RENESANS KAROLIŃSKI VIII-IX WIEK

Okres nawiązania zarówno do architektury antycznej, jak i wczesnochrześcijańskiej i bizantyjskiej. Związany był z panowaniem cesarza Karola Wielkiego, a później z dynastią salicką i ottońską.

Kaplica pałacowa w Akwizgranie

Powstała w latach 788-ok.800 z fundacji Karola Wielkiego na wzór kościoła San Vitale w Rawennie.

Monumentalny westwerk wraz z kaplicową pałacową stanowią rdzeń całej katedry, są kluczowym dziełem architektury doby Karolingów, jeden z swego rodzaju modusów dla architektury przedromańskiej, romańskiej i gotyckiej.

Westwerk (niem., dosł. dzieło zachodnie = skrzydło zachodnie) – rozbudowana, umieszczona poprzecznie do nawy, zachodnia część bazyliki w kościołach z okresu przedromańskiego.

Westwerk wznoszono na ogół na planie kwadratu. Umieszczano w niej kaplicę, w której odprawiano okolicznościowe nabożeństwa, udzielano chrztu.

SZTUKA ROMAŃSKA

Styl romański w sztukach plastycznych rozwijający się w XI-XII w. w Europie jako pierwszy powszechny kierunek sztuki średniowiecznej. Miał charakter głównie sakralny, a jego dokonania wiązały się przede wszystkim z działalnością zakonów, zwłaszcza benedyktynów i cystersów. Sztuka romańska nawiązywała do sztuki poźnoantycznej, zapożyczając od niej poszczególne elementy (np. architektoniczne), lecz jej nie naśladowała. Była odbiciem ścisłej hierarchizacji stosunków społecznych i surowości w ujmowaniu spraw religii. Do jej upowszechnienia przyczynił się Kościół, jednoczący kulturowo narody ówczesnej Europy, i wzrost znaczenia władzy papieskiej. W Polsce do XIV wieku buduje się jeszcze w stylu romańskim.

Reforma w kościele katolickim: zmiana hierarchii władzy -> opactwo w Cluny

Opactwo zostało założone 11 września 910 r. przez księcia Akwitanii Wilhelma Pobożnego. Wilhelm nadał klasztorowi w Cluny przywilej uwalniający benedyktynów od wszystkich przyszłych zobowiązań wobec władcy i jego rodziny innych niż modlitwa. Wprawdzie Wilhelm mianował pierwszego opata, ale równocześnie nadał opactwu przywilej nominacji kolejnych opatów. Oba te przywileje uwalniały klasztor od wszelkich powiązań z władzą świecką. Opactwo zostało podporządkowane bezpośrednio papieżowi.

W X w. taka wolność od wpływów świeckich była ewenementem, jako że był to szczytowy okres dominacji Cesarstwa nad Papiestwem. Normą była symonia i zwierzchność władzy świeckiej nad majątkami kościelnymi. Za postępującą feudalizacją Kościoła następował rozkład moralny - duchowni zajmowali się przede wszystkim zarządzaniem swoimi dobrami zamiast duszpasterstwem. Częste były nawet odstępstwa od reguły celibatu (nikolaizm), bowiem duchowni woleli przekazywać swoje dobra w ręce dzieci, niż je porzucać.

Reforma kluniacka

W tej sytuacji wprowadzona w klasztorze w Cluny surowa reguła narzucająca "wieczną modlitwę" trafiła w potrzebę odnowy religijnej i stała się bardzo popularna. Jednak z uwagi na to, że praktyki liturgiczne pochłaniały mnichom większość czasu, tradycyjny benedyktyński model klasztoru jako rolniczo samowystarczalnej jednostki, której każdy mieszkaniec oprócz modlitwy musiał wykonywać pracę fizyczną musiał ulec zmianie. Obowiązek pracy fizycznej przypadł więc w udziale nowicjuszom.

Klasztory benedyktyńskie w swej pierwotnej formie były od siebie całkowicie niezależne, tworząc swoistą więź jedynie przez podległość tej samej regule zakonnej. Dzięki popularności swojej reguły, klasztor w Cluny zaczął wkrótce zakładać zgromadzenia podległe i przyciągać do siebie inne klasztory benedyktyńskie. Klasztory kluniackie były ściśle podporządkowane domowi macierzystemu w Cluny, tworząc swoisty system feudalny. Administratorzy podległych klasztorów służyli jako zastępcy opata Cluny i byli przed nim odpowiedzialni.

Kościół Cluny III (rekonstrukcja z lat 1088-1135)

- w Cluny powstały 3 klasztory

- 5-nawowa bazylika z 2 transeptami, prezbiterium i narteksem

Cechy architektura romańska:

• sztuka miała charakter sakralny,

• w pierwszym okresie rozwoju stylu romańskiego Kościoły budowano na planie koła (rotundy), a następnie krzyża,

• budowla miała system nawowy (tzn. nawa główna i dwie nawy boczne), zakończone poprzecznym transeptem oraz prezbiterium, (gdzie przebywał chór) i absydą, skierowaną na wschód,

• układ świątyni miał charakter halowy lub bazylikowy,

• system wiązany: mury były grube, masywne, nadawały budowli charakter obronny; każdy otwór odbiera impet ścianie,

• sklepienia miały charakter kolebkowy, krzyżowy lub krzyżowo-żebrowy,

• okna budowano stosunkowo niewielkie, wzmocnione dodatkowo wewnętrznymi kolumnami. Zastosowanie biforium (łac. biforia – dwudrzwiowy) tzn. arkadowych okien lub przezroczy podzielonych na dwie części oraz triforium okien lub przezroczy podzielonych na trzy. Takie triforium umieszczano także w grubości muru i wejściach wewnątrz kościoła.

• ostrołuk -> to łuk, którego szczyt powstał z przecięcia się dwóch fragmentów okręgu,

• wewnątrz kościoła romańskiego panował półmrok, ze względu na małe okna,

• wnętrza były bardzo skromnie zdobione,

• zastosowanie wewnętrznych kolumn, podtrzymujących np.: sklepienia. Kolumny były proste, grube i mało ozdobne,

• addycyjność przestrzeni wnętrza kościoła -> powiększanie metrażu kościoła na zasadzie dodawania bryły figur geometrycznych,

• fryz arkadkowy -> element dekoracyjny składający się z szeregu małych łuczków, najczęściej umieszczany na górnym brzegu frontowych elewacji.

• układ lombardzki - sposób dekorowania murów zewnętrznych poprzez zestawienie pionowych, wąskich lizen (płaski, pionowy występ w mur zewnętrznym) poprowadzonych przez całą wysokość ścian oraz łączących je poniżej gzymsu fryzów arkadkowych. Układ często wzbogacano rytmicznie rozmieszczonymi niszami. Lizeny umieszczano przede wszystkim w miejscach przekazywania na ściany obciążeń od sklepień przykrywających wnętrza budowli,

• portal – dekoracja wokół drzwi; półkolista archiwolta (zdobione ornamentami, profilowane lico łuku, arkady zamykającej portal, najczęściej bogato zdobione) z kilkoma rzędami łuków cofającymi się w głąb ściany i zamknięta tympanonem (półkoliste lub ostrołukowe pole wypełniające przestrzeń między nadprożem a archiwoltą portalu, wypełnione najczęściej płaskorzeźbą o tematyce Sądu Ostatecznego) nad wejściem. Łuki były zazwyczaj pełne rzeźbiarskich ozdób. Podparcie łuków formowano w kształcie filarów, kolumn lub pilastrów(ustawiony przy ścianie, lub częściowo w nią wtopiony, filar, nieznacznie występujący przed lico ściany),

• kapitel -> głowica wieńcząca część kolumny, filaru lub pilastra, będąca pośrednim członem konstrukcyjnym między podporą oraz elementami dźwiganymi; pełni funkcję dekoracyjne; w stylu romańskim: głowice kostkowe (tworzyły je kule i sześciany, których przenikanie się tworzyło z każdej strony płaskie, półkoliste tarcze), blokowo-kielichowe oraz kielichowe (w formie dzwonowatej). Zdobiono je motywami geometrycznymi, roślinnymi i figuralnymi. Głowice z tymi ostatnimi motywami tworzyły nieraz całe cykle ikonograficzne.

Sklepienie kolebkowe:

- sklepienie -> zamknięcie od góry części budowli o formie krzywoliniowej

- s.k. -> najprostsza i najpopularniejsza forma, walec (a raczej pół walec) rozpięty nad pomieszczeniem, wzmocnione pasami tzw. gurtami.

Sklepienie krzyżowe:

- dwa skrzyżowane pod kątem prostym sklepienia kolebkowe na planie kwadratu

Sklepienie krzyżowo-żebrowe:

- żebra sklepienne odpierają siłę sklepieniu

Portal Katedry w Autun 1120-1135

- archiwolta: scena Sądu Ostatecznego; oraz postać Chrystusa umieszczona w mandoli

- znaczenie symboliczne -> droga do nieba prowadzi przez sąd

- budowla orientowana względem stron świata; główne wejście od zachodu, prezbiterium od wschodu -> w stronę Jerozolimy

Architektura romańska we Włoszech

- panował zastój, najbardziej wzorowano się na wczesnochrześcijańskich (np. na bazylikach) stylach architektonicznych niż na właściwym romanizmie.

- Katedrę w Pizie wzniesiono na otwartej przestrzeni, gdzie obok kościoła mogły stanąć towarzyszące budowle: Kampanila (krzywa wieża), baptysterium i cmentarz. Kampanila na skutek zbyt słabych fundamentów i osiadania gruntu, konstrukcja zaczęła przechylać się do przodu.

<- kaplica pałacowa w Akwizgranie