowanie reakcji emocjonalnych (11-12 r. ż.)

-zmniejszanie ukierunkowującego wpływu emocji na działanie

-faza kształtowania operacji konkretnych (J. Piaget)

-zdolność zapamiętywania logicznego

-wzrost świadomości językowej

-opanowanie zapamiętywania logicznego

-umiejętność dokonywania analizy kombinatoryjnej

-operowanie pojęciami abstrakcyjnymi

-zdolność do decentracji (następstwo odwracalności myślenia)

-wychodzenie ze stadium moralności heterotonicznej

-okres konwencjonalizmu moralnego

-liczenie się z opinią grupy

-ujawnienie się instrumentalnej funkcji samooceny

-tendencja do współzawodnictwa

-stawanie się członkiem grupy rówieśniczej ,

-uzyskanie bogatej i zróżnicowanej wiedzy na temat świata

-stadium operacji konkretnych

-opanowanie umiejętności czytania i pisania

-relatywizm moralny -pryncypializm moralny

Dojrzałość szkolna:

rozwój fizyczno - motoryczny : praksje, lateralizacja(jednorodna, skrzyżowana, niestabilne użycie ręki, obustronność), koordynacja wzrokowo - ruchowa rozwój społeczno - emocjonalny: regulacja emocji, relacje z rówieśnikami, czy jest podatny na wpływy

rozwój intelektualny: iloraz inteligencji, koncepcja Piageta, słownik cznny . (używany sporadycznie), słownik bierny (to co jesteśmy w stanie zrozumieć)

OKRES APOLESNECTI od 10.12 - 20. 23 roku życia

wiek dorastania) 10.12 -15 rok życia

-przejście ze stadium operacji konkretnych do stadium operacji formalnych

-rozwój pamięci logicznej i dowolnej

-faza tzw. antagonizmu płci tj. wzajemnej niechęci do siebie osób płci odmiennej

-uczucia społeczne znajdują wyraz w tworzeniu związków rówieśniczych

-związki przyjacielskie oparte na lojalności i zaufaniu

-rozwój społecznych kompetencji

-fazy uczucia:

❖ miłość szczenięca

♦> miłość cielęca

♦> miłość romantyczna

-osiągnięcie stadium autonomii moralnej

-konwencjonalny poziom rozwoju moralnego

-idealizm młodzieńczy rozumiany jako potrzeba czynienia dobra.

Trzy fazy

O idealizm antypacyjny

□ idealizm kompensacyjny o idealizm praktyczny

-kryzys tożsamości

PÓŹNA ADOLENSCENCJA (wiek młodzieńczy15 - 20.23 rok życia)

-rozwój uczuć wyższych

-rozwój potrzeby seksualnej

-pierwsza miłość romantyczna

-postkonwencjonalny poziom rozwoju morlanego

-stadium uniwersalnych praw etycznych -okres anomii

-stabilizowanie się tożsamości oraz uczuć

OKRES WCZESNEJ DOROSŁOŚCI Od 20 21-3540 Roku życia

Zadania rozwojowe

• wybór małżonka

• uczenie się współżycia z nim

• założenie własnej rodziny

• wychowanie dzieci

• prowadzenie domu

• rozpoczynanie pracy zawodowej

• podjęcie obowiązków obywatelskich

• znalezienie pokrewnej grupy społecznej

• -relatywistyczny, dialektyczny i matasystemowy charakter myślenia

• -najwyższy etap rozwoju stanowi poziom regulacji autonomicznych

• -aktywność człowieka koncentruje się wokół pracy zawodowej i własnej rodziny

OKRES ŚREDNIEJ DOROSŁOŚCI (OD 35,40-55-60R.Ż.)

• -wypalenie zawodowe -przekwitanie

• -kryzys wieku średniego (przypada na 40 r.ż.)

• -syndrom opuszczonego gniazda

• •inteligencja

• -mądrość

OKRES PÓŹNEJ DOROSŁOŚCI (wiek starzenia sie - od 55-60 i więcej

• -adaptacja do starości -

• -deterioracja

• -integracja psychiczna mądrość transcendentna

• -sens życia

• -starzenie się

TEORIA ROZWOJU MORALNEGO J. P1AGETA

Piaget uważa, że dzieci uczęszczające do szkoły w okresie późnego dzieciństwa, znajdują się w tzw. Stadium realizmu moralnego a następnie przechodzą przez stadium relatywizmu moralnego (8-11 r.ż.). Realizm realny w rozumowaniu dziecka oznacza, iż reguły społeczne są przez nie traktowane jako realnie istniejące, narzucone z zewnątrz- moralność heteronomiczna. Dotyczy to zarówno nakazów jak i zakazów wydawanych przez dorosłych, jak i reguł obowiązujących w zabawach dziecięcych konsekwencją takiego kategorycznego nastawienia jest wiara w immanentna sprawiedliwość, tzn. przekonanie, te złamaniu czy naruszeniu reguły zawsze towarzyszy następstwo o charakterze kary. Inna charakterystyczną właściwością tego stad. ~ rozumowania jest posługiwanie się przez dziecko kryterium odpowiedzialności obiektywnej, tzn. uzależnienie moralnej oceny sytuacji od jej fizycznych i obiektywnych skutków. W stadium moralnego relatywizmu obserwujemy stopniowe traktowanie reguł społecznych jako umów, stworzonych przez

ludzi dla określonych celów społecznych, takich jak prawo, bezpieczeństwo, społeczne korzyści, itp. Stopniowo dzieci

dostrzegają również, że stosowanie normy może czasem być zależne od sytuacji i

dopuszczają np. kłamstwo w szlachetnych

celach.

Około 10-11 r.ż. dzieci zaczynają coraz częściej przejawiać tzw. moralność heteronomiczna .Ten rodzaj moralności nakazuje

postępować zgodnie z wyznawanymi przez siebie normami, bez względu ona okoliczności, ale dlatego, że postępowanie to . uważa się za słuszne. Satysfakcjonujące dla dziecka jest samo postępowanie zgodnie z normą, dlatego ten okres zwykło się też nazywać okresem moralnego pryncypializmu.

POJĘCIE INTELIGENCJI

Inteligencja jest pojęciem dotyczącym psychologii indywidualnej i należy do zdolności. Zaczyna się nam rysować sylwetka osobowa człowieka. Inteligencja jest skoncentrowana na procesach myślenia. Zaznaczają się różnice między ludźmi. Pierwszym który podał to pojęcie był William Stern -traktuje on inteligencję w czysto przystosowawczym planie. Zdolność do przystosowania się nowych warunków w procesie działania. Ludzie inteligent:-.: zwykle nie maj a zbyt wysokiego wykształcenia Pojęcie inteligencji jest konstruktorem teoretycznym. Alfred Bine -skonstruował pierwszy test inteligencji. Ilość rozwiązywanych zadań w Francji ; zaczęto nazywać wiekiem inteligencji. 1912 r. -wskaźnik liczbowy ilorazu inteligencji

• 100

wieku życia Przedziały:

100 - 115 inteligencja normalna 116-130 inteligencja powyżej normy 131 - 145 inteligencja wysoka 146 -wyżej inteligencja bardzo wysoka

W drugą stronę patrząc również obcinając po 15 będziemy mieli obniżoną inteligencję ,to nie jest upośledzenie, ale poniżej 85 to jest upośledzenie umysłowe. 4 stopnie upośledzenia umysłowego:

upośł. umysł, w stopniu lekkim

upośl, umysł, w stopniu umiarkowanym

upośl. umysł, w stopniu znacznym

upośl. umysł, w stopniu głębokim

Poglądy Ch Speormana -Według niego inteligencja złożona jest z 2 rodzajów inteligent czyli czynników:

„g^” generals od niego zależy poziom wykonania wszelkich zadań Intel.

„s" specyfik od których zalety poziom wyk. zadań typu matematycznego .przestrzennego, plastycznego itp

Teoria Speormana należy do pierwszej teorii strukturalnej która zakładała ,że inteligencja nie jest jednolitą zdolnością lecz zawiera wiele zdolności. Teorie strukturalne naprowadziły badaczy na to, że można by za pomocą skomplikowanych metod statystyki wykrywać czynniki. Thurstone -wyodrębnił on 7 równorzędnych czynników nie zależnych od siebie :

- płynność słowa

- rozumienie słów

- czynnik liczbowy

- czynnik przestrzenny (położenie przedmiotów względem siebie)

- pamięć

- szybkość spostrzegania

- rozumowanie (wyciąganie wniosków logicznych)

Czynnik nadrzędny -zdolność indukcji

Teoria hierarchiczna Rb. Cattel -wyodrębniała 2 ogólne czynniki:

Inteligencja płynna -zależy od wrodzonych właściwości mózgu »natomiast jej przyrost zależy od procesu

dojrzewania tych właściwości .Można j ą mierzyć niektórymi zadaniami z testu inteligencji nie związanymi

z doświadczeniami intelektualnymi osoby ani zawodowymi tej osoby

Inteligencja skrystalizowana - rozwój jej zależy od doświadczenia które prowadzi dc powstawania

schematów poznawczych a także ich przekształcania ,do budowania strategii przetwarzania informacji

©raz do nabywania wiedzy. Rozwój tej inteligencji jest uwarunkowany kulturowo. Rozwój tej inteligencji

opiera się jednak o określony poziom intel. płynnej. Intel, skrystalizowaną najlepiej jest badać takimi

testami które odnoszą się do doświadczenia np. słownik Odkrycie Cattela stanowi odpowiedź na dręczące

od dawna badaczy pytanie o stopień udziału uwarunkowań genetycznych wrodzonych i kulturowych w rozwoju inteligencji.

Model Jp. Guiloforda wyprowadzony tezą teorii czynnikowej. Obejmuje trzy krawędzie sześcianu. Autor

przyjmuje ¿e dany czynnik intel. jest zdolnością na danym typie materiału (treści) z zamiarem osiągnięcia

pewnego typu wyniku. Operacjami są: - poznawanie - pamięć - wytwarzanie dywergencyjne

- wytwarzanie konwergencyjne - ocena Do materiałów czyli treści należą:

• materiał figuralny (figury ,elcm. »kształty)

• materiał symboliczny (symbole, znaki)

• materiał semantyczny (słowa, zdanie)

• materiał bichaboralny

• jednostki

• klasy

• relacje

• systemy

• przekształcenia (odwzorowania,funkcje)

• implikacje (wnioski przewidywania)

Lateralizacja - inaczej "strormość" - asymetria czynnościowa prawej i lewej strony ciała ludzkiego, która wynika z różnic w badacie i funkcjach obu półkul mózgowych. Wyraża sag np. większą sprawnością ruchowa, prawych kończyn od lewych, a także rejestrowaniem przez mózg większej liczby bodźców zmysłowych z prawej strony ciała.

Ze względu na fakt krzyżowania się większości szlaków nerwowych większej sprawności prawej strony ciała odpowiada usytuowanie ośrodków ruchu i czucia w lewej półkuli mózgu. Stąd osoby leworęczne posiadają ośrodki ruchu w prawej półkuli. Większa sprawność ruchowa jednej ze stron ciała nie pojawia postaci gotowej u noworodków, lecz nasila się stopniowo w procesie ogólnego rozwoju.

Wyróżnia się lateralizację:

jednorodną - występuje, gdy istnieje wyraźna przewaga jednej strony ciała nad druga (np. lewooczność, leworęczność, lewonożność)

niejednorodną (skrzyżowaną) - występuję gdy nie ma wyraźnej dominacji jedne; strony nad drugą (np. gdy leworęczność występuje razem z prawoocznością i prawonożnością lub praworęczność z lewoocznościa prawaoocznością). Mc zna spotkać różne rodzaje takich kombinacji.

nieustaloną (słabą) - występuje u tzw. osób obustronnych, u których brak przewagi czynnościowej jednej strony nad drugą Często mówi się^ że osoby takie posługo ą się prawą i lewą ręka jednakowo dobrze, lecz zazwyczaj posługują się zarówno lewą jak i prawą kończyną w sposób pozostawiający wiele do życzenia.

Najkrócej pisząc jest to osłabienie prawej strony ciała (ręki, nogi, oka)

PROCESY POZNAWCZE JAKO PROCESY PRZETWARZANIA INFORMACJI

Do odbioru informacji służą systemy sensoryczne c żyli kanały informacyjne najważniejsze to : słuch i wzrok .To te kanały które przewodzą sygnały informacji ale i przenoszą (przewodzą) szumy .Przykłady szumu : - nieostry obraz - obraz zawierający nieważne szczegół- - zła wymowa gramatyczna zdań - zaburzenia porządku logicznego w zdaniach Bodziec .odbiór pojedynczego sygnału niesie informację nazywa sie wrażeniem i dotyczy jedynie cech przedmiotów i zjawić np. jasność. Jednostka potrafi wyszukiwać pojedynczy sygnałów bo każdy sygnał jest dla niej ważny. Detekcja sygnału -wyszukiwanie sygnału.

Selekcjonowanie różnorodnych sygnałów. Selekcja wstępna w odniesieniu do sygnałów W czasie procesu spostrzegania dochodzi do odbioru całej konfiguracji sygnałów które odpowiadaj ą fizycznym właściwością przedmiotów i zjawisk. W procesie spostrzegania zachodzi również przetwarzanie informacji i polega ono na analizie cech spostrzegli eh przedmiotów a także na dokonywaniu tzw. aktywnej syntezy Cała nasza orientacja w otoczeniu bazuje na spostrzeżeniach . Wszelkie defekty w systemach sensorycznych ogromnie odbijają się na tej orientacji .Przetwarzanie i odbiór pamięci, rejestracje i odbiór opisu (zapamiętywania), przechowywania i wykorzystywania wcześniej zapisanych informacji Wykorzystywanie wcześniej zapisanych informacji składa się z procesow wyszukiwania- Wyszukiwanie przebiega automatycznie jeśli informacje mieszczą się w pamięci informacyjnej. Zastosowanie wyszukanych informacji ma charakter ¿cifie intelektualny. Są to już działania codzienne, akcja nasza i podejmowanie decyzji .Na wyjściu mamy różne formy zachowania.

Operacja umysłowa -to jest czynność zintejalizowana czyli uwewnętrzniona oddaje ona tą specyficzną formę myślenia.

Rodzaje operacji umysłowych : Operacji umysłowych jest bardzo wiele tak dalece, że nie można ich nawet nazwać. Operacje umysłowe służą przede wszystkim do tworzenia pojęć

• analiza -rozczłonkowanie tej całości na części i rozpatrywanie ich w oderwaniu od całości

• synteza —łączenie tych rozczłonkowanych wcześniej elementów w całość np. o zwykłe puzzle, oraz o syntezie wtórnej ,o syntezie przez analizę

• porównywanie -wykrywanie podobieństw i różnic

• -abstrahowanie -odrywanie cech od przedmiotów i rozpatrywanie ich w tej izolacji np. trójkątność

• uogólnienie -rozciąganie tych wyabstrahowanych wcześniej cech całej klasie przedmiotów.

STYLE POZNAWCZE to pojęcie należy do aspektów różnic intelektualnych. Styl poznawczy zawiera w sobie źródło słów.

Styl poznawczy - jest to preferowany sposób funkcjonowania poznawczego odpowiadający indywidualnym potrzebą jednostki. Style nie odnoszą się do treści poznawczych lecz do sposobów funkcjonowania.

• styl refleksyjność impulsywność -65 rok powstania. Występują w postaci biegunowej Dotyczy on szybkości rozwiązywania zadań a po drugie poprawności rozwiązywania zadań .Ujawnia się w sytuacjach rozwiązywania problemów .Tempo poznawcze -różnice już ujawniają się od wieku przedszkolnego a nawet do 10 roku życia ujawnia się tendencja refleksyjności .Charakteryzuje ich stopień kontroli, kompetencja poznawcza, tolerancja na odroczenie i wzmocnienie, stopień tolerancji i ryzyka poznawczego, strategie poszukiwania informacji. Jak próbowano to tłumaczyć: dwa źródła -Jedni uważają, że przyczyny tkwią w osobowości .Refleksyjność może kojarzyć się z lękiem. Potrzeba osiągnięć a także zmienne temperamentalne. Potrzeba silniejszych bodźców.- Witkin 1978

• -Styl zależność-niezależność - Dotyczy on stopnia w jakim spostrzeganie jest determinowane przez ogólną organizację pola percepcyjnego . Zależność to tendencja do spostrzegania globalnego pola .części są jakby stopione z całością (występuje od wieku przedszkolnego). Niezależność to skłonność do przełamywania tej zastanej organizacji pola i wyodrębnienia jego części (zaczyna się po 6 roku życia). PO 60 roku życia zaczyna się zależność. Osoby zależne są skłonne do polegania na wskazówkach z zewnątrz natomiast osoby niezależne opierają^ się na tzw. standardach - asertywność (niezależność). Asertywność -uważa się za pewną cechę osobową która ma duże znaczenie w funkcjonowaniu jednostki Polega na tym ,że ja wyrażam swoje poglądy, opinie .zdanie .Ludzie asertywni nie mają wielu przyjaciół.

• Abstrakcyjność-konkretność -oznacza preferencję dotyczącą poziomu ogólności stosowanych w kategorii poznawczych. .Abstr.-konkr można również określić jako wyobrażeniowy. lub pojęciowy styl poznawczy. Obecnie przyjmuj«: się ,że te dwa style dotyczą kodowania i przetwarzania informacji. Konkretność -hamuje eksploracje i samodzielność dziecka. Zasady postępowania są jednoznaczne i narzucone przez autorytety Wszystko jest jakby opisane w instrukcji wychowawczej. 13 stylów myślenia Według autora są to indywidualne preferencje które zmieniaj ą się w czasie życia & także w różnych sytuacjach. Style to preferowane sposoby myślenia decydujące o tym jak jednostka dysponuje posiadanymi zasadami poznawczymi Do podstawowych funkcji czynności intelektualnych należą:

• ustalenie zasad i reguł (są to jakby 3 zakresy władzy) -realizacja działań

• -ocenianie

Dojrzałość

Termin wieloznaczny, najczęściej oznacza stan, zbiór cech lub właściwości, jakimi powinna odznaczać się osoba "dojrzała", "dorosła". Jest efektem różnorodnych procesów rozwojowych i dotyczy kilku sfer pełnego rozwoju osobowego.

Wyróżnia się dojrzałość: fizyczną, seksualną, psychiczną oraz prawną. Czas osiągania dojrzałości w tych sferach jest zróżnicowany indywidualnie i uzależniony od płci, np. dziewczęta szybciej dojrzewają fizycznie, psychicznie i osiągają dojrzałość prawną, chłopcy zaś o wiele szybciej dojrzewają seksualnie (może ona wyprzedzać dojrzałość społeczną nawet o 10 lat). Przysparza to wielu problemów pomiędzy rówieśnikami obu płci, sprawia kłopot rodzicom i wychowawcom.

Dojrzewanie chłopców

Pierwszy, widoczny objaw dojrzewania - gwałtowny skok wzrostu - pojawia się u chłopców nieco później niż u dziewcząt, około 12.-14. roku życia. Wyraźnie zaczynają się zmieniać też proporcje ciała: rozrastają się barki, następuje przyrost masy mięśni, skutkiem czego następuje utrata dziecięcej sylwetki. Podobnie, twarz traci dziecięcy wygląd, wyraźniej niż u dziewcząt rozrastają się kości policzkowe, łuki brwiowe oraz nos. Bardzo widocznym objawem dojrzewania chłopców jest mutacja, czyli wyraźne obniżenie barwy głosu. Zachodzi ona pod wpływem hormonów męskich. Zmiany hormonalne wywołują m.in. nadmierną aktywność gruczołów łojowych, co może niekorzystnie odbić się na wyglądzie skóry i włosów. Powodują one również zwiększenie zewnętrznych narządów płciowych, a zwłaszcza pobudzają jądra do produkcji komórek rozrodczych. Ponieważ komórki produkowane są w sposób ciągły, a nie zostało podjęte współżycie płciowe, dojrzałe plemniki usuwane są w czasie snu chłopca - w wyniku tzw. polucji, czyli zmaz nocnych. Podobnie jak u dziewcząt, zdolność produkowania komórek rozrodczych nie oznacza zakończenia dojrzewania. Mimo że chłopiec teoretycznie może zostać ojcem, nie jest jeszcze gotowy, aby sprostać tak odpowiedzialnej roli.

Dojrzewanie dziewcząt

Około 10.-12. roku życia można u dziewczynki zaobserwować gwałtowny skok wzrostu. Zaczynają się także zmieniać proporcje twarzy i ciała: rozrasta się miednica, zmniejsza obwód talii, zwiększają gruczoł} piersiowe. Z powodu rozrastających się kości policzkowych, łuków brwiowych, nosa oraz uszu twarz traci swój dziecięcy wyraz. Zewnętrzne narządy płciowe zwiększają się, w określonych miejscach ciała pojawiają się włosy. W organizmie zachodzą bardzo intensywne zmiany - pod wpływem hormonów żeńskich jajniki rozpoczynają produkcję komórek rozrodczych. Zmiany hormonalne odbijają się również ca wyglądzie skóry i włosów - zbyt intensywna działalność gruczołów łojowych może spowodować trądzik młodzieńczy. Często zmienia się też usposobienie, mogą pojawić się kłopoty z utrzymaniem równowagi emocjonalnej. Okres dojrzewania płciowego można uznać za zakończony, gdy jajnik: regularnie produkują komórki jajowe, co objawia się systematycznymi miesiączkami (około 12.-14. roku życia). Pomimo możliwości zajścia w ciążę i pojawienia się popędu płciowego, organizm dziewczynki nie jest jeszcze przygotowany fizycznie, a przede wszystkim psychicznie do donoszenia ciąży i urodzenia dziecka. Pełna dojrzałość psychiczna oraz społeczna przypada mniej więcej 20. rok życia.

Dojrzewanie płciowe opóźnione

Zaburzenie rozwojowe, które polega na występowaniu charakterystycznego typu owłosienia oraz trzeciorzędowych cech płciowych 2-3 lata później w porównaniu ż przeciętną populacja. Może być wynikiem uwarunkowań genetycznych, chorobowych bądź na skutek przyjmowania leków. W przypadku dziewcząt podstawowym symptomem jest brak miesiączki po 16. roku życia, zaś u chłopców niewystępowanie nocnych wytrysków nasienia po 16.-17. roku tycia.

Dojrzewanie płciowe przedwczesne

Zaburzenie rozwojowe, które polega na występowaniu charakterystycznego typu owłosienia oraz trzeciorzędowych cech płciowych przed 9. rokiem życia u dziewcząt oraz 10 u chłopców. Może być ono uwarunkowane genetycznie, hormonalnie albo lekami.

Dojrzewanie płciowe

Okres życia cechujący się wzrastaniem, różnicowaniem oraz dojrzewaniem tkanek i układów organizmu, odpowiedzialnych za wyprodukowanie komórek płciowych, zapłodnienie oraz donoszenie ciąży. Wydzielanie hormonów płciowych gwałtownie wówczas wzrasta, co powoduje szybki rozwój narządów płciowych oraz erotyzację psychiki (do głosu dochodzi popęd seksualny). Przemiany te są stosunkowo nagłe. Dziewczęta i chłopcy różnią, się znacznie przebiegiem procesu dojrzewania. Dojrzewanie dziewcząt rozpoczyna się wcześniej i przebiega wolniej.

Fazy dojrzewania płciowego

Wyróżniamy 5 faz dojrzewania:

Dziewczęta:

• Faza dziecięca - trwa od 8. do 12. roku życia, brak wówczas wyraźnych oznak dojrzewania.

• Faza zwiastunów pokwitania - zaczyna się pomiędzy 8. a 14. rokiem życia

(przeciętnie w 11. roku życia). Następuje wówczas gwałtowny przyrost wysokości oraz masy ciała, poszerzenie i uwypuklenie otoczki brodawki sutkowej (tzw. stadium pączka), pojawiają się delikatne włosy na skórze zewnętrznych części warg sromowych.

• Faza przedpokwitaniowa - zaczyna się między 9. a 15. rokiem (przeciętnie występuje w 12. roku życia). Nadal utrzymuje się przyrost wielkości ciała, piersi stają się okrąglejsze i pełniejsze, otoczka oraz brodawka sutkowa nabiera wyraźnej pigmentami, powiększa się owłosienie łonowe, staje się ono również grubsze i ciemniejsze, biodra poszerzają się, pojawia się takie wydzielina z pochwy - przezroczysta lub biała.

Faza pokwitania właściwego - zaczyna się między 10. a 16. rokiem tycia (zwykle w 13. roku życia). Pojawia się owłosienie pachowe, wyraźnie zarysowane piersi, otoczka brodawki sutkowej i brodawka o ciemnym zabarwieniu, owłosienie łonowe zaczyna przybierać kształt trójkąta, wiele dziewcząt w tej fazie zaczyna miesiączkować.

• Faza młodzieńcza - zaczyna się pomiędzy 12. a 19. (zwykle w 15. roku życia). Sylwetka staje się kobieca, piersi w pełni rozwinięte, otoczka sutkowa wtapia się w linię piersi, owłosienie łonowe ma kształt trójkąta, włosy łonowe są grube, gęste oraz skręcone, jajeczkowanie oraz miesiączkowanie występuje regularnie, osiągnięta zostaje też ostateczna wysokość ciała.

Chłopcy:

• Faza dziecięca - trwa od 9. do 13. roku życia. Nie występują wówczas widoczne oznaki dojrzewania.

• Faza zwiastunów pokwitania - może się zaczynać między 9.a 15. rokiem życia (przeciętnie występuje w 12. roku życia). W tym czasie następuje powiększenie się jąder i moszny oraz pojawiają się proste i cienkie włosy u podstawy członka.

• Faza przedpokwitaniowa - rozpoczyna się pomiędzy 11. a 16. rokiem życia (średnio w 13. roku życia). Następuje dalszy rozwój jąder i moszny, zwiększenie prącia, włosy łonowe stająsię grubsze oraz ciemniejsze, struny głosowe rozrastają się, głos staje się niższy (mutacja), może też wystąpić gwałtowny przyrost wzrostu.

• Faza pokwitania właściwego • zaczyna się pomiędzy 12. a 18. rokiem życia (przeciętnie w 14. roku życia). Skok wzrostu trwa, ramiona poszerzają się, sylwetka staje się bardziej umięśniona, członek powiększa się, pojawia się wyraźne owłosienie łonowe i pachowe, zaczyna się pojawiać zarost nad górną wargą i na policzkach, jądra zaczynają wytwarzać plemniki, pierwszy raz występuje wytrysk nasienia.

• Faza młodzieńcza - zaczyna się pomiędzy 14. a 19. rokiem życia (średnio w 15. roku życia). Sylwetka jest już męska, narządy płciowe oraz owłosienie łonowe osiągają wygląd jak u osoby dorosłej, przyrost wysokości ciała zmniejsza się, zarost na twarzy staje się mocniejszy, owłosienie ciała powiększa się, zwłaszcza na piersiach Faza ta trwa do 20. roku życia.

Fazy rozwoju psychoseksualnego

Według psychoanalizy fazy rozwoju psychoseksualnego to przejściowy stan rozwoju psychoseksualnego, różniący się od stanu poprzedniego oraz następnego przemianami libido, czyli popędu seksualnego.

• Fazy życia prenatalnego - przez pierwsze osiem tygodni życia zespół dzielących się komórek nazywany jest embrionem (lub zarodkiem). Od momentu zagnieżdżenia się w błonie śluzowej macicy embrion jest połączony z układem krwionośnym matki, skąd czerpie tlen i substancje niezbędne dla rozwoju. W szóstym tygodniu wykształca się kręgosłup, oczy, a serce rozpoczyna swoją pracę, Zaczynają rozwijać się wszystkie ważne narządy, takie jak płuca i nerki. Około 7.-8. tygodnia ciąży embrion zaczyna przypominać istotę ludzką i odtąd nazywany jest płodem. Wtedy wszystkie ważne dla życia narządy już pracują, za wyjątkiem płuc, łożysko przejmuje funkcję zaopatrzenia płodu w tlen, substancje odżywcze i wydalania zbędnych produktów przemiany materii. Druga faza ciąży rozpoczyna się w 13. tygodniu od momentu zapłodnienia. Na tym etapie ciało dziecka jest już całkowicie ukształtowane, pozostały czas ciąży przeznaczony jest na odpowiedni wzrost i dojrzewanie do samodzielnego tycia poza łonem matki. Około 20. tygodnia ciąży matka zaczyna wyczuwać ruchy płodu.

Między 24. a 28. tygodniem życia płodowego dojrzewają płuca, dlatego dziecko urodzone po 28. tygodniu ciąży ma szansę przeżycia - jest wtedy określane jako wcześniak. W ostatnich dwunastu tygodniach ciąży płód rośnie i dojrzewa, przygotowując się do samodzielnego życia po urodzeniu. Na tym etapie ciąży dziecko ustawia się w macicy głową w dół - jest gotowe do porodu. Po urodzeniu dziecko rozpoczyna nową fazę życia - już jako noworodek

• Faza oralna ("os", "oris" znaczy usta) - obejmuje pierwszych 12-18 miesięcy życia, kiedy dziecko jest skupione na czynnościach związanych ze ssaniem, co przez drażnienie okolic ust sprawia mu przyjemność. Ustami dotyka również przedmiotów - są one jego narzędziem poznania. Zakłócenia w przebiegu tej fazy (brak matki lub niekarmienie piersią) wiążą się z zaburzeniami dalszego rozwoju.

• Faza analna ("anus" znaczy odbyt) - obejmuje okres pomiędzy 1. a 3. rokiem życia, kiedy dziecko jest poddawane treningowi czystości i czynność wydalania kału. Zabiegi higieniczne związane z drażnieniem odbytu sprawiają mu przyjemność Psychoanalitycy przywiązują duże znaczenie uczeniu się kontroli własnych funkcji wydalniczych, gdyż jest to moment, w którym po raz pierwszy są stawiane dziecku wymagania - traktuje się go jako początek socjalizacji. Zaburzenie jej przebiegu ma się wiązać z rozwojem sztywności charakteru, późniejszym rygoryzmem, brakiem wyobraźni, zahamowaniami w życiu seksualnym.

• Faza falliczna - obejmuje okres pomiędzy 3. a 6. rokiem życia, kiedy dziecko skupia zainteresowania na własnych narządach płciowych. Działania z tym związane sprawiają mu przyjemność. Od zachowania rodziców w tym czasie zależeć będzie, czy aktywności dziecka będzie towarzyszyć uczucie wstydu i/lub winy, co w przyszłości stanie się przyczyną kompleksów. Charakterystyczny dla fazy fallicznej jest Kompleks Edypa u chłopców i Kompleks Elektry u dziewcząt

• Faza latencji - czyli wyciszenia, brak zainteresowania sprawami seksualnymi, występuje w okresie wczesnoszkolnym, około 7.-10. roku życia.

• Faza homofilna - faza wyprzedzająca dojrzewanie i występująca w jego początkowym okresie (10.-12. rok życia), może się jednak wydłużyć. Przejawia się latentnymi tendencjami homoseksualnymi i wyraża się m.in. w dążeniu do przebywania w obecności osób jedynie tej samej płci, w wysublimowanych zachowaniach w stosunku do płci własnej, z reguły związanych z uczuciem głębokiej przyjaźni (zwłaszcza u dziewcząt). W niektórych przypadkach (z badań wynika, że takie doświadczenia ma 6% dziewcząt i 12 % chłopców) może dochodzić do kontaktów homoseksualnych, najczęściej w formie pieszczot Rzadko jest to symptom orientacji homoseksualnej

• Faza genitalna - zaczyna się w okresie dojrzewania płciowego, około 12.-14. roku życia; zanim rozwinie się w pełni, występują zachowania typu masturbacyjnego. Obejmuje okres dojrzałości, kiedy człowiek jest zdolny do współżycia seksualnego z partnerem płci przeciwnej, przeżywania satysfakcji seksualnej i uczucia.

Według innych podziałów rozwój psychoseksualny człowieka trwa od poczęcia do starości. Obejmuje kolejne fazy, z których każda ma właściwe sobie cechy i zadania oraz uwarunkowuje przebieg faz następnych

• Faza płodowa; cechy istotne: determinacja płci, powstanie ośrodków, seksualnych w mózgu, początki życia psychicznego; uwarunkowania: czynniki genetyczne zdrowie rodziców, przebieg cięży, postawy wobec rodzicielstwa, płci.

• Faza narodzin; cechy istotne: szok porodowy; uwarunkowani & przebieg porodu, pierwsza reakcja uczuciowa matki, wspólne przebywanie

• Faza niemowlęca; cechy istotne: poczucie bezpieczeństwa, uczucie przyjemności; uwarunkowania: postawa uczuciowa matki, karmienie piersią, postawa wobec płci dziecka.

• Faza wczesnodziecięca (1-2 lata); cechy istotne: matryca uczuciowości, podstawy osobowości; uwarunkowania: więź uczuciowa z matką, trening czystości, odżywianie, warunki życia, bodźce.

• Faza edypalna (3-4 lata); cechy istotne: świadomość płci, doświadczanie zazdrości, uwarunkowania: więź z ojcem, jego postawa wobec płci dziecka, więź partnerska rodziców.

• Faza zabaw (4-7 lat); cechy istotne: trening przyszłych ról, ciekawość seksualna, zabawy erotyczne; uwarunkowania: kontakty z rówieśnikami, uświadamianie seksualne, więzi między rodzeństwem

• Faza szkolna (7-11 lat); cechy istotne: identyfikacja z płcią, socjalizacja, uwarunkowania: osobowość wychowawców, kontakty z rówieśnikami, wychowań.; seksualne w rodzinie, kultura.

• Faza przedpokwitaniowa (10-12 lat); cechy istotne: poczucie tożsamości, potrzeba intymności; uwarunkowania: grupy homoerotyczne, usamodzielnianie.

• Faza dojrzewania (11-19 lat); cechy istotne: biologiczne zmiany, seksualność, związki uczuciowe; uwarunkowania: "odpępnianie się" od rodziców, autonomia, wpływ rówieśników, samowychowanie, samorealizacja, Ja idealne i Ja realne, moda młodzieżowa.

• Faza wczesnej dojrzałości (20-35 lat); cechy istotne: role płciowe, związki partnerskie, rodzicielstwo; uwarunkowania: zawarcie małżeństwa, założenie rodziny, przystosowanie seksualne partnerów, satysfakcjonująca aktywność seksualna, nawyki i upodobania seksualne.

• Faza wieku średniego (35-50 lat); cechy istotne: pełna realizacja roli partnerskiej i rodzicielskiej; uwarunkowania: u kobiet rozwój seksualności, u mężczyzn stabilna lub zmniejszająca się stopniowo aktywność seksualna, typowe kryzysy np. "smuga cienia" 40-letnich mężczyzn, obawy kobiet przed zmniejszeniem się ich atrakcyjności.

• Faza wieku przekwitania (48-55 lat) - menopauza, a także andropauza; cechy istotne: ustanie miesiączkowania, objawy andropauzy; uwarunkowania: zespół zmian biologicznych i psychicznych, tzw. "druga młodość", zmniejszanie aktywności seksualnej.

• Faza "jesieni życia" (powyżej 55 lat); cechy istotne: mniejsza aktywność seksualna, dolegliwości, choroby; uwarunkowania: osamotnienie, wiek emerytalny.

PSYCHOMOTORYCZNY ROZWÓJ DZIECKA OD 0 DO 12 MIESIĄCA ŻYCIA

0

miesięcy

1. W leżeniu na brzuchu :

• obraca głowę z położenia środkowego w bok

• kończyny całkowicie zgięta

• odruchowe pełzanie nóżkami

1. Przy próbie postawieniu, odruchowy wyprost nóg

2. Chód automatyczny

3. Na plecach

• ułożenie głowy na boku

• naprzemienne ruchy kończyn

1. Przy podciąganiu do siadu głowa opada w przód

2. W pozycji siedzącej kilkakrotnie unosi głowę i utrzymuje ją przez 1 s

3. Dłonie zamknięte, odruch chwytny rąk

4. Reaguje niechęcią na ostre światło i głośne dźwięki

1

miesiąc

1. W leżeniu na brzuchu unosi na moment głowę (do 3s)

2. W leżeniu na plecach głowa w linii środkowej przynajmniej przez 10s

3. Mimowolnie prowadzi rękę do ust

4. Stawia opór przy próbie otwierania pięści

5. Dłonie częściej lekko otwarte

6. Zauważa czerwoną zabawkę i śledzi ją wzrokiem w bok do kąta 45 stopni

7. Wymawia samogłoski z "a" i "e" połączone z "h"

2

miesiące

1. W leżeniu na brzuchu unosi głowę do kąta 45 stopni i utrzymuje ją przez 10s

2. Zanikanie chodu automatycznego i reakcji podparcia

3. W siadzie nie prostuje tułowia i trzyma głowę prosto przez 5s

4. Energicznie wymachuje nóżkami

5. Trzyma grzechotkę przez krótki czas 1. Zatrzymuje wzrok na poruszającej się twarzy i śledzi ją

6. Śledzi grzechotkę od jednego oka do drugiego do kąta 90 stopni

7. Reaguje na dźwięk dzwonka

8. Wymawia głoski gardłowe "e-che", "ek-che", "e-rrhe" ( gaworzenie )

3

miesiące

1. W leżeniu na brzuchu unosi głowę pod kątem 45 - 90 stopni i utrzymuje przez minimum 1min 2 Podpiera się na przedramionach

2. Podnosi ręce nad głowę i obserwuje je

3. Dłonie otwarte

4. Porusza grzechotką włożoną, mu do ręki

5. Przy podciąganiu do pionu lekko unosi głowę

6. W siadzie kontroluje głowę przez 0,5min

7. Postawione opiera się o podłoże nogami ugiętymi w kolanach i biodrach, jedna noga mon się automatycznie

8. Wiedzie-aa wpół otwartą rękę do trzymanej przed nim zabawki

9. Można wyróżnić Wy różne dźwięki krzyku

10. Szuka wzrokiem źródła dźwięku

11. Uśmiecha się

12. Pierwsze łańcuchy sylabowe

4

miesiące

1. W leżeniu na brzuchu trzyma łokcie przed ramionami w pewnym podporze na przedramionach

2. Naprzemiennie kopie nóżkami

3. Dobra kontrola głowy

4. Obraca się z brzucha na plecy

5. W leżeniu na plecach podnosi ręce do ust, sięga do kolan

6. Siedzi podtrzymywany za dolną część tułowia, ręce opadają do tułowia

7. W staniu opiera się na palcach z naprzemiennym zginaniem i prostowaniem kończyn w stawach kolanowych i skokowych

8. Pełza po okręgu

9. Wkłada zabawkę do ust

10. Zbliża niepewnie dłoń do grzechotki, bawi się palcami

11. Grucha i śmieje się

12. Wydaje okrzyki radości

13. Głoski szczelinowe (podobne do w)

5

1. miesięcy

2. W leżeniu przodem buja się przód - tył i na boki, unosi ręce z wyprostem nóg ( pływanie )

3. Podpiera się na prostych rękach i sięga po zabawkę umieszczoną na wysokości wzroku

4. W leżeniu na plecach sięga do stóp i prowadzi je do ust, aktywnie unosi głowę

5. Przetacza się z brzucha na plecy i odwrotnie

6. Siedzi pochylony

7. Chwyta grzechotkę całą dłonią z prostym kciukiem, wkłada ją do buzi i przekłada z ręki do ręki

8. W staniu opiera się na czubkach palców 1. rytmiczne ciągi sylabowe

9. Szuka szeleszczącego papieru przez zwrócenie głowy

10. Śmieje się głośno, gdy się je zaczepia

6

miesięcy

1. W leżeniu na brzuchu podpiera się na dłoniach i stopach

2. Siedzi z prostymi plecami, a mając oparcie chwyta grzechotkę jedną ręką, początki podparcia z przodu

3. Trzymane pionowo utrzymuje częściowo ciężar ciała

4. W leżeniu na plecach unosi głowę i bawi się stopami

5. Pity podciąganiu samo trzyma się za podane palce i aktywnie się podciąga

6. Początek reakcji równoważnych

7. Sięga tylko po jedna, z dwóch podanych kostek ( druga, upuszcza )

8. Wyciąga raczki, by go wziąć na ręce 1. Lokalizuje dźwięk przez zwrócenie głowy lub wzroku

9. Rozpoznaje obce osoby

10. Spogląda za przedmiotem, który upadł

11. Gaworzenie : szeregowanie rozmaitych wyraźnych sylab ze zmianą siły dźwięku i wysokości tonu

7

miesięcy

1. Samo podciąga się do pozycji siedzącej

2. Siedzi niepewnie, mocno balansuje z podparciem z przodu

3. Pełza okrężnie i do tyłu

4. Obraca się w obie strony

5. Podciągane do stania stoi przez moment trzymane za ręce, sprężynuje

6. W leżeniu na plecach bawi się swoimi stopami

7. Chwyta palcami i prostym kciukiem

8. Sięga po każdą kostkę obiema rękami

9. Obraca zabawkę w ręce i uderza nią w stół

10. Gotowość ramion "do skoku"

11. W leżeniu na brzuchu utrzymuje rękę nad podłożem przez minimum 3s

12. Uważnie obserwuje czynności osób mu bliskich

13. Zdolność dostrzegania szczegółów

14. Wymawia sylaby "la, wa, ta, ba, ka"

15. Rozumie zabawę "moje, moje" i "a - kuku"

8

miesięcy

1. Siedzi pewnie bez oparcia przez minimum 5s

2. Z leżenia na brzuchu próbuje siadać zginając biodra i obracając tułów

3. Równowaga w siadzie, podpiera się z przodu i z boku

4. Pełza na brzuchu do przodu

5. Próbuje podnieść się do stania

6. Stoi trzymane za ręce

7. Świadomie wypuszcza przedmioty

8. Chwyt pęsetowy

9. Dzwoni dzwoneczkiem 1. Odwraca głowę szukając znanych mu osób i przedmiotów

10. Boi się obcych

11. Próbuje naśladować cmokanie i śpiewanie

12. Zaczyna szeptać

13. Wymawia "ma-ma", "pa-pa", "ta-ta"

14. Patrzy na odbicie w lustrze nie szukając z nim kontaktu

9

miesięcy

1. Potrafi przejść z siadu do łażenia na brzuchu

2. W (ladzie dobra równowaga, obraca się wokół własnej osi, podpiera się i tyłu

3. Trzymane za rece stoi na całych podeszwach aktywnie podnosząc nogę

4. Celowo upuszcza przedmiot

5. Dotyka palcem wskazującym szczegółów zabawki

6. Zdejmuje z głowy czapkę

7. Robi :kosi-kosi”

8. Nasłuchuje tykania zegarka

9. Złości się gdy zabiera się mu zabawkę

10. Rozpoznaje obce osoby

11. Zauważa kostkę w pojemiku i sięga po nią

10

Miesięcy

1. Chodzi bokiem trzymając się poręczy

2. Z leżenia na brzuchu podnosi się do siadu

3. Stabilnie siedzi w siadzie prostym

4. Dobrze siedzi na krześle

5. Kołysze się na czworakach

6. Wyjmuje mały przedmiot z dużego

7. Podaje zabawkę ale nie potrafi jej wypuścić z ręki

8. Posuwa kostkę po stole aby ją zrzucić

9. Podnosi pokrywę plastikowego pojemnika

10. Kołysze kółko na sznurku

11. Prowadzi monologi, naśladuje dzwięki

12. Reaguje na swoje imię i polecenie „daj mi”

13. Zaczyna rozumieć pochwałę

11

Miesięcy

1. Raczkuje

2. Staje samodzielnie chwytając się poręczy

3. Chodzi bokiem trzymając się mebli

4. Chodzi trzymany za ręce

5. Dobra równowaga w siadzie, nawet przy podnoszeniu jednej nogi do góry

6. Chwyta guzik zgiętym ksiukiem i palcem wskazującym – chwyt szczypcowy

7. Znajduje schowaną pod przykryciem zabawkę

8. Próbuje wyjąc kostkę z szczescianu

9. Przyciąga zabawkę za sznurek

10. Na prośbę dorosłego podaje przedmiot

11. Pierwsze sensowne słowo

12. Kiwa głową na „nie”

13. Robi „pa-pa”

14. Wykonuje proste polecenie

12

Miesięcy

1. Pełne raczkowanie

2. Chodzi trzymany za jedną rękę

3. Pierwsze samodzielne kroki z uniesionymi rękami

4. Dobra równowaga w klęku z prostym tułowiem

5. Wkłada mały przedmiot do dużego

6. Po nauce umie samo pić z kubeczka

7. Próby samodzielnego jedzenia łyżką

8. Wymawia dwa pierwsze słowa dwusylabowe

9. Jeśli jest samo prowadzi monologi sylabowe

10. Reaguje swoim głosem na muzykę

11. Na polecenie: szuka, znajduje i przynosi wybrane przedmioty

12. Rozumie "zabawę w łapanego"

13. Bawi się swoim odbiciem w lustrze

14. Rozumie trójwymiarowość przedmiotów, które wydają się płaskie

Metody badawcze stosowane w psychologii rozwojowej

W celu naukowego badania ludzkiego zachowania psychologowie rozwojowi wykorzystują szereg rozmaitych metod i strategii badawczych.

Strategie badań - w badaniach nad zmianami zachodzącymi w jakiejś sferze psychicznego funkcjonowania zależnymi od wieku stosuje się 2 główne strategie gromadzenia danych o badanych osobach w różnych momentach ich rozwoju:

• Strategie badań poprzecznych

• Strategie badań podłużnych (longitudinalnych)

Strategia badań poprzecznych

W strategii tej porównuje sit w określonym czasie grupy osób różniących się wiekiem Zalety:

+ strategia szybka i stosunkowo mało kosztowna g badania można łatwo powtórzyć

+ służy stwierdzaniu różnic między grupami wiekowymi oraz różnych tendencji rozwojowych,

które mogą być następnie badan; bardziej szczegółowo Słabości:

ponieważ badane zachowanie obserwowane jest tylko w jednym momencie badania wykonane przy użyciu metody poprzecznej nie informują o różnicach wewnątrz - indywidualnych

osoby należące do bardzo odległych grup wiekowych mają odmienne doświadczenia kulturowe i społeczne, zatem uzyskane wyniki mogą odzwierciedlać bardziej różnice w tym zakresie niż rzeczywiste różnice rozwojowe związane z wiekiem

Strategia badań podłużnych

W badaniach prowadzonych zgodnie ze strategią longitudinalnych. Badana jest grupa osób w ciągu jakiegoś czasu zwykle kilku, kilkunastu lat Obserwacje i testy wykonuje się w różnym czasie. Zalety:

+ badania dostarczają danych o rozwoju jednostek w danym okresie + za pomocą tych badań można badać stabilność rozwoju

+ można też określić wpływ wcześniejszego doświadczenia indywidualnego na późniejszy

rozwój

Słabości.

• pochłaniają wiele czasu i pieniędzy

• istnieje duże prawdopodobieństwo, że część badanych z różnych powodów nie weźmie udziału w różnych badaniach, rezultatem tego może być nieprzypadkowa zmiana właściwości badanej grupy, która zakłóci wyniki całego badania

• powtórzenie badań może dać nierealistyczne wyniki z uwagi na różnicę wpływów społecznych w różnym czasie historycznym

Metody badań:

1) Eksperyment

Manipulowanie i kontrolowanie są podstawowymi cechami metody eksperymentalnej. Badacz manipuluje jedną zmienny zwaną zmienną niezależna, i obserwuje jej wpływ na inna zmienną, zwaną zmienną zależną. W tym czasie wszystkie inne czynniki, które mogłyby mieć wpływ na zmienną są kontrolowane. Eksperymenty przeprowadza się głównie w laboratoriach, chociaż można je wykonywać w bardziej naturalnych warunkach. Zalety:

+ ponieważ niepożądane zmienne są ściśle kontrolowane możliwe jest wyciąganie „twardych" wniosków co do wpływu zmiennej niezależnej na zmienną zależną a więc co do tego czy stnieje związek przyczynowo statkowy

+ eksperymenty dostarczają precyzyjnych i obiektywnych informacji o ludzkim zachowaniu Z

uwagi na tę precyzję badanie można łatwo powtórzyć Słabości:

eksperymenty trwają krótko, dlatego nie można być pewnym, że zaobserwowane w eksperymencie zachowanie będzie takie same w długotrwałej realnej sytuacji

osoby badane i obserwowane w stosunkowo ograniczonych warunkach laboratoryjnych mogą

zachowywać się nie tak jak uczyniliby to w warunkach naturalnych

niektóre rodzaje zachowania nie mogą być manipulowane eksperymentalnie, np.. nie można w sposób zamierzony poddawać dzieci szkodliwym oddziaływaniom, po to by badać ich wpływ na rozwój

Techniki obserwacyjne

W badaniach prowadzonymi technikami obserwacyjnymi przedmiotem badań jest naturalne zachowanie jednostki przy czym zasadą jest ograniczenie do minimum oddziaływanie obserwatora na jego przebieg. Można wyróżnić różne techniki obserwacyjne np.: prowadzenie dzienników obserwacyjnych, obserwacja fotograficzna, próbki czasowe i próbki zdarzeń.

Obserwacja fotograficzna - zapisywanie wszystkiego, nie selekcjonowanie informacji pod względem ważności zdarzeń

Próbki czasowe - zakładamy co chcemy osiągnąć, ile dokładnie czasu obserwujemy

Próbki zdarzeń - początek określonego zachowania, jest początkiem i końcem

obserwacji Zalety:

+ pozwalają na uzyskanie realistycznego obrazu ludzkiego funkcjonowania w warunkach życia

codziennego Słabości:

• z powodu braku ścisłej kontroli nie można mieć pewności, czy niepożądane zmienne nie wpływają na badanie zachowania. Na podstawie wyników badań za pomocą technik obserwacyjnych nie można zatem wnioskować o zależnościach przyczynowo - skutkowych

techniki obserwacyjne są bardziej niż inne metody wrażliwe na wpływ subiektywnych czynników związanych z osobą obserwatora (jego przekonań, oczekiwań), ponieważ w istotnym stopniu opierają się na jego interpretacji zdarzeń

Technika wywiadu

Obejmuje ona rozmowę w cztery oczy badającego z badanym. Początkowo pytani* mogą by zadawane w standardowy sposób, kolejne pytania mogą się imienia w zależności od działania altruistyczne. Rola ja zostaje pomniejszona lub zastąpiona przez reprezentację „innego” lub „ty”

Przed osiągnięciem tendencji interpersonalnej poznanie charakteryzuje się znacznym stopniem subiektywizmu, co nazywa się egocentryzmem poznawczym.

Interioryzacja (inaczej wwmietrznieme) – w psychologii społecznej mechanizm obronny, który polega na uwewnętrzniani zewnętrznych treści

Przykłady

• Normy społeczne początkowo przeżywane SA przez dzieci jako coś narzuconego lecz po pewnym czasie dziecko przyjmuje je jako własne;

• Ciche mówienie do siebie staje sie coraz to cichsze, w końcu zamienia się w myślenie - mowa została uwewnętrzniona.

Uwewnętrznianie poglądu społeczności, w której się żyje, może spełniać funkię obrony w stosunku do lęku przed śmiercią. Interioryzacja światopoglądu- daje wtedy złudzenie nieśmiertelności a przynajmniej wykraczania swojego życia poza jednakową egzystencję

Mozę dawać także ukojenie w sensie dosłownym: akceptacja np. światopoglądu dla chrześcijan, muzułmanów, buddystów oznacza obietnice życia wiecznego w tej czy inne formie

Kryzysy rozwojowe

ERIKA ERIKSONA

Rozwój z interakcji między wewnętrznymi instynktami a zewnętrzami kultowowymi i społecznymi wymaganiami.

Jednostka musi w swego życia pomyślne rozwiązać osiem kryzysów czy dylematów wynikających z nowych zadań stawianych przez otoczenie.

Etap I. Wiek niemowlęcy (0 — 1 r. ż.) KRYZYS

PSYCHOSPOŁECZNY PODSTAWOWA UFNOŚĆ A NIEUFNOŚĆ

CEL ...

ROZWOJU. ZADANIE OSIĄGNIĘCIE

ZAUFANIA DO OPIEKUNA

OŁÓWNA

CNOTA NADZIEJA

CENTRALNY PROCES WZAJEMNOŚĆ I WYMIANA ZNACZĄCE RELACJE PODSTAWOWY OPIEKUN UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE DOSTAWAĆ ODDAWAĆ

ZAGROŻENIE RODZICE

Etap II , Dzieciństwo (2 - 3 r, t )

KRYZYS

PSYCHOSPOŁECZNY AUTONOMIA A WSTYD I ZWĄTPIENIE

CEL ROZWOJU.

ZADANIE OSIĄGNIĘCIE SAMOKONTROLI I POCZUCIA WŁASNEJ ODRĘBNOŚCI. GŁÓWNA CNOTA WOLA ZNACZĄCE RELACJE RODZICE UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE ZATRZYMAĆ POZBYĆ SIĘ

CENTRALNY PROCES ULEGANIE ZAGROŻENIE TRENING CZYSTOŚCI

Etap III. Wiek zabawy (4 - 5 r. ż.)

KRYZYS

PSYCHOSPOŁECZNY INICJATYWA A POCZUCIE WINY

CEL ROZWOJU UKSZTAŁTOWANIE ORIENTACJI NA CELE IINICJATYWNOŚĆ W

DZIAŁANIU

GŁÓWNA

CNOTA ZDECYDOWANIE /PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ/ CENTRALNY PROCES IDENTYFIKACJA

ZNACZĄCE RELACJE ŚCISŁA RODZINA UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE NAŚLADOWAĆ UDAWAĆ

ZAGROŻENIE MASS MEDLA

Etap IV . Wiek szkolny (6- 12 r. ż.

KRYZYS

PSYCHOSPOŁECZNY PRODUKTYWNOŚĆ A POCZUCIE NIŻSZOŚCI

CEL ROZWOJU OSIĄGNIĘCIE POCZUCIA WŁASNEJ KOMPETENCJI GŁÓWNA CNOTA KOMPETENCJA

CENTRALNY PROCES EDUKACJA. PRZYSWOJENIE UMIEJĘTNOŚCI I NORM WRAZ Z UMIEJĘTNOŚCIAMI SZKOLNYMI I SPOSOBAMI UŻYOA NARZĘDZI ZNACZĄCE RELACJE SĄSIEDZTWO SZKOŁA

UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE DOKONYWAĆ WSPÓŁDZIAŁAĆ

ZAGROŻENIE WYCHOWANIE SEKSUALNE

Etap V. Wiek adolesceocjl (13-18 r. Ł) (19 - 22 r.ż.)

KRYZYS

PSYCHOSPOŁECZNY TOŻSAMOŚĆ GRUPOWA A ALIENACJA

TOŻSAMOŚĆ INDYWIDUALNA A NIEPEWNOŚĆ (DYFUZJA) ROLI

CEL ROZWOJU OSIĄONIIJCIŁ ODPOWIEDZI NA PYTANIE KJM JESTEM i KIM MOGĘ BYĆ

GŁÓWNA CNOTA WIERNOŚĆ SOBIE CENTRALNY PROCES NACISK RÓWIEŚNIKÓW ZNACZĄCE RELACJE GRUPA RÓWIEŚNIKÓW MODEL PRZYWÓDZTWA

UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE BYĆ SOBĄ/LUB NIE/ OTWIERAĆ SIĘ

ZAGROŻENIE ALKOHOLIZM MŁODZIEŃCZY Stany (statusy) tożsamości wg Jamesa Marcii (1987).

Statusy ocenia się za pomocą dwóch wymiarów: podejmowania poszukiwań, stawiania pytań (P); zaangażowania, podejmowania ról (Z). STRUKTURA TOŻSAMOŚCI P Z

1. osiągnięcie + +

2. moratorium + -

3. zamknięcie - +

4. rozpad - -

1. Stadium rozproszenia tożsamości (rozpadu) (zagubienia).

2. Stadium tożsamościowego moratorium.

3. Stadium tożsamości tymczasowej (zamknięcie) — (tożsamość przejęta).

4. Stadium osiągniętej tożsamości.

KOLEJNOŚĆ STADIÓW JEST DOWOLNA. By osiągnąć tożsamość musi być moratorium

Etap VI. Wczesna dorosłość (23 - 34 r. ż.) KRYZYS

PSYCHOSPOŁECZNY INTYMNOŚĆ A IZOLACJA CEL

ROZWOJU OSIĄGNIĘCIE ZDOLNOŚCI DO MIŁOŚCI BEZ UTRATY POCZUCIA WŁASNEJ TOŻSAMOŚCI GŁÓWNA CNOTA MIŁOŚĆ

CENTRALNY PROCES WZAJEMNOŚĆ MIĘDZY RÓWIEŚNIKAMI, WZORCE WSPÓŁPRACY I WSPÓŁZAWODNICTWA. ZNACZĄCE RELACJE PARTNERSTWO W PRZYJAŹNI, W ZWIĄZKACH SEKSUALNYCH, WE WSPÓŁZAWODNICTWIE I WE WSPÓŁPRACY

UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE ZATRACAĆ SIĘ I ODNAJDYWAĆ WINNYN ZAGROŻENIE ROZWÓD

Etap VII. Średnia dorosłość (35 - 60 r. ż.) KRYZYS

PSYCHOSPOŁECZNY KREATYWNOŚĆ A ZAINTERESOWANIE SOBĄ I STAGNACJA

CEL ROZWOJU POTRZEBA OPIEKOWANIA SIĘ I TROSKA O LOS MŁODSZYCH GENERACJI

GŁÓWNA CNOTA OPIEKUŃCZOŚĆ

CENTRALNY PROCES DOPASOWANIE OSOBA - ŚRODOWISKO I TWÓRCZOŚĆ ZNACZĄCE RELACJE PODZIAŁ PRACY. WSPÓŁGOSPODARZENIE UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE TWORZYĆ, OPIEKOWAĆ SIĘ ZAGROŻENIE STARZEJĄCY SIE RODZICE

Etap VIII . Późna dorosłość (pow. 65 r. i.)

KRYZYS

PSYCHOSPOŁECZNY INTEGRALNOŚĆ EGO /samoakceptacja/ A DESPERACJA I ROZPACZ

CEL ROZWOJU OSIĄGNIECIE MĄDROŚCI ŻYCIOWEJ W WYNIKU

POZYTYWNEGO BILANSU ZYClA

GŁÓWNA CNOTA MĄDROŚĆ

CENTRALNY PROCES INTROSPEKCJA INTEGRACJA

ZNACZĄCE RELACJE LUDZKOŚĆ, CZŁOWIEK

UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOSPOŁECZNE BYĆ, STANĄĆ NAPRZECIW ŚMIERCI. ZAGROŻENIE „KRUCHA" STAROŚĆ A OPIEKA OTOCZENIA

	ROZWÓJ POTRZEB
	Maslow, McOtUud
niemowlęctwo	1. biologiczne, fizjologiczne
	2." bezpieczeństwa fizjologiczne i emocjonalnego
	Kardynalne warunki rozwoju, ich niezaspokojenie blokuje następcę - groźba patologi
Dzieciństwo	3. podporządkowania i dominacji 4. afiliacji, przynależności do innych, akceptacji, szacunku, prestiżu
Młodość
	5. osiągnięć, sukcesu 6. samorealizacji, po suk: warna siebie

Rozwój mowy dziecka

Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną, dziecko przyswaja sobie ją od najbliższego otoczenia , a przede wszystkim od matki, drogą naśladownictwa. Wielokrotnie powtarzane przez nią nazwy przedmiotów, znajdujących się w otoczeniu dziecka, zostawiają słuchowe ślady w jego mózgu. Rozwój mowy trwa kilka lat i w jego przebiegu wyodrębniają się pewne okresy, w których czas trwania u dziecka normalnie rozwijającego się można określić w przybliżeniu w sposób następujący:

- okres melodii- od urodzenia do 1 roku życia

- okres wyrazu- od 1 do 2 roku życia

- okres zdania - od 2 do 3 roku życia

- okres swoistej mowy dziecięcej- od 3 do 7 roku życia

w pracy profilaktycznej i terapeutycznej na terenie przedszkola ważna jest znajomość rozwoju mowy przypadająca na okres zdania i okres swoistej mowy dziecięcej. 1.1. Okres zdania / 2-3 rok życia

Mowa ulega doskonaleniu. Dziecko powinno wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe. Ze spółgłosek w tym okresie pojawiają się s, z, c, dz/ wcześniej zastępowane przez ś, ż, ć, dź , a czasem przez sz, ż, cz, dż/

Jednak dziecko ma dalej trudności, gdyż narządy mowne nie są jeszcze dostatecznie sprawne. Toteż głoski trudniejsze zastępowane są łatwiejszymi. Samogłoski mogą być wymawiane niewłaściwie. W sumie jednak mowa jest już zrozumiała nie tylko dla najbliższego otoczenia. Dziecko zaczyna mówić zdaniami dwu-, trzywyrazowymi. Są to zdania oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe. Słuch fonematyczny jest na tyle wyrobiony, że dziecko wie jak dana głoska powinna brzmieć, choć samo nie potrafi jej prawidłowo wypowiedzieć.

2. 2. Okres swoistej mowy dziecięcej / 3- 7 r.ż. /

Dziecko zaczyna już odróżniać głoski: s z, c, dz od ich miękkich odpowiedników. Omawiany okres pokrywa się z pobytem dziecka w przedszkolu. Wymowę dziecka wstępującego do przedszkola charakteryzuje już duża umiejętność odtwarzania wszelkich elementów słowa. Dziecko trzyletnie potrafi się już porozumieć z dorosłymi, chociaż mowa jego nie jest ukształtowana pod względem dźwiękowym. Dziecko powinno już wymawiać wszystkie samogłoski tak ustne , jak i nosowe chociaż w wymowie jego mogą występować odstępstwa np. zamiana samogłosek : a-o, e-a, i-y. Jest to związane z niewykształconą sprawnością narządów artykulacyjnych. Powinno również wymawiać spółgłoski:

- wargowe: twarde i zmiękczone / m, m', b, b', p, p' /

- wargowo- zębowe : twarde i zmiękczone : / £ f, w, w"

- środkowojęzykowe: ś, ż, ć, dź, ń, k', g\ h'

- tylnojęzykowe: k, g, h

- przedniojęzykowo- zębowe: t, d, n

- przedniojęzykowo- dziąsło we: 1, I'

- półsamogłoski ł, j

w tym wieku mogą się już pojawiać głoski przedniojęzykowo- zębowe: s, ł c. dz a czasem przedniojęzykowo- dziąsło we: sz, ż, cz, dż.

Chociaż dużo głosek dziecko umie już wypowiedzieć poprawnie w izolacji i pod dyktando , jednak w mowie spontanicznej są one zamieniane na łatwiejsza pod względem artykulacyjnym

Mowę dziecka 3- letniego cechuje: -zmiękczanie głosek: s, z, c, dz, sz, t cz, dż

- /r/ może być wymawiane jak - j lub 1,

- Zamiast- f- występuje -h- i odwrotnie

- Grupy spółgłoskowe są upraszczane tak w nagłosie , jak i w śród głosie wyrazu, brak wyraźnych końcówek w wyrazach.

Mowa dziecka 4- letniego będzie się już różniła pod względem dźwiękowym. Utrwalają się takie głoski jak: s, z, c, dz; dziecko nie powinno już wymawiać ich jak ś, ź, ć. dź. Pojawia się głoska -r-, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Głoski sz, t, cz, dż zastępowane są przez s, z, c, dz / seplenienie fizjologiczne /. Grupy spółgłoskowe sąjeszcze upraszczane.

Mowa dziecka 5- letniego jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski sz, ż, cz, dź , które się pojawiły w 4 r.ź. zaczynają się ustalać . dziecko potrafi poprawnie je powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą być wymawiane jak s, z, c, dz.

Głoska -r- powinna być już wymawiana. Grupy spółgłoskowe jeszcze są upraszczane zarówno w nagłosie wyrazu , jak i śród głosie wyrazu.

1. ROZWÓJ MYŚLENIA wg J. PIAGETA

Koncepcja Jeana Piageta - szwajcarskiego biologa i psychologa I 1896 - 1980/

INTELIGENCJA funkcjonuje według:

zasady organizacji (przyjmuje postać różnych struktur poznawczych)

zasady adaptacji (przystosowania do otoczenia)

Adaptacja, czyli przystosowanie przebiega w postaci uzupełniających się procesów asymilacji i akomodacji. Rezultatem asymilacji jest zmiana ilościowa schematów, akomodacji —jakościowa.

ASYMILACJA - to włączanie otoczenia do naszych struktur poznawczych, dopasowanie go do naszego rozumienia, interpretowanie go. Jest procesem poznawczym, dzięki któremu nowe treści są włączane do istniejących schematów AKOMODACJA - dopasowanie organizmu do otoczenia, dostosowywanie struktur do otoczenia, zmieniamy nasze rozumienie świata, ludzi, zdarzeń. To tworzeni: nowych schematów lub modyfikacja starych Skutkiem jest rozwój struktur poznawczych.

ZRÓWNOWAŻENIE - konieczna jest równowaga miedzy akomodacji a asymilacją. Dla Piageta równowaga to samoregulujący się mechanizm, który zapewnia rozwijającemu się człowiekowi efektywne interakcje z otoczeniem. SCHEMAT - to struktura poznawcza, umysłowa, dzięki której jednostka przystosowuje się intelektualnie do otoczenia i organizuje je Jest to podstawowa jednostka wiedzy, która porządkuje nabyte doświadczenia i przygotowuje ramy rozumienia przyszłych doświadczeń (Mietzel, 2002).

FAZAI

Myślenie sensoryczno—motoryczne /od urodzenia do 2 r. 27

Stadium L Aktywność odruchowa (ćwiczenie odruchów) (przypada na 1 życia).

Stadium II Rozwijanie schematów (do 4 miesiąca).

Stadium III Odtwarzanie interesujących zdarzeń (odkrywanie procedur) (4-1 miesiąc).

Stadium IV, Koordynacja schematów (intencjonalna zachowania) (8— 12 miesiąc)

Stadium V. Wykrywanie nowych sposobów (nowość i eksploracja). (12-18 miesiąc).

Stadium VI. Reprezentacje umysłowe (18-24 miesiąc życia). Reakcje okrężne

• I rodzaj — reakcje okrężne pierwotne (między 1 a 4 miesiącem) to czynności związane z ciałem dziecka, np. nawyk ssania kciuka. Początkowo ruchami dziecka kieruje przypadek, czasami ręka wchodzi w kontakt z wargami, co dostarcza przyjemności i jest powtarzane.

• II rodzaj - reakcje okrężne wtórne (między 4 a 8 miesiącem), związane z przedmiotami, polegające na powtarzaniu czynności, które wywołują określone efek w otoczeniu, np. uderzenie przedmiotem w łóżeczko, w dzwonek, efekt jest głośny, ciekawy i dziecko aktywność powtarza.

• III rodzaj - reakcje okrężne ED rzędu (między 12 a 18 miesiącem życia), dzieckn ni wystarcza powtarzanie przypadkowo odkrytych efektów, teraz chciałoby samo odkryć Jak i dlaczego występuje dane zdarzenia. Zaczyna eksperymentować, np w czasie kąpieli uderza w wodę na różne sposoby, intencjonalnie różnicuje

NIEZMIENNIKI - coś zostaje takie samo w obliczu ciągłych zmian.

Kształtuje się pojęcie stałości kształtu i wielkości. Pojawia się wiedza o niezmienności pewnych elementów świata. Kształtuje się pojecie stałości przedmiotu około 12 miesiąca) - to wiedza o tym, że przedmiot istnieje niezależnie od tego, czy go postrzegamy, czy nie. Pojawia się w stadium IH i wyraża w tym, że dzieci aktywnie poszukują przedmiotu, który zniknął im z oczu. Przedmioty zaczynają egzystować również poza doświadczeniem zmysłowym. Według Piageta jest to początek myślenia symbolicznego. Symbol występuje zastępczo zamiast rzeczy.

FAZA II

Myślenie konkretno - wyobrażeniowe (przedoperacyjne, prelogiczne) /miedzy 2 a U

• Obserwuje się znaczące postępy w rozwoju funkcji symbolicznej.

• Ma miejsce przyspieszenie tempa myślenia.

• Myślenie ma charakter transdukcyjny.

• Myślenie ma charakter magiczny.

• Myślenie jest egocentryczne.

• W myśleniu ma miejsce centracja.

• Brak odwracalności myślenia. Brak przechodniości. Brak pojęć stałości.

NIEZMIENNIKI

Tożsamość jakościowa, czyli wiedza o tym, że jakościowa natura rzeczy nie jest: zmieniona przez zmianę w jej wyglądzie.

FAZA III

Myślenie operacyjne, konkretni /między 7 a 11/12 r. iJ, czyli okres operacji konkretnych

Myślenie staje się w pełni symboliczne.

System myślenia jest powiązany z doświadczeniami konkretnymi.

Pojawia się odwracalność i związane z nią pojęcia stałości (kolejne NIEZMIENNIKI): pojęcie stałości liczby - 6 - 7 lat; pojęcie stałości masy -7-11 pojęcie stałości ciężaru — 9 - 10 lat, pojęcie stałości objętości - 12 lat.

Doskonali tlę operacja grupowania (kategoryzacja) Doskonali się porządkowanie

• . Inkluzja klas - wiedza, że podklasa może zawierać więcej elementów niż klasa nadrzędna, która ją zawiera. Jest to osiągnięcie okresu operacji konkretnych.

FAZA IV

• Myślenie abstrakcyjne. Operacje formalne /od 11/12 lat/

• Uwolnienie myślenia od bezpośredniego doświadczenia

• Zdolność do śledzenia formuły dowodu i budowania hipotez nie wymagająca doświadczania konkretnych obiektów czy sytuacji

• Rozumowanie dedukcyjne (od przesłanek do konkluzji, od ogółu do szczegółu.).

• Rozumowanie na symbolach.

• Rozumowanie kombinatoryczne

• Pojęcie prawdopodobieństwa

Rozwój pamięci.

Informacje uzyskane w wyniku odbierania wrażeń zmysłowych, spostrzegania i myślenia mogą być magazynowane i wykorzystywane w późniejszym działaniu dzięki procesom pamięci. Procesy te to:

• zapamiętywanie - zapisywanie odbieranych informacji w doświadczeniu, może się ona odbywać samorzutnie lub w sposób zamierzony

• przechowywanie - prace, w toku których magazynuje się zapamiętany materiał

• przypominanie - proces aktualizacji śladów pamięciowych, czyli wydobywanie z magazynu pamięci przechowywanych w nim informacji

Doskonalenie się pamięci następuje wraz z wiekiem dziecka, jest efektem dwu zasadniczych zmian, jakie zachodzą w toku rozwoju. Polegają one na wzrastaniu dowolności pamięci oraz kształtowaniu się zdolności do zapamiętywania logicznego. Całkowity brak dowolności pamięci, z jakim mamy do czynienia na najwcześniejszym etapie rozwoju, oznacza niezamierzony charakter wszystkich trzech procesów - zapamiętywania, przechowywania i przypominania. Nie stanowią one wówczas samodzielnych czynności, dokonują się w toku praktycznego działania, będąc z nim nierozerwalnie złączone. Pierwsze przejawy dowolności dotyczą procesu przypominania. Mają one miejsce w drugiej połowie wieku przedszkolnego, kiedy to daje się zaobserwować u dziecka nastawienie na odtwarzanie wcześniej zdobytej wiedzy. W dalszej kolejności pojawia się zamierzone zapamiętywanie, przy czym zabiegowi zaczynają towarzyszyć celowo podejmowane zabiegi ukierunkowane na przechowywanie określonych treści, polegające np. na powtarzaniu. Szczególnie intensywny rozwój dowolności pamięci ma miejsce w wieku szkolnym. U dziecka przedszkolnego zapamiętywanie mimowolne znacznie przewyższa swoją skutecznością dowolne, a w pierwszej klasie szkoły podstawowej brak jest wyraźnych różnic między efektywnością tych dwu rodzajów pamięci.

Dowolne kierowanie przez człowieka własnymi procesami pamięciowymi wymaga posiadania przez niego wiedzy na temat systemu pamięci i czynników wpływających na jej efektywność. Wiedzę tego rodzaju określa się jako metapamięć Początki jej rozwoju mają miejsce w wieku przedszkolnym, kiedy dziecko zaczyna rozumieć, sie w pewnych sytuacjach jest konieczne podejmowanie wysiłku, by przechować określone informacje w pamięci i potrafi rozpoznać takie sytuacje. W wieku szkolnym dziecko zdaje sobie już sprawę z ograniczeń pamięci krótkotrwałej i z tego, że trwałe zapamiętywanie wymaga uczenia się i wydobywania informacji z pamięci. Wzrost wiedzy metapamięciowej obaerwuje alę jeszcze po 16-18 roku życia.

Postęp w zakresie efektywności zapamiętywania dowolnego pozostaje w Ścisłym związku z rozwojem pamięci logicznej. W pamięci tej w procesach pamięciowych bierze udział myślenie. Dzięki udziałowi myślenia następuje organizowanie, porządkowanie i

zapamiętywanie materiału.

Jeśli zapamiętywanie ma charakter mechaniczny, nie odgrywa w nim roli czynnik rozumiem Dzięki zapamiętywaniu logicznemu ogólne zdolności człowieka w zakresie pamięci rozwijaj się dłużej, niż doskonale się jego pamięć mechaniczna, a potem niż ona funkcjonuje na nieobniżonym poziomie.

Celem oddziaływań rozwijających pamięć powinno być przede wszystkim wdrażanie dzieck do posługiwania się przy zapamiętywaniu dostępnymi mu operacjami umysłowymi Podstawowym warunkiem tego jest uświadomienie sobie przez dziecko większej skutecznoś zapamiętywania logicznego niż mechanicznego. W przypadku uczenia się szkolnego sprzyja temu nie tylko ukierunkowany proces zapamiętywania, ale również ukierunkowanie procesu przypominania. Postęp w zakresie logicznego zapamiętywania będzie zależał od stopnia, w jakim uczeń doceni znaczenie organizacji materiału. Pożądane jest wskazywanie uczniom na to, że istnieją różne sposoby organizowania zapamiętywanych treści. Zatem oddziaływanie n rozwój pamięci powinno polegać na wyrabianiu w dziecku świadomego stosunku do własnych procesów pamięciowych i stawianiu przed nim zadań wymagających wiązania pamięci z myśleniem.

Dojrzałość szkolna

Dziecko wstępujące do szkoły powinno mieć mowę w pełni uformowana pod względem fonicznym, dysponować dużym już zasobem słownikowym i poprawnie budować zdania z punktu widzenia logiki, gramatyki i składni. Powinno mówić nie tylko poprawnie i z sensem , ale też z właściwą intonacją / akcent, rytm, melodia mowy/.

Okres rozwoju mowy może przeciągać się u niektórych dzieci, tych zwłaszcza które w ogóle rozwijają się wolniej, niż inne. Jeżeli dziecko zaczęło mówić dopiero w 2-3 roku tycia, te nie

możemy wymagać aby w 6-7 roku rozwój mowy mógł być w pełni zakończony.

Rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych Mowa wytwarza się dzięki skoordynowanej aktywności muskulatury języka, warg, gardła itp., Do rozwoju i koordynacji poszczególnych części aparatu artykulacyjnego potrzebny jest czaj i aktywne ćwiczenia.

Dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne poprzez czynności ssania, połykania , żucia W ten sposób język przygotowuje się do wymowy głosek. Najtrudniejsze głoski sz, ż, cz. dż cm : wymagają dodatkowych ruchów precyzyjnych, np. uniesienie języka, ruchy wibracyjne Prawidłowa artykulacja głosek warunkuje rozwój mowy dziecka.

Opanowanie systemu językowego jest procesem trudnym i długotrwałym .człowiek przez całe życie doskonali tę sztukę. Podstawy posługiwania się językiem każdy człowiek zdobywa w okresie dzieciństwa. W tym czasie dziecko odkrywa relację zachodzącą pomiędzy słowami a jego znaczeniem. W procesie tym ważną rolę odgrywają osoby dorosłe. Dziecko nie rodzi się ze znajomością określonego języka, ale z możliwością, nauczenia sie go. Rozwój ten możliwy jest tylko wtedy jeżeli spełnione są. niezbędne do tego warunki prawidłowa budowa anatomiczno- fizjologiczna oraz dostateczna stymulacja. Wzory zachowań językowych dziecko przyswaja sobie przez naśladowanie . podstawowa zasada stymulacji mowy małego dziecka jest mówienie o rzeczach które dziecko aktualnie widzi, czuje lub o zjawiskach, w których aktualnie uczestniczy . takie sytuacje najkorzystniej wpływają na kształtowanie się mowy dziecku Dzięki temu bogaci ono zarówno bierną jak i czynną stronę języka, która umożliwia mu zarówno rozumienie wypowiedzi kierowanych do niego oraz możliwość samodzielnego werbalizowania myśli. ważne jest, aby strona bierna i czynna języka rozwijały się harmonijnie.