18.02.2012r.

www.sknf.umcs.lublin.pl

2 czerwca egzamin „0” pytania przystępne

Jacek.Czarecki@umcs...

„Finanse”, pod redakcją J. Ostaszewskiego, Difin, Warszawa 2007

Dębski W., „Rynek finansowy i jego mechanizmy”, wyd. naukowe PWN, Warszawa 2007

Owsiak S., „Finanse publiczne. Teoria i praktyka”, wyd. naukowe PWN, Warszawa 2009

Pojęciem „finanse” w terminologii ekonomicznej określa się stosunki ekonomiczne, polegające na gromadzeniu, podziale i wydatkowaniu zasobów pieniężnych.

„Finanse to zjawiska i procesy pieniężne. Tam gdzie nie występuje pieniądz, w gospodarce bezpieniężnej, naturalnej, nie ma też finansów.”

Przez „finanse” rozumie się ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka.

Czy zatem wszystkie zjawiska pieniężne są objęte zakresem treściowy pojęcia „finanse”?

Jak pieniądz sprawdza się w roli miernika nakładów i efektów w procesach produkcji, a także miernika w procesach spożycia indywidualnego i zbiorowego?

Mierzenie w pieniądzu nakładów i efektów produkcyjnych lub wielkości spożycia jest jednym możliwym sposobem prezentacji zjawisk w sferze realnej, , wymagających agregacji różnych wartości użytkowych, gdyż ich naturalne jednostki miary nie mogą być sumowane.

Wykorzystywanie pieniądza w roli miary wielkości realnych, nie wymaga rzeczywistej obecności zasobów pieniężnych, których gromadzenie i podział było podstawą określenia finansów. Nie ma podstawy obejmowania tym terminem wykorzystywania pieniądza jako ewidencyjnej miary procesów produkcji i spożycia (procesów gospodarczych) stąd:

Pojęcie finanse: obejmowało bardzo dobrze tylko te zjawiska pieniężne, które są związane z kreacją i ruchem realnie istniejących zasobów pieniądza lub też z zaciąganiem zobowiązań do uruchomienia tych zasobów w przyszłości.

Zjawiska pieniężne mają swoje odzwierciedlenie w:

• Ewidencji księgowej

• Statystyce (przeszłość)

• Różnego rodzaju plany finansowe (przyszłość)

• Prognozy finansowe (przyszłość)

Planowanie jest instrumentem przyszłym przebiegiem zjawisk pieniężnych (decyzje co do przychodów i wydatków w granicach swobodnej decyzji)

Planowanie finansowe (w którym zakłada się efektywne kształtowanie zjawisk pieniężnych) istotnie różni się od prognozowanych (które polega na biernym prognozowaniu zjawisk będących efektem działań niezależnych od podmiotu).

Gospodarka finansowa obejmuje działania podmiotów gospodarczych w dziedzinie zjawisk pieniężnych polegających na:

1. Przygotowanie do przeprowadzenia wszelkiego rodzaju operacji pieniężnych (co obejmuje np. ich planowanie)

2. Faktycznej realizacji tych operacji pieniężnych (tę część obejmuje w całości definicja finansów)

3. Ewidencji i analizie operacji pieniężnych zrealizowanych w przyszłości.

03.03.2012r.

Polityka finansowa oznacza dokonywane zarówno wyboru celów, które mają być osiągnięte w wyniku gospodarki finansowej, jak również i metod czy sposobów działania dla osiągnięcia wybranych celów.

Politykę finansową realizują różne podmioty gospodarcze, a jej treść zależy od jednostki, która prowadzi gospodarkę finansową, stąd inną treść ma polityka finansowa firmy, a inną polityka finansowa gospodarstwa domowego.

Polityka finansowa gospodarstw domowych i firm dotyczą ich jednostkowych celów – mają więc charakter mikro.

Polityka finansowa państwa obejmuje wybór celów i narzędzi i ich realizacji dla całej gospodarki narodowej – ma więc charakter makroekonomiczny.

Celem ogólnym polityki finansowej państwa jest tworzenie w danych warunkach przesłanek dla możliwie optymalnego istnienia społeczeństwa poprzez:

• Stymulowanie trwałego rozwoju gospodarczego i możliwie pełnego wykorzystania potencjału gospodarczego

• Zapewnienie krajowi bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego

• Możliwie najlepsze zaspokojenie potrzeb społecznych w dziedzinie konsumpcji zbiorowej

• Zapewnienie minimum egzystencji członkom społeczeństwa, którzy nie są w stanie samodzielnie go osiągać.

Finanse są ściśle powiązane ze sferą zjawisk realnych w gospodarce. Zjawiska realne obejmują procesy produkcji dóbr i usług, ich wymiany w obrocie towarowym na rynkach krajowych i zagranicznych, oraz ich alokacji w procesach konsumpcji (indywidualnej i zbiorowej), jak też w procesach akumulacji (gromadzenie nowych składników majątku trwałego i zapasów dóbr jednorazowego użytku).

W sferze realnej następuje również zmiana alokacji majątku rzeczowego, nagromadzonego w przeszłości, poprzez zmiany właścicieli dóbr poprzednio zawłaszczonych przez inne podmioty gospodarcze (tzw. rynki wtórne).

Przedmiotem nauki finansów są zjawiska i procesy pieniężna.

Z przedmiotu nauki finansów wynika, iż jest ona jedną z gałęzi ogólnej nauki ekonomii, która rozprawia o procesach gospodarczych i prawach rządzących tymi procesami. Inne dyscypliny naukowe (prawo) także zajmują się zjawiskami finansowymi – np. finansami państwa, które regulowane są przez prawo finansowe.

Przedmiotem nauki prawa finansowego jest badanie prawnych aspektów – norm – gospodarki pieniężnej związków publicznoprawnych, instytucji finansowych i banków, oraz przedsiębiorstw niefinansowych i gospodarstw domowych.

Nauka finansów zajmuje się przede wszystkim badaniem ruchu pieniądza – jego kreacja w systemie bankowym, cyrkulacją pomiędzy różnymi podmiotami gospodarczymi, akumulacją w postaci oszczędności i rezerw pieniężnych.

Analiza tego ruchu nie jest ograniczona do samych zjawisk pieniężnych, prowadzi się ją na tle i w związku z przebiegiem zjawisk w rzeczowej sferze gospodarowania czyli na tle produkcji, podziału, spożycia i akumulacji wartości użytkowych oraz ich wymiany z zagranicą, jak też na tle powstawania i ruchu walorów finansowych (papiery wartościowe).

Dwie podstawowe funkcje finansów:

• Fiskalna

• Pozafiskalna (odrębne funkcje: stabilizacyjna, alokacyjna, dystrybucyjna i koordynacyjna)

Inny pogląd głosi, iż ogólne rozważania na temat funkcji finansów są bezcelowe, można natomiast rozpatrywać funkcje poszczególnych instrumentów finansowych.

Najczęściej przyjmuje się wyróżnienie funkcji finansów: stabilizacyjnej, alokacyjnej i redystrybucyjnej.

Funkcja stabilizacyjna – polega na oddziaływaniu na przebieg procesów gospodarczych w sferze rzeczowej w kierunku zachowania stałego i zrównoważonego wzrostu, przy optymalnym na wykorzystaniu czynników produkcji dla zapewnienia społeczeństwu stałej poprawy warunków życia.

Funkcja alokacyjna – polega na dokonywaniu podziału materialnych i ludzkich czynników produkcji pomiędzy sferę wytwarzania dóbr prywatnych i sferę wytwarzania dóbr publicznych, a następnie wewnątrz obu tych sfer między różne działy, gałęzie i firmy wytwarzające dobra prywatne, jak też między różne obszary i podmioty dostarczania dóbr publicznych.

Funkcja redystrybucyjna – polega na dokonaniu wtórnego podziału dochodów, które powstały wskutek pierwotnego podziału produktu krajowego brutto na szczeblu jednostek wytwórczych pod wpływem mechanizmu rynkowego, czy też pod wpływem administracyjnych regulacji charakteru ogólnego (w przypadku nierynkowych jednostek wytwarzania składników PKB). Redystrybucja dochodów następuje poprzez nakładanie na podmioty obciążeń fiskalnych i ustalanie dla nich dochodów pieniężnych (czyli głównie system budżetowy, ale też kredytowe ogniwo finansowe). Przedmiotem redystrybucji jest także majątek. Udziałowe papiery wartościowe dają uprawnienia do pobierania dochodów i zarządzania majątkiem firmy.

Dla ogólnej analizy zjawisk finansowych wykorzystywane są dwa kryteria: przedmiotowe – wskazujące na tytuł operacji pieniężnej (dochód – wydatek) i podmiotowe – wskazujące na rodzaj podmiotu gospodarczego, który dokonuje operacji.

Kryterium przedmiotowe wyodrębnia dwa podstawowe rodzaje pieniężnych przychodów i wydatków: przychody i wydatki rynkowe oraz przychody i wydatki nierynkowe.

Cechy wyróżniające rynkowe strumienie pieniężne:

• Powiązanie świadczenia pieniężnego (wydatku) jednej strony transakcji rynkowej ze świadczeniem innej wartości (rzeczy, usługi, papiery wartościowe) przez drugą stronę transakcji rynkowej (da niej wydatek pieniężny kontrahenta staje się przychodem pieniężnym)

• Ruch pieniądza i jego ekwiwalentów w transakcjach rynkowych jest regulowany przez mechanizm rynkowy i normy prawa (opcjonalnie), jeśli państwo lub inne związki publicznoprawne ingerują w funkcjonowanie rynków i tworzą dla nich ramy instytucjonalne.

Cechy wyróżniające nierynkowe strumienie pieniężne:

• Brak świadczenia wzajemnego ze strony uczestnika transferu, otrzymującego świadczenie pieniężne (podmiot dokonujący transferu nie otrzymuje nic od podmiotu odbierającego transfer)

• Operacje transferowe nie są regulowane przez mechanizm rynkowy, posiadają podstawę uznaniową, określoną przez podmiot przekazujący środki (transfery dobrowolne) lub przez pobierającego środki pieniężne (transfery przymusowe).

Transfery nierynkowe mają charakter bezzwrotny.

Podział przychodów i wydatków rynkowych wg kryterium rodzajów ekwiwalentów, uzyskiwanych na różnych rynkach:

• Strumienie pieniężne na rynku towarów i usług

• Strumienie pieniężne na rynku pracy

• Strumienie pieniężne na rynkach finansowych (rynek walutowy, rynek akcji, rynek papierów dłużnych, rynek inst. pochodnych)

Klasyfikacja strumieni rynkowych wg kryterium powiązania w czasie świadczenia pieniężnego realizowanego przez strony:

• Transakcje natychmiastowe (spot)

• Transakcje terminowe (forward) – rzeczywiste i nierzeczywiste

14.04.2012r.

Transfery są ważnym instrumentem kształtowania wielkości funduszy nabywczych będących w dyspozycji państwa i innych podmiotów oraz instytucji (zarówno transfery zmniejszające, jak i zwiększające fundusze nabywcze).

Transfery nierynkowe mają charakter bezzwrotny, stąd wpływają w sposób trwały na wielkość funduszy nabywczych (zwłaszcza gdy wchodzą w zakres finansów publicznych).

Transfery te są ważnym instrumentem redystrybucji dochodów (majątku) między podmiotami i ich grupami.

Transferowe strumienie o charakterze nierynkowym trzeba odróżniać od transferów na rynkach finansowych.

Transfery na rynkach finansowych mają charakter zwrotny (przychody i wydatki w bankowych operacjach kredytowych i depozytowych, zakupy dłużnych papierów wartościowych, certyfikatów depozytowych, certyfikatów inwestycyjnych, świadectw udziałowych, jednostek uczestnictwa funduszy, polis ubezpieczeniowych – warunkowo zwrotne) i bezzwrotny (inwestycje o charakterze właścicielskim – zakup akcji, czy wnoszenie wkładów do spółek z o.o.).

Rynek finansowy:

• Ze względu na okres zapadalności instrumentu:

• Do jednego roku – rynek pieniężny

• Powyżej jednego roku – rynek kapitałowy

• Ze względu na kontakt pomiędzy kolejnymi nabywcami:

• Pierwotny – kontakt pomiędzy emitentem a pierwszym nabywcą

• Wtórny – kontakt pomiędzy kolejnymi nabywcami

• Ze względu na charakter obrotu

• Emisja publiczna (rynek publiczny) – 100 i więcej osób

• Emisja niepubliczna (rynek prywatny) – do 99 osób

Klasyfikacja podmiotowa zjawisk finansowych opiera się na kryterium rodzajowego zróżnicowania podmiotów gospodarczych, które realizują pieniężne przychody i wydatki oraz zaciągają zobowiązania do dokonywania wydatków czy przyjęcia przychodów pieniężnych w przyszłości (czyli ogólnie: dokonują operacji finansowych).

Wyróżnia się następujące grupy zjawisk finansowych:

• Finanse przedsiębiorstw (zwane inaczej: finanse prywatnego sektora i usług niefinansowych)

• Finanse gospodarstw domowych

• Finanse publiczne

• Finanse banków i innych instytucji kredytowych

• Finanse ubezpieczeń

• Finanse rynków finansowych

Procesy rzeczowe obejmują tworzenie wartości użytkowych (towarów i usług) przy zastosowaniu trwałego kapitału rzeczowego (budynki, środki transportu, maszyny itp.) i pracy zasobów ludzkich. Do procesów rzeczowych zaliczamy także obrót wartościami użytkowymi – ich kupno i sprzedaż (w łańcuchu od producenta do nabywcy może pojawić się kilka ogniw pośredniczących).

Obrót wartościami użytkowymi obejmuje: produkcję bieżącego okresu, import z zagranicy i majątek, który w bieżącymi okresie zmienia właściciela.

W procesach rzeczowych występuje przede wszystkim obrót nieruchomościami, zarówno o przeznaczeniu produkcyjnym, jak i nieprodukcyjnym.

Wyróżnić można dwie odmienne grupy zjawisk finansowych, z punktu widzenia wzajemnego powiązania zjawisk pieniężnych i finansowych: finanse sfery realnej i finanse autonomiczne.

Do finansów sfery realnej zalicza się te zjawiska finansowe, które prowadzą do zmian w sferze realnej czyli „powstają w związku z wytworzeniem dóbr i usług zaspakajających potrzeby społeczeństwa” i w następstwie których „dokonuje się alokacji zasobów rzeczowych oraz zasobów pracy, co warunkuje uruchomienie procesów ekonomicznych, dzięki którym następuje zaspokojenie potrzeb społeczeństwa”.

Do sfery finansów autonomicznych zalicza się także zjawiska finansowe, których przedmiotem jest tworzenie, wymiana i gromadzenie walorów finansowych (papiery wartościowe – kreujące bogactwo abstrakcyjne, mogące istnieć niezależnie od wartości rzeczowych i przemieszczające się niezależnie od ich ruchu).

Motywem podejmowania operacji w autonomicznej sferze finansów nie jest kreacja funduszy nabywczych dla zakupu wartości rzeczowych. Celem operacji jest powiększanie majątku i dochodu w abstrakcyjnej formie aktywów finansowych oraz funduszy pieniężnych.

Obroty w sferze autonomicznej rosną bardzo szybko w miarę rozwoju gospodarki rynkowej i rozbudowy jej infrastruktury finansowej.

Odróżnienie operacji podejmowanych w obu sferach opiera się zazwyczaj na różnicy motywów ich podejmowania.

Znaczenie autonomicznej sfery finansów w krajach gospodarek rozwiniętych gospodarczo przewyższa znaczenie sfery realnej, ponieważ motywacja działań gospodarczych leży w sferze autonomicznej (w dążeniu do abstrakcyjnego bogactwa i władzy ekonomicznej), a procesy w sferze realnej są tylko narzędziami ich realizacji. Obroty w sferze autonomicznej znaczenie przekraczają obroty w sferze realnej (w krajach o gospodarce rynkowej). Sfera autonomiczna staje się miejscem walki konkurencyjnej (pozycja na rynku, dostęp do surowców) czego wyrazem jest tendencja do koncentracji kapitałów.

„Treścią polityki finansowej jest dokonywanie wyboru celów, które mają być osiągnięte w wyniku gospodarowania finansami, jak też metod i sposobów osiągania tych celów”.

Realizacja funkcji polityki finansowej państwa następuje poprzez stosowanie określonych instrumentów, które dzieli się na narzędzia polityki fiskalnej w obszarze działania finansów publicznych i narzędzia polityki monetarnej w obszarze działania banku centralnego.

Narzędziami polityki fiskalnej są instrumenty gromadzenia dochodów publicznych, realizacji wydatków publicznych, a także finansowania i obsługi długu publicznego.

Narzędziami polityki monetarnej są wykorzystywane przez bank centralny instrumenty kształtowania podaży pieniądza banku centralnego (bazy monetarnej), regulowania popytu na ten pieniądz oraz oddziaływania na poziom kursów walutowych.

W dziedzinie gromadzenia dochodów publicznych instrumentami polityki fiskalnej są głównie podatki oraz inne rodzaje przymusowych świadczeń na rzecz tworzenia funduszy publicznych. Istotne są tutaj nie tylko rodzaje i wielkości podatków obciążające różne kategorie podatników, ale też zasady konstrukcji podatków: ich podmiotowy zakres, przedmiot, podstawy opodatkowania i sposoby jej ilościowego wyznaczania, stawki i skale podatkowe, ulgi, zwolnienia i podwyżki podatków w specyficznych sytuacjach.

W dziedzinie kształtowania wydatków publicznych instrumentem polityki fiskalnej (będącej pieniężnym wyrazem polityki gospodarczej i społecznej państwa) jest ustalanie struktury wydatków publicznych w sensie określania proporcji pomiędzy wielkością fundusz dedykowanych na finansowanie poszczególnych dziedzin działalności publicznej (przy ustalaniu proporcji istotne są priorytety państwa dotyczące administracji, obrony narodowej, bezpieczeństwa, wymiaru sprawiedliwości, ochrony zdrowia itp.).

W dziedzinie finansowania i obsługi długu publicznego narzędziami polityki finansowej państwa są zasady zaciągania zobowiązań publicznych w formie: emisji dłużnych papierów wartościowych - krótkoterminowych (BS) oraz średnio i długoterminowych (obligacji skarbowych) – na krajowe i zagranicznej rynki finansowe, kredytów bankowych, zasady wynagradzania wierzycieli SP (forma oprocentowania, zasada wypłaty oprocentowania) i zasady wykupu zobowiązań.

Instrumentami polityki monetarnej banku centralnego są zasady ustalania obowiązkowych rezerw płynności (podstawy obliczania, wysokość wskaźników), ustalanie rodzajów i warunków udzielania bankom komercyjnym kredytów refinansowych, ustalanie wysokości stóp oprocentowania kredytów i depozytów banków komercyjnych w BC, ustalanie zasad prowadzenia operacji otwartego rynku (rodzaje papierów wartościowych przeznaczonych do operacji, terminy operacji, minimalne poziomy stopy dyskonta, itp.).

Instrumenty polityki finansowej państwa realizują jednocześnie wszystkie funkcje polityki finansowej – funkcję stabilizacyjną, alokacyjną i redystrybucyjną.

Przykładowo podatek dochodowy od osób prawnych o rosnącej stawce progresyjnej wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania będzie pełnił funkcję: stabilizacyjną (zmniejszenie popytu na dobra inwestycyjne), alokacyjną (dochody publiczne z tego podatku pozwolą zwiększyć skalę wytwarzania dóbr publicznych) i redystrybucyjną (przez zmniejszenie dochodów zamożnych korporacji).

28.04.2012r.

Funkcje i zadania finansów przedsiębiorstwa:

1. Analiza wyników ekonomicznych firmy i sytuacji w jej otoczeniu

2. Planowanie rozkładów przepływów pieniężnych w czasie dla zapewnienia płynności finansowej firmy w krótkim i długim okresie

3. Podejmowanie działań mających na celu redukcję ryzyka prowadzonej działalności

4. Określenie zapotrzebowania na środki finansowe niezbędne do realizacji założonych przedsięwzięć oraz pozyskania celu

5. Planowanie optymalnej struktury finansowania, służącej minimalizacji kosztów kapitału i maksymalizacji wartości firmy

6. Alokacja środków między najbardziej efektywne przedsięwzięcia inwestycyjne

7. Kontrola w wymiarze finansowym realizacji zadań podjętych w firmie

Klasyfikacja czynników kształtujących sytuację finansową firmy można dokonać w oparciu o następujące kryteria:

1. Ze względu na charakter oddziaływania na firmę można wyróżnić czynniki zewnętrzne i wewnętrzne

2. Ze względu na elementy wartości dla właścicieli, na które na które oddziałują wyróżnia się czynniki sprzedaży, stopy zysku ze sprzedaży, efektywnej stopy podatkowej, wartości (?) aktywów trwałych, wartości kapitału obrotowego, okresu przewagi konkurencyjnej

3. Ze względu na strategiczne czynniki sukcesu można wyróżnić czynniki związane z klientami, rozwojem, procesami wewnętrznymi, finansami

Czynniki makrootoczenia oddziałujące na firmę:

• Faza cyklu koniunkturalnego gospodarki

• System podatkowy (podatek dochodowy, VAT, ulgi)

• System finansowy (stopy procentowe, polityka kursów walutowych, organizacja rynku finansowego, itp.)

• Polityka rządu w zakresie kształtowania prawa gospodarczego, wspierania przedsiębiorczości, sprawności działania organów państwowych, itp.

• System i regulacje prawne (prawo gospodarcze, prawo rachunkowe, wydajność systemu sądownictwa, itp.)

• Inflacja i polityka jej ograniczania

Czynniki mikrootoczenia oddziałujące na firmę:

• Faza cyklu koniunkturalnego sektora

• Ryzyko pojawienia się nowych silnych konkurentów

• Stopień walki konkurencyjnej w branży

• Siła przetargowa dostawców

• Siła przetargowa odbiorców

• Zagrożenia związane z pojawieniem się nowych produktów i technologii

• Zagrożenia związane ze zmianami potrzeb klienta

Wewnętrzne czynniki jakościowe oddziałujące na firmę:

• Umiejętność zarządzania strategicznego przez zarząd

• Kwalifikacje i doświadczenie kierownictwa oraz załogi

• System finansowo-księgowy i informacyjny firmy

• Poziom technologiczno-organizacyjny firmy

• Marka produktów firmy i pozycja rynkowa

• Kultura organizacyjna panująca w firmie

• Nadzór właścicielski

• Sposób podejścia kapitałodawców i właścicieli do firmy

Wewnętrzne czynniki ilościowe oddziałujące na firmę:

• Wartość przychodów ze sprzedaży

• Wartość kosztów działalności

• Poziom i struktura aktywów

• Charakter i struktura finansowania

Źródłem informacji dla oceny sytuacji finansowej jest sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa.

Sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa to dokument charakteryzujący sytuację finansową firmy, sporządzony zgodnie z określonymi zasadami.

Sprawozdanie finansowe jest dokumentem, który pokazuje skutki finansowe transakcji i innych zdarzeń gospodarczych poprzez grupowanie ich w kategorie zgodne z ich celami.

Celem sprawozdania jest dostarczenie informacji o sytuacji finansowej i wynikach działalności firmy, które będą użyteczne dla szerokiego kręgu użytkowników przy podejmowaniu decyzji gospodarczych.

Zalety sprawozdania finansowego:

• Sprawozdanie finansowe zawiera najbardziej zagregowane wielkości ekonomiczne, które są przedmiotem i skutkiem działalności gospodarczej, wyrażone w pieniądzu, są sprowadzane do wspólnego mianownika co pozwala porównywać różne rodzaje działalności

• Syntetyczny charakter wielkości zaprezentowanych w sprawozdaniu powoduje, że łatwiejsza jest komunikacja między firmami w transakcjach międzynarodowych

• Forma i treść sprawozdania finansowego są stale rozwijane i doskonalone tak by odzwierciedlały zmiany dokonujące się w rzeczywistości gospodarczej

• Wielkości finansowe zaprezentowane w sprawozdaniach są dokumentowane, wycenione i prezentowane zgodnie ze stale aktualizowanymi i precyzyjnymi zasadami rachunkowości, zasady te sankcjonowane są w formie (?) bilansowego danego kraju (krajowe standardy rachunkowości i standardy międzynarodowe) i są dla księgowych wskazówkami wyceny i prezentacji zdarzeń gospodarczych zachodzących w firmie

• Sprawozdanie finansowe staje się międzynarodowym językiem biznesu

Wady sprawozdania finansowego:

• Ograniczenie możliwości w zakresie merytorycznego odzwierciedlenia całokształtu sytuacji finansowej firmy

• Niesatysfakcjonujący w skali globalnej postęp w harmonizacji rachunkowości

• Niewystarczające mechanizmy zabezpieczające przed tzw. księgowością kreatywną

• Pewne zasady rachunkowości (zasada memoriału) utrudniają oszacowanie rzeczywistej wielkości gotówki

• Wynik finansowy nie obejmuje wartości pieniądza w czasie

• Inwestorzy interesują się głównie prognozami finansowymi

Sprawozdanie finansowe może obejmować następujące sprawozdania cząstkowe:

• Bilans

• Rachunek zysków i strat

• Zestawienie zmian w kapitale własnym

• Sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych

• Informacje dodatkowe

Sprawozdanie finansowe pojedynczej firmy nazywa się jednostkowym sprawozdaniem finansowym.

Łączne sprawozdanie holdingu – sprawozdanie skonsolidowane.

Konsolidacja – łącznie sprawozdań jednostek tworzących grupę kapitałową. Polega na sumowaniu odpowiednich pozycji sprawozdania jednostki dominującej, jednostek zależnych i niebędących spółkami handlowymi.

W zestawieniu sprawozdania finansowego zawarta jest tzw. teoria trzech soczewek. Analizując firmę należy spojrzeć na nią przez okular zbudowany z trzech soczewek – gestii – ekonomicznej, finansowej i majątkowej.

Gestia ekonomiczna obejmuje całokształt zjawisk związanych m.in. z kategoriami: zysku/straty, przychodu ze sprzedaży, kosztów działalności operacyjnej, stopy zysku, stopy zwrotu z kapitałów własnych, itp.

Gestia finansowa odpowiada na pytanie jak stopień efektywności gospodarowania wpływa na wysokość funduszy nabywczych w firmie. Odpowiedź wyrażona jest miernikiem Cash flow z działalności operacyjnej.

Gestia majątkowa odpowiada na pytania jakie składniki tworzą majątek danego podmiotu, jaka jest relacja między aktywami trwałymi a obrotowymi, z jakich źródeł finansowany jest majątek trwały, jaki jest udział i struktura obcych źródeł finansowania w pasywach.

Rodzaje dokonywanych analiz przez przedsiębiorstwa:

• Analiza otoczenia firmy (analiza makroekonomiczna – badanie koniunktury w aspekcie PKB, inflacji, itp.)

• Analiza sektorowa firmy (obejmująca analizę rynku i analizę konkurencji – macierz BCG, Mc Kinsley, mapa grup strategicznych)

• Analiza ekonomiczno-finansowa:

• Analiza techniczno-ekonomiczna (bada zdolności produkcyjne firmy w zakresie stosowanej technologii, wydajności pracy, gospodarki materiałowej, itp.)

• Analiza finansowa (zajmuje się mierzeniem efektów finansowych działalności firmy w szerokim rozumieniu)

Analiza finansowa przedsiębiorstwa składa się z trzech podstawowych obszarów badawczych:

• Analiza struktury danych (analiza pionowa sprawozdania finansowego)

• Analiza porównawcza poszczególnych okresów (analiza pozioma sprawozdania finansowego)

• Analiza wskaźnikowa sprawozdania finansowego przedsiębiorstwa

12.05.2012r.

Cechy charakterystyczne analizy struktury danych:

• Pozwala na poznanie ogólnej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa

• Wykorzystywana jest ona zazwyczaj do analizy danych zamieszczonych w bilansie

• Pozwala na wstępną diagnozę niebezpieczeństw związanych z:

• Nadmiernym zadłużeniem

• Niskim poziomem ściągalności należności

• Brakiem płynności

• Wzrostem lub spadkiem wartości posiadanego majątku w poszczególnych kategoriach bilansowych

• Na strukturę danych bilansowych znaczny wpływ ma sektor gospodarki, w jakim funkcjonuje firma.

Cechy analizy porównawczej poszczególnych obszarów:

• Daje możliwość znalezienia obszarów działalności które pogarszają się w kolejnych okresach czasowych

• Pozwala na podejmowanie szybkich decyzji

• Nie wyjaśnia przyczyn zaistniałej sytuacji, wskazuje jednak potencjalne zagrożenie obszary

• Pozwala inwestorom (właścicielom) na porównywanie aktywności gospodarczej przedsiębiorstwa

• Wykorzystywana jest ona zarówno do analizy danych zamieszczonych w bilansie, jak i danych pochodzących z rachunku zysków i strat.

Cechy wskaźników finansowych:

• Odzwierciedlenie rzeczywistego stan konkretnego obszaru sytuacji ekonomicznej firmy

• Powiązane z celami funkcjonowania lub zadaniami firmy

• Powiązane z syntetyczną oceną efektywności funkcjonowania firmy

• Jednoznaczność interpretacji wartości

• Porównywalność dynamiczna i przekrojowa

• Pomiar w kategoriach ilościowych

• Prostota i jasność konstrukcji

Analiza wskaźnikowa przedsiębiorstwa

Analiza wskaźnikowa pozwala na:

• Ocenę sytuacji finansowej przedsiębiorstwa

• Porównanie działalności firmy w kolejnych latach

• Identyfikację sygnałów ostrzegawczych o zaistniałych problemach w przedsiębiorstwie lub o złym kierunku niektórych zjawisk

• Podejmowanie właściwych działań racjonalizatorskich

• Określenie zadań i celów jednostki oraz koordynację podejmowanych działań

• Dokonywanie porównań przedsiębiorstw (zarówno firm z tej samej branży, jak i z różnych branż)

• Ocenę słabych i mocnych stron przedsiębiorstwa

Wady analizy wskaźnikowej:

• Nie ma uniwersalnych wzorców dla poszczególnych wskaźników

• Nie uwzględnia specyfiki ewidencji poszczególnych przedsiębiorstw (np. rodzaju amortyzacji)

• Nie wskazuje przyczyn zaistniałych zjawisk

• Jest wrażliwa na inflację

• Jest wrażliwa na decyzje strategiczne przedsiębiorstwa (okresowe zmiany poziomu wskaźników wynikają z podjętych działań firmy)

• Jest wrażliwa na jednorazowe działania firmy

• Nie uwzględnia działalności pozabilansowej

Zalety analizy wskaźnikowej:

• Prostota pomiaru zjawisk

• Szybkość pomiaru

• Niski koszt przeprowadzenia analizy

• Możliwość porównania z innymi przedsiębiorstwami

• Może być stosowana równolegle z innymi metodami

• Może być uzupełnieniem innych analiz

Wskaźniki płynności

Wskaźnik bieżącej płynności

WBP = $\frac{\mathbf{\text{AO}}}{\mathbf{\text{ZK}}}$

AO –aktywa obrotowe

ZK – zobowiązania krótkoterminowe

WBP_A2003 = $\frac{3706033,4}{3562936,73} = 1,04$

Wskaźnik szybki płynności

WSP = $\frac{\mathbf{AO\ \ zapasy}}{\mathbf{\text{ZK}}}$

0,8-1,02; 1-1,5; 1,1-1,2

WSP_A2003 = $\frac{3706033,4 - 1148876,33}{356293,73\ } = 0,72$

Wskaźnik wypłacalności środkami pieniężnymi (Wskaźnik gotówkowy)

WWŚP = $\frac{\mathbf{SP}}{\mathbf{\text{ZK}}}\mathbf{*100\%}$

0,05-0,35

ŚP – środki pieniężne

WWŚP_A2003 = $\frac{31810,76}{3562936,73}*100\%$ = 0,89%

Wskaźniki rentowności sprzedaży

Marża zysku brutto

MB = $\frac{\mathbf{\text{WFB}}}{\mathbf{S}}\mathbf{*100\%}$

WFB – wynik finansowy brutto

S –sprzedaż netto

MB_A2003 = $\frac{488289,83}{11622464,93}$*100% = 4,20%

Marża zysku netto (ROS)

MN = $\frac{\mathbf{\text{WFN}}}{\mathbf{S}}\mathbf{*100\%}$

WFN – wynik finansowy netto

S – sprzedaż netto

MN_A2003 = $\frac{353519,93}{11622464,93}$*100% = 3,04%

Wskaźnik rentowności aktywów (ROA)

ROA = $\frac{\mathbf{\text{WFN}}}{\mathbf{\text{Aktywa}}}$ * 100%

ROA_A2003 = $\frac{353519,83}{4041868,46}$*100% = 8,75%

Zwrot z kapitału własnego (ROE)

ROE = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{\text{WFN}}}{\mathbf{\text{KW}}}$*100%

ROE_A2003 = $\frac{353519,83}{436311,4}$*100% = 81,02%

Wskaźniki sprawności gospodarowania

Wskaźnik obrotu aktywami

WOA = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{Sprzedaz}}{\mathbf{\text{Aktywa}}}$

WOA_A2003 = $\frac{11622464,33}{4041868,46}$ = 2,88

Powyżej 2 (3 – bardzo dobrze)

Cykl rotacji zapasów (w dniach)

WOZap = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{\text{Zapasy}}}{\mathbf{Sprzedaz}}$*360dni

WOZap_A2003 = $\frac{1148876,33}{11622464,93}$*360dni = 35,59dni

Przeciętny okres spływu należności (Cykl rotacji należności)

WONal = $\frac{\mathbf{Naleznosci}}{\mathbf{Sprzedaz}}$* 360dni

WONal_A2003 = $\frac{252534,31}{11622464,93}$ * 360dni = 78,22 dni

Przeciętny okres spłaty zobowiązań

WOZob = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{Zobowiazania\ krotkoterminowe}}{\mathbf{Sprzedaz}}$ *360dni

WOZob_A2003 = $\frac{356293,73}{11622464,93}$*360dni = 110,36dni

Wskaźnik zadłużenia

WZ = $\frac{\mathbf{Zobowiazania}}{\mathbf{\text{Aktywa}}}$*100%

WZ_A2003 = $\frac{3600243,3}{4041868,46}$*100% = 89,07%

Max 75%

Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego

WZKW = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{Zobowiazania}}{\mathbf{Kapital\ wlasny}}$*100%

WZKW_A2003 = $\frac{3600243,3}{436311,4}$*100% = 825,15%

Wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych

WPZO = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{WFB\ + \ amortyzacja}}{\mathbf{\text{odsetki}}}$

Co najmniej 2-3

Wskaźnik pokrycia obsługi długu

WPOD = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{WFB\ + \ amortyzacja}}{\mathbf{raty\ kapitalowe\ + \ odsetki}}$

Co najmniej 1

Wskaźnik pokrycia majątku trwałego

WPMT = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{\text{KW}}}{\mathbf{\text{AT}}}$

Co najmniej 1

Wskaźnik zastosowania kapitału obcego

WZKO = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{\text{KO}}}{\mathbf{\text{AO}}}$

Wskaźniki struktury

Wskaźnik struktury aktywów

WSA = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{\text{AT}}}{\mathbf{\text{AO}}}$

Wskaźnik struktury pasywów

WSP = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{\text{KW}}}{\mathbf{\text{KO}}}$

Wskaźniki efektywności kapitałów

Wartość wypłat dywidend z zysku (w %)

WWD = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{\text{Dywidendy}}}{\mathbf{\text{WFN}}}$

Wskaźnik zysku na 1 akcję

EPS = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{\text{WFN}}}{\mathbf{\text{liczba\ akcji}}}$

Relacja zysku do wartości akcji (w %)

ZWA = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{\text{WFN}}}{\mathbf{Wartosci\ akcji}}$

Wskaźnik dywidendy brutto na 1 akcję

DPS = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{\text{Dywidendy}}}{\mathbf{\text{liczba\ akcji}}}$

P/E (C/Z) – cena do zysku, im mniejsze tym lesze dla inwestora

Po ilu latach zwróci się inwestycja uwzględniając stałą stopę zysku?

P/E = 8 – zwróci się po 8 latach

Ile dzisiaj płacimy za jednostkę zysku? Jaka jest dzisiejsza cena jednostki zysku?

5-8

Relacja dywidendy brutto do wartości akcji (w %)

DWA = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{\text{Dywidendy}}}{\mathbf{Wartosc\ akcji}}$

Wartość księgowa netto na 1 akcję

BVPS = $\mathbf{\ }\frac{\mathbf{\text{KW}}}{\mathbf{\text{liczba\ akcji}}}$

P/BV (cena/wartość księgowa)

Min 1, co najmniej 2-3

Piramida Du Pont’a

Schemat Du Pont’a umożliwia obliczenie zwrotu z kapitału własnego.

Występują w nim następujące prawidłowości:

• Im wyższa rotacja aktywów, tym wyższy wskaźnik ich rentowności

• Im wyższy mnożnik kapitału, tym wyższa jego rentowność

Rachunek przepływów pieniężnych zawiera dane obrazujące przepływy środków w trzech obszarach działalności firmy: działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej. Ustalenie wzajemnych relacji pomiędzy kierunkami przepływów pieniężnych wymienionych obszarów działania stanowi podstawę do oceny sytuacji finansowej jednostki.

Przepływy z działalności operacyjnej powinny zwykle wykazywać salda dodatnie. Działalność operacyjna winna bowiem generować w firmie nadwyżkę środków pieniężnych, która zapewnić może pokrycie ujemnego salda przepływów z dwóch pozostałych obszarów działalności.

Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej powinny, w firmie rozwijającej się we właściwy sposób wykazywać saldo ujemne. Działalność inwestycyjna wiąże się bowiem z wydatkami na powiększanie aktywów trwałych, najczęściej rzeczowych aktywów i wartości niematerialnych i prawnych. Ponadto, ujemne przepływy z tej działalności mogą wynikać z lokowania przez firmę wolnych środków pieniężnych w finansowe i niefinansowe inwestycje długoterminowe.

Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej mogą wykazywać zarówno saldo dodatnie, jak i ujemne w różnych okresach czasu. Firma na etapie rozwoju powinna charakteryzować się większymi wpływami niż wydatkami, co wynika z faktu pozyskiwania środków na finansowanie działalności i rozwoju głównie z zewnętrznych źródeł. Firma na etapie dojrzałości natomiast najczęściej spłaca zadłużenie długoterminowe, co powoduje większy odpływ środków i prowadzi do ujemnego salda przepływów pieniężnych z działalności finansowej.

Analiza kierunków przepływów środków pieniężnych z poszczególnych rodzajów działalności powinna być połączona z oceną wartości salda przepływów uzyskiwanych w poszczególnych obszarach. Dodatkowo analizie należy poddać udział przepływów z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej w saldzie przepływów z całokształtu działalności. Istotnymi aspektami, które należy mieć na uwadze analizując przepływy pieniężne są także: specyfika działania jednostki, sytuacja rynkowa, realizowana przez firmę strategia oraz etap rozwoju, na jakim znajduje się dana jednostka.

Najbardziej dokładnej analizie poddane powinny zostać przepływy z działalności operacyjnej. Istotne jest zwłaszcza zbadanie relacji pomiędzy osiągniętym wynikiem finansowym a kierunkiem przepływu środków z działalności operacyjnej. Korzystna jest sytuacja, gdy firma realizuje dodatni wynik finansowy i jednocześnie posiada nadwyżkę pieniężną. Jeżeli jednostka generuje zysk netto i ma ujemne saldo przepływów to oznacza to, iż jest rentowna ale może mieć problemy z płynnością płatniczą.

26.05.2012r.

Stosując kryterium własności i podległości do finansów publicznych należy zaliczyć finanse wszystkich jednostek, które stanowią własność Skarbu Państwa lub JST oraz podmioty, które podlegają władzy państwowej i samorządowej (tzn. spółki państwowe i komunalne, te w których Skarb Państwa lub JST mają swój udział, BC, instytucje państwowe, w których państwo spełnia funkcje właścicielskie, zakłady użyteczności publicznej, agencji, fundacje).

Stosując za kryterium zadania finansów publicznych do obszaru finansów publicznych należy zaliczyć zasoby pieniężne w dyspozycji podmiotów publicznoprawnych służące zaspokajaniu potrzeb społecznych na zasadach niekomercyjnych (możemy tutaj także zaliczyć finanse samorządu gospodarczego i zawodowego oraz związki wyznaniowe).

W myśl Ustawy o finansach publicznych, sektor ten tworzą podmioty prowadzące publiczną działalność finansową:

• Organy władzy publicznej (organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały),

• JST oraz ich związki,

• Jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze,

• Państwowe szkoły wyższe,

• Jednostki badawczo-rozwojowe,

• Samodzielne publiczne ZOZ,

• Państwowe i samorządowe instytucje kultury,

• ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze,

• NFZ,

• PAN i tworzone przez nią jednostki org.,

• Inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem banków, przedsiębiorstw i spółek prawa handlowego.

Według kryterium formy prawnej w sektorze publicznym można wyróżnić:

• Podmioty sektora publicznego działające jako niezależne instytucje, posiadające osobowość prawną, operujące na własny rachunek i odpowiadające za swoje długi (państwowe i samorządowe instytucje kultury, państwowe szkoły wyższe, agencje rządowe, ZUS),

• Jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, działające w imieniu i na rachunek publicznej osoby prawnej (SP, JST) – np. jednostki budżetowe, których wydatki pokrywane są z budżetu, a dochodu odprowadzane do budżetu, zakłady budżetowe, Lasy Państwowe i inne.

Według kryterium podporządkowania sektor finansów publicznych dzieli się na:

• Podsektor państwowy (rządowy)

• Podsektor samorządowy

W ujęciu segmentowym system finansów publicznych tworzą:

• Budżet państwa

• Jednostki pozabudżetowe budżetu państwa

• Narodowy Fundusz Zdrowia

• Budżety JST

• Jednostki pozabudżetowe samorządu terytorialnego

• Agencje państwowe (AMW, WAM, PARP, ARR, AMiMR, ANR, ZWRSP, ARM)

• Pozostałe jednostki sektora finansów publicznych (PAN, ZUS, SPZOZ, PSW, PKS, POT, TDT, UDT, PCA, część jednostek badawczo-rozwojowych, jednostki kultury i film)

Przykłady funduszy celowych w Polsce:

Budżet państwa jest pojęciem wieloznacznym. Jest on:

• Podstawowym planem finansowym obejmującym dochody i wydatki państwa, uchwalanym na okres roku budżetowego (zwykle pokrywa się on z rokiem kalendarzowym, ale są od tego wyjątki)

• Funduszem scentralizowanych środków pieniężnych gromadzonych i rozdzielanych w ciągu roku, w związku z realizacją zadań państwa

• Aktem normatywnym najwyższej rangi, gdyż uchwalany jest on w formie ustawy

Na podstawie ustawy o finansach publicznych budżet państwa można określić jako plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy państwowej, kontroli i ochrony państwa, sądów i trybunałów oraz administracji rządowej, uchwalany w formie ustawy na okres roku budżetowego.

Podstawowe zasady budżetowe:

• Jedności

• Zupełności (powszechności)

• Roczności

• Równowagi

• Szczegółowości

• Jawności

• Przejrzystości

Dochody publiczne dzielimy na przymusowe i dobrowolne.

Dochody publiczne dzielimy na nieodpłatne i odpłatne. Dochody nieodpłatne zwalniają państwo z obowiązku wzajemnego bezpośredniego świadczenia na rzecz podmiotu dokonującego wpłaty (państwo z funduszy zgromadzonych zaspokaja potrzeby społeczne). Dochody odpłatne pobieranie są za konkretne świadczenia ze strony SP lub JST, np. opłaty.

Dochody publiczne ze względu na cel, któremu mają służyć dzielimy na zasadnicze (pobieranie z pobudek fiskalnych) i uboczne (pozafiskalne) np. cła prohibicyjne czy grzywny.

Dochody publiczne według szczebla władzy dzielimy na dochody państwowe (rządowe) i dochody samorządowe.

Dochody publiczne z ekonomicznego punktu widzenia dzielimy na zwrotne i bezzwrotne.

W ramach dochodów bezzwrotnych wyróżniamy:

• Dochody z własności publicznej (z działalności gospodarczej prowadzonej w celach zarobkowych przez władzę publiczną – pp. i ps. oraz z praw majątkowych – czynsze, dywidendy)

• Daniny publiczne (historyczne – daniny osobiste, daniny rzeczowe, daniny pieniężne, współcześnie – podatki, opłaty i składki na ubezpieczenia społeczne)

Dochody zwrotne pochodzą głównie z pożyczek krajowych i zagranicznych oraz z wpływów ze sprzedaży skarbowych i komunalnych papierów wartościowych. Zaciąganie pożyczek powoduje powstanie długu publicznego.

Dochody budżetu państwa:

• Podatki

• Cła

• Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek SP

• Dywidendy

• Wpłaty z zysku NBP

• Wpłaty z nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych

• Dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe

• Dochodu z najmu i dzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze składników majątkowych SP

• Opłaty z tytułu poręczeń i gwarancji udzielanych przez SP

• Odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych

• Odsetki od lokat terminowych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa

• Odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych

• Grzywny, mandaty i inne kary pieniężne

• Pieniężne składki, zapisy, darowizny na rzecz państwa

Podział dochodów budżetowych

…

Podstawowym źródłem finansowania potrzeb publicznych są dochody podatkowe.

Podatek jest klasyczną daniną. Najbardziej rozpowszechniona definicja podatku mówi, że podatek jest jednostronnie ustalonym świadczeniem pieniężnym o charakterze przymusowym, nieodpłatnym i bezzwrotnym, powszechnie pobieranym na rzecz państwa lub innych podmiotów publicznoprawnych, np. samorządów.

Kryteria klasyfikacji podatków:

• Według przedmiotu opodatkowania:

• Dochodowe

• Konsumpcyjne

• Majątkowe

• Przychodowe

• Według stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku:

• Pośrednie

• Bezpośrednie

• Według władztwa podatkowego:

• Rządowe (państwowe, centralne)

• Samorządowe (komunalne, municypalne)

• Wspólne (PIT, CIT)

Klasyfikacja podatków wg kryterium przedmiotu opodatkowania:

• Dochodowe – przedmiotem opodatkowania jest dochód traktowany jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania. Najczęściej występujące podatki dochodowe to PIT i CIT

• Konsumpcyjne – obciążają dochód płatnika w momencie jego wydatkowania. Dlatego też bywają określane podatkami od wydatków. Do tej grupy podatków zaliczane są VAT, akcyza, podatek od gier

• Majątkowe – występują w wielu formach. Obciążają całość majątku podatnika lub poszczególne jego dobra, lub też przyrost tych dóbr. Najczęściej występujące podatki majątkowe to podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych oraz podatek od spadków i darowizn

• Przychodowe – podatki przychodowe charakteryzują się tym, że przy ich wymiarze koszty uzyskania przychodów w ogólne nie są brane pod uwagę. Należą do nich podatek rolny i podatek leśny.

Klasyfikacja podatków wg kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku:

• Bezpośrednie – są to podatki, które bezpośrednio wskazują na zależność między zdolnością podatkową podmiotu prawnego lub osoby fizycznej, w wysokością podatku. Typowymi podatkami bezpośrednimi są podatki dochodowe i podatki majątkowe

• Pośrednie – obciążają podatnika, zgodnie z ich nazwą, w sposób pośredni, nie pozostające w ścisłym związku z jego sytuacją dochodową i majątkową. Typowymi podatkami pośrednimi są podatki przychodowe i podatki konsumpcyjne.

Klasyfikacja podatków wg kryterium władztwa podatkowego:

• Rządowe (centralne) – podatki rządowe obejmują podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy i podatek od gier

• Samorządowe – do podatków samorządowych należą podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych, od posiadania psów, opłata targowa, opłata miejscowa, oplata administracyjna

• Wspólne – wpływy z podatków wspólnych są dzielone między władzę centralną i samorządy. Do nich zalicza się podatek dochodowy od osób fizycznych i podatek dochodowy od osób prawnych

Na środki publiczne składają się dochody i przychody publiczne ujęte w pięciu pozycjach (art. 5 ustawy o finansach publicznych):

1. Dochody publiczne

2. Środki pochodzące z budżetu UE

3. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt. 2

4. Przychody budżetu państwa i budżetów JST oraz innych jednostek zaliczanych od sektora finansów publicznych pochodzące:

• Ze sprzedaży papierów wartościowych i innych operacji finansowych

• Z prywatyzacji majątku SP oraz majątku JST

• Ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych

• Z otrzymanych pożyczek i kredytów

1. Przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz z innych źródeł

Ustawa o finansach publicznych stanowi, że środki publiczne mogą być przeznaczone na wydatki i rozchody publiczne (rozchody budżetu państwa i JST).

Rozchodami publicznymi są:

• Spłaty otrzymanych kredytów i pożyczek

• Wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe

• Udzielone pożyczki

Zgodnie z ustawą, wydatki publiczne to wydatki finansowane ze środków publicznych, z wyjątkiem rozchodów (bo pożyczkowe):

• Wydatki własne sektora publicznego

• Wydatki redystrybucyjne

• Koszty obsługi długu publicznego

Na wydatki budżetu państwa składają się:

1. Dotacje i subwencje (subwencje dla JST, dotacje dla funduszy celowych, dotacje dla JST, dotacje podmiotowe dla szkół wyższych)

2. Świadczenia na rzecz osób fizycznych

3. Wydatki bieżące jednostek budżetowych

4. Rozliczenia z bankami

5. Obsługa długu publicznego (krajowego i zagranicznego)

6. Wydatki majątkowe

7. Środki własne UE

Dług publiczny to ogół zobowiązań finansowych władz publicznych z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych, zaciągniętych kredytów i pożyczek, przyjętych depozytów, wymaganych zobowiązań jednostek budżetowych oraz poręczeń, gwarancji i odszkodowań wobec obywateli i innych podmiotów.

Najważniejszym elementem długu są zobowiązania SP z tytułu emisji papierów wartościowych i innych pożyczek zaciągniętych dla sfinansowania deficytu budżetowego.

Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być:

• Emisje papierów skarbowych (obligacje, bony skarbowe)

• Kredyty zaciągane w bankach (krajowych i zagranicznych)

• Zaciągane pożyczki

• Prywatyzacja majątku będącego majątkiem SP

• Nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych

Deficyt budżetowy nie może być finansowany natomiast przez Narodowy Bank Polski.

Państwa UE w Traktacie z Maastricht przyjęły, iż granicą wysokości długu publicznego jest 60% PKB dla państw kandydujących dl EUWG.

Konstytucja RP stanowi, iż nie wolno zaciągać pożyczek i udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB.

Deficyt finansów publicznych to deficyt budżetowy:

• Powiększony lub pomniejszony o deficyt lub nadwyżkę w budżetach samorządów terytorialnych

• Powiększony lub pomniejszony o deficyt lub nadwyżkę funduszy celowych

• Powiększony lub pomniejszony o rozliczenia zagraniczne