STEREOTYPY, UPRZEDZENIA I DYSKRYMINACJA

Stereotyp – definicja tradycyjna: proces patologiczny.

“Otaczające nas środowisko jest zbyt duże, zbyt skomplikowane i zbyt szybko się zmienia, abyśmy mogli je rzeczywiście poznać. Nie zostaliśmy wyposażeni w umiejętność ogarniania tylu subtelności (...). Musimy zbudować sobie prostszy model (...)”.

Walter Lippman 1922

Stereotypy to mechanizmy upraszczające rzeczywistość społeczną, stanowią jednak jednocześnie projekcję naszego systemu wartości na rzeczywistość i są ‘’... Przesycone emocjami, których nie da się od nich oddzielić”.

Potępiane jako przesadne, nadmiernie uogólnione i nieodpowiadające rzeczywistości; jako sztywne, irracjonalne i błędne.

Uprzedzenie – reakcja emocjonalna definiowana jako negatywny afekt międzygrupowy, reakcja emocjonalna związana z dana kategorią społeczną.

Uprzedzenia są bardziej niż stereotypy związane z zachowaniem wobec przedstawicieli kategorii społecznych Dovidio i współpracownicy 1996 – przegląd 12 badań pokazał, ze negatywne nastawienia emocjonalne wobec Czarnych Amerykanów były lepszym predykatorem zachowań wobec nich niż stereotypy tej grupy.

Dyskryminacja – niesprawiedliwe traktowanie jakiejś grupy ludzi. Uprzedzenia i posługiwanie się stereotypem powoduje, że ludzi nie traktujemy równo, mamy skłonność do faworyzowania „swoich” i dyskryminowania tych „innych”. Członek grupy mniejszościowej, do której odnosi się stereotyp, nie jest traktowany na równi z innymi członkami społeczeństwa. Częściej mogą być podejmowane wobec niego działania agresywne, rzadziej wybacza mu się jego „błędy” lub niestosowne zachowania. Dyskryminacja widoczna jest przy staraniach o pracę czy awans zawodowy, przy obsadzaniu stanowisk publicznych itp.

1. Stereotyp

Podstawą stereotypizacji jest kategoryzacja społeczna, czyli klasyfikacja jednostek do odmiennych kategorii lub grup, aby uprościć i nadać znaczenie otoczeniu społecznemu, proces odbywający się automatycznie, poza naszą wolą czy świadomością - gdy stereotypizujemy o jednostce myślimy w kategoriach cech i charakterystyk, które przypisujemy reprezentowanej przez nią grupie społecznej.

Jak wiadomo z wcześniejszych badań kategoryzacja na grupę swoją i obcą prowadzi do zjawiska akcentuacji, homogenizacji grupy obcej oraz faworyzacji grupy własnej, której towarzyszyć może dewfaworyzacja grupy obcej. Kategoryzacja per se prowadzi jednak tylko do faworyzacji grupy obcej nie musi jej towarzyszyć negatywny stosunek do grupy obcej. Kategoryzacja jest prerekwizytem stereotypizacji i uprzedzeń, warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym.

Osoby uprzedzone mają z kolei wyjątkową łatwość kategoryzacji, przełączania się z poziomu ja indywidualnego na poziom ja społecznego, z myślenia o ludziach jako o indywidualnościach na myślenie o nich jako o reprezentantach grupy i nosicielach jej cech. Również w społecznościach, w których panują uprzedzenia podział na kategorie społeczne jest szczególnie wyraźny, sam się percepcyjnie narzuca (np. Południe USA w latach 50 czy RPA w 70tych).

Kategoryzacji społecznej (percepcyjnemu dzieleniu na grupy) i stereotypizacji (przypisywaniu jednostkom cech grupy) nie muszą towarzyszyć uprzedzenia. Stereotypy mogą być negatywne, neutralne lub pozytywne. Stereotypy mogą być proste i złożone w zależności od wiedzy na temat danej kategorii ludzi. Z reguły stereotypy negatywne są interpretowane jako wyraz uprzedzeń wobec stereotypizowanej kategorii. Jednak Birgham 1971 w swoim przeglądzie badań pokazuje, że negatywne stereotypy i uprzedzenia są związane słabo i nie w każdym badaniu pojawia się ten związek. Jest tak prawdopodobnie dlatego, że stereotypy związane z oceną (pozytywna lub negatywną) mają dwa wymiary oceny dające nieco inne efekty w postaci reakcji emocjonalnych o czym mówi się dopiero od niedawna.

Stereotypy o Polsce:

Stereotyp pierwszy: Polakom każdy język obcy

Rzeczywiście znajomość języków obcych nie jest naszą mocną stroną - w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej wypadamy dosyć blado. Według najnowszych badań jedynie 8% Polaków deklaruje znajomość przynajmniej jednego języka obcego (w przypadku osób młodych ten wskaźnik jest zdecydowanie wyższy). Sytuacja nie jest jednak tak dramatyczna, jak by się wydawało. Młodsze pokolenie zna język angielski co najmniej na poziomie komunikatywnym, zaś starsi często potrafią posługiwać się językiem rosyjskim, obowiązkowym przez wiele lat w naszych szkołach. Nauka języków obcych, ostatnio także egzotycznych, np. japońskiego, jest dziś w modzie czego dowodem są liczne szkoły językowe i popularność studiów językowych. Ogólnie uważa się, że Polacy osiągają lepsze efekty w nauce języków niż Włosi czy Hiszpanie, jednakże brakuje nam ich śródziemnomorskiej łatwości i pewności siebie w wyrażaniu się w innym języku.

Stereotyp drugi: Polacy wiecznie narzekają

Nie ukrywajmy – lubimy sobie ponarzekać. Inna sprawa, że niedawne czasy dostarczały nam mnóstwa powodów do niezadowolenia. W peerelowskiej przeszłości Polacy narzekali na brak podstawowych dóbr, bo jak tu nie narzekać, gdy kupno cukru czy papieru toaletowego nieraz graniczyło z cudem. Z drugiej strony zawsze umieliśmy i umiemy się z siebie śmiać. Jak mówi stare powiedzenie, w bloku socjalistycznym Polska była najweselszym barakiem, a absurdy życia codziennego stały się pożywką dla wielu świetnych polskich komedii i kabaretów.

Szybkie przemiany polityczne po 1989 i młody kapitalizm przyniosły kolejne powody do narzekań – niepewność jutra, bezrobocie, niskie zarobki. Wielu z nas wciąż ma problemy z odnalezieniem się w nowej rzeczywistości i mimo stałego wzrostu gospodarczego oraz członkostwa w Uni ponad połowa Polaków uważa, że ich stopa życia się nie podniosła. Naszym ulubionym tematem do narzekania – ale na szczęście i do żartów – są tradycyjnie politycy. Skłonność do narzekania rzadko spotyka się wśród młodszych generacji. Młodzi ludzie, podobnie jak ich zachodnioeuropejscy rówieśnicy, są otwarci na świat i nowe wyzwania, z optymizmem patrzą w przyszłość.

Stereotyp trzeci: Polacy nie lubią obcych

Polska przez wieki była państwem wielonarodowościowym, gdzie obok siebie w zgodzie żyły różne grupy etniczne i religijne. Dziś także żyje wśród nas wielu przedstawicieli innych nacji. Do Polski przyjeżdżają naukowcy, studenci, specjaliści różnych dziedzin, a także uchodźcy wojenni czy polityczni, którym nasz kraj udziela wsparcia. W Polsce mieszkają też przedstawiciele wielu mniejszości narodowych – Ukraińcy, Niemcy, Cyganie, Litwini i dużo dużo innych narodowości.

Geneza antysemityzmu może stanowić przedmiot sporu, ale z całą pewnością nie jest to postawa występująca tylko w Polsce. Wszelkie przejawy dyskryminacji, czy to na tle rasowym, czy religijnym, są prawnie zabronione. Ludność pochodzenia żydowskiego cieszy się równymi prawami jak inne mniejszości narodowe czy wyznaniowe. Po odnowieniu stosunków dyplomatycznych z Izraelem rząd polski dokłada się wszelkich starań, aby budować most porozumienia między naszymi państwami, czemu służą m.in. wycieczki młodzieży żydowskiej do Polski do miejsc pamięci Holokaustu.

Stereotyp czwarty: Polacy lubią wódkę

Niewątpliwie zwyczaj picia alkoholu przy wielu okazjach jest u nas mocno zakorzeniony. Wywodzi się on jeszcze z czasów szlacheckich i wyraża chociażby w staropolskim powiedzeniu: Jedz, pij i popuszczaj pasa. Nadal lubimy dobrze podjeść i nie stronimy od kieliszka, ale stereotypowy obraz Polaka - pijaka i obżartucha daleki jest od prawdy. Za alkohol popularny w tej części Europy uważa się powszechnie właśnie wódkę, która słynie poza granicami naszego kraju z wysokiej jakości i rozmaitości gatunków. Wśród młodszego pokolenia większą popularnością cieszy się zdecydowanie piwo, które dorównuje smakiem znanym markom z Niemiec i Czech.

Stereotyp piąty: Przestępstwa w Polsce są na porządku dziennym

Polskę uważa się powszechnie za kraj o bardzo wysokim wskaźniku przestępczości, a obcokrajowcy ostrzegani są przed pozornie chętnymi do pomocy Polakami i zaleca się im uważne pilnowanie torebki. Zapomina się, że problem kradzieży istnieje wszędzie tam, gdzie są turyści. A w dobie terroryzmu światowego w żadnym kraju nie może się czuć w 100% bezpieczne. Na wszelki wypadek zalecamy trzymanie samochodu na strzeżonym parkingu (opłaty zwykle nie są wygórowane). Lepiej nie zostawiać cennych przedmiotów w środku pojazdu, zwłaszcza w miejscach widocznych, jak przednie i tylne siedzenia. W przypadku kradzieży auta należy zgłosić się na policję. Szanse odzyskania samochodu są raczej niewielkie, jednakże potwierdzenie zgłoszenia kradzieży z komisariatu jest potrzebne, aby uzyskać odszkodowanie. Przekonań akceptowanych implicite, nie uświadamianych, bo innej wersji świata nie możemy sobie nawet wyobrazić, nazywamy nieświadomą ideologią (D. Bem, S. Bem, 1970, za Aronson 1995). Takie ideologie są nam wpajane już od najmłodszych lat, poprzez wychowanie i warunki w jakich ono zachodzi. Osobiście najbardziej przeraża mnie w nich to właśnie, że są niuświadomione – bo to oznacza, że nie można się przed nimi w żaden sposób bronić czy uchronić. Ich ofiarami padają te osoby, których z racji ich przekonań nigdy byśmy o to nie podejrzewali. Dowodu na to dostarczył eksperyment przeprowadzony przez Natalie Porter i Florence Geis (1981, za Aronson 1995), w którym studentom wyższej uczelni pokazywano grupę osób (samych kobiet lub samych mężczyzn) siedzących razem przy stole, informując, że grupa ta przygotowuje się do uzyskania stopnia doktora. Zadaniem osób badanych było wskazanie tej osoby, która wniosła największy wkład w prace grupy. Jak zaobserwowano, najczęściej wskazywano osobę siedzącą u szczytu stołu. Nie zdołano jednak powtórzyć tego wyniku, gdy badanym pokazywano grupy mieszane pod względem płci. O ile w sytuacji, kiedy u szczytu stołu siedział mężczyzna, tendencja do wskazywania właśnie tej osoby utrzymała się, tak w sytuacji, gdy szczyt stołu zajmowała kobieta, nie wskazał jej prawie nikt. Co więcej, każdy z mężczyzn otrzymał więcej głosów, niż trzy kobiety liczone razem. Wyniki takie otrzymano zarówno dla badanych mężczyzn i kobiet, w tym – co dla mnie w tym przykładzie najważniejsze – feministek, które wcale nie wybierały kobiet częściej, niż inne panie – niefeministki.

Nie jest to zapewne jedyny skutek wychowania w społeczeństwie, w którym funkcjonują bardzo silne stereotypy związane z płcią. Od kobiet generalnie oczekuje się, że będą od mężczyzn bardziej serdeczne i skłonne do okazywania uczuć, uważa się je za mniej kompetentne i mniej stanowcze, oraz że ich miejsce jest w domu, przy dzieciach i kuchni. Ma to oczywiście wpływ na dostęp kobiet do rozmaitych zawodów (na szczęście ta sytuacja zmienia się na lepsze, ciągle jednak kobieta w Polsce nie może fedrować na przodku - czyli zostać górnikiem – choćby nie wiem jak bardzo chciała!), oraz na ocenę kwalifikacji kobiet wyrażającą się wysokością ich pensji w porównaniu do pensji mężczyzn. W Stanach Zjednoczonych kobiety zarabiają średnio o 30% mniej niż mężczyźni na tych samych stanowiskach (oczywiście przy takim samym doświadczeniu, wykształceniu, itd.). W Polsce sytuacja na rynku pracy jest podobna: kobiety zarabiają średnio o 20 – 40% mniej niż mężczyźni, z tym że rozbieżność ta pogłębia się, im wyższe stanowiska są brane pod uwagę. Tak więc pani na kierowniczym stanowisku zarabia średnio 60% tego, co zarabia pan. I któż rozsądny potrafi sensownie odpowiedzieć na pytanie: dlaczego??? Co te biedne kobiety takiego zrobiły? A może czego nie zrobiły? W dodatku na całym świecie kobiety stanowią większość (znaczną) wśród bezrobotnych. Można to po części tłumaczyć wychowywaniem dzieci, ale tylko po części właśnie. A co z resztą wyjaśnień?

Nawiązując jeszcze raz do kwestii nieświadomych ideologii wobec kobiet: sama padłam ich ofiarą. Na jednej ze stron internetowych kiedyś znalazłam pewną opowieść, którą pozwolę sobie przytoczyć. Proszę sobie wyobrazić następującą sytuację: ‘’Ojciec z synem wybierają się w podróż samochodem, podczas której ulegają wypadkowi. Ojcu nic się nie dzieje, syn natomiast wymaga natychmiastowego przewiezienia do szpitala. Gdy ten młody człowiek jest już na miejscu, zaraz trafia na salę operacyjną. Chirurg, który ma przeprowadzać operację bacznie przygląda się chłopcu i nagle mówi: “Boże, przecież to mój syn...”.

1. Uprzedzenia

Uprzedzenie jako forma konformizmu. Konformizm polega na tym, że ludzie dostosowują się do norm obowiązujących w danej społeczności. Jeśli normą są nietolerancyjne postawy lub wrogie zachowania wobec jakichś grup mniejszościowych, to pojedyncze osoby, dążąc do bycia dobrym członkiem swojej społeczności, dyskryminują innych. Postępują tak, bo sądzą, że to jest właściwe i dobre zachowanie.

Wyróżnia się dwa stosunkowo niezależne wymiary (równoległe do wymiarów stereotypów) emocjonalne uprzedzeń:

Intensywne negatywne emocje związane z gniewem, irytacją, zmartwieniem, troską i lękiem. Brak emocji pozytywnych.

Fiske i in. 1999 – dwa wymiary nastawień emocjonalnych wobec kategorii społecznych:

Lubienie vs nielubienie (vide moralnościowy wymiar stereotypów, te emocje towarzyszą temu wymiarowi); wymiar ten zakłada obecność intensywnych emocji negatywnych. Szacunek vs brak szacunku (odnoszące się do wymiaru kompetencyjnego stereotypu). Wymiar ten zakłada brak emocji pozytywnych.

Jak uprzedzenia wyrażają się w zachowaniu:

- poprzez tendencję do utrzymywania dystansu społecznego – tą tendencję można mierzyć Skalą Dystansu Społecznego Bogardusa (1925).

- poprzez tendencję do dyskryminacji – negatywne zachowania wobec członków grupy społecznej motywowane ich przynależnością do tej grupy społecznej.

Utajone vs nieutajone, otwarte uprzedzenia

Nieutajone, otwarte – działają na poziomie świadomym i można je badać za pomocą miar tradycyjnych, kwestionariuszowych, raportów czy wywiadów.

Utajone – działają na poziomie nieświadomym, są automatyczne, niekontrolowane. Mierzone za pomocą latencji reakcji na aktywację pozytywnych i negatywnych uprzedzeń przez priming, Implicite Association Test (Greenwald, McGhee & Schwartz, 1998).

„ ... stosunkowo stałe orientacje ewaluatywne aktywowane automatycznie w obecności członków stygmatyzowanej grupy” (Divine, 2001). – ale niektóre badania pokazują, że wyniki w teście np. IAT wcale nie są stałe lecz zmieniają się.

Miary utajone często są słabo związane z miarami nieutajonymi i wskazują na większa niechęć do przedstawicieli grup –celów uprzedzeń. Może to świadczyć o tendencji do ukrywania negatywnych nastawień a nawet niezgody na nie na poziomie świadomym. Oraz o występowaniu uprzedzeń na poziomie nieświadomym, niezależnym od naszej woli czy kontroli. Może to świadczyć o tym, że nabywamy uprzedzeń bez naszej wiedzy czy zgody np. w procesie wczesnej socjalizacji.

Badacze pokazali, że o ile miary pośrednie i bezpośrednie uprzedzeń nie były ze sobą powiązane, gdy dotyczyły grupy co do której istnieje silna społeczna norma niedyskryminowania (Żydzi) to jednak były skorelowane gdy chodziło o inne kategorie społeczne wobec których uprzedzenia były bardziej tolerowane a przynajmniej nie było silnej normy przeciw nim.

Dovidio i in, 1996 - uprzedzenia utajone i otwarte mogą odnosić się do różnych poziomów naszego funkcjonowania i innych rodzajów reakcji, co może wyjaśniać dlaczego miary uprzedzeń i zachowania dyskryminacyjne nie zawsze są związane. Badacze pokazują, że automatycznie aktywowane utajone uprzedzenia pozwalają przewidywać lepiej zachowania i reakcje spontaniczne (np. kontakt wzrokowy, częstość mrugania – większa w obecności osób z dyskryminowanej kategorii). Z kolei postawy mierzone przez miary otwarte i bezpośrednie (zwykle pokazujące brak uprzedzeń) pozwalają lepiej przewidywać zachowania przemyślane, świadomie kontrolowane.

Problem jednak polega na tym, że wyniki uzyskane w różnych miarach tych samych utajonych uprzedzeń nie są ze sobą związane.

„Karpinski & Hilton 2001” – może postawy utajone oddają ocenne skojarzenia z kategoriami społecznymi, na które ludzie byli wystawieni w swoim środowisku a nie ich własne poparcie czy posiadanie takich ocen. Może to być wyraz środowiska w którym ktoś przebywał a nie jego własnych ukrytych postaw.

Uprzedzenia paternalistyczne – van den Berghe (1967) – rasizm paternalistyczny – nie tyle nielubienie Afroamerykanów co uważanie ich za gorszych, mniej rozwiniętych zależnych niezbyt mądrych – jak dzieci. Bardzo popularna postawa również wobec Indian amerykańskich. Glick & Fiske (2001) pokazują że seksizm przyjmuje często właśnie taką formę. Badacze ci zaproponowali wyróżnienie 4 typów uprzedzeń poprzez skrzyżowanie 2 wymiarów stereotypów i uprzedzeń.

Uprzedzenia paternalistyczne występują gdy grupa obce postrzegana jest jako niekompetentna ale dobra.

Pogardliwe uprzedzenia – gdy grupa obca postrzegana jest jako zła i niekompetentna.

Zazdrosne uprzedzenia – gry grupa obca postrzegana jest jako kompetentna ale zła gdy grupa obca jest wyżej w hierarchii ale nie jest to postrzegane jako uzasadnione czy właściwe, uprzedzenia budzące bunt

Podziw dla grupy obcej – gdy uważana jest za kompetentną i dobrą, zwykle grupy o wysokim statusie, silne o wyższej pozycji którą postrzega się jako uzasadnioną.

Gdy grupy traktowane są jak równe dochodzą jeszcze

Brak uprzedzeń, tolerancja i równość – wobec grupy obcej postrzeganej jako równa i dobra

Wrogie uprzedzenia – wobec grupy obcej o równym statusie postrzeganej jako równa ale zła.

Społeczeństwa zwykle podzielają pewien konsensus co do tego, które kategorie społeczne są dyskryminowane. Stereotyp może stanowić stygmat społeczny. O osobach które reprezentują kategorie społeczne, które są szczególnie stereotypizowane i otaczane uprzedzeniami mówi się, że są stygmatyzowane.

W antycznej Grecji termin ten oznaczał znak wycięty lub wypalony na ciele ludzi w celu oznaczenia, że są przestępcami, niewolnikami, zdrajcami czy z innego powodu są ‘źli’, napiętnowani.

1. Dyskryminacja

Dyskryminacja – zachowania skierowane przeciwko innym ludziom, wynikające z ich przynależności grupowej (np. w jednym eksperymencie katolicy z Irlandii Północnej wypełniali więcej kwestionariuszy gdy sądzili, że badacz jest katolikiem; protestanci wypełniali więcej kwestionariuszy gdy sądzili, ze badacz też jest protestantem).

Rasizm –dyskryminacja wobec grup etnicznych lub mniejszościowych.

Wymiarowi moralnościowemu stereotypów (np. postrzeganiu grupy jako złej i zagrażającej) towarzyszy negatywne nastawienie wobec kategorii społecznej na wymiarze lubienie vs nielubienie czyli silne emocje negatywne a w zachowaniu objawia się to unikaniem lub unieszkodliwianiem przez agresję.

Wymiarowi kompetencyjnemu stereotypów (np. postrzeganie jako leniwych i pozbawionych zdolności) towarzyszy brak szacunku na wymiarze nastawień emocjonalnych wobec grupy i brak uczuć pozytywnych a w zachowaniu objawia się to dyskryminacją, niesprawiedliwym traktowaniem, dominowaniem.

Są takie kategorie społeczne, które są stereotypizowane na obu wymiarach nielubieniu towarzyszy brak szacunku. Takie grupy są najprawdpododoniej obiektem najsilniejszej dyskryminacji i przemocy i zbrodni nienawiści tzw. ‘hate crimes’.

Dyskryminacja ze względu na rasę/ kolor skóry (rasizm)

Rasizm tradycyjny – opiera się na wierze we wrodzoną, biologicznie uwarunkowaną niższość mniejszości rasowych i etnicznych i naturalną wyższość innych grup np. Białych; wiąże się z sankcjonowaną przez instytucje państwowe segregacją i dyskryminacją.

Rasizm współczesny – bardziej subtelna i społeczne akceptowana forma – mieszanka negatywnych emocji wobec grup rasowych lub etnicznych z usprawiedliwianiem ich poprzez akceptowane przekonania związane z tradycyjną etyką protestancką i wartościami konserwatywnymi w świetle których Afroamerykanie na przykład łamią podstawowe zasady związane z etyką pracy, odpowiedzialnością społeczną itd.

Zjawisko zaobserwowano, gdy ukazywanemu przez sondaże opinii publicznej spadkowi uprzedzeń wobec Afroamerykanów po desegregacji Południa w latach 60tych nie towarzyszył spadek dyskryminacji, nierówności rasowej itd.

kazało się, że uprzedzenia badano w sposób tradycyjny – proszono badanych o ujawnienie swojego stosunku do przedstawicieli danej grupy i kojarzonych z nimi stereotypów lub o określenie dystansu społecznego na jaki chcemy ich ‘trzymać’. Ale zmieniły się normy społeczne - posiadanie uprzedzeń nie jest dobrze widziane, nie jest zresztą zgodne z amerykańskim egalitaryzmem.

Teoria nasilenia reakcji (lub ambivalent racism) – Katz & Hass 1988 – Biali żywią jednocześnie wobec mniejszości rasowych między którymi jest sprzeczność – współczucie i sympatia (bo egalitaryzm) oraz pogarda i niechęć (bo indywidualizm).

Sprzeczność wywołuje napięcie podczas kontaktu i polaryzuje reakcje na ‘pożądane’ i niepożądane’ zachowania Czarnych.

Teoria rasizmu awersyjnego – Dovidio & Gaertner 1981 – sprzeczność występuje pomiędzy uczuciami (automatyczne, na poziomie nieświadomym, negatywne) a wartościami i przekonaniami jednostek (pozytywne, egalitarne). W rezultacie osoby takie zachowują się egalitarnie bez uprzedzeń i dyskryminacji w sytuacjach oczywistych ale w sytuacjach niejasnych, ambiwalentnych w których ich zachowanie można wytłumaczyć czymś innym niż rasową niechęcią będą dyskryminować.

Teoria skruchy – Devine 1989 – sprzeczność pomiędzy przekonaniami (egalitarnymi, świadomie wybranymi i zinternalizowanymi) a odczuciami (negatywnymi, na poziomie nieświadomym często, nabywane w trakcie socjalizacji niezależnie od własnej woli) i wynikających z nich czasami zachowaniami budzi poczucie winy i skruchę i brak satysfakcji. U osób uprzedzonych zachowujących się w uprzedzony i społecznie nieakceptowany sposób pojawia się dyskomfort i negatywne nastawienie i wrogość wobec dyskryminowanej grupy.

Dyskryminacja ze względu na płeć ( seksizm)

W potocznym rozumieniu za seksizm uważa się głównie dyskryminację kobiet, tj. preferowanie mężczyzn przy zatrudnianiu i awansach, niższe zarobki kobiet na tych samych stanowiskach, mniejszą reprezentację w strukturach władzy, tradycyjne przekonanie o nadrzędnej pozycji mężczyzny w rodzinie, sprowadzanie kobiety do roli zabawki seksualnej itp. Istnieje jednak także seksizm anty-męski i wynikające z niego nierówne traktowanie, np. obowiązek służby wojskowej, dyskryminacja ojców, niższe nakłady na profilaktykę i badania naukowe dot. zdrowia mężczyzn, presja społeczna na bycie dostarczycielem dóbr.

Podsumowując stereotyp płci można wyciągnąć wniosek ,że społeczność jest szczególnie czuła na niepowodzenia mężczyzn i wyraźniej powściągliwa , gdy powiedzie się kobiecie. Jest to spowodowane tym, że w naszej społeczności od mężczyzn oczekuje się sukcesów , są oni traktowani surowiej gdy ich nie odnoszą . Zaś gdy kobiecie się nie powiedzie, są traktowane znacznie wyrozumialej. Jeśli nie oczekuje się wiele od danej osoby , to jak można surowo oceniać jej niepowodzenie.

Dyskryminacja ze względu na orientację seksualną ( homofobia)

Przez psychologów tłumaczona jest jako irracjonalny lęk, wstręt objawiający się nienawiścią, wrogością lub dyskryminacją wobec osób o odmiennej orientacji seksualnej. Oraz uznawanie heteroseksualizmu(poprzez jego dominującą i wiekową „tradycję”) za jedyną właściwą formę związku. Nazwa Homofobia, po raz pierwszy użyta została przez dziennik Times, choć właściwie słowo to powszechnie w badaniach i pracach naukowych wykorzystywano dopiero w 2006 roku. Homofobia często mylona jest ze „zwykłym” uprzedzeniem, od którego różni się poczuciem lęku i utraty bezpieczeństwa. Uprzedzenia objawiają się ignorancją i nienawiścią do postaw „odchylonych” od sztucznie wytworzonych norm społecznych.

Dyskryminacja ze względu na pochodzenie i narodowość( ksenofobia)

Ksenofobia - czyli strach przed obcymi ,niechęć , przesadne wyrażanie niechęci wobec cudzoziemców.

Bardzo różne mogą być zachowania osób mających ksenofobiczne poglądy. Naprawdę sporo potrafią zrobić, by pokazać innym swoją niechęć – chociażby poprzez :

napaści werbalne i fizyczne (np. wyzwiska, pobicia, kradzieże)

mowę nienawiści – czyli publiczne wypowiedzi słowne lub o charakterze symboli skierowane przeciwko grupom z określonym pochodzeniem etnicznym, językiem, kultura, religią (np. artykuły prasowe, wypowiedzi polityków)

bezczeszczenie miejsc kultu i pamięci (np. niszczenie cmentarzy, kościołów, świątyń, pomników)

zamierzone akty dyskryminacji (np. zakaz wstępu określonych osób czy grup do miejsc publicznych).

Dyskryminacja osób narodowości żydowskiej ( antysemityzm)

Antysemityzm – antyspołeczne uprzedzenie i dyskryminacja Żydów oraz osób pochodzenia żydowskiego, postrzeganych jako grupa religijna , etniczna lub rasowa .Ekstremalny antysemityzm głosiła ideologia niemieckiego nazizmu doprowadzając do próby wyniszczenia narodu w okupowanej Europie (holokaust) .

Dyskryminacja ze względu na wygląd zewnętrzny( atrakcjonizm)

Czyli można powiedzieć, że piękni mają lepiej, łatwiej w życiu . A mniej urodziwym wiedzie się o wiele gorzej. Ładnym z reguły przypisujemy pozytywne cechy , a brzydcy wydają się nam mniej sympatyczni i nie mamy do nich zaufania. Nancy Etcoff , autorka książki „Przetrwają najpiękniejsi”, odkryła nową ( a może starą jak świat ) formę dyskryminacji , który nosi nazwę abstrakcjonizm. Powoduje ona, że osobom mniej urodziwym wiedzie się w życiu i w pracy o wiele gorzej.

Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność ( handicapizm)

Przejawem handicapizmu jest lekceważenie potrzeb osób niepełnosprawnych (np.;w architekturze). Zaś skutkiem jest odczuwanie przez nich poczucia wykluczenia ze społeczeństwa.

„Każdy, kto kiedykolwiek próbował dyskutować z ludźmi przejawiającymi głęboko zakorzenione uprzedzenia do jakiejś grupy , wie, jak trudno jest zmienić ich sposób myślenia . Nawet ci, którzy zwykle są wrażliwi i rozsądni , stają się odporni na racjonale , logiczne argumenty , jeżeli sprawa dotyczy obiektu ich uprzedzeń. Głównym czynnikiem jest emocjonalny składnik postaw , który powoduje , że osoba uprzedzona jest odporna na argumentację , logiczne argumenty przedstawione emocjom nie działają zbyt efektywnie.” –

„Psychologia społeczna serce i umysł” Eliot Aronson , Thimoty Wilson, Robin Akert.

Takich zachowań jest o wiele więcej – ważne byśmy jako świadkowie reagowali i starali się pomóc osobom atakowanym.