BPZ – wykład 16.04.2012r.

Część współczulna (sympatyczna) UA

1. Ciała komórkowe neuronów przedzwojowych znajdują się w rogach bocznych substancji szarej rdzenia, w odcinkach od C8 do L3.

2. Aksony neuronów opuszczają rdzeń kręgowy korzeniami brzusznymi, tworząc tzw. gałązki łączące białe.

3. Włókna przedzwojowe kończą się synapsami na końcach zwojów pnia współczulnego (ciągnie się wzdłuż kręgosłupa od części szyjnej do krzyżowej)

4. Pień sympatyczny składa się z licznych, połączonych ze sobą zwojów kręgowych, w których wyróżnia się część:

1. Szyjną (3 zwoje)

2. Piersiową (11-12 zwojów)

3. Lędźwiową (3-4 zwoje)

4. Krzyżową (4-5 zwojów)

5. Nieparzystą ogonową (1 zwój)

Pień sympatyczny

Po wejściu do pnia sympatycznego włókna przedzwojowe mogą tworzyć synapsy z:

1. Innymi neuronami współczulnymi w najbliższym zwoju kręgowym

2. Wstępować lub zstępować w pniu, jako włókna międzyzwojowe tworząc synapsy z neuronami w dalszych zwojach

• Pojedynczy akson przedzwojowy tworzy synapsy z około 15 neuronami pozazwojowymi (dywergencja)

• Każdy neuron zwojowy tworzy synapsy z zakończeniami wielu neuronów przedzwojowych (konwergencja)

Aksony pozazwojowe

1. Są niezmielinizowane (szare)

2. Łączą się z nerwami rdzeniowymi poprzez gałązki łączące szare, wchodząc w skład obwodowych nerwów somatycznych zaopatrując:

1. Mięśnie gładkie

2. Przedwłosowe naczynia krwionośne

3. Gruczoły skóry

Przebieg włókien

Część włókien przedzwojowych nie kończy się w zwojach kręgowych. Biegną one dalej:

1. W części szyjnej do:

1. Zwoju szyjno-piersiowego

2. Zwoju szyjno-środkowego

3. Zwoju szyjno-górnego

1. W części piersiowej i brzusznej

1. Zwoju trzewnego

2. Zwoju krezkowego górnego

3. Zwoju krezkowego dolnego

Neurony pozazwojowe

1. W części szyjnej pnia sympatycznego wysyłają włókna do tkanek i narządów:

1. Głowy i szyi (mięśnie gładkie oka, tęczówka, mięsnie naczyń krwionośnych, gruczoły łzowe, gruczoły ślinowe).

2. Klatki piersiowej

1. W części piersiowo- brzusznej pnia sympatycznego wysyłają włókna do tkanej i narządów:

1. Jamy brzusznej

2. Miednicy mniejszej

3. Narządów płciowych

Unerwienie współczulne narządów

- Serce: włókna z 3 zwojów szyjnych oraz 5-6 górnych zwojów piersiowych – tworzą nerwy sercowe, a te tworzą splot sercowy.

- Mięśnie gładkie oskrzeli i naczyń płuc: włókna z dolnego zwoju szyjnego i górnych zwojów piersiowych – tworzą sploty płucne.

- Narządy jamy brzusznej (żołądek, jelita, wątroba, trzustka, pęcherzyk i drogi żółciowe, nerki): włókna ze zwojów kręgowych oraz obwodowych zwojów jamy brzusznej (zwój trzewny i krezkowy górny) i miednicy małej (zwój krezkowy dolny).

- Rdzeń nadnerczy: docierają tylko przedzwojowe cholinergiczne włókna współczulne!!!!. Komórki rdzenia nadnerczy (chromochłonne) stanowią modyfikację pozazwojowych neuronów współczulnych i uwalniają adrenalinę i noradrenalinę pod wpływem pobudzenia układu współczulnego.

- Narządy trzewne miednicy małej: włókna ze zwoju krezkowego i dolnego i zwojów lędźwiowych i krzyżowych.

Rodzaje włókien

1. Włókna przedzwojowe – acetylocholina

2. Włókna pozazwojowe – noradrenalina

Noradrenalina

1. Receptory, z którymi się łączy – receptory adrenergiczne.

2. Wyróżnia się receptory adrenergiczne: alfa 1, alfa 2, beta 1, beta 2.

3. Receptory (alfa 1 i beta 2) znajdują się w błonie miocytów:

1. Naczyń krwionośnych

2. Oskrzeli

3. Przewodu pokarmowego

1. Efekty działania NA zależą od tego, czy przeważają receptory: alfa, czy beta.

2. Po zadziałaniu Na na te receptory dochodzi do uaktywnienia enzymów zlokalizowanych po wewnętrznej stronie błony i wytworzenia tzw.: drugiego przekaźnika działającego swoiście na procesy wewnątrzkomórkowe) prowadzące do zmian czynnościowych (skurczu lub rozkurczu mięśnia gładkiego). Tym sygnałem śródkomórkowym jest cykliczny AMP.

Receptory adrenergiczne

Układ adrenergiczny działa na narządy:

1. Drogę nerwową: za pośrednictwem noradrenaliny, która uwalnia się na zakończeniach adrenergicznych włókien nerwowych w narządach.

2. Poprzez krew: rozprowadza po całym organizmie adrenalinę, uwolnioną w rdzeniu nadnerczy.

• Receptory alfa- bardziej wrażliwe na noradrenalinę

• Receptory beta- bardziej wrażliwe na adrenalinę.

Część przywspółczulna (parasympatyczna) UA

Wchodzi w skład:

1. Nerwów czaszkowych:

1. Okoruchowych III

2. Twarzowy VII

3. Językowo-gardłowy IX

4. Błędny X

1. Nerwów rdzeniowych wychodzących z krzyżowych segmentów rdzeniowych S2-S4 (nerwy trzewne miedniczne).

2. Najważniejszym nerwem przywspółczulnym jest nerw błędny (X) zaopatrujący narządy klatki piersiowej i brzuchu (z wyjątkiem obwodowego odcinka okrężnicy, pęcherza moczowego i macicy).

1. Włókna eferentne: 10% wszystkich włókien w nerwie błędnym

2. Włókna aferentne (czuciowe): reszta włókien w nerwie błędnym

Odcinek głowowy części przywspółczulnej

1. Składa się z jąder w pniu mózgowym (Westphala-Edingera, ślinowe górne, ślinowe dolne, grzbietowe nerwy błędnego).

2. Wchodzi w skład nerwów czaszkowych:

1. Nerw okoruchowy (III): włókna zaopatrują mięsień zwieracz źrenicy i mięsień rzęskowy.

2. Nerw twarzowy (VII): włókna zaopatrują gruczoły łzowe i mięśniówkę oraz gruczoły błony śluzowej nosa i podniebienia.

3. Nerw językowo- gardłowy (IX): włókna zaopatrują śliniankę przyuszną.
   - zwoje odcinka głowowego: rzęskowy (n. III), skrzydłowo- podniebienny (n. VII), podżuchwowy (n. VII), uszny (n. IX)

4. Nerw błędny (X): unerwienie przywspółczulne narządów trzewnych szyi, klatki piersiowej i brzucha:

1. Włókna przedzwojowe biorą początek w jądrze (grzbietowym) nerwu błędnego.

2. Kończą się synapsami na neuronach zwojów śródściennych położonych w narządach efektorowych.

3. Obszar wpływu nerwu błędnego w obrębie przewodu pokarmowego: od jelita grubego, żołądek, trzustka, wątroba, pęcherzyk żółciowy i drogi żółciowe.

4. Zwoje obwodowe znajdują się w splotach śródściennych układu enterycznego przewodu pokarmowego (splot Auerbacha i Meissnera).

5. Aksony neuronów rozsianych w narządach wewnętrznych unerwiają tkanki, w których same się znajdują (kończą się na komórkach mięśni gładkich, mięśnia sercowego i komórkach gruczołowych).

Odcinek krzyżowy części przywspółczulnej

1. Tworzy jądro pośrednio-przyśrodkowe w obrębie rogów bocznych krzyżowych segmentów rdzenia S2-S4.

2. Aksony tych neuronów tworzą nerwy trzewne miednicze (włókna przedzwojowe), które kończą się w zwojach splotu miednicznego.

3. Włókna pozazwojowe zaopatrują:

1. Pęcherz moczowy

2. Okrężnicę zstępującą, esicę i prostnicę

3. Naczynia krwionośne miednicy

4. Naczynia krwionośne wewnętrznych narządów płciowych

Część enteryczna układu autonomicznego

1. Neurony skupione są w 2 splotach śródściennych:

1. Podśluzówkowym (Meissnera)

2. Mięśniowym (Auerbacha)

1. W splotach wyróżnia się:

1. Krótkie neurony aferentne

2. Interneurony

3. Neurony eferentne (zaopatrują mięsnie gładkie, gruczoły i naczynia krwionośne przewodu pokarmowego)

1. Pobudzenie neuronów aferentnych: w wyniku działania bodźców mechanicznych i chemicznych (działają na receptory błony śluzowej, są związane z obecnością w jelitach treści pokarmowej, produktów trawienia i soków trawiennych).

2. Neurony zwojowe mogą być aktywne rytmicznie (oscylatory): wysyłają serie impulsacji do neuronów pobudzających lub hamujących mięśnie gładkie lub gruczoły jelit.

3. Neurony eferentne mogą być pobudzające (uwalniają Ach, VIP, ATP) lub hamujące (VIP, GABA, dopamina) czynność mięśni gładkich.

4. Część enteryczną cechuje niezwykła złożoność organizacyjna. Głównym mechanizmem regulacji jest przekaźnictwo synaptyczne w obrębie zwojów, pomiędzy neuronami aferentnymi i eferentnymi oraz przekaźnictwo pomiędzy neuronami eferentnymi a gruczołami i mięśniami gładkimi przewodu pokarmowego.

5. Cechą funkcjonalną tego układu są liczne odruchy: ich pętla zamyka się w obrębie jednego aksonu bez udziału ciała komórkowego (odruchy aksonalno- aksonalne) lub w obrębie zwojów autonomicznych bez udziału o.u.n (odruchy zwojowe).

Organizacja odruchów UA

Podstawą czynności UA są odruchy, które dzieli się na:

1. Trzewno-trzewne

2. Trzewno-somatyczne

3. Somatyczno-trzewne

Łuki odruchów trzewnych (te same elementy co w układzie somatycznym):

1. Receptor:

- w narządach wewnętrznych (interoceptor)

- baroreceptor

- chemoreceptor w błonie śluzowej czy ścianie naczyń lub pnia mózgowego i mają typową komórkę pseudo jednobiegunową w zwojach rdzeniowych i w zwojach nerwów czaszkowych),

1. Droga dośrodkowa:

- włókna trzewne, np. nerwy błędne (biegnące do rdzenia kręgowego lub pnia mózgowego

1. ośrodek

2. droga odśrodkowa

3. efektor

Odruchy trzewno-trzewne

1. Łuki odruchowe zamykające się poza o.u.n. w zwojach autonomicznych (odruchy zwojowe) lub obejmują tylko jeden neuron aferentny i przez jego kolaterale unerwiają efektory.

2. Mają podstawowe znaczenie w regulacji czynności układu krążenia i przewodu pokarmowego

3. Informacje z narządów są przekazywane wewnątrz zwoju na neurony odśrodkowe pozazwojowe do efektorów tych samych lub sąsiednich narządów.

Odruchy trzewno-somatyczne

1. Receptory i droga dośrodkowa znajdują się w układzie trzewnym.

2. Droga odśrodkowa i efektory znajdują się w układzie somatycznym.

3. Np. objaw tzw. obrony somatycznej: wzmożone napięcie mięśni szkieletowych pod wpływem podrażnień bólowych otrzewnej (zapalenie wyrostka robaczkowego).

Odruchy somatyczno-trzewne

1. Rozpoczyna się w receptorach somatycznych, np. mięśniowych, a droga odśrodkowa obejmuje nerwy trzewne, np. błędne lub współczulne.

2. Towarzyszą jako komponent autonomiczny np. odruch dowolny i umożliwiają przystosowania narządów wewnętrznych do aktualnych zmian w środowisku wewnętrznym organizmu.

Znaczenie UA

Jest włączony w regulacji czynności licznych narządów efektorycznych, szczególnie reguluje:

1. Czynności serca

2. Rozkład krwi w poszczególnych obszarach układu sercowo-naczyniowego

3. Temperatura ciała

4. Funkcję gruczołów potowych

5. Przepływ krwi przez skórę

6. Wydzielanie, motorykę, trawienie i wchłanianie w układzie trawiennym.

7. Wydalanie końcowych produktów przemiany materii

8. Funkcje rozrodcze, szczególnie u mężczyzn (kontrola erekcji i ejakulacji).

• Obie części UA uczestniczą stale w kontroli homeostazy.

• Część współczulną cechuje ponadto zdolność do reagowania w warunkach przeciążenia ustroju i w stanach zagrożenia (walka, ucieczka, obrona)

• Pod względem fizjologicznym obie części UA wykazują w stosunku do siebie działanie antagonistyczne.

Przekaźnictwo synaptyczne

Acetylocholina uwalnia się:

1. Na zakończeniach wszystkich włókien przedzwojowych w zwojach współczulnych i przywspółczulnych

2. W rdzeniu nadnerczy

3. Na wszystkich zakończeniach przywspółczulnych włókien zazwojowych

4. Na zakończeniach włókien współczulnych unerwiających gruczoły potowe

Noradrenalin uwalnia się na zakończeniach współczulnych włókien zazwojowych. Adrenalina jest wytwarzana w rdzeniu nadnerczy.