Lnianka

Zapomniana jak wiele innych roślin uprawnych, które dawniej wzbogacały i urozmaicały stoły naszych przodków. Lnianka siewna po wielowiekowej obecności w rolnictwie polskim została wyparta z uprawy przez bardziej plenny rzepak.

Lnianka (lnicznik siewny) jako gatunek uprawny wyodrębniła się przed dwoma tysiącami lat z lnu włóknistego, a przypuszcza się, że nastąpiło to na terenach Azji Przedniej i w krajach Bliskiego Wschodu. W Polsce lnianka stała się rośliną uprawną prawdopodobnie już w okresie przedpiastowskim lub wczesnopiastowskim. Na terenie naszego kraju występowała w formie jarej, potem też i ozimej.

O odwiecznym użytkowaniu lnianki świadczą znaleziska na Śląsku i Łużycach oraz w Turyngii i Brandenburgii, a zatem na ziemiach dziś lub ongiś słowińskich. Początkowo nasiona lnianki, spotykane w wykopaliskach, pochodziły zapewne ze zbieractwa. Z całą jednak pewnością uprawiano ją na ziemiach Prasłowian kultury łużyckiej. Dowodzą tego duże ilości nasion tej rośliny znajdowane w wykopaliskach biskupińskich. Z ziem tych rozeszła się ona na wschód i południowy wschód, na zachód i północny zachód. Jej ludowe nazwy judra, ryżyk, rżyj, rydzyk czy częściej rydz, świadczą o szerokim rozpowszechnieniu tej uprawy na terenie Polski. Do dziś powtarzane porzekadło "lepszy rydz niż nic" dotyczy właśnie tej rośliny, gdyż uprawiano ją na ziemiach gorszych, piaszczystych lub po wymarzliskach i wymokliskach zimowych.

Pod względem botanicznym pochodzi z klasy roślin dwuliściennych i jest zaliczana do rodziny krzyżowych (kapustnych). Do XIX wieku uprawa lnianki dominowała na glebach rolniczo gorszych, wykształconych na piaskach gliniastych lub słabogliniastych, gdzie była wiodącą rośliną oleistą, z której nasion tłoczono olej wykorzystywany na pokarm oraz do celów technicznych i leczniczych.

Począwszy od połowy XIX wieku lniankę wypierały z uprawy rzepak i len włóknisty, którego uprawa na włókno żywiołowo rozwijała się w tym czasie. W latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku Polska odczuwała poważny deficyt tłuszczów roślinnych, rozwinięto więc badania agrotechniczne i hodowlane nad roślinami oleistymi, głównie rzepakiem. Prowadzono też prace z lnianką, ponieważ jednak nie uzyskano takich efektów jak w przypadku rzepaku, nastąpił spadek zainteresowania i w ślad za tym systematyczne ograniczanie areału jej uprawy.

Dziś obok formy jarej istnieje także plenniejsza forma ozima, zawierająca w nasionach nawet nieco więcej oleju niż lnianka jara (38-42%). Uszlachetniona odmiana lnianki ozimej może dać w dobrych warunkach środowiskowych plony w granicach 2,0-2,5 t/ha, a uszlachetniona lnianka jara 1,5-1,8 tony z 1 ha.

Jej olej może być wykorzystany zarówno na cele jadalne (olej rafinowany), jak i techniczne (lakiernictwo, biodiesel). Gatunek ten daje zadowalające plony na gorszych glebach, gdzie nie udaje się już rzepak. Można go zatem uprawiać na różnych glebach słabszych, np. kompleksów żytnich. Nie znosi gleb podmokłych oraz ciężkich glin i iłów, na których łatwo ulega chorobom gnilnym. Odznacza się większą mrozoodpornością i mniejszą wrażliwością na okresowe niedobory wody niż rzepak. Może być uprawiana po wszystkich zbożach, a zwłaszcza po życie i po pszenżycie czy po owsie. Lnianka jest również dobrym przedplonem dla zbóż ozimych, ponieważ wcześnie schodzi z pola i oczyszcza płodozmiany zbożowe z chorób podsuszkowych.

Lniankę ozimą należy wysiać w pierwszej połowie września. Sieje się ją, w spulchnioną glebę, siewnikiem rzędowym w rozstawie rzędów 12-15 cm, w ilości 4-5 kg/ha tak, aby po wschodach na 1m2 było 300-400 roślin. Jej drobne nasiona (masa 1000 nasion = 1,1-1,3 g) należy umieścić w glebie płytko, na głębokości 1-1,5 cm, gdyż słabe siewki lnianki łatwo zamierają pod zbyt grubą warstwą ziemi.

Nawozi się pod nią nawozami organicznymi (obornik, gnojówka) lub mineralnymi. Dla pokrycia potrzeb pokarmowych lnianki potrzeba wnieść do gleby 30-40 kg/ha fosforu, 50-70 kg/ha potasu i 60-120 kg azotu. Fosfor i potas stosuje się pod obydwie formy na 3-4 dni przed siewem pod bronę. Pod lniankę ozimą przed siewem stosuje się tylko 20 kgN/ha, a pozostałą jego część (80-100 kgN/ha) daje się dopiero na przedwiośniu.

Zachwaszczenie zwalcza się mechanicznie, poprzez bronowanie plantacji w fazie rozetki roślin, oraz chemicznie herbicydami. Głównymi szkodnikami zagrażającymi uprawie są chowacz lninakowiec, chowacz tasznikowiec i słodyszek rzepakowiec, natomiast chorobami - biała rdza i mączniak rzekomy. W ochronie chemicznej stosuje się preparaty zalecane dla rzepaku.

Przed siewem można w niej stosować trifluralinę (treflan), a nalistnie w fazie 3-4 liści metazachlor (butisan). Chwasty rumianowate można zwalczać chlopyralidem (lontrel), a chwasty jednoliścienne i samosiewy zbóż graminicydami.

Lniankę zbiera się jednoetapowo kombajnem zbożowym w dojrzałości pełnej, kiedy rośliny zasychają, a nasiona są już rdzawo żółte. Drobne nasiona wymagają dużej szczelności kombajnu. Forma ozima lnianki dojrzewa na początku lipca. Zbytnie opóźnienie zbioru może stać się przyczyną strat w plonach wskutek samoczynnego pękania owocków (łuszczynek), skłonność lnianki do osypywania się "na pniu" jest jednak mniejsza niż u rzepaku.

Odmiany

Lnianka ozima Przybrodzka została wyhodowana w Akademii Rolniczej w Poznaniu jeszcze w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Odmiana Przybrodzka II, jest ulepszoną formą odmiany wyjściowej i ma zwiększoną odporność na niektóre choroby grzybowe.

Ze względu na niewielkie wymagania klimatyczno-glebowe lnianki oraz stosunkowo duży procent gleb gorszej jakości w naszym kraju, coraz powszechniejszą monokulturę zbóż i możliwość produkcji biopaliw warto zainteresować się uprawą tej prastarej rośliny również obecnie.

www.apra.pl/archiwum/agroenergetyka/archiwum/ae0602_1.htm

http://www.kpodr.pl/index.php/produkcja-rolinna/40-przemyslowe/161-lnianka-alternatywa-dla-rzepaku