Zagadnienia do kolokwium Teoretyczne podstawy wychowania- mgr. Ł. Ratajczak.

1. Podstawowe pojęcia:

1. Wychowanie- świadome i intencjonalne oddziaływanie przez wychowawcę na wychowanka, mające na celu wytworzenie pewnej zmiany w jego osobowości. Mamy tutaj również do czynienia z celem wychowawczym.

2. Socjalizacja- proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy Kościół); in. Uspołecznienie

-rodzaje socjalizacji:

* Socjalizacja pierwotna- polega na uczeniu się podstawowych zachowań i reguł społecznych w gronie grup pierwotnych – przede wszystkim rodziny. Jest ona związana ze wzorowaniem się dziecka na rodzicach – występuje tutaj silna więź emocjonalna, która ułatwia nabywanie nowych umiejętności.

* Socjalizacja Wtórna- dokonuje się ona w okresie dojrzewania, w wieku dorosłym. Do człowieka dociera więcej różnorodnych informacji. Zaczyna on je weryfikować, wybierać korzystniejsze, sam chce decydować. Przejawia się ona pewnym buntem, protestem.

* Resocjalizacja- in. powtórna socjalizacja, występuje w momencie, kiedy dana jednostka nie przyswoiła sobie podstawowych wartości i umiejętności życia społecznego (właściwych z punktu widzenia danej społeczności) w procesie socjalizacji pierwotnej czy wtórnej. Polega ona na dobrowolnej (terapia) lub przymusowej (np. więzienie) nauce norm społecznych, by nie dopuścić w przyszłości do ponownego ich łamania.

1. różnice między wychowaniem i socjalizacją

WYCHOWANIE	SOCJALIZACJA
- zawsze mamy do czynienia z celem wychowawczym	- brak celu wychowawczego
- pojawia się myślenie o przyszłości wychowanka	- liczy się teraźniejszość
- zawsze wyodrębniane są role wychowawcy i wychowanka	- pojawia się oddziaływanie wielu podmiotów: otoczenia, społeczeństwa
- pojawia się podejście indywidualne	- socjalizacja jest unifikująca (pewien stopień uogólnienia, uczymy się współistnienia z innymi)

1. opieka- dawanie oparcia, wsparcia, zaspokajanie potrzeb, których jednostka nie umie, nie może lub nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić, żeby zachować równowagę biologiczną i psychiczną, przeżyć, zachować zdrowie, jakość życia, zapewnić prawidłowy rozwój (doprowadzić jednostkę do dojrzałości) i ciągłość gatunku.

2. enkulturacja- to naturalny, bezbolesny proces ponadpokoleniowego, świadomego i nieświadomego nabywania kompetencji kulturowych, tworzących system wartości danej grupy społecznej, przez uczestnictwo w danej kulturze; enkulturacja to te aspekty doświadczenia, uczenia się, które wyodrębniają człowieka spośród innych stworzeń, a za pomocą których osiąga on zarówno w początkowym jak i późniejszym okresie życia kompetencje w swojej kulturze.

1. Struktura działalności wychowawczej:

1. wychowawca- osoba pełnoletnia pełniąca rolę wychowawczą w stosunku do innych osób, stanowi podmiot wychowania, organizuje sytuacje wychowawcze, jest osobą bardziej doświadczoną, prezentuje swoją postawą wyższy poziom dojrzałości psychicznej, pełni przypisaną społecznie rolę wychowawcy.

2. Wychowanek- stanowi podmiot wychowania, asymiluje wpływy wychowawcy, pełni przypisaną społecznie rolę wychowanka.

3. Relacja dwupodmiotowa- jest to relacja między wychowawcą a wychowankiem; proces wychowania odbywa się w sytuacji interakcji wychowawczej (DIADA WYCHOWAWCZA), czyli współdziałanie ze sobą wychowawcy i wychowanka, które to współdziałanie odbywa się na zasadzie wzajemności i polega na sprzężeniu zwrotnym.

4. Cele wychowawcze- to stany rzeczy, których osiągnięcie przez zabiegi wychowawcze jest postulowane, stany te odnoszą się do osobowości człowieka, ściśle wiążą się z systemem wartości akceptowanym przez uczestników i partnerów działalności wychowania.

5. Sposoby wychowania- to systematycznie, świadomie i konsekwentnie stosowane sposoby postępowania wychowawczego lub też powtarzalne czynności zmierzające do urzeczywistnienia celów, jakie stawia sobie wychowawca.

6. Warunki wewnętrze determinujące wychowanie- dotyczą podmiotu działającego, stanu jego organizmu (chwilowego, aktualnego), a także cech ukształtowanych przez całe doświadczenie życiowe jednostki.

7. Warunki zewnętrzne determinujące wychowanie- to czynności środowiskowe, tj. złożone cechy środowiska przyrodniczego, społecznego, w którym przebiega wychowanie, warunki, w jakich działa wychowawca i w jakich jego oddziaływania są odbierane i przetwarzane przez wychowanka.

• Podstawowe środowiska wychowawcze- jest to przestrzeń, w której społeczeństwo realizuje różne formy działalności, tworząc w ten sposób warunki własnego życia oraz zaspokajania materialnych i duchowych potrzeb:

• Środowisko rodzinne

• Środowisko rówieśnicze

• Środowisko szkolne

• Sytuacja wychowawcza- to pewien układ towarzyszących warunków interakcji wychowawczej, jaki umożliwia wśród różnych form aktywności wychowanka także tej, które zostały zawarte w założeniach operacyjnych; rodzaje sytuacji wychowawczych:

• Naturalne- każda sytuacja życiowa,

• Aranżowane- większość

1. Rezultaty wychowania:

• Wewnętrzne- zmiany w osobowości

• Zewnętrzne- zmiany w aktywności wychowanka i w jego zachowaniu

1. Sukces/ niepowodzenie wychowawcze:

• Sukces wychowawczy- został osiągnięty założony cel poprzez dobrze dobrane metody

• Niepowodzenie wychowawcze- powodują go źle dobrane metody, różne zdarzenia losowe, tj. choroba, wypadek.

1. Metody wychowania:

1. Metody wychowania- to systematycznie, świadomie i konsekwentnie stosowane SPOSOBY POSTĘPOWANIA WYCHOWAWCZEGO lub też powtarzalne czynności zmierzające do urzeczywistnienia celów jakie stawia sobie wychowawca;

2. Klasyfikacja metod:

• metoda zdaniowa- polega na dostarczeniu nowej perspektywy przez skłanianie uczniów do praktycznych działań. Żadna literatura żaden akt wyobraźni nie pozwala zrozumieć perspektywy innego w tym stopniu, co praktyczne zajęcie jego miejsca, podjęcie jego obowiązków, korzystanie z przywilejów. Gdyby poprzestać na metodach sytuacyjnych praca wychowawcza zostałaby sprowadzona do ciągu oderwanych interwencji. Nauczyciel działałby od zakłócenia do zakłócenia, zachowując bierność w okresach względnego spokoju. Bez wątpienia tak działa wielu wychowawców, ale przecież nie wszyscy. Dlatego wyróżnia się klasę metod strukturalnych, za pomocą których wychowawca z własnej inicjatywy tworzy i podtrzymuje warunki, czyli względnie trwałą strukturę klasowego mikrośrodowiska społecznego.

• Metoda modelowania-

• metoda karania, zgodnie z tym uproszczonym ujęciem, doskonale nadaje się na środek przeciw nieposłuszeństwu. Zaleca się przy tym, by reakcja wychowawcy następowała natychmiast po wykroczeniu, a wymierzona kara nie była zbyt niska, by wychowawca konsekwentnie karał każdy przejaw zabronionej czynności itp. Za pomocą karania można w pewnych warunkach zahamować niepożądaną czynność, ale nie można zachęcić ucznia do czynności pożądanej.

• Rodzaje kar:

- słowna dezaprobata: czyli upomnienie, nagana w formie ustnej. Jest to jedna z lżejszych kar. Ważną rolę odgrywa tu ton, barwa głosu. Nie wolno krzyczeć!

- pozbawienie określonych przyjemności: trzeba dobrze wiedzieć, co dla dziecka jest prawdziwą przyjemnością i w ramach kary pozbawić go tego na okres czasu

- skłanianie do ponoszenia konsekwencji: trzeba powiedzieć dziecko, że skoro zrobiło tak, to musi zrobić tak... - jest to tak zwana logika warunkowa

- ograniczenie pewnych uprawnień

- gniewne spojrzenie: to kara często wspominana przez Korczaka. Ale nie każdy z nas ma tę umiejętność.

- chwilowe wycofanie się ze swoich emocji: ważne jest by przede wszystkim zrobić to na krótko. Trzeba wtedy dać do zrozumienia że relacje między nami uległy zmianie.

Nie istnieją kary cielesne! Nie wolno ich stosować. Mają one negatywny wpływ na rozwój dziecka. Możemy w ten sposób ukształtować neurotyzm.

• metoda nagradzania- polega na tym, że wychowawca wyczekuje na najsłabszy nawet przejaw pożądanej aktywności ucznia, po czym- możliwie bez zwłoki- robi coś, co uczniowi sprawi przyjemność, zaleca się przy tym by- odwrotnie niż przy karaniu – nagradzanie stosować nieregularnie. Ma to zapobiec dewaluacji nagrody i jednocześnie stopniowo przygotować ucznia do dalszego wykonywania danej czynności mimo braku nagrody.

• Rodzaje nagród:

- łagodne radosne spojrzenie (wg Korczaka)

- uśmiech

- pocałunek, przytulenie, spacer. Ważne jest by patrzeć w świat dziecka. Nie zawsze to co my lubimy, lubi też nasze dziecko).

- nagrody materialne nie mogą być jedynymi nagrodami. Muszą być one przemyślane.

- pieniądz nie powinien być nagrodą. Może być on w kieszonkowym, które uczy dziecka gospodarowaniem pieniędzmi. W formie nagrody źle wpływa na zachowanie dziecka.

- pochwały. Powinny być stosowane jak najczęściej. Bardzo zalecane jest, by chwalić dziecko na forum publicznym. Podnosi to wtedy jego samoocenę i wartość, czuje się ważne i wie że robi coś pełnego podziwu.

• Zasady skutecznego nagradzania i karania

Spośród wielu twierdzeń dotyczących skuteczności nagradzania najważniejsze dla praktyki wychowania są poniższe:

1. Prawdopodobieństwo wystąpienia danej reakcji wzrasta wraz ze wzrostem wartości, częstości, regularności nagród otrzymywanych w następstwie tego rodzaju zachowania (czy reakcji).

2. Jeśli nagroda jest za często powtarzana w krótkim okresie czasu, to każda następna nagroda tego samego rodzaju w coraz mniejszym stopniu zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia nagradzanej reakcji.

3. Nagrody opóźnione są mniej skuteczne niż nagrody bezpośrednie.

4. Gdy powtarzanie jakiejś wyuczonej reakcji nie przynosi żadnych nagród prawdopodobieństwo wystąpienia danej reakcji stopniowo słabnie (zjawisko wygaszania reakcji).

5. Dana reakcja jest bardziej odporna na wygaszenie, to znaczy będzie dłużej występować bez nagradzania, gdy:

- więcej razy wystąpienie tego zachowania było nagradzane,

- na jedną próbę przypadała większa nagroda;

- krótszy czas upłynął od otrzymania ostatniej nagrody;

- osoba częściej stykała się z nagradzaniem nieregularnym;

- zachowanie zostało wyuczone we wcześniejszym okresie życia.

6. Nagradzanie danej reakcji przy określonym zespole bodźców zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia tej samej reakcji nie tylko przy tych samym, ale i podobnych zespołach bodźców (zjawisko generalizacji bodźca).

• Metoda perswazji- perswadować, to znaczy tłumaczyć, przekonywać. W życiu codziennym jest persfazji bardzo dużo. Lubią ją zwłaszcza mamy :) To bardzo dobra metoda, ale tylko wtedy, gdy dobrze się ją stosuje. Aby perswazja była skuteczna musi spełniać dwa warunki:

- argumenty są najważniejsze: trzeba mieć dobre argumenty. Nie można być nieprzygotowanym i wymyślać ich na poczekaniu, bo będą one źle dobrane

- tło emocjonalne: czyli to w jaki sposób prowadzimy perswazję. To znaczy czy nasz ton jest radosny i przyjazny czy też krzyczymy. Im więcej spokojnej rozmowy tym lepiej. Ważne jest to, by dać dziecko prawo do wypowiedzenia się. Powinno się go wysłuchać zanim znaczeniem mu perswadować. Być może zmieni to nasze wcześniej przygotowane argumenty i pozwoli spojrzeć na problem oczami dziecka. Przepływ informacji musi być dwukierunkowy. Tylko wtedy jest dialogiem.

• Komunikaty typu „ja” i typu „ty”

Na komunikowanie składa się:

- komunikaty typu „JA”

- komunikaty typu „TY”

- wzmacnianie i wygaszanie zachowań

• schemat komunikatu typu „ja”:

1. „co ja czuję?” (myśli, odczucia, uczucia)

2. „kiedy Ty…” (komunikat/ sformułowanie w oparciu o fakty)

3. Co to powoduje?

1. Grupowe metody wychowania:

1. Metody grupowe- polegają na aktywizowaniu dzieci i młodzieży w działalności zespołowej. W organizowaniu z ich pomocą różnego rodzaju zajęć. Spodziewany efekt uzyskuje się tu dzięki odpowiednio zorganizowanej działalności uczniów, jak i poprzez umożliwienie im czynnego udziału w decydowaniu i organizowaniu tych zajęć.

2. Klasyfikacja metod grupowych:

• Metody kształtowania odniesienia porównawczego- w tych metodach nauczyciel rezygnuje z bezpośredniego oddziaływania na wychowanka, starając się tak ukształtować jego otoczenie społeczne, a przede wszystkim jego klasę lub grup rówieśniczą, aby poprzez wpływ tej grupy doprowadzić do pożądanych zmian w samym wychowanku. Pod wpływem grupy uczeń może: kształtować pojęcie samego siebie, czyli postrzegać swój status społeczny i swoje możliwości, definiować bieżącą sytuację zewnętrzną i wewnętrzną, określać swój wewnętrzny stan, korzystając z informacji innych uczniów znajdujących się w podobnej sytuacji zewnętrznej (T.E. Dąbrowska, B. Wojciechowska-Charlak, 1997, s. 43-44).

• Metoda nacisku grupowego- metoda ta różni się od wcześniej omówionej metody karania i nagradzania tym, że biorą w nim udział aktywnie lub w formie milczącego poparcia pozostali członkowie grupy.

• Metody kształtowania systemu ról i norm grupowych- na wstępie przypomnijmy, że rolą społeczną nazywamy ogólnie podzielany wzorzec postępowania. Za pośrednictwem systemu ról, czyli wzajemnych oczekiwań, partnerzy kontrolują swoje zachowania. Stosując tę metodę można spowodować u uczniów zmianę myślenia i działania człowieka.

• Metody kształtowania grupowych wzorów życia- przyjęcie przez ucznia pewnego wzoru zachowań powoduje „uodpornienie” go na inne, niepożądane wpływy.

• Wszystkie wyżej zaprezentowane grupowe metody wychowania opierają się na założeniu, że źródłem zmian psychicznych u ucznia może być nie tylko działalność wychowawcza nauczyciela, lecz także zachowania się innych uczniów i innych ludzi spoza środowiska szkolnego. W metodach tych nauczyciel nie oddziałuje bezpośrednio na wychowanka, stara się natomiast ukształtować jego otoczenie, a przede wszystkim jego grupę lub klasę w taki sposób, aby ich zachowania i wpływy prowadziły do pożądanych zmian w samym uczniu. Nauczyciel musi zdawać sobie sprawę z tego, jak tworzyć taką grupę i sytuację, jakie mechanizmy mogą zadziałać na ucznia i jak modyfikować wpływ grupy.

1. Dziedziny wychowania:

1. Wyodrębnianie różnych dziedzin wychowania jest zarówno istotne i potrzebne przy organizacji działań wychowawczych oraz ocenie jej rezultatów

2. W pierwszym przypadku jest ono przydatne przy przydzielaniu poszczególnym instytucjom i osobom węższych zadań wychowawczych

3. W drugim natomiast umożliwia konieczne uświadomienie sobie, na którym odcinku wychowania (mając na względzie jego procesualny charakter) uzyskujemy wyniki zadowalające, a na którym odbiegają od ustalonych standardów

4. Rodzaje wychowania:

• Wychowanie moralne (nazwy zamienne to wychowanie do wartości oraz wychowanie etyczne): ma celu zapoznanie dzieci i młodzieży z normami określającymi ludzkie powinności oraz wartościami moralnymi, będących zarazem istotnym odniesieniem do wyrażania swoich sądów i ocen moralnych łącznie z akceptacją określonych norm i wartości moralnych. Uczy ono także występowanie w obronie powszechnie uznawanej moralności, czyli ogółu obowiązujących norm i wartości moralnych (zwłaszcza wartości uniwersalnych i ponadczasowych), wzorów i ideałów moralnych; umożliwia także uwewnętrznienie sądów i ocen, norm i wartości moralnych (internalizacja).

• Wychowanie estetyczne: (nazwa zamienna to wychowanie do sztuki): kształtowanie wrażliwości i kultury koniecznej dla przeżywania, poznawania i oceny zjawisk estetycznych. Zajmuje się rozwijaniem wrażliwości na piękni i kulturę odnoszące się zarówno do świata natury, jak i dokonań ludzkich. Jednakże wychowanie estetyczne ma także oddziaływać na sferę intelektualną (wzbogacanie wiedzy i myślenia osobistego), moralno – społeczną (zdobywanie podstaw oceny moralnej i umiejętności rozumienia sytuacji ludzkich, a zatem lepsze porozumienie z drugim człowiekiem), jest to także rozwijanie wyobraźni i pobudzanie dyspozycji twórczych.

• Wychowanie seksualne (nazwy zamienne to wychowanie prorodzinne, wychowanie do życia w rodzinie oraz wychowanie do miłości): ogół oddziaływań i wpływów zamierzających do kształtowania u wychowanków postawy szacunku i zrozumienia przedstawicieli płci odmiennej, uczuć wzajemnych, jakie są warunkiem wytwarzania prawidłowych relacji międzyludzkich; może też być utożsamiane z formowaniem, postaw wobec płci, partnerstwa i życia seksualnego. czyli jest to KSZTAŁTOWANIE POŻĄDANYCH SPOŁECZNIE I MORALNIE POSTAW WOBEC SEKSUALNOŚCI CZŁOWIEKA.

• Wychowanie patriotyczne (nazwa zamienna to wychowanie obywatelskie): wdrażanie lub przyuczenie do umiłowanej ojczyzny i narodu, łącznie z gotowością do wyrzeczeń i ofiar dla nich. celem wychowania jest zatem jak najlepsze przygotowanie do służby własnemu krajowi i narodowi; ma za zadanie sprzyjać kształtowaniu przywiązania i miłości do kraju ojczystego, jego przeszłości i teraźniejszości.

• Wychowanie umysłowe: kształtowanie pozytywnej motywacji i postaw wobec nauki jako wytworu umysłu ludzkiego, wobec pracy umysłowej i zaszczepienie wychowankom potrzeby rozwijania swojego umysłu.

• Wychowanie religijne: system wychowania oparty na podporządkowaniu działalności edukacyjnej założeniom jakiegoś wyznania; celem wychowania religijnego jest utrwalenie świadomości wychowanków obrazu Boga kochającego ich ze wszystkich miar i zapewniającego im poczucie bezpieczeństwa, a także oczekującego od nich podobnej postawy wobec innych ludzi. Pierwszorzędnym celem jest okazywanie miłości Bogu jako stwórcy wszechrzeczy, łącznie z wszystkimi ludźmi stworzonymi na Jego obraz i bezpieczeństwo.

• Wychowanie zdrowotne: „zwykło określac się jako SYSTEM DZIAŁALNOŚCI wychowawców i wychowanków, której celem jest OPANOWANIE przez wychowanków WIEDZY O ORGANIŹMIE LUDZKIM – jego stronie fizycz, psych i społecznej, ukształtowanie ich umiejętności, sprawności i postaw warunkujących zachowanie i doskonalenie zdrowia oraz stosowanie wymagań higieny w życiu osobistym i społecznym.”